Phân công lao động xã hội theo hướng hình thành và hoàn thiện cơ cấu kinh tế nông - Công nghiệp - dịch vụ ở tỉnh Bến Tre (2000 - 2010)
Với đà phát triển đi lên của đất nước, đặc biệt là từ sau khi Đảng ta tiến hành công cuộc đổi mới, chuyển hướng quản lý nền kinh tế từ cơ chế kế hoạch hóa tập trung bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kết quả là hơn mười năm qua tình hình kinh tế xã hội của cả nước nói chung và của Bến Tre nói riêng đã có bước phát triển mới. Đời sống của nhân dân trong tỉnh đã có nhiều khởi sắc, thu nhập bình quân đầu người từ 101,8 USD năm 1991 tăng lên 187,8 USD năm 1994 và chỉ tiêu cuối năm 2000 là 280 USD. Tuy nhiên, sự chuyển biến đó đến nay vẫn còn chậm chạp, đời sống vật chất, văn hóa và tinh thần của nhân dân vẫn ở vào hạng "nghèo" trong khực vực mặc dù tiềm năng kinh tế - xã hội có thể cho là không thua kém các tỉnh bạn bao nhiêu; có lẽ đây là tình trạng khá phổ biến ở các tỉnh đa phần là nông nghiệp. Thực tế trên đã được Đại hội đại biểu lần thứ VI của Đảng bộ tỉnh Bến Tre đánh giá: "nền kinh tế tỉnh ta phát triển chưa vững chắc một số mặt yếu kém chậm được khắc phục như công nghiệp chế biến yếu, thiết bị lạc hậu. Cơ sở hạ tầng dù các năm qua ta có nhiều cố gắng để xây dựng nhưng nhìn chung vẫn còn kém, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển. Thiếu vốn đầu tư cho sản xuất và xây dựng. Thiếu đội ngũ cán bộ quản lý kinh tế, sản xuất kinh doanh và cán bộ kỹ thuật giỏi" [3, 36]. Sự tăng trưởng kinh tế của tỉnh còn thấp so với khu vực đồng bằng sông Cửu Long, theo số liệu thống kê cuối năm 1999, tỉnh Bến Tre có gần 5,2% lực lượng lao động thất nghiệp, trong khi số lao động tăng bình quân mỗi năm là 16.500 người và dân số phi nông nghiệp lại giảm từ 8,9% năm 1990 xuống còn 3,2% năm 1998. Vậy nguyên nhân từ đâu? Chúng tôi nghĩ rằng có nhiều nguyên nhân, nhưng quan trọng nhất là lao động, đào tạo nguồn lao động, tổ chức sử dụng nguồn lao động. Do đó nếu có chủ trương chính sách đúng, thật sự hợp lý về việc phân công lao động vào các ngành sẽ tạo ra động lực thúc đẩy kinh tế - xã hội ở Bến tre phát triển nhanh và vững chắc. Đảng và Nhà nước ta xuất phát từ mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh" đã quan tâm đến vấn đề sắp xếp, tổ chức lao động để giải quyết việc làm cho người lao động; khẳng định đây là vấn đề bức bách hiện nay đặt ra cho toàn Đảng, toàn dân trong cả nước, đặc biệt là đối với nông nghiệp, nông thôn, trong đó có tỉnh Bến Tre phải thực hiện. Căn cứ vào vị trí địa lý, vào đặc điểm kinh tế - xã hội, vào thực trạng phân công lao động thể hiện qua thành quả lao động của từng ngành, dựa vào quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2010 của tỉnh Bến Tre, là phấn đấu để thu nhập bình quân đầu người 440 USD/năm; muốn thực hiện được các mục tiêu chiến lược đó thì vấn đề "Phân công lao động xã hội theo hướng hình thành và hoàn thiện cơ cấu kinh tế nông - công nghiệp - dịch vụ ở tỉnh Bến Tre (2000 - 2010)" là vấn đề đòi hỏi phải được thực hiện có hiệu quả. Do đó chúng tôi đã chọn đề tài này.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Phân công lao động xã hội theo hướng hình thành và hoàn thiện cơ cấu kinh tế nông - Công nghiệp - dịch vụ ở tỉnh Bến Tre (2000 - 2010), để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Víi ®µ ph¸t triÓn ®i lªn cña ®Êt níc, ®Æc biÖt lµ tõ sau khi §¶ng ta tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, chuyÓn híng qu¶n lý nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, kÕt qu¶ lµ h¬n mêi n¨m qua t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña c¶ níc nãi chung vµ cña BÕn Tre nãi riªng ®· cã bíc ph¸t triÓn míi. §êi sèng cña nh©n d©n trong tØnh ®· cã nhiÒu khëi s¾c, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi tõ 101,8 USD n¨m 1991 t¨ng lªn 187,8 USD n¨m 1994 vµ chØ tiªu cuèi n¨m 2000 lµ 280 USD. Tuy nhiªn, sù chuyÓn biÕn ®ã ®Õn nay vÉn cßn chËm ch¹p, ®êi sèng vËt chÊt, v¨n hãa vµ tinh thÇn cña nh©n d©n vÉn ë vµo h¹ng "nghÌo" trong khùc vùc mÆc dï tiÒm n¨ng kinh tÕ - x· héi cã thÓ cho lµ kh«ng thua kÐm c¸c tØnh b¹n bao nhiªu; cã lÏ ®©y lµ t×nh tr¹ng kh¸ phæ biÕn ë c¸c tØnh ®a phÇn lµ n«ng nghiÖp. Thùc tÕ trªn ®· ®îc §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø VI cña §¶ng bé tØnh BÕn Tre ®¸nh gi¸: "nÒn kinh tÕ tØnh ta ph¸t triÓn cha v÷ng ch¾c mét sè mÆt yÕu kÐm chËm ®îc kh¾c phôc nh c«ng nghiÖp chÕ biÕn yÕu, thiÕt bÞ l¹c hËu. C¬ së h¹ tÇng dï c¸c n¨m qua ta cã nhiÒu cè g¾ng ®Ó x©y dùng nhng nh×n chung vÉn cßn kÐm, cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu ph¸t triÓn. ThiÕu vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt vµ x©y dùng. ThiÕu ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ, s¶n xuÊt kinh doanh vµ c¸n bé kü thuËt giái" [3, 36]. Sù t¨ng trëng kinh tÕ cña tØnh cßn thÊp so víi khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long, theo sè liÖu thèng kª cuèi n¨m 1999, tØnh BÕn Tre cã gÇn 5,2% lùc lîng lao ®éng thÊt nghiÖp, trong khi sè lao ®éng t¨ng b×nh qu©n mçi n¨m lµ 16.500 ngêi vµ d©n sè phi n«ng nghiÖp l¹i gi¶m tõ 8,9% n¨m 1990 xuèng cßn 3,2% n¨m 1998.
VËy nguyªn nh©n tõ ®©u? Chóng t«i nghÜ r»ng cã nhiÒu nguyªn nh©n, nhng quan träng nhÊt lµ lao ®éng, ®µo t¹o nguån lao ®éng, tæ chøc sö dông nguån lao ®éng. Do ®ã nÕu cã chñ tr¬ng chÝnh s¸ch ®óng, thËt sù hîp lý vÒ viÖc ph©n c«ng lao ®éng vµo c¸c ngµnh sÏ t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ - x· héi ë BÕn tre ph¸t triÓn nhanh vµ v÷ng ch¾c.
§¶ng vµ Nhµ níc ta xuÊt ph¸t tõ môc tiªu "d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh" ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò s¾p xÕp, tæ chøc lao ®éng ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ngêi lao ®éng; kh¼ng ®Þnh ®©y lµ vÊn ®Ò bøc b¸ch hiÖn nay ®Æt ra cho toµn §¶ng, toµn d©n trong c¶ níc, ®Æc biÖt lµ ®èi víi n«ng nghiÖp, n«ng th«n, trong ®ã cã tØnh BÕn Tre ph¶i thùc hiÖn.
C¨n cø vµo vÞ trÝ ®Þa lý, vµo ®Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi, vµo thùc tr¹ng ph©n c«ng lao ®éng thÓ hiÖn qua thµnh qu¶ lao ®éng cña tõng ngµnh, dùa vµo quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2010 cña tØnh BÕn Tre, lµ phÊn ®Êu ®Ó thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi 440 USD/n¨m; muèn thùc hiÖn ®îc c¸c môc tiªu chiÕn lîc ®ã th× vÊn ®Ò "Ph©n c«ng lao ®éng x· héi theo híng h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ n«ng - c«ng nghiÖp - dÞch vô ë tØnh BÕn Tre (2000 - 2010)" lµ vÊn ®Ò ®ßi hái ph¶i ®îc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶. Do ®ã chóng t«i ®· chän ®Ò tµi nµy.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn kinh tÕ - x· héi rÊt lín. Tõ tríc ®Õn nay ®· cã nhiÒu nhµ khoa häc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy ë nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau, trong ®ã bµn nhiÒu vÒ ph©n c«ng lao ®éng ë ph¹m vi tõng ®Þa ph¬ng, tõng ngµnh, tiªu biÓu nh: "Bµn vÒ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi ë ViÖt Nam" cña ChÕ ViÕt TÊn, Nxb Sù thËt, Hµ Néi, 1982; "Ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc vµ vÊn ®Ò lao ®éng qu©n sù'" cña NguyÔn §¨ng Khoa, chuyªn ngµnh kinh tÕ chÝnh trÞ, Trêng ®¹i häc Biªn Phßng; "Ph©n c«ng l¹i lao ®éng ngµnh n«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn huyÖn Th¸i Thôy - tØnh Th¸i B×nh (1996 - 2000)" cña NguyÔn V¨n Väng, chuyªn ngµnh kinh tÕ chÝnh trÞ, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh; "VÒ ph©n c«ng lao ®éng trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp" cña PTS Hå Vò, Lao ®éng vµ x· héi, th¸ng 2/1996, tr. 18; "ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ trong sù g¾n bã víi ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi" cña PGS.PTS Phan Thanh Phè vµ TrÇn Huy N¨ng, Lao ®éng vµ x· héi, 1/1994; ""Thay ®æi ph©n c«ng lao ®éng theo giíi" mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra" cña Lª Ngäc V¨n, Khoa häc vÒ phô n÷, 2/1999; "C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ë ViÖt Nam nh×n tõ ph©n c«ng lao ®éng x· héi" cña NguyÔn H÷u Th¶o, Ph¸t triÓn kinh tÕ, sè 92, 6/1998... C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu nªu trªn ®· khai th¸c, nªu bËt nh÷ng tiÒm n¨ng thóc ®Èy ph©n c«ng lao ®éng x· héi cña tõng ngµnh ë tõng ®Þa ph¬ng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, ®· ph©n tÝch kh¸ s©u s¾c thùc tr¹ng vµ bíc ®Çu nªu ra nh÷ng gi¶i ph¸p thóc ®Èy ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ ë níc ta nãi chung.
ë BÕn Tre, trong quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi tØnh BÕn Tre thêi kú 1999 - 2010 ®· ®Ò ra "tõ nay ®Õn n¨m 2010 nÒn kinh tÕ - x· héi cña BÕn Tre sÏ tiÕn tíi hoµn chØnh dÇn c¬ cÊu n«ng - c«ng nghiÖp - dÞch vô gãp phÇn quan träng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi toµn vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long" [26, 19]. HiÖn nay, chóng t«i cha t×m thÊy ®Ò tµi nµo bµn vÒ ph©n c«ng lao ®éng theo híng nµy; v× vËy, chóng t«i vËn dông mét sè hiÓu biÕt cña m×nh ®Ó gãp phÇn t×m hiÓu thªm vÒ thùc tr¹ng ph©n c«ng lao ®éng vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p thóc ®Èy ph©n c«ng lao ®éng x· héi nh»m hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ ë BÕn Tre hiÖn nay.
3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô
3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu
XuÊt ph¸t tõ tÝnh cÊp b¸ch cña ®Ò tµi vµ lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò, chóng t«i x¸c ®Þnh môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ trªn c¬ së nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ kh¶o s¸t thùc tr¹ng lùc lîng lao ®éng, ph©n c«ng lao ®éng hiÖn nay cña BÕn Tre mµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m thóc ®Èy ph©n c«ng lao ®éng theo híng h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ n«ng - c«ng nghiÖp - dÞch vô hiÖn ®¹i trong vßng mêi n¨m tíi cña TØnh.
3.2. NhiÖm vô nghiªn cøu
3.2.1. Kh¸i qu¸t l¹i nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ quan ®iÓm cña §¶ng ta vÒ lao ®éng, vÒ ph©n c«ng lao ®éng vÒ c¬ cÊu kinh tÕ lµm c¬ së khoa häc cho ®Ò tµi.
3.2.2. Ph©n tÝch mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cã quan hÖ trùc tiÕp ®Õn tiÕn tr×nh ph©n c«ng lao ®éng vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ cña BÕn Tre. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy lµm tiÒn ®Ò cho viÖc ph©n c«ng lao ®éng míi. Kh¶o s¸t thùc tr¹ng lùc lîng lao ®éng vµ thùc chÊt cña viÖc sö dông lùc lîng lao ®éng hiÖn nay, trªn c¬ së ®ã rót ra nh÷ng kÕt luËn cã c¨n cø x¸c thùc ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p tríc m¾t cho viÖc ph©n c«ng lao ®éng theo híng h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ míi nãi trªn cña ®Þa ph¬ng.
4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
Trong luËn v¨n nµy chóng t«i kh«ng cã tham väng vµ còng kh«ng cã kh¶ n¨ng nghiªn cøu hÕt nh÷ng néi dung cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi mµ chØ tËp trung nghiªn cøu dù kiÕn ph©n c«ng lao ®éng ®· ®îc ®Ò ra qua c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch cña tØnh, nghiªn cøu ph©n c«ng lao ®éng theo híng tõng bíc h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ cña BÕn Tre tõ nay ®Õn n¨m 2010.
5. C¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi
5.1. C¬ së lý luËn
§Ò tµi thùc hiÖn trªn c¬ së nh÷ng quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh vµ c¸c quan ®iÓm cña §¶ng ta vÒ lao ®éng, ph©n c«ng lao ®éng vµ c¬ cÊu kinh tÕ.
5.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
- VÒ ph¬ng ph¸p chung: Chóng t«i dùa trªn ph¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö.
- VÒ ph¬ng ph¸p cô thÓ: Chóng t«i sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kÕt hîp chÆt chÏ lý luËn vµ thùc tiÔn, ph¬ng ph¸p logic vµ lÞch sö, ph©n tÝch vµ tæng hîp, so s¸nh vµ c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c.
6. §ãng gãp míi vÒ mÆt khoa häc cña luËn v¨n
- LÇn ®Çu tiªn thùc tr¹ng cña viÖc ph©n c«ng lao ®éng ë tØnh BÕn Tre ®îc tr×nh bµy mét c¸ch cã hÖ thèng.
- Nªu ®îc hÖ thèng gi¶i ph¸p cã ý nghÜa thùc thi thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng trªn ®Þa bµn tØnh theo híng hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ n«ng - c«ng nghiÖp - dÞch vô vµo n¨m 2010.
7. ý nghÜa cña luËn v¨n
- LuËn v¨n cã thÓ lµm tµi liÖu tham kh¶o cho nh÷ng ai quan t©m ®Õn vÊn ®Ò x©y dùng lùc lîng lao ®éng, tæ chøc ph©n c«ng lao ®éng x· héi nh»m hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ míi trªn ®Þa bµn tØnh BÕn Tre.
- LuËn v¨n cã thÓ lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸n bé l·nh ®¹o tØnh BÕn Tre trong viÖc tæ chøc ph©n c«ng lao ®éng theo híng h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ n«ng - c«ng nghiÖp - dÞch vô cña tØnh ®Õn n¨m 2010.
8. KÕt cÊu cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, luËn v¨n gåm 3 ch¬ng, 7 tiÕt.
Ch¬ng 1
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi víi viÖc h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ
1.1. Kh¸i lîc mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ c¬ cÊu kinh tÕ
1.1.1. Lao ®éng
Trong bÊt cø x· héi nµo con ngêi còng ph¶i lao ®éng ®Ó tån t¹i. Lao ®éng lµ "qu¸ tr×nh ho¹t ®éng tù gi¸c, hîp lý cña con ngêi, nhê ®ã, con ngêi lµm thay ®æi c¸c ®èi tîng tù nhiªn vµ lµm cho chóng thÝch øng ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña m×nh. Lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn vµ c¬ b¶n cña sù tån t¹i cña con ngêi. Nhê lao ®éng, con ngêi ®· t¸ch khái thÕ giíi ®éng vËt, ®· cã thÓ chÕ ngù lùc lîng tù nhiªn vµ b¾t chóng phôc vô lîi Ých cña m×nh, biÕt chÕ t¹o c«ng cô lao ®éng, cã thÓ ph¸t huy kh¶ n¨ng vµ kiÕn thøc cña m×nh; tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã gép l¹i ®· quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn tiÕn bé h¬n n÷a cña x· héi" [25, 222].
Lao ®éng lµ ho¹t ®éng tù gi¸c, cã tæ chøc, cã kÕ ho¹ch cña con ngêi vµ chØ cã ë con ngêi. Trong tù nhiªn mÆc dï ho¹t ®éng cña mét sè loµi vËt cã vÎ gièng nh ho¹t ®éng cña con ngêi, tuy nhiªn "viÖc sö dông vµ s¸ng t¹o ra nh÷ng t liÖu lao ®éng, tuy ®· cã mÇm mèng ë mét vµi loµi ®éng vËt nµo ®ã, nhng vÉn lµ mét nÐt ®Æc trng riªng cña qu¸ tr×nh lao ®éng cña con ngêi" [ , 269]. Ho¹t ®éng tù gi¸c ®Çu tiªn cña con ngêi lµ ho¹t ®éng t¸c ®éng vµo tù nhiªn, cho nªn theo C.M¸c "lao ®éng tríc hÕt lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra gi÷a con ngêi vµ tù nhiªn, mét qu¸ tr×nh trong ®ã b»ng ho¹t ®éng cña chÝnh m×nh, con ngêi lµm trung gian ®iÒu tiÕt vµ kiÓm tra sù trao ®æi chÊt gi÷a hä vµ tù nhiªn" [ , 266]. Trong qu¸ tr×nh ®ã con ngêi vËn dông søc lùc tiÒm tµng trong th©n thÓ cña m×nh, sö dông c«ng cô lao ®éng ®Ó t¸c ®éng vµo tù nhiªn mét c¸ch cã môc ®Ých, cã ý thøc nh»m biÕn ®æi nh÷ng vËt thÓ cña tù nhiªn cho phï hîp víi nhu cÇu cña m×nh. V× vËy, trong bÊt kú nÒn s¶n xuÊt x· héi nµo kÓ c¶ nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, lao ®éng bao giê còng lµ yÕu tè c¬ b¶n, ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®êi sèng x· héi loµi ngêi, lµ mét sù tÊt yÕu vÜnh viÔn, mét ®iÒu kiÖn chung cña sù trao ®æi chÊt gi÷a con ngêi víi giíi tù nhiªn.
Khi x· héi loµi ngêi s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®Ó trao ®æi th× thùc thÓ x· héi chung cña tÊt c¶ c¸c hµng hãa ®ã lµ lao ®éng. Nh vËy, lao ®éng s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña con ngêi do kÕt hîp gi÷a c¸c yÕu tè søc lao ®éng, c«ng cô lao ®éng vµ ®èi tîng lao ®éng. NÕu t¸ch riªng biÖt cña tõng yÕu tè ®ã th× chóng ë tr¹ng th¸i kh¶ n¨ng mµ th«i.
C.M¸c gi¶i thÝch: "Tiªu dïng søc lao ®éng, ®ã chÝnh lµ lao ®éng" [13, 265]. VËy søc lao ®éng lµ g×? C.M¸c cho r»ng: "Søc lao ®éng hay n¨ng lùc lao ®éng lµ toµn bé nh÷ng n¨ng lùc thÓ chÊt vµ tinh thÇn tån t¹i trong mét c¬ thÓ, trong mét con ngêi ®ang sèng vµ ®îc ngêi ®ã ®em ra vËn dông mçi khi s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông nµo ®ã" [13, 251]. ThÕ nªn, søc lao ®éng lµ yÕu tè tÝch cùc nhÊt, ho¹t ®éng nhÊt trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Nã ph¸t ®éng vµ ®a c¸c t liÖu lao ®éng vµo ho¹t ®éng. Nã lµ yÕu tè chi phèi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®ång thêi còng lµ yÕu tè mang l¹i lîi Ých cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn cµng s©u s¾c, sù x· héi hãa nÒn s¶n xuÊt cµng cao th× tÝnh chÊt x· héi cña søc lao ®éng cña mçi ngêi cµng nhiÒu h¬n.
Qua sù ph©n tÝch ë trªn cã thÓ kh¸i qu¸t mÊy ®Æc trng c¬ b¶n cña lao ®éng:
- Lao ®éng lµ sù vËn dông søc lao ®éng th«ng qua c«ng cô lao ®éng t¸c ®éng vµo giíi tù nhiªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông.
- Lao ®éng cña con ngêi lµ ho¹t ®éng tù gi¸c, cã ý thøc.
- Lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi.
- Trong qu¸ tr×nh lao ®éng con ngêi kh«ng nh÷ng s¸ng t¹o ra lÞch sö mµ cßn s¸ng t¹o ra c¶ chÝnh b¶n th©n m×nh.
- Lao ®éng do ®ã lµ mét ph¹m trï vÜnh viÔn.
Nh÷ng ®Æc trng nªu trªn cña lao ®éng ®ång thêi còng nãi lªn lîi Ých cña lao ®éng. Giai cÊp thèngtrÞ lîi dông nh÷ng ®Æc trng ®ã cña lao ®éng, biÕn nã thµnh c«ng cô phôc vô lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ th«ng qua qu¸ tr×nh tæ chøc vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi.
1.1.2. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù ph©n chia nh÷ng ngêi lao ®éng thµnh nhiÒu lo¹i ®Ó chuyÓn nh÷ng lao ®éng cô thÓ kh¸c nhau vµo nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi t¹o nªn sù t¸ch rêi gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt x· héi, h×nh thµnh nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n hãa vµ nh÷ng vïng s¶n xuÊt chuyªn m«n hãa.
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi theo Lªnin lµ sù ph©n chia, sù t¸ch rêi nhau gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ. Trong mçi ngµnh ®ã l¹i chia ra nhiÒu lo¹i nhá. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ nÐt ®Æc trng cña nÒn kinh tÕ hµng hãa, ph©n biÖt nÒn kinh tÕ hµng hãa víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn. Nh vËy, ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù ph©n chia lao ®éng x· héi ra thµnh ngµnh, thµnh lo¹i, thµnh thø kh¸c nhau ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c gi¸ trÞ sö dông hay hµng hãa kh¸c nhau, nh»m ®¸p øng nhu cÇu nhÊt ®Þnh cña x· héi. C.M¸c viÕt: "Toµn bé nh÷ng gi¸ trÞ sö dông hay vËt thÓ hµng hãa kh¸c nhau thÓ hiÖn toµn bé nh÷ng lao ®éng cã Ých, còng nhiÒu h×nh nhiÒu vÎ, còng chia ra bÊy nhiªu lo¹i, gièng, hä, nh¸nh vµ biÕn chñng kh¸c nhau - nãi tãm l¹i lµ thÓ hiÖn sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi" [13, 72].
Theo kh¸i niÖm ®ã, ph©n c«ng lao ®éng lµ sù tån t¹i ®ång thêi cña nhiÒu lo¹i lao ®éng vµ sù ph©n chia ®ã lµm t¸ch rêi c¸c lo¹i lao ®éng kh¸c nhau. §ång thêi t¹o nªn mèi liªn hÖ tÊt yÕu phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c lo¹i lao ®éng ®· ®îc ph©n chia. Sù rµng buéc gi÷a chóng do sù b¶o ®¶m nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh.
Theo tõ ®iÓn TriÕt häc, ph©n c«ng lao ®éng "lµ hÖ thèng c¸c lo¹i lao ®éng, chøc n¨ng s¶n xuÊt c«ng viÖc nãi chung ®îc ph©n biÖt theo nh÷ng dÊu hiÖu cña m×nh vµ ®ång thêi t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, còng nh lµ hÖ thèng c¸c mèi liªn hÖ x· héi gi÷a chóng".
"Ph©n c«ng lao ®éng x· héi víi t c¸ch lµ ho¹t ®éng cña con ngêi, kh¸c víi sù chuyªn m«n hãa, lµ mét quan hÖ x· héi cã tÝnh chÊt t¹m thêi trong lÞch sö. Sù chuyªn m«n hãa lao ®éng lµ viÖc ph©n chia c¸c lo¹i lao ®éng theo ®èi tîng; nã trùc tiÕp biÓu hiÖn sù tiÕn bé cña c¸c lùc lîng s¶n xuÊt vµ gãp phÇn thóc ®Èy sù tiÕn bé ®ã" [24, 436].
Trong c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi nh s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi, tiªu dïng th× ph©n c«ng lao ®éng x· héi thuéc ph¹m trï s¶n xuÊt. Bëi v×, theo kh¸i niÖm ph©n c«ng lao ®éng x· héi bao hµm sù ph©n chia lao ®éng vµ c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh¸c trong x· héi. Nh vËy, ph¶i cã sù ph©n c«ng nµy th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt míi diÔn ra, s¶n xuÊt lµ khëi ®iÓm cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. NÕu kh«ng cã s¶n xuÊt th× c¸c qu¸ tr×nh tiÕp theo nh ph©n phèi, trao ®æi, tiªu dïng kh«ng thÓ cã ®îc. Ph©n c«ng lao ®éng thuéc ph¹m trï s¶n xuÊt nªn nã lµ ph¹m trï vÜnh viÔn, tuy nhiªn h×nh thøc biÓu hiÖn cña nã sÏ thay ®æi. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt x· héi, nã cã bíc ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ gi¶n ®¬n ®Õn tû mû theo sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, ph©n c«ng lao ®éng râ nÐt nhÊt mçi khi xuÊt hiÖn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi.
Nh vËy, xÐt vÒ tÝnh chÊt cña ph©n c«ng lao ®éng th× nã thuéc vÒ quan hÖ s¶n xuÊt. C.M¸c cho r»ng: "Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt cña mét d©n téc béc lé râ nhÊt ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cña sù ph©n c«ng theo lao ®éng... Nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau cña ph©n c«ng lao ®éng còng ®ång thêi lµ nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau cña së h÷u" [14, 11].
Tãm l¹i, "ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù ph©n chia lao ®éng x· héi ra c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau, t¹o nªn sù chuyªn m«n hãa lao ®éng vµ theo ®ã lµ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt thµnh nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau" [7, 116].
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi bao gåm sù ph©n c«ng lao ®éng nãi chung, ph©n c«ng lao ®éng ®Æc thï vµ ph©n c«ng lao ®éng c¸ biÖt.
- Ph©n c«ng lao ®éng ®Æc thï.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña b¶n th©n mçi ngµnh s¶n xuÊt, ph©n c«ng lao ®éng l¹i ®îc diÔn ra trong néi bé mçi ngµnh. Tøc lµ khi c«ng cô lao ®éng cã bíc ph¸t triÓn vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt cña ngêi lao ®éng ngµy cµng n©ng lªn th× sù ph©n chia trong cïng ngµnh còng ngµy cµng ph¸t triÓn. Ph©n c«ng lao ®éng trong n«ng nghiÖp lµ sù ph©n c«ng lao ®éng ®Æc thï. Trong ngµnh n«ng nghiÖp, lóc ®Çu viÖc trång trät vµ ch¨n nu«i kh«ng ph©n ®Þnh râ, dÇn dÇn h×nh thµnh viÖc chuyªn trång trät, chuyªn ch¨n nu«i; trong trång trät l¹i ph©n c«ng lao ®éng chuyªn trång c©y lîng thùc, chuyªn trång c©y c«ng nghiÖp. MÆt kh¸c, còng trong ngµnh n«ng nghiÖp, lóc ®Çu s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn n«ng s¶n g¾n chÆt nhau nh mét chøc n¨ng kinh tÕ, dÇn dÇn chÕ biÕn n«ng s¶n míi h×nh thµnh mét c¸ch riªng biÖt cã chøc n¨ng kinh tÕ kh¸c víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ t¸ch khái s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ph©n c«ng lao ®éng trong n«ng nghiÖp cã hai h×nh thøc c¬ b¶n, ®ã lµ ph©n c«ng lao ®éng theo ngµnh vµ ph©n c«ng lao ®éng theo vïng l·nh thæ. Së dÜ cã sù ph©n c«ng lao ®éng theo vïng l·nh thæ lµ do ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, v× s¶n xuÊt n«ng nghiÖp g¾n rÊt chÆt víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn: ®Êt ®ai, thêi tiÕt, khÝ hËu tõng miÒn, tõng vïng l·nh thæ.
Tãm l¹i, theo C.M¸c th× sù ph©n c«ng lao ®éng ®Æc thï lµ sù ph©n chia ngµnh s¶n xuÊt ra thµnh lo¹i vµ thø.
- Ph©n c«ng lao ®éng c¸ biÖt
Ph©n c«ng lao ®éng lµ mét ph¹m trï g¾n liÒn víi tÊt yÕu kü thuËt cña s¶n xuÊt. S¶n xuÊt chuyªn m«n hãa ®ßi hái lao ®éng ph¶i chuyªn m«n hãa. Chuyªn m«n hãa trong n«ng nghiÖp kh¸c h¼n víi chuyªn m«n hãa trong c«ng nghiÖp. Ph©n c«ng lao ®éng trong c«ng nghiÖp lµ ph©n c«ng lao ®éng ®éc chuyªn, cßn ph©n c«ng lao ®éng trong n«ng nghiÖp lµ ph©n c«ng lao ®éng theo chuyªn kh©u.
Ph©n c«ng lao ®éng trong xÝ nghiÖp hay ph©n c«ng lao ®éng c¸ biÖt nh C.M¸c thêng gäi lµ sù ph©n c«ng trong xëng thî. §ã lµ sù ph©n c«ng c«ng viÖc cho ngêi lao ®éng c¸ biÖt, lµ sù ph©n chia chøc n¨ng, nhiÖm vô gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng cïng s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm trong néi bé tõng xÝ nghiÖp riªng biÖt. C.M¸c - Ph.¡ngghen viÕt: "NÕu chØ xÐt riªng b¶n th©n lao ®éng th× ngêi ta cã thÓ gäi sù ph©n chia nÒn s¶n xuÊt x· héi thµnh nh÷ng ngµnh lín nh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp v.v... lµ sù ph©n c«ng lao ®éng chung vµ sù ph©n chia nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt Êy thµnh lo¹i vµ thø - lµ sù ph©n c«ng lao ®éng ®Æc thï, cßn sù ph©n c«ng lao ®éng trong xëng thî lµ sù ph©n c«ng lao ®éng c¸ biÖt" [13, 509-510].
ë níc ta, ph©n c«ng lao ®éng trong hîp t¸c x· n«ng nghiÖp võa cã sù ph©n c«ng lao ®éng ®Æc thï (ph©n c«ng lao ®éng trong néi bé ngµnh n«ng nghiÖp) võa cã sù ph©n c«ng lao ®éng c¸ biÖt (tæ chøc c¸c tæ, ®éi lao ®éng ph©n c«ng c«ng viÖc cho tõng ngêi lao ®éng). Nh vËy, ph©n c«ng lao ®éng c¸ biÖt, tæ chøc lao ®éng g¾n liÒn víi quan hÖ s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt.
1.1.3. C¬ cÊu kinh tÕ
1.1.3.1. Kh¸i niÖm
Trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, c¬ cÊu kinh tÕ chØ râ tr×nh ®é kinh tÕ, nã x¸c ®Þnh nÒn kinh tÕ cña mét quèc gia ®ang ë tr×nh ®é cao hay thÊp; v× vËy, c¬ cÊu kinh tÕ lµ mét ph¹m trï kinh tÕ quan träng ®îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu quan t©m.
§Ó nhËn d¹ng c¬ cÊu kinh tÕ cña mét quèc gia, ngêi ta thêng dùa vµo quy m« cña tõng ngµnh, vÞ trÝ kinh tÕ vµ sù t¸c ®éng cña nã ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ.
Còng nh ph©n c«ng lao ®éng x©y dùng, c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng chØ ®îc h×nh thµnh mét c¸ch thô ®éng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan; con ngêi cã thÓ x¸c lËp c¬ cÊu kinh tÕ míi, tiÕn bé h¬n; tuy nhiªn, kh«ng thÓ tïy tiÖn mµ cÇn dùa vµo tr×nh ®é mäi mÆt cña ngêi lao ®éng, dùa vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi hiÖn thùc vµ yªu cÇu s¶n xuÊt - tiªu dïng cña x· héi ®Ó ph©n c«ng lao ®éng vµo c¸c ngµnh kinh tÕ theo híng c¬ cÊu kinh tÕ míi, nh»m thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh h¬n. Do ®ã, c¬ cÊu kinh tÕ cã quan hÖ mËt thiÕt víi ph©n c«ng lao ®éng x· héi.
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi h×nh thµnh c¸c lÜnh vùc,
