Phát triển bền vững môi trường 2008

II. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng (phÇn nµy thuêng lµ c©u 3 ®iÓm) 1. Kh¸i niÖm. “Phát triển bền vững là sự phát triển nhằm đáp ứng những nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại tới khả năng thỏa mãn nhu cầu của các thế hệ tương lai” Phát triển bền vững có nghĩa là cả ba khía cạnh chủ yếu liên quan tới đời sống của nhân loại là kinh tế, xã hội và môi trường phải được tổng hòa, kết hợp, lồng ghép khi có thể và được cân đối một cách có hiệu quả qua các chính sách, cơ chế, công cụ và qua quá trình thực hiện chính sách. Lồng ghép 3 trụ cột phát triển: tăng trưởng kinh tế, giảm nghèo và công bằng xã hội, bảo vệ tài nguyên môi trường. MÆt nµo (kinh tÕ, x· héi hay m«i tr­êng) cÇn ®­îc ­u tiªn? Tïy theo tõng n­íc, tõng x· héi, tõng nÒn văn ho¸ vµ tõng hoµn cảnh vµ tïy theo thêi gian mµ trËt tù  ­u tiªn vµ lé trinh thùc hiÖn cã sù kh¸c nhau. ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, tăng tr­ëng kinh tÕ th­êng ®­îc ­u tiªn cïng víi viÖc xo¸ ®ãi giảm nghÌo. 2. HiÖn tr¹ng ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam Việt Nam đã phát triển bền vững chưa? Cã thÓ nãi lµ ch­a. V× ViÖt Nam cßn tån t¹i rÊt nhiÒu vÊn ®Ò kinh tÕ, x· héi còng nh­ m«i tr­êng (h×nh d­íi). Những điểm nào có ảnh hưởng tốt và không tốt tới triển vọng phát triển bền vững? Tiềm lực kinh tế còn yếu, Sức cạnh tranh của nền kinh tế yÕu Tăng trưởng theo chiều rộng, Nợ nước ngoài Sao chép lối sống tiêu thụ của các nước phát triển, trong đó có nhiều điều không có lợi cho việc tiết kiệm tài nguyên và phát triển bền vững. Lối sống tiêu dùng xa hoa, lãng phí ngày càng phổ biến trong một số tầng lớp xã hội D©n sè thõa vµ viÖc lµm thiÕu §« thÞ hãa vµ di d©n: Quy ho¹ch vµ ®Çu t­ x©y dùng ®« thÞ ch­a ®¸p øng yªu cÇu PTBV. ==> ¤ nhiÔm, thiÕu h¹ tÇng kü thuËt. Luång di d©n ngµy cµng lín ==> T¸c ®éng tÝch cùc vÒ t¨ng tr­ëng kinh tÕ + NhiÒu tiªu cùc vÒ x· héi vµ m«i tr­êng. Giảm nghèo chưa bền vững, còn tái nghèo do mức sống còn thấp. Tốc độ giảm nghèo chậm lại. Tăng chênh lệch mức sống (giàu – nghèo) BÖnh dÞch ngµy cµng nhiÒu, viÖc b¶o vÖ ch¨m sãc søc khoÎ h¹n chÕ. Xét về độ an toàn của môi trường, Việt Nam đứng cuối bảng trong số 8 nước ASEAN, và xếp thứ 98 trên tổng số 117 nước đang phát triển vµo n¨m 2005. Tho¸i ho¸ ®Êt, Tho¸i hãa ®Êt phæ biÕn ë nhiÒu vïng do xãi mßn, röa tr«i, b¹c mÇu, mÊt c©n b»ng dinh d­ìng, chua hãa, mÆn hãa, phÌn hãa, h¹n, óng, lò, ®Êt trît vµ xãi lë, v.v. Nh©n d©n cßn nghÌo, tr×nh ®é canh t¸c thÊp ==> §Êt bÞ khai th¸c vµ sö dông qu¸ t¶i, kh«ng ®ù¬c b¶o vÖ ®óng møc. Tµi nguyªn ®Êt, n­íc, rõng, biÓn vµ kho¸ng s¶n ®ang bÞ khai th¸c qu¸ møc, dÔ dÉn ®Õn c¹n kiÖt. ¤ nhiÔm m«i tr­êng xÈy ra kh¾p n¬i, ngµy cµng khã gi¶i quyÕt. N¨ng lùc thu gom chÊt th¶i r¾n ë ®« thÞ vµ khu CN chØ kho¶ng 30%. Ch­a ph©n lo¹i t¹i nguån. Thu nhÆt vµ t¸i chÕ thñ c«ng. Xö lý chñ yÕu b»ng ph­¬ng ph¸p ch«n lÊp, nh­ng c¸c b·i ch«n lÊp ch­a ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh m«i tr­êng. Suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc nhanh. Hệ thống tổ chức: phân công chưa hợp lý (giữa các Bộ, giữa TƯ - địa phương) thiếu sự phối hợp chặt chẽ. Hệ thống pháp lý chưa đầy đủ và còn chồng chéo, mâu thuẫn. Chấp hành chưa nghiêm các quy định. 3. Nguyªn t¾c vµ c¸c vÊn ®Ò ­u tiªn cho PTBV ë ViÖt Nam. a. Nguyªn t¸c PTBV cña TG. 1. Tôn trọng và quan tâm đến đời sống cộng đồng. 2. Cải thiện chất lượng cuộc sống con người: 3. Bảo vệ sức sống và tính đa dạng trên Trái Đất. 4. Giảm đến mức thấp nhất sự khánh kiệt nguồn tài nguyên không tái tạo. 5. Tôn trọng khả năng chịu đựng của trái đất. 6. Thay đổi thái độ và hành vi cá nhân. 7. Giúp cho các cộng đồng có khả năng tự giữ gìn môi trường của mình. 8. Đưa ra một khuôn mẫu quốc gia cho sự phát triển tổng hợp và bảo vệ 9. Xây dựng khối liên minh toàn cầu. b. Nguyªn t¸c PTBV cña ViÖt Nam Con ng­êi lµ trung t©m Ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh lµ nhiÖm vô trung t©m nh­ng môc ®Ých lµ ®Ó ph¸t triÓn x· héi vµ ph¶i n»m trong giíi h¹n t¶i träng cña sinh th¸i. NhÊn m¹nh lång ghÐp ph¸t triÓn víi m«i tr­êng. C«ng b»ng gi÷a c¸c thÕ hÖ. Vai trß cña khoa häc c«ng nghÖ Huy ®éng toµn d©n tham gia. KÕt hîp néi lùc víi hîp t¸c quèc tÕ. Quèc phßng - an ninh. Chiến lược bảo vệ môi trường không tách rời chiến lược phát triển kinh tê - xã hội, mà là một bộ phận cấu thành của chiến lược phát triển đất nước. Chiến lược bảo vệ môi trường phải dựa trên việc phân tích hiện trạng và xu thế môi trường đất nước trong bối cảnh của thời kỳ công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước diễn ra trong thập niên đầu của thế kỷ 21. Chiến lược bảo vệ môi trường phải phù hợp với nguồn lực của quốc gia. Chiến lược bảo vệ môi trường được xây dựng trên cơ sở tiếp thu các bài học kinh nghiệm của các nước. Chiến lược bảo vệ môi trường phải là cơ sở pháp lý cho việc xây dựng các kế hoạch môi trường quốc gia trung hạn, ngắn hạn và thu hút đầu tư nước ngoài. ­u tiªn: Trong giai đoạn hiện nay, đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội là công tác trung tâm, trong đó tăng trưởng kinh tế là rất quan trọng. Vấn đề hài hoà với môi trường là ở chỗ: trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, không được để tác động nghiêm trọng tới môi trường ở mức không thể sửa chữa được, hoặc nếu sửa chữa thì phải trả giá quá đắt. Mặt khác, có phát triển mạnh về kinh tế - xã hội thì mới có đủ điều kiện bảo vệ và cải thiện môi trường một cách hiệu quả nhất. Phải cân nhắc các yếu tố kinh tế, xã hội, môi trường ở mọi khâu, ngay từ lúc xây dựng chủ trương và ra quyết định. Ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng: 5 ­u tiªn T¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh Thay ®æi m« h×nh tiªu dïng “C«ng nghiÖp hãa s¹ch” Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng vµ ®Þa ph­¬ng. * Ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng: 5 ­u tiªn: Xãa ®ãi gi¶m nghÌo H¹n chÕ t¨ng d©n sè §Þnh h­íng ®« thÞ hãa vµ di d©n N©ng cao chÊt l­îng gi¸o dôc, C¶i thiÖn y tÕ vµ vÖ sinh m«i tr­êng * Ph¸t triÓn m«i tr­êng bÒn v÷ng: 9 lÜnh vùc ­u tiªn: Chèng tho¸i hãa ®Êt. Sö dông vµ qu¶n lý tµi nguyªn níc. Khai th¸c hîp lý vµ sö dông tiÕt kiÖm tµi nguyªn kho¸ng s¶n. B¶o vÖ tµi nguyªn biÓn, ven biÓn. B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng. Gi¶m « nhiÔm kh«ng khÝ ë ®« thÞ vµ khu c«ngnghiÖp. Qu¶n lý chÊt th¶i r¾n. B¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Gi¶m nhÑ biÕn ®æi khÝ hËu vµ t¸c h¹i cña thiªn tai. II. LÞch sö t¸c ®éng cña con ng­êi lªn m«i tr­êng: 3 giai đoạn đã trải qua: Tiền phát triển = Kinh tế săn bắt, hái lượm è Khai thác và sùng bái thiên nhiên. Phát triển thấp = Kinh tế nông nghiệp è Khai phá và phụ thuộc vào thiên nhiên. Phát triển cao = Kinh tế công nghiệp è Cải tạo, chinh phục thiên nhiên và tưởng rằng mình đã chiến thắng tự nhiên. Sù t¸c ®éng cña con ng­êi lªn MT cã thÓ tr×nh bµy qua 7 thêi k× ph¸t triÓn vµ 4 giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ vµ d©n sè (c« ®· gi¶ng trªn líp) PhÇn nµy c¸c b¹n chØ cÇn häc trong s¸ch gi¸o tr×nh, phÇn nµy s¸ch gi¸o tr×nh ®· ghi râ vµ ®Çy ®ñ. PhÇn nµy cã thÓ lµ c©u 5 ®iÓm hoÆc 3 ®iÓm nh­ng thuêng lµ c©u 5 ®iÓm. III. HËu qu¶ cña viÖc gia t¨ng d©n sè (phµn nµy th­êng lµ c©u 5 ®iÓm) D©n sè lµ sè d©n cña mét d©n téc, mét quèc gia ®ang sinh sèng trªn mét ®Þa danh nhÊt ®Þnh. D©n sè cña mét l·nh thæ trong tõng thêi gian t¨ng hay gi¶m lµ kÕt qu¶ cña mèi t­¬ng quan gi÷a sè sinh vµ sè tö. Sù t¨ng, gi¶m d©n sè nh­ vËy gäi lµ sù gia t¨ng d©n sè. Cø mét gi©y trªn tr¸i ®Êt chÕt ®i mét ng­êi nh­ng ®Î thªm 4 ng­êi, nh­ vËy gia t¨ng tù nhiªn lµ 3 ng­êi/gi©y. Mçi phót trªn Tr¸i ®Êt sinh thªm 150 trÎ em, mçi n¨m d©n sè thÕ giíi t¨ng thªm kho¶ng 80 triÖu ng­êi (t­¬ng ®­¬ng víi sè d©n cña mét quèc gia ®øng hµng thø 10 trªn thÕ giíi). D©n sè gia t¨ng qu¸ nhanh, nhÊt lµ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trªn thÕ giíi ®· ¶nh h­ëng toµn diÖn ®Õn chÊt l­îng cuéc sèng. a. Sù nghÌo khæ cµng lín lªn ë c¸c n­íc ph¸t triÓn cã d©n sè æn ®Þnh, s¶n xuÊt ph¸t triÓn nªn thu nhËp quèc d©n tÝnh theo ®Çu ng­êi ngµy cµng cao, nh­ ë NhËt, Thuþ SÜ… Cßn ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã sù gia t¨ng nhanh, m¹nh vÒ d©n sè, trong khi ®ã s¶n xuÊt l¹i kÐm ph¸t triÓn, nî cña n­íc ngoµi nhiÒu, do ®ã thu nhËp quèc d©n tÝnh theo ®Çu ngêi thÊp. ë ViÖt Nam, n¨m 2000 sè hé ®ãi ngÌo lµ 10% (n¨m 1995 lµ 20%). b. D©n sè ®èi víi viÖc cung cÊp l­¬ng thùc, thùc phÈm L­¬ng thùc, thùc phÈm lµ nhu cÇu thiÕt yÕu kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®èi víi con ng­êi v× con ng­êi cÇn cã ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Vµo nh÷ng n¨m gÇn ®©y do khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, nhÊt lµ cã cuéc c¸ch m¹ng xanh nªn s¶n l­îng l­¬ng thùc cã t¨ng, nh­ng sù gia t¨ng d©n sè qu¸ nhanh nªn sè d©n ®ãi ¨n ngµy cµng lín vµ møc ®¸p øng nhu cÇu l­¬ng thùc cña c¸c khu vùc trªn tr¸i ®Êt rÊt kh¸c nhau. HiÖn nay, sù gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè vÉn lín kho¶ng 2%, v× thÕ s¶n l­îng l­¬ng thùc cã t¨ng còng kh«ng ®¸p øng ®ñ sè ng­êi míi sinh thªm. Do vËy, trªn thÕ giíi hiÖn ®ãi l­¬ng thùc vÉn cßn nÆng nÒ. ViÖt Nam lµ n­íc cã gia t¨ng d©n sè tù nhiªn lín: Trung b×nh gia t¨ng tù nhiªn lµ 2,5% (1975 - 1980); 2,2% (1980 - 1985); 2,1% (1987); 2,2% (1990); 1,7% (1995); 1,4% (2000). Hµng n¨m s¶n l­îng l­¬ng thùc ®Òu t¨ng b×nh qu©n; nh­ng tèc ®é t¨ng d©n sè nh­ hiÖn nay mçi n¨m t¨ng thªm tõ 1,3 - 1,5 triÖu ng­êi do ®ã sè l­¬ng thùc t¨ng chØ ®¸p øng ®­îc 1/3 nhu cÇu cña trÎ míi sinh thªm, cßn l¹i 2/3 sè trÎ míi sinh thªm kh«ng ®­îc ®¸p øng. V× thÕ, cßn hiÖn t­îng thiÕu ¨n lµ ®óng vµ cµng ngµy cµng ®ãi l­¬ng thùc. HiÖn nay, trªn thÕ giíi cßn cã hiÖn t­îng ®ãi l­¬ng thùc, nhÊt lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã tíi 750 triÖu ng­êi ®ãi triÒn miªn. V× thÕ, cã thÓ nãi r»ng thÕ kû XXI thÕ giíi cßn bÞ x¸o ®éng vÒ n¹n ®ãi nÕu nh­ s¶n xuÊt l­¬ng thùuc vµ gia t¨ng d©n sè víi nhÞp ®iÖu nh­ hiÖn nay. c. D©n sè ®èi víi viÖc bè trÝ viÖc lµm Trong l­¬ng thùc s¶n xuÊt th× søc ng­êi lµ vèn quÝ nhÊt. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do sù gia t¨ng d©n sè qu¸ nhanh, lµm cho sè ng­êi lao ®éng t¨ng nhanh, nhÊt lµ ë c¸c n­íc ph¸t triÓn nªu viÖc bè trÝ viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng hÕt søc khã kh¨n. V× thÕ, n¹n thÊt nghiÖp cña nh÷ng ng­êi lao ®éng ngµy cµng t¨ng. ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, nh©n lùc rÊt dåi dµo nh­ng viÖc ®Çu t­ cho lao ®éng l¹i qu¸ thÊp, s¶n xuÊt ch­a ®­îc më réng, nªn lùc l­îng lao ®éng kh«ng ®­îc ph¸t huy hÕt (®iÒu nµy kh¸c xa so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn). Nh­ vËy, do d©n sè t¨ng qu¸ nhanh, lµm cho d©n ®«ng, thiÕu ¨n, thiÕu vèn nªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Çu t­ cho s¶n xuÊt. V× vËy, n¹n thÊt nghiÖp ngµy cµng gia t¨ng. ë ViÖt Nam t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng lµ mét vÊn ®Ò nÆng nÒ. Lùc l­îng lao ®éng t¨ng tù nhiªn mçi n¨m kho¶ng 1,2 triÖu ng­êi, trong ®ã tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ lµ 6,4%, ë n«ng th«n lµ 73,8% (sè liÖu n¨m 2000). §Õn th¸ng 7/2001 cßn 5,5; ®Õn 7% sè ng­êi thÊt nghiÖp. V× thÕ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm ph¶i ®i ®«i víi biÖn ph¸p gi¶m gia t¨ng d©n sè. d. D©n sè ®èi víi gi¸o dôc Sù gia t¨ng d©n sè cµng nhanh th× chÊt l­îng cuéc sèng cµng gi¶m lµm cho sù ®Çu t­ cho gi¸o dôc cµng thÊp kÐm vµ hiÖu qu¶ cña nã lµ kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn. §Æc biÖt, ë c¸c n­íc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn th× nÒn kinh tÕ thÊp kÐm lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y c¶n trë viÖc ®Çu t­ cho gi¸o dôc, lµm cho sè ng­êi mï ch÷ t¨ng lªn, tr×nh ®é häc vÊn thÊp. ViÖt Nam thuéc lo¹i n­íc nghÌo cã møc sèng thÊp, tr×nh ®é häc vÊn thÊp. Trong ®ã thµnh thÞ cã sè ng­êi tèt nghiÖp tiÓu häc lµ 11,3%, n«ng th«n lµ 24,9% vµ cã kho¶ng 10% trÎ thÊt häc. e. D©n sè ®èi víi viÖc sö dông tµi nguyªn vµ m«i tr­êng D©n sè cµng ph¸t triÓn th× tµi nguyªn cµng c¹n kiÖt v× bÞ « nhiÔm m«i tr­êng vµ lµm mÊt hiÖu qu¶ sö dông cña nã cho con ng­êi. + Tµi nguyªn ®Êt DiÖn tÝch ®Êt trªn Tr¸i ®Êt lµ 510 triÖu km2, trong ®ã cã 29% lµ ®Êt næi vµ chØ cã 10% lµ diÖn tÝch ®Êt canh t¸c. §· thÕ diÖn tÝch ngµy cµng bÞ thu hÑp bëi c«ng nghiÖp ho¸, më ®­êng, t¨ng diÖn tÝch cho nhµ ë. ë ViÖt Nam cã kho¶ng 33 triÖu ha ®Êt, b×nh qu©n ®Êt canh t¸c tÝnh trªn ®Çu ng­êi lµ 0,1 ha. §Êt Ýt, ng­êi ®«ng l¹i chñ yÕu sèng b»ng n«ng nghiÖp nªn d©n sè ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng nhanh th× cµng ®e do¹ vÒ l­¬ng thùc. H¬n n÷a hiÖn nay ë ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ ë n«ng th«n ®ang cã nguy c¬ biÕn thæ canh thµnh thæ c­. V× thÕ, d©n sè t¨ng nhanh th× diÖn tÝch ®Êt canh t¸c ngµy cµng gi¶m vµ t×nh tr¹ng thiÕu ®Êt ®ai ngµy cµng nÆng nÒ. + Tµi nguyªn n­íc Trªn tr¸i ®Êt n­íc bao phñ kho¶ng 70% diÖn tÝch, trong ®ã n­íc ngät chØ chiÕm 3,5% vµ chñ yÕu ë d¹ng b¨ng ®¸ vµ n­íc ngÇm; cßn n­íc ngät dïng ®Ó sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt cho con ng­êi chØ cã kho¶ng 0,3% nh­ng l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu. Khi d©n sè trªn tr¸i ®Êt t¨ng nhanh th× nhu cÇu sö dông n­íc ngät cµng nhiÒu vµ t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng trong n­íc cïng ngµy cµng t¨ng. V× thÕ, ®Õn nay cã kho¶ng 60% diÖn tÝch trªn tr¸i ®Êt ®ang ë vµo t×nh tr¹ng thiÕu n­íc, nhÊt lµ c¸c n­íc ch©u Phi. + Tµi nguyªn rõng D©n sè t¨ng lµm cho rõng bÞ tµn ph¸ nhiÒu vµ lµm ®¶o lén sù c©n b»ng cña hÖ sinh th¸i. Qua ®iÒu tra cho thÊy :T×nh tr¹ng ph¸ rõng bõa b·i lín lªn cïng víi sù gia t¨ng vÒ d©n sè. §Õn nay trªn thÕ giíi chØ cßn kho¶ng 50% diÖn tÝch rõng so víi c¸c ®©y 300 n¨m. + Kho¸ng s¶n D©n sè gia t¨ng th× kho¸ng s¶n cµng ®­îc sö dông ®Ó phôc vô cho ®êi sèng cña con ng­êi, nhÊt lµ tõ khi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. Víi tèc ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nh­ hiÖn nay cø tõ 12 - 14 n¨m th× s¶n l­îng c«ng nghiÖp l¹i t¨ng lªn gÊp ®«i nh­ cò. Vµ v× thÕ viÖc khai th¸c kho¸ng s¶n ngµy cµng nhiÒu vµ cã nguy c¬ bÞ c¹n kiÖt. HiÖn nay, trªn thÕ giíi ®· khai th¸c kho¶ng 7 tû tÊn kho¸ng s¶n, trong ®ã 40% lµ dÇu ho¶ vµ 30% lµ than ®¸. Ng­êi ta tÝnh trung b×nh nh­ sau: D©n sè t¨ng lªn 2% th× mçi n¨m kho¸ng s¶n sö dông mÊt 5% vµ ®iÖn n¨ng mÊt ®i 8%. Trong c¸c lo¹i kho¸ng s¶n th× than ®¸ vµ dÇu ho¶ lµ lµ kho¸ng s¶n ®­îc con ng­êi khai th¸c vµ sö dông nhiÒu. V× thÕ, sè d©n t¨ng nhanh th× 2 lo¹i kho¸ng s¶n nµy cã nguy c¬ bÞ c¹n kiÖt. + M«i tr­êng D©n sè t¨ng, c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, m«i tr­êng tù nhiªn bÞ ph¸ huû lµm cho « nhiÔm m«i tr­êng ngµy cµng nÆng nÒ. ChÝnh v× thÕ, viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng, chèng « nhiÔm m«i tr­êng lµ vÊn ®Ò cña toµn cÇu. ë ViÖt Nam t×nh tr¹ng « nhiÔm n­íc, kh«ng khÝ, tiÕng ån ngµy cµng nÆng nÒ cïng víi sù gia t¨ng d©n sè nh­ hiÖn nay. IV. ¤ nhiÔm biÓn 1. TÇm quan träng cña biÓn BiÓn vµ ®¹i d­¬ng chiÕm 71% diÖn tÝch hµnh tinh víi ®é s©u trung b×nh 3.710m vµ tæng khèi n­íc 1,37 tû km3. Tµi nguyªn biÓn vµ ®¹i d­¬ng rÊt ®a d¹ng ®­îc chia ra thµnh c¸c lo¹i: Nguån lîi ho¸ chÊt vµ kho¸ng chÊt chøa trong khèi n­íc vµ ®¸y biÓn Nguån lîi nhiªn liÖu ho¸ th¹ch, chñ yÕu lµ dÇu vµ khÝ tù nhiªn Nguån n¨ng l­îng "s¹ch" khai th¸c tõ giã, nhiÖt ®é n­íc biÓn, c¸c dßng h¶i l­u vµ thuû triÒu. MÆt biÓn vµ vïng thÒm lôc ®Þa lµ ®­êng giao th«ng thuû, biÓn lµ n¬i chøa ®ùng tiÒm n¨ng cho ph¸t triÓn du lÞch, tham quan, nghØ ng¬i, gi¶i trÝ, nguån lîi sinh vËt biÓn. Sinh vËt biÓn lµ nguån lîi quan träng nhÊt cña con ng­êi tõ truíc ®Õn nay, gåm hµng lo¹t nhãm ®éng vËt, thùc vËt vµ vi sinh vËt. Hai nhãm ®Çu cã tíi 200.000 loµi. S¶n l­îng sinh häc cña biÓn vµ ®¹i d­¬ng nh­ sau: Thùc vËt næi 550 tû tÊn, thùc vËt ®¸y 0,2 tû tÊn, c¸c loµi ®éng vËt tù b¬i (mùc, c¸, thó...) 0,2 tû tÊn. N¨ng suÊt s¬ cÊp cña biÓn kho¶ng 50 - 250g/m2/n¨m. S¶n l­îng khai th¸c thuû s¶n tõ biÓn vµ ®¹i d­¬ng toµn thÕ giíi gia t¨ng, vÝ dô n¨m 1960: 22 triÖu tÊn; 1970: 40 triÖu tÊn; 1980: 65 triÖu tÊn; 1990: 80 triÖu tÊn. Theo ®¸nh gi¸ cña FAO, l­îng thuû s¶n ®¸nh b¾t tèi ®a tõ biÓn lµ 100 triÖu tÊn. BiÓn §«ng cña ViÖt Nam cã diÖn tÝch 3.447.000 km2, víi ®é s©u trung b×nh 1.140m, n¬i s©u nhÊt 5.416m. Vïng cã ®é s©u trªn 2.000m chiÕm 1/4 diÖn tÝch thuéc phÇn phÝa §«ng cña biÓn. ThÒm lôc ®Þa cã ®é s©u < 200m chiÕm trªn 50% diÖn tÝch. Tµi nguyªn cña BiÓn §«ng rÊt ®a d¹ng, gåm dÇu khÝ, tµi nguyªn sinh vËt (thuû s¶n, rong biÓn). Riªng tr÷ l­îng h¶i s¶n ë phÇn BiÓn §«ng thuéc ViÖt Nam cho phÐp khai th¸c víi møc ®é trªn 1 triÖu tÊn/n¨m. S¶n l­îng dÇu khÝ khai th¸c ë vïng biÓn ViÖt Nam ®¹t 10 triÖu tÊn hiÖn nay vµ 20 triÖu tÊn vµo n¨m 2000. 2. ¤ nhiÔm biÓn BiÓn lµ n¬i tiÕp nhËn phÇn lín c¸c chÊt th¶i tõ lôc ®Þa theo c¸c dßng ch¶y s«ng suèi, c¸c chÊt th¶i tõ c¸c ho¹t ®éng cña con ng­êi trªn biÓn nh­ khai th¸c kho¸ng s¶n, giao th«ng vËn t¶i biÓn. Trong nhiÒu n¨m, biÓn s©u cßn lµ n¬i ®æ c¸c chÊt th¶i ®éc h¹i nh­ chÊt th¶i phãng x¹ cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. C¸c biÓu hiÖn cña sù « nhiÔm biÓn kh¸ ®a d¹ng, cã thÓ chia ra thµnh mét sè d¹ng nh­ sau: Gia t¨ng nång ®é cña c¸c chÊt « nhiÔm trong n­íc biÓn nh­ dÇu, kim lo¹i nÆng, c¸c ho¸ chÊt ®éc h¹i. Gia t¨ng nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm tÝch tô trong trÇm tÝch biÓn vïng ven bê. Suy tho¸i c¸c hÖ sinh th¸i biÓn nh­ hÖ sinh th¸i san h«, hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn, cá biÓn,... Suy gi¶m tr÷ l­îng c¸c loµi sinh vËt biÓn vµ gi¶m tÝnh ®a d¹ng sinh häc biÓn. XuÊt hiÖn c¸c hiÖn t­îng nh­ thuû triÒu ®á, tÝch tô c¸c chÊt « nhiÔm trong c¸c thùc phÈm lÊy tõ biÓn. C«ng ­íc LuËt biÓn n¨m 1982 ®· chØ ra 5 nguån g©y « nhiÔm biÓn: C¸c ho¹t ®éng trªn ®Êt liÒn, th¨m dß vµ khai th¸c tµi nguyªn trªn thÒm lôc ®Þa vµ ®¸y ®¹i d­¬ng, th¶i c¸c chÊt ®éc h¹i ra biÓn, vËn chuyÓn hµng ho¸ trªn biÓn vµ « nhiÔm kh«ng khÝ. - C¸c nguån « nhiÔm tõ lôc ®Þa theo s«ng ngßi mang ra biÓn nh­ dÇu vµ s¶n phÈm dÇu, n­íc th¶i, ph©n bãn n«ng nghiÖp, thuèc trõ s©u, chÊt th¶i c«ng nghiÖp, chÊt th¶i phãng x¹ vµ nhiÒu chÊt « nhiÔm kh¸c. Hµng n¨m, c¸c chÊt th¶i r¾n ®æ ra biÓn trªn thÕ giíi kho¶ng 50 triÖu tÊn gåm ®Êt, c¸t, r¸c th¶i, phÕ liÖu x©y dùng, chÊt phãng x¹. Mét sè chÊt th¶i lo¹i nµy sÏ l¾ng t¹i vïng biÓn ven bê. Mét sè chÊt kh¸c bÞ ph©n huû vµ lan truyÒn trong toµn khèi n­íc biÓn. - Trong t­¬ng lai, do khan hiÕm nguån tµi nguyªn trªn lôc ®Þa, s¶n l­îng khai th¸c kho¸ng s¶n ®¸y biÓn sÏ gia t¨ng ®¸ng kÓ. Trong sè ®ã, viÖc khai th¸c dÇu khÝ trªn biÓn cã t¸c ®éng m¹nh mÏ nhÊt ®Õn m«i tr­êng biÓn. HiÖn t­îng rß rØ dÇu tõ giµn khoan, c¸c ph­¬ng tiÖn vËn chuyÓn vµ sù cè trµn dÇu cã xu h­íng gia t¨ng cïng víi s¶n l­îng khai th¸c dÇu khÝ trªn biÓn. VÕt dÇu loang trªn n­íc ng¨n c¶n qu¸ tr×nh hoµ tan oxy tõ kh«ng khÝ. CÆn dÇu l¾ng xuèng ®¸y lµm « nhiÔm trÇm tÝch ®¸y biÓn. Nång ®é dÇu cao trong n­íc cã t¸c ®éng xÊu tíi ho¹t ®éng cña c¸c loµi sinh vËt biÓn. - Loµi ng­êi ®· vµ ®ang th¶i ra biÓn rÊt nhiÒu chÊt th¶i ®éc h¹i mét c¸ch cã ý thøc vµ kh«ng cã ý thøc. Lo¹i ho¸ chÊt bÒn v÷ng nh­ DDT cã mÆt ë kh¾p c¸c ®¹i d­¬ng. Theo tÝnh to¸n, 2/3 l­îng DDT (kho¶ng 1 triÖu tÊn) do con ng­êi s¶n xuÊt hiÖn ®ang cßn tån t¹i trong n­íc biÓn. Mét l­îng lín c¸c chÊt th¶i phãng x¹ cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®­îc bÝ mËt ®æ ra biÓn. Riªng Mü n¨m 1961 cã 4.087 vµ n¨m 1962 cã 6.120 thïng phãng x¹ ®­îc ®æ ch«n xuèng biÓn. ViÖc nhÊn ch×m c¸c lo¹i ®¹n d­îc, bom m×n, nhiªn liÖu tªn löa cña Mü ®· ®­îc tiÕn hµnh tõ h¬n 50 n¨m nay. Riªng n¨m 1963 cã 40.000 tÊn thuèc næ vµ dông cô chiÕn tranh ®­îc h¶i qu©n Mü ®æ ra biÓn. - Ho¹t ®éng vËn t¶i trªn biÓn lµ mét trong c¸c nguyªn nh©n quan träng g©y « nhiÔm biÓn. Rß rØ dÇu, sù cè trµn dÇu cña c¸c tµu thuyÒn trªn biÓn th­êng chiÕm 50% nguån « nhiÔm dÇu trªn biÓn. C¸c tai n¹n ®¾m tµu thuyÒn ®æ vµo biÓn nhiÒu hµng ho¸, ph­¬ng tiÖn vµ ho¸ chÊt ®éc h¹i. C¸c khu vùc biÓn gÇn víi ®­êng giao th«ng trªn biÓn hoÆc c¸c c¶ng lµ n¬i n­íc biÓn cã nguy c¬ dÔ bÞ « nhiÔm. - ¤ nhiÔm kh«ng khÝ cã t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi « nhiÔm biÓn. Nång ®é CO2 cao trong kh«ng khÝ sÏ lµm cho l­îng CO2 hoµ tan trong n­íc biÓn t¨ng. NhiÒu chÊt ®éc h¹i vµ bôi kim lo¹i nÆng ®­îc kh«ng khÝ mang ra biÓn. Sù gia t¨ng nhiÖt ®é cña khÝ quyÓn tr¸i ®Êt do hiÖu øng nhµ kÝnh sÏ kÐo theo sù d©ng cao mùc n­íc biÓn vµ thay ®æi m«i tr­êng sinh th¸i biÓn. Bªn c¹nh c¸c nguån « nhiÔm nh©n t¹o trªn, biÓn cã thÓ bÞ « nhiÔm bëi c¸c qu¸ tr×nh tù nhiªn nh­ nói löa phun, tai biÕn b·o lôt, sù cè rß rØ dÇu tù nhiªn,... B¶o vÖ m«i tr­êng biÓn lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña c¸c ch­¬ng tr×nh b¶o vÖ m«i tr­êng cña Liªn Hîp Quèc vµ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. C«ng ­íc LuËt biÓn n¨m 1982, C«ng ­íc Marpol 73/78 chèng « nhiÔm biÓn, C«ng ­íc quèc tÕ 1990 vÒ viÖc s½n sµng ®èi phã vµ hîp t¸c quèc tÕ chèng « nhiÔm dÇu ®· thÓ hiÖn sù quan t©m cña quèc tÕ ®èi víi vÊn ®Ò « nhiÔm biÓn. Kh«ng nªn biÕn biÓn thµnh thïng r¸c Hµng n¨m loµi ng­êi th¶i ra biÓn h¬n 10 triÖu tÊn dÇu bÈn, trong ®ã cã kho¶ng 5 triÖu tÊn ®­îc th¶i ra qua c¸c dßng s«ng vµ c¸c khu c«ng nghiÖp ven biÓn, kho¶ng 1 triÖu tÊn do röa khoang chøa cña c¸c tµ