Toàn cầu hoá hiện đang là xu thế tất yếu, khách quan, tác động mạnh mẽ tới tất cả các quốc gia, dân tộc, đến đời sống xã hội của cả cộng đồng nhân loại, cũng như cuộc sống của mỗi người. Toàn cầu hoá không chỉ tạo ra những cơ hội, mà cả những thách thức to lớn đối với thế giới nói chung và cả Việt Nam nói riêng. Một trong những vấn đề cần quan tâm hiện nay để có thể phát triển bền vững là vấn đề nợ nước ngoài và việc sử dụng nguồn vốn vay này.
Vay nợ đã khó nhưng việc sử dụng vốn vay ấy như thế nào cho hợp lý lại còn khó khăn hơn. Nguồn vốn vay chính là “con dao hai lưỡi”. Nếu chúng ta không biết sử dụng vốn hiệu quả thì rất có thể nó sẽ trở thành gánh nợ đối với nền kinh tế sau này. Vì thế việc xây dựng chiến lược quản lý nợ nước ngoài để định hướng cho việc vay và trả nợ, việc sử dụng vốn vay và tăng cường công tác quản lý, nâng cao hiệu quả vốn vay là yêu cầu cần thiết với các nước đi vay trong đó có Việt Nam.
Thực tế, trong những năm qua việc huy động vốn vay nước ngoài đã có những chuyển biến mạnh mẽ và góp phần tích cực thúc đẩy tăng trưởng và ổn định nền kinh tế đất nước. Tuy nhiên, một nước đang trong quá trình đổi mới, bước đầu hội nhập với kinh tế khu vực và thế giới, chúng ta còn thiếu rất nhiều kinh nghiệm trong quan hệ hợp tác kinh tế quốc tế. Việc giải ngân và sử dụng tốt vốn vay cũng còn nhiều hạn chế.
Em đã mạnh dạn nghiên cứu vấn đề “Nợ nước ngoài ở Việt Nam. Thực trạng và giải pháp”.
25 trang |
Chia sẻ: lvbuiluyen | Lượt xem: 2303 | Lượt tải: 4
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Nợ nước ngoài ở Việt Nam - Thực trạng và giải pháp, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi më ®Çu
Toàn cầu hoá hiện đang là xu thế tất yếu, khách quan, tác động mạnh mẽ tới tất cả các quốc gia, dân tộc, đến đời sống xã hội của cả cộng đồng nhân loại, cũng như cuộc sống của mỗi người. Toàn cầu hoá không chỉ tạo ra những cơ hội, mà cả những thách thức to lớn đối với thế giới nói chung và cả Việt Nam nói riêng. Một trong những vấn đề cần quan tâm hiện nay để có thể phát triển bền vững là vấn đề nợ nước ngoài và việc sử dụng nguồn vốn vay này.
Vay nợ đã khó nhưng việc sử dụng vốn vay ấy như thế nào cho hợp lý lại còn khó khăn hơn. Nguồn vốn vay chính là “con dao hai lưỡi”. Nếu chúng ta không biết sử dụng vốn hiệu quả thì rất có thể nó sẽ trở thành gánh nợ đối với nền kinh tế sau này. Vì thế việc xây dựng chiến lược quản lý nợ nước ngoài để định hướng cho việc vay và trả nợ, việc sử dụng vốn vay và tăng cường công tác quản lý, nâng cao hiệu quả vốn vay là yêu cầu cần thiết với các nước đi vay trong đó có Việt Nam.
Thực tế, trong những năm qua việc huy động vốn vay nước ngoài đã có những chuyển biến mạnh mẽ và góp phần tích cực thúc đẩy tăng trưởng và ổn định nền kinh tế đất nước. Tuy nhiên, một nước đang trong quá trình đổi mới, bước đầu hội nhập với kinh tế khu vực và thế giới, chúng ta còn thiếu rất nhiều kinh nghiệm trong quan hệ hợp tác kinh tế quốc tế. Việc giải ngân và sử dụng tốt vốn vay cũng còn nhiều hạn chế.
Em đã mạnh dạn nghiên cứu vấn đề “Nợ nước ngoài ở Việt Nam. Thực trạng và giải pháp”.
PhÇn néi dung
A. Lý luËn vÒ nî níc ngoµi
1. §Þnh nghÜa
Vèn lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi níc. C¸c níc muèn ph¸t triÓn nhanh ®Òu ph¶i dùa vµo c¸c nguån vèn ®Çu t cho ph¸t triÓn, bao gåm vèn trong níc vµ vèn ngoµi níc. Vèn trong níc ®îc huy ®éng tõ néi lùc cña nÒn kinh tÕ. NÕu vèn trong níc kh«ng ®ñ ph¶i huy ®éng vèn ngoµi níc (Vèn níc ngoµi). Vay nî níc ngoµi lµ sù huy ®éng vèn tõ bªn ngoµi (cña c¸c níc, c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c t nh©n, ng©n hµng vµ trªn thÞ trêng quèc tÕ) ®Ó sö dông cho chi tiªu trong níc vµ ph¶i hoµn tr¶ l¹i trong thêi gian nhÊt ®Þnh c¶ vèn vµ l·i. Sè nî ®ã ®îc gäi lµ nî níc ngoµi.
C¸c c¬ quan vµ c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ®a ra nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ nî níc ngoµi nhng ®Ó phôc vô cho c¸c ®èi tîng kh¸c nhau nªn néi dung vµ ý nghÜa còng kh¸c nhau. §Þnh nghÜa nî níc ngoµi bao qu¸t ®îc Ng©n hµng thÕ giíi (WB), Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng t¸i thiÕt quèc tÕ (BIS), Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) phèi hîp ®a ra víi néi dung:
“Tæng vay nî níc ngoµi lµ khèi lîng vµ nghÜa vô nî vµo mét thêi ®iÓm nµo ®ã ®· ®îc gi¶i ng©n vµ cha hoµn tr¶, ®îc ghi nhËn b»ng c¸c hîp ®ång gi÷a ngêi c tró cña mét quèc gia víi ngêi kh«ng c tró vÒ viÖc hoµn tr¶ c¸c kho¶n gèc cïng víi l·i hoÆc kh«ng l·i, hoÆc vÒ viÖc hoµn tr¶ víi c¸c kho¶n l·i cïng víi gèc hoÆc kh«ng cïng gèc.”
2. C¸c lo¹i h×nh vay nî níc ngoµi
§èi víi mçi quèc gia, con ®êng dÉn ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Òu ®Çy rÉy nh÷ng khã kh¨n c¶n trë. Mét trong nh÷ng c¶n trë ®ã lµ sù thiÕu hôt gi÷a tiÕt kiÖm vµ nhu cÇu ®Çu t. Do ®ã, trong thêi kú ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c quèc gia ®Òu ph¶i dùa vµo nguån vèn bªn ngoµi ®Ó hç trî ®Çu t trong níc. Nguån lùc níc ngoµi hç trî ®Çu t cho mét quèc gia chñ yÕu díi hai h×nh thøc lµ vay nî vµ ®Çu t trùc tiÕp. Nî níc ngoµi t¹o rñi ro cao cho níc ®i vay nhng l¹i høa hÑn lîi tøc cao h¬n. Trong suèt nh÷ng n¨m 70 vµ ®Çu 80, vay nî níc ngoµi lµ h×nh thøc chñ yÕu cña luång vèn vµo c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Khi khñng ho¶ng nî x¶y ra nhiÒu níc ®· c©n nh¾c l¹i c¸c u ®iÓm cña ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi. Lý do lµ v× ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cã nhiÒu t¸c ®éng phô tÝch cùc mµ nguån vèn vay nî kh«ng cã nh÷ng c«ng nghÖ míi, kü n¨ng qu¶n lý…
VÒ h×nh thøc vay nî, cã thÓ ph©n chia vay nî níc ngoµi theo c¸c h×nh thøc sau:
Vay nî ng¾n h¹n vµ vay nî dµi h¹n;
Vay cã b¶o l·nh vµ vay kh«ng cã b¶o l·nh;
Vay nî chÝnh thøc (song ph¬ng vµ ®a ph¬ng) vµ vay nî khu vùc t;
Vay gi¸n tiÕp qua cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ c¸c lo¹i vay kh¸c trªn thÞ trêng vèn quèc tÕ;
TÝn dông xuÊt nhËp khÈu, nî do mua hµng tr¶ chËm;
Vay nî cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi.
3. C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn vay nî níc ngoµi
VÊn ®Ò vay vµ tr¶ nî níc ngoµi phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau bªn trong cña mçi nÒn kinh tÕ vµ bèi c¶nh kinh tÕ - chÝnh trÞ toµn thÕ giíi. Mét sè yÕu tè chñ yÕu t¸c ®éng nh: yÕu tè kinh tÕ, yÕu tè chÝnh trÞ, yÕu tè liªn quan ®Õn c¸c bªn vay…
3.1. YÕu tè kinh tÕ
Vèn còng lµ mét lo¹i hµng ho¸. Do ®ã, dßng vèn vay níc ngoµi tõ quèc gia nµy vµo quèc gia kh¸c còng tu©n theo quy luËt thÞ trêng theo nguyªn t¾c cung - cÇu.
Víi c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cã nguån vèn dù tr÷ lín ®· t¹o thµnh bªn cung vèn, cã nhu cÇu sö dông ®ång vèn nhµn rçi mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nªn ®· ®a vèn ®Õn c¸c níc cã nhu cÇu vèn díi h×nh thøc cho vay trùc tiÕp hoÆc cho vay th«ng qua thÞ trêng vèn quèc tÕ.
C¸c níc nghÌo, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn díi søc Ðp ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi mét c¸ch bøc b¸ch do ®ã nhu cÇu vèn cho ph¸t triÓn lµ rÊt lín. Nhng thùc tÕ, c¸c níc nµy kh«ng cã kh¶ n¨ng tù cung cÊp vèn nªn ph¶i ®i vay ®· t¹o ra cÇu vèn rÊt to lín.
Tuy nhiªn, cung vµ cÇu vèn h×nh thµnh còng kh«ng hoµn toµn ®¬n thuÇn tõ níc giµu vµo níc nghÌo, tõ níc ph¸t triÓn vµo níc ®ang ph¸t triÓn, mµ nã cã thÓ ®an xen, c¶ níc giµu vµ níc nghÌo ®Òu cã thÓ cã nhu cÇu vay vèn hoÆc cung cÊp vèn. §iÒu nµy phô thuéc vµo lîi thÕ so s¸nh cña mçi níc thÓ hiÖn ë c¸c mÆt: l·i suÊt ë trong níc vµ ë ngoµi níc, kh¶ n¨ng biÕn ®éng cña tû gi¸ hèi ®o¸i, chÝnh s¸ch tµi kho¸, nî níc ngoµi vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n…
3.2. YÕu tè chÝnh trÞ
§©y lµ yÕu tè ®Æc biÖt quan träng ®Ó cho luång vèn vay n¬íc ngoµi cã thÓ ch¶y vµo mçi níc nhiÒu hay Ýt. M«i trêng chÝnh trÞ lµnh m¹nh vµ m«i trêng kinh tÕ vÜ m« æn ®Þnh, hÖ thèng luËt ph¸p râ rµng sÏ lµm gi¶m c¸c rñi ro cho c¸c luång vèn bªn ngoµi ch¶y vµo. §©y lµ mét trong nh÷ng yÕu tè mµ c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi, nh÷ng ngêi ®i vay vµ c¶ ngêi cho vay quan t©m v× nã kh«ng lµm t¨ng nh÷ng chi phÝ ngoµi s¶n xuÊt.
ChÝnh s¸ch kinh tÕ më, th«ng tho¸ng vµ æn ®Þnh sÏ t¹o c¬ héi cho c¸c nhµ ®Çu t vµ c¸c nhµ cung cÊp vèn níc ngoµi, t¹o cho hä c¬ héi tiÕp cËn víi thÞ trêng quy m« lín, æn ®Þnh gióp hä cã thªm c¬ héi t¨ng thªm nguån thu vµ kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n, t¹o ra kh¶ n¨ng thu håi vµ hoµn vèn ch¾c ch¾n h¬n cho c¸c nhµ ®Çu t vµ cung cÊp vèn.
3.3. YÕu tè liªn quan ®Õn c¸c bªn ®i vay
ViÖc sö dông vèn vay cña níc ®i vay cã hiÖu qu¶ hay kh«ng t¸c ®éng rÊt quan träng tíi vÊn ®Ò vay nî. NÕu viÖc sö dông vèn vay cã hiÖu qu¶ sÏ t¹o ra nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh, kh¶ n¨ng thu håi vµ hoµn vèn ®îc ®¶m b¶o, ®a ®Õn sù ®ång thuËn vµ tin tëng gi÷a ngêi ®i vay vµ ngêi cho vay, t¹o ra sù chuyÓn dßng vèn vay vµo trong níc ngµy cµng m¹nh. QuyÕt ®Þnh ®Õn viÖc sö dông vèn vay cã hiÖu qu¶ phô thuéc vµo m«i trêng ®Çu t cña níc ®i vay, chÝnh s¸ch hç trî ®Çu t vµ sö dông vèn trong ®Çu t, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, chÝnh s¸ch x· héi cña ChÝnh phñ…
Mèi t¬ng quan gi÷a tÝch luü vµ tiªu dïng t¸c ®éng rÊt lín ®Õn viÖc vay nî níc ngoµi. NÕu tÝch luü néi t¹i thÊp mµ tiªu dïng cao, trong khi nhu cÇu vèn lín th× ph¶i t¨ng vay tõ nguån vèn bªn ngoµi, dÉn ®Õn nî níc ngoµi t¨ng nhanh. NÕu ®Çu t t nh©n cao h¬n so víi tiÕt kiÖm t nh©n th× nî níc ngoµi cña mét níc sÏ t¨ng nhanh. Bªn c¹nh viÖc t×m kiÕm c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn ®Çu t, cã thÓ ®iÒu chØnh b»ng c¸ch tÝch cùc vËn ®éng t¨ng tiÕt kiÖm t nh©n trong níc sao cho kh«ng chØ bï ®¾p cho chi tiªu ®Çu t khu vùc nµy mµ cßn ®ñ ®Ó bï ®¾p cho møc béi chi Ng©n s¸ch nhµ níc.
Kh¶ n¨ng hÊp thô vèn cña mét nÒn kinh tÕ níc ®i vay lµ yÕu tè v« cïng quan träng ¶nh hëng ®Õn vay nî níc ngoµi, yÕu tè nµy g¾n kÕt chÆt chÏ víi yÕu tè sö dông vèn cã hiÖu qu¶ cña níc ®i vay. Kh¶ n¨ng hÊp thô vèn vay níc ngoµi phô thuéc vµo: n¨ng lùc qu¶n lý cña ChÝnh phñ cña níc ®i vay, ®Æc ®iÓm chi tiªu c«ng, kh¶ n¨ng tr¶ nî cña níc ®i vay.
3.4. C¸c yÕu tè kh¸c
Ngoài c¸c yÕu tè trªn, c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn vay nî níc ngoµi cßn bao gåm: c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn thÞ trêng vay, m«i trêng, nh©n ®¹o vµ x· héi…
Thùc tÕ, mét sè nhµ tµi trî vµ chñ nî thêng cã chÝnh s¸ch cung cÊp nguån vèn vay, ®Æc biÖt nguån vèn vay ODA g¾n víi c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÒ x· héi, m«i trêng nhÊt lµ c¸c tæ chøc Liªn hîp quèc, mét sè nhµ tµi trî song ph¬ng B¾c ¢u nh Thuþ §iÓn, PhÇn Lan, Hµ Lan, §an M¹ch…
B. Nguyªn nh©n ViÖt Nam nî níc ngoµi
1. T×nh h×nh kinh tÕ ViÖt Nam vµ mét sè khã kh¨n
Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, ViÖt Nam ®i lªn x©y dùng ®Êt níc tõ ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp. Hai cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú chèng thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü ®· ®Ó l¹i nhiÒu hËu qu¶ nÆng nÒ cho nÒn kinh tÕ níc ta. Víi ®Æc ®iÓm lµ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu l¹i chÞu c¶nh chiÕn tranh tµn ph¸, cã thÓ nãi chóng ta ®· x©y dùng ®Êt níc tõ con sè kh«ng. NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp lµ chñ ®¹o nhng n«ng nghiÖp l¹i quÌ quÆt, l¹c hËu, kh«ng ®¶m b¶o ®ñ l¬ng thùc trong níc chø thÓ nãi lµ ®Ó xuÊt khÈu.
Nh÷ng n¨m ®Çu sau gi¶i phãng, níc ta ®· cã sù gióp ®ì cña Liªn X« vµ c¸c níc x· héi chñ nghÜa. Vèn trong giai ®o¹n nµy chñ yÕu lµ nh»m môc ®Ých kh«i phôc l¹i nÒn kinh tÕ, x©y dùng c¬ së vËt chÊt ban ®Çu.
2. Nhu cÇu vèn ®Çu t toµn x· héi
Tèc ®é t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ lµ môc tiªu hµng ®Çu cña viÖc huy ®éng vèn níc ngoµi nãi chung vµ vèn vay níc ngoµi nãi riªng, ®ång thêi còng lµ c¨n cø quan träng nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh ph¬ng híng vµ quy m« vay nî níc ngoµi trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn.
Sau nhng n¨m 90, khi Liªn X« vµ §«ng ¢u tan r·, nhµ ®Çu t cña chóng ta còng më réng h¬n víi quy m« vèn lín h¬n. §ång thêi, níc ta ®· bíc vµo thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Do ®ã, nhu cÇu vèn ®Çu t ph¸t triÓn ngµy cµng lín. Nhng víi nguån vèn trong níc cã h¹n, chóng ta ph¶i huy ®éng lîng vèn kh«ng nhá tõ níc ngoµi. Vay nî níc ngoµi ®· huy ®éng ®îc khèi lîng vèn lín ®¸p øng mét phÇn quan träng nhu cÇu vèn ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®Çu t ph¸t triÓn, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi vµ nhÊt lµ tËp trông vèn vµo mét sè lÜnh vùc then chèt nh»m t¹o ®µ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ.
C. Thùc tr¹ng nî níc ngoµi cña ViÖt Nam
1. T×nh h×nh nî níc ngoµi
C¨n cø vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt níc vµ c¸c quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ, nî níc ngoµi cña ViÖt Nam cã thÓ chia lµm 2 thêi kú lín lµ thêi kú tríc n¨m 1990 vµ thêi kú tõ 1990 ®Õn nay.
1.1. Thêi kú tríc n¨m 1990
Nguån vèn vay níc ngoµi trong thêi kú nµy chñ yÕu dùa vµo c¸c níc x· héi chñ nghÜa vµ Liªn X« cò. §Æc trng c¬ b¶n cña vay nî níc ngoµi trong thêi gian nµy:
Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý toµn bé viÖc vay vµ tr¶ nî níc ngoµi. TÊt c¶ c¸c kho¶n vay nî níc ngoµi (trõ vay nî cña c¸c doanh nghÞªp FDI) ®Òu lµ vay nî ChÝnh phñ vµ ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c hiÖp íc h÷u nghÞ vµ hiÖp ®Þnh ®îc ký kÕt gi÷a níc ta víi c¸c níc.
C¸c kho¶n vay nî níc ngoµi cña c¸c níc XHCN vµ Liªn X« cò trong thêi gian nµy ®Òu lµ vay u ®·i víi l·i suÊt thÊp hoÆc kh«ng cã l·i suÊt, kú h¹n tr¶ nî tõ 20 ®Õn 30 n¨m. Ngoµi ra c¸c kho¶n vay cßn ®îc c¸c níc viÖn trî kh«ng hoµn l¹i víi sè vèn kh¸ lín.
ViÖc qu¶n lý vµ sö dông vèn vay trong thêi gian nµy ®îc thùc hiÖn theo c¸c quy chÕ vÒ cÊp ph¸t chi tiªu ng©n s¸ch Nhµ níc cho c¸c ®èi tîng sö dông theo c¸c môc ®Ých ®· ®îc chØ ®Þnh; v× vËy kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó tÝnh to¸n ®Çy ®ñ vÒ ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng hoµn tr¶.
§Õn cuèi n¨m 1990, tæng sè nî níc ngoµi cña ViÖt Nam kho¶ng 2.704 tû USD vµ 10.43 tû RCN. PhÇn lín lµ c¸c kho¶n nî Liªn X« cò, c¸c níc §«ng ¢u, Trung Quèc vµ mét sè tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ. ®a sè c¸c kho¶n nî ph¸t sinh nµy lµ phôc vô cho tiªu dïng trong nh÷ng giai ®o¹n tríc ®ã khi nÒn kinh tÕ gÆp nhiÒu khã kh¨n nªn ®· kh«ng cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o ra ®îc c¸c nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó phôc vô cho viÖc tr¶ nî. Sù kÐm hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c sö dông vµ qu¶n lý nguån vèn vay cïng nh÷ng t¸c ®éng cña nh÷ng thay ®æi lín vÒ tû gi¸ hèi ®o¸i qua c¸c thêi kú ®· lµm cho viÖc hoµn tr¶ c¸c kho¶n vay nµy kh«ng ®îc thùc hiÖn ®óng lé tr×nh cña c¸c kho¶n vay, tõ ®ã lµm gia t¨ng sè nî qu¸ h¹n, nhÊt lµ kho¶n vay b»ng c¸c kho¶n ngo¹i tÖ tù do chuyÓn ®æi. Trong tæng sè 2.704 tû USD nî níc ngoµi b»ng ngo¹i tÖ tù do chuyÓn ®æi th× cã tíi 2.238 tû USD lµ nî qu¸ h¹n. Do kh«ng thanh to¸n ®îc nh÷ng kho¶n nî nµy vµ do sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u, ViÖt Nam gÇn nh bÞ c« lËp víi thÞ trêng tµi chÝnh quèc tÕ.
Ngoµi ra, trong suèt thËp niªn 90, ViÖt Nam còng ®· chñ ®éng tham gia ®µm ph¸n, gi¶i quyÕt nî qu¸ h¹n cña c¸c níc §«ng ¢u vµ Liªn X« cò.
1.2. Thêi kú tõ 1990 ®Õn nay
Sau khi Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u sôp ®æ, do nh÷ng khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ vµ sù chuyÓn ®æi chÕ ®é chÝnh trÞ vµ kinh tÕ - x· héi, c¸c níc nµy ®· ngõng tµi trî vèn vay cho níc ta, ®ång thêi yªu cÇu thanh to¸n c¸c kho¶n nî tõ tríc.
Víi mong muèn héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, kÓ tõ n¨m 1993, ViÖt Nam ®· tÝch cùc tham gia vµo c¸c vßng ®µm ph¸n gi¶i quyÕt nî qu¸ h¹n. §Õn th¸ng 10 n¨m 1993, céng ®ång tµi trî quèc tÕ ®· chÝnh thøc nèi l¹i quan hÖ hç trî ph¸t triÓn cho ViÖt Nam. Tõ ®ã ®Õn nay c¸c ho¹t ®éng hç trî tµi trî vèn vay cho níc ta ®· ph¸t triÓn nhanh chãng c¶ vÒ quy m«, ph¹m vi c¸c níc tµi trî vµ chÊt lîng tµi trî còng ngµy cµng ®îc n©ng cao
1.2.1. VÒ quy m« nî
Quy m« nî thêng ®îc tÝnh trªn hai chØ tiªu. thø nhÊt lµ tæng nî níc ngoµi. thø hai, lµ tæng thanh to¸n nî. Chóng ta cã thÓ xem xÐt thùc tr¹ng nî cña ViÖt Nam qua b¶ng sè liÖu sau:
B¶ng 1. BiÕn ®éng nî níc ngoµi ViÖt Nam giai ®o¹n 1990 – 2000
ChØ tiªu
N¨m 1990
N¨m 2000
2000/1990 (lÇn)
GDP
6.472
31.344
+ 4.84
Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu
1.815
14.448
+7.96
Tæng nî
23.270
12.787
- 1.82
Trong ®ã nî dµi h¹n
21.378
11.546
-1.85
Nî ®îc b¶o l·nh vµ c«ng khai
21.378
11.546
-1.85
Nî cña IBRD vµ IDA
59
1.113
18.86
Nî t nh©n kh«ng ®îc b¶o l·nh
0
0
0
TÝn dông IMF
112
316
2.82
Nguån: 2002 Word Development Indicators
IBRD: Ng©n hµng t¸i thiÕt vµ cho vay theo l·i suÊt thÞ trêng
IDA: Tæ chøc ph¸t triÓn quèc tÕ cho vay theo l·i suÊt thÞ trêng
Chóng ta thÊy r»ng trong thËp kû võa qua, khi ViÖt Nam ®¹t thµnh tÝch cao trong t¨ng trëng kinh tÕ, GDP t¨ng lªn gÊp 5 lÇn vµ tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng gÇn gÊp 8 lÇn th× chóng ta còng ®ång thêi c¶i thiÖn ®îc t×nh tr¹ng vay nî níc ngoµi. Tæng nî ®· gi¶m 2 lÇn. Trong ®ã, nî dµi h¹n chñ yÕu lµ nî ®îc b¶o l·nh vµ c«ng khai, lo¹i nî nµy còng gi¶m cßn mét nöa sau mét thËp kû. Ngoµi ra, ViÖt Nam t¨ng vay nî tÝn dông cña Quü TiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) tíi gÇn 3 lÇn.
§Ó h×nh dung râ h¬n quy m« nî cña ViÖt Nam, chóng ta quan s¸t biÓu ®å sau.
H×nh 2: Quy m« vµ c¬ cÊu nî níc ngoµi cña ViÖt Nam
giai ®o¹n 2002 – 2007
Nguån: wto.nciec.gov.vn/Pictures/h%C3%ACnh%201.jpg
Nh×n trªn biÓu ®å ta thÊy, ViÖt Nam vay nî níc ngoµi tõ nhiÒu nguån trong ®ã cã c¸c nguån chÝnh lµ vay ®a ph¬ng, song ph¬ng, vay tr¸i phiÕu vµ vay qua c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i. Nî níc ngoµi cã xu híng t¨ng nhanh trong kho¶ng thêi gian tõ 2002 ®Õn 2007. Theo sè liÖu cña Ng©n hµng thÕ giíi (WB), tÝnh ®Õn th¸ng 12 n¨m 2007 ViÖt Nam ®ang nî níc ngoµi kho¶ng 20 tû USD. Së dÜ nî níc ngoµi t¨ng nhanh v× trong thêi gian qua chóng ta ®ang tËp trung ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, ®a nÒn kinh tÕ bíc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn cao. Nhu cÇu vèn phôc vô cho viÖc mua c¸c trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i phôc vô s¶n xuÊt.
Nî cña Nhµ níc ViÖt Nam chñ yÕu lµ nî song ph¬ng, nhng trong nh÷ng n¨m qua xu thÕ cho vay song ph¬ng ®· gi¶m m¹nh, cßn cho vay ®a ph¬ng l¹i cã xu híng t¨ng nhanh. §©y lµ sù thay ®æi trong chÝnh s¸ch cho vay hiÖn nay trªn thÕ giíi. §ã lµ c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi ¶nh hëng ®ã. PhÇn lín nî ®a ph¬ng lµ nî u ®·i. Sau 6 n¨m, ViÖt Nam ®· t¨ng vay nguån nî nµy ®Õn gÇn 7 lÇn. Nî song ph¬ng u ®·i gi¶m dÇn cïng víi sù t¨ng lªn cña nî t nh©n vµ c¸c nguån cho vay th¬ng m¹i kh¸c. §Ó so s¸nh thùc tr¹ng nî cña ViÖt Nam so víi mét sè níc chóng ta h·y xem xÐt b¶ng sè liÖu sau:
B¶ng 3: Thùc tr¹ng nî mét sè níc n¨m 2004
XÕp h¹ng vÒ nî
Tæng nî/GDP (%)
Nî t nh©n kh«ng b¶o l·nh/Tæng nî (%)
Nî ng¾n h¹n/Tæng nî (%)
Tr¶ nî/XuÊt khÈu (%)
Tr¶ nî/GDP (%)
Trung b×nh cña c¸c níc thu nhËp thÊp vµ trung b×nh
38,0
22,3
15,2
18,1
6,3
ViÖt Nam
L
40,8
0
7,2
7,5
4,2
Argentina
S
51,3
18
19,4
71,3
9,9
Indonesia
S
92,5
27,6
16,0
25,3
13,2
Hµn Quèc
L
29,4
30,7
30,1
10,9
5,1
Th¸i Lan
M
65,2
40,6
18,7
16,3
11,6
Liªn Bang Nga
M
13,6
9,7
10,1
4,9
Trung Quèc
L
13,9
18,6
11,5
7,4
2,0
Nguån: TÝnh theo sè liÖu cña Word Bank Atlas, 2003
Ký hiÖu:
S lµ nh÷ng níc m¾c nî trÇm träng
M lµ nh÷ng níc m¾c nî kh¸ nghiªm träng
L lµ m¾c nî Ýt, kh«ng trÇm träng
Nh vËy, so víi mét sè níc th× thùc tr¹ng nî cña ViÖt Nam lµ cha ®¸ng lo ng¹i. H¬n n÷a, 100% nî cña chóng ta lµ nî b¶o l·nh vµ c«ng khai tøc lµ n»m trong kiÓm so¸t cña Nhµ níc vµ tæng nî cha vît qu¸ møc cho phÐp (<50% GDP).
2. TÝnh bÒn v÷ng nî níc ngoµi cña ViÖt Nam
§Ó xem xÐt tÝnh bÒn v÷ng cña nî níc ngoµi cña ViÖt Nam cã thÓ quan s¸t mét sè t×nh h×nh kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi gian qua.
2.1. Tèc ®é t¨ng trëng GDP trong thêi gian qua
Trong thêi gian qua (2001 – 2005) nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®¹t tèc ®é t¨ng trëng GDP liªn tôc víi tû lÖ t¨ng trëng GDP cho n¨m 2005 lµ 8.4% sau khi ®iÒu chØnh l¹m ph¸t. Tæng GDP cña ViÖt Nam n¨m 2005 lµ 53 tû USD (xÊp xØ 850000 tû ®ång). L¹m ph¸t ®· ®îc kiÒm chÕ vµ duy tr× díi møc hai con sè trong thêi kú nµy. Thùc tÕ tèc ®é t¨ng trëng GDP cña ViÖt Nam trong thêi gian qua cao h¬n møc b×nh qu©n cña thÕ giíi, còng cho thÊy mét t×nh h×nh kh¶ quan ®èi víi nÒn kinh tÕ, còng nh víi vÊn ®Ò nî níc ngoµi.
Theo sè liÖu míi nhÊt, trong n¨m 2009 ChÝnh phñ sÏ danh ra 930 triÖu USD ®Ó tr¶ nî níc ngoµi. ®ång thêi, ChÝnh phñ còng phª duyÖt kÕ ho¹ch vay vµ tr¶ nî níc ngoµi trong n¨m nay, trong ®ã ®a ra h¹n møc vay trung vµ dµi h¹n cña quèc gia lµ 4,7 tû USD.
Chóng ta cã thÓ h×nh dung râ h¬n vÒ tæng s¶n phÈm trong níc qua ®å thÞ sau.
H×nh 4: Tæng s¶n phÈm trong níc theo gi¸ thùc tÕ
giai ®o¹n 1995 – 2006
Nguån: Tæng côc Thèng kª
T¹i kú häp Quèc Héi th¸ng 10 n¨m 2006 x¸c ®Þnh tæng s¶n phÈm trong níc íc ®¹t 8,2%, t¬ng ®¬ng 60 tû USD. Tæng thu ng©n s¸ch nhµ níc ®¹t xÊp xØ 16 tû USD. Tæng d nî quèc gia dù kݪn n¨m 2006 lµ 36,6% GDP.(Tæng sè d nî cña ViÖt Nam ë møc thÊp h¬n 50% GDP lµ chØ sè an toµn vÒ nî cho phÐp. §©y lµ chØ sè cho biÕt kh¶ n¨ng chÞu ®îc cña nÒn kinh tÕ ®èi víi nî níc ngoµi vµ g¸nh nÆng nî ®èi víi nÒn kinh tÕ kh«ng x¶y ra.
Còng theo nhËn ®Þnh cña WB, sè nî cña ViÖt Nam lµ kh«ng cao so víi tiªu chuÈn quèc tÕ. Nî l¹i cã l·i suÊt thÊp nªn sè tiÒn tr¶ nî hµng n¨m kh«ng nhiÒu, chiÕm kho¶ng 6% thu nhËp tõ xuÊt khÈu. ViÖt Nam ®ang cã 20 tû USD dù tr÷ n÷a nªn nî níc ngoµi kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò lín ë ViÖt Nam hiÖn giê.
2.2. C¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ
Trong nh÷ng n¨m tríc ®©y, khi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cßn rÊt nhá bÐ, chñ yÕu sang thÞ trêng c¸c níc XHCN cò vµ c¸c níc §«ng ¢u vµ nguån vèn ®Çu t níc ngoµi cha cã th× c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ chñ yÕu lµ th©m hôt.
Sau khi chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cã chuyÓn m×nh m¹nh mÏ.
H×nh 5: BiÓu ®å xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam
giai ®o¹n 1997 – 2007
Nguån: mrnguyen14.googlepages.com/4.3.JPG
T¨ng trëng kinh tÕ cao, xuÊt khÈu ®îc khëi s¾c t¨ng víi tèc ®é cao, luång vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo nhiÒu vµ lîng vèn viÖn trî vµ cho vay còng t¨ng ®¸ng kÓ nªn c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ ®· chuyÓn dÇn tõ th©m hôt cao sang thÊp vµ cuèi cïng chuyÓn sang thÆng d. §©y lµ xu híng lµnh m¹nh vµ ®¸ng phÊn khëi, b¸o hiÖu sù ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ. Xu híng cña c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cña ViÖt Nam chØ cho thÊy sù t¨ng nhanh xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu phï hîp víi xu thÕ t¨ng trën