Phát triển nguồn nguyên liệu mía ở Đồng Bằng Sông Cửu Long – Thực trạng và giải pháp

MỤC LỤC MỞ ĐẦU 2 1. TỔNG QUAN 4 1.1 Sự phát triển công nghiệp mía đường Việt Nam 4 1.2 Tầm quan trọng của công nghiệp mía đường tại Việt Nam 5 1.2.1 Thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ 5 1.2.2 Ph¸t triÓn ngµnh mÝa ®­êng t¹o nhiÒu viÖc lµm 5 1.2.3 T¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 6 1.2.4 Ph¸t triÓn s¶n xuÊt mÝa ®­êng sÏ lµm gi¶m nhËp khÈu ®­êng, tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc 8 1.3 Sự phát triển công nghiệp mía đường ở Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) 8 2. THỰC TRẠNG VỀ NGUỒN NGUYÊN LIỆU MÍA Ở ĐBSCL 9 2.1 Xây dựng và phát triển vùng nguyên liệu 9 2.1.1 DiÖn tÝch trång mÝa 9 2.1.2 N¨ng suÊt mÝa 11 2.1.3 T×nh h×nh ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu tËp trung 11 2.2 Quan hệ cung – cầu 14 2.3 Chất lượng mía nguyên liệu 17 2.4 Trình độ công nghệ trong quá trình sản xuất 18 2.5 Quan hệ giữa nhà máy với nông dân trồng mía 22 3. GIẢI PHÁP CHO VẤN ĐỀ NGUYÊN LIỆU MÍA Ở ĐBSCL 22 3.1 Quy hoạch lại nhà máy và vùng nguyên liệu để đảm bảo sản xuất ổn định 22 3.2 Phát triển nguồn nguyên liệu mía để nâng cao chữ đường 23 3.3 Cần bình ổn giá đường 24 3.4 Củng cố mối quan hệ giữa nhà máy và nông dân trồng mía 25 KẾT LUẬN 27 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 29 MỞ ĐẦU Cây mía là một trong những cây công nghiệp quan trọng của nhiều nước vùng nhiệt đới và á nhiệt đới, là nguyên liệu của công nghiệp chế biến đường và nhiều ngành công nghiệp khác. Ở nước ta, nghề trồng mía đã có từ lâu đời. Ngành công nghiệp sản xuất mía đường luôn là một trong những ngành hàng quan trọng đã được Đảng và Nhà nước quan tâm. N¨m 1995, ViÖt Nam ®· trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña khu vùc tù do AFTA vµ n¨m 1998 tham gia tæ chøc Ph¸t triÓn Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng (AFEC). Ngay tõ n¨m 1995, ViÖt Nam ®· nép ®¬n xin gia nhËp Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) vµ hiÖn ®· ký kÕt c¸c biªn b¶n ghi nhí víi WTO ®Ó tham gia ®µm ph¸n tr¶ lêi c¸c c©u hái cña tæ chøc nµy. Bªn c¹nh ®ã, mét trong nh÷ng b­íc ®i quan träng chuÈn bÞ cho tiÕn tr×nh héi nhËp vµo WTO lµ viÖc ký kÕt HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i ViÖt - Mü n¨m 2000 vµ ®­îc ChÝnh phñ phª chuÈn vµo n¨m 2001. TÊt c¶ c¸c b­íc ®i nµy ®· më ra mét con ®­êng míi víi nhiÒu c¬ héi thuËn lîi ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trªn tr­êng quèc tÕ. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi ®ã, chóng ta còng ph¶i ®èi mÆt víi v« vµn khã kh¨n th¸ch thøc. Theo DiÔn ®µn Kinh tÕ ThÕ giíi 2001, søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam ®øng ë vÞ trÝ khiªm tèn (49 trªn tæng sè 53 quèc gia). Gièng nh­ ngµnh giÊy, s¶n xuÊt dÇu ¨n vµ nhiÒu ngµnh kh¸c th× ngµnh s¶n xuÊt ®­êng mÝa hiÖn nay còng ®ang ®øng tr­íc nh÷ng th¸ch thøc lín tr­íc tiÕn tr×nh héi nhËp. Ch­¬ng tr×nh 1 triÖu tÊn ®­êng mÝa (1995) ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng lín trªn c¶ mÆt kinh tÕ còng nh­ mÆt x· héi. Tuy nhiªn, xÐt trªn khÝa c¹nh th­¬ng m¹i th× s¶n xuÊt ®­êng hiÖn nay ch­a mang tÝnh c¹nh tranh. Gi¸ ®­êng s¶n xuÊt trong n­íc cao h¬n cña mét sè n­íc kh¸c tõ 1,5 ®Õn 2 lÇn. Theo b¸o c¸o cña 40 doanh nghiÖp (2001) s¶n xuÊt mÝa ®­êng th× cã tíi 34 doanh nghiÖp lç nÆng, chØ cã 6 doanh nghiÖp lµ cã l·i nh­ng Ýt. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 2001 Nhµ n­íc ®· ph¶i bï lç cho c¸c doanh nghiÖp nµy trªn 2000 tû ®ång. Sau một thập kỷ phát triển, bên cạnh một số kết quả đã đạt được, ngành mía đường nước ta vẫn còn những bất cập không nhỏ. Trong bối cảnh thị trường thế giới đang có những chuyển biến lớn và nước ta trở thành thành viên của tổ chức Thương Mại Thế giới WTO, việc xây dựng một chiến lược mới cho ngành Mía đường có lẽ là điều không thế không làm. Giờ đây, với yêu cầu hội nhập, ngành đường không thể cách ly khỏi các điều kiện thị trường khu vực và thế giới. NÕu kh«ng cã gi¶i ph¸p kÞp thêi, nhanh chãng th× khi héi nhËp hoµn toµn c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®­êng mÝa ViÖt Nam khã lßng mµ ®øng v÷ng ®­îc khi mµ ph¶i ®èi mÆt víi ®­êng nhËp khÈu chÊt l­îng cao, gi¸ thÊp. Nhận thức được tầm quan trọng của ngành công nghiệp mía đường, đề tài “Phát triển nguồn nguyên liệu mía ở Đồng Bằng Sông Cửu Long – Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” tôi đưa ra một vài những nhìn nhận, đánh giá vÒ thùc tr¹ng vÊn ®Ò nguån nguyªn liÖu ®ång thêi ®Ò xuÊt mét sè giải pháp cho vấn đề nguồn nguyên liệu mÝa ở ĐBSCL trong thời kỳ phát triển mới. Đề tài trình bày một cách tương đối có hệ thống trong đó chủ yếu tập trung nghiên cứu trong thời gian từ những năm 90 thế kỷ XX đến nay, chủ yếu là thời gian từ năm 2000 đến năm 2005. 1. TỔNG QUAN 1.1 Sự phát triển công nghiệp mía đường Việt Nam Từ năm 2000, ngành mía đường đã được Đảng và Nhà nước xác định là một trong những ngành kinh tế quan trọng của Việt Nam. Tuy nhiên, trong suốt 6 năm qua, ngành mía đường vẫn chưa thể vươn lên trở thành ngành kinh tế quan trọng như yêu cầu. Ngành mía đường Việt Nam còn non yếu về rất nhiều mặt và đang đứng trước những thách thức gay gắt về năng lực sản xuất cùng như chất lượng phát triển. Dường như đi ngược lại với quy luật, trong khi các mặt hàng "anh em" khác đua nhau tăng giá từng ngày thì giá đường lại giảm. Nguyên nhân là do cung vượt cậu và sự "tấn công" ồ ạt của đường nhập lậu từ Thái Lan. Vấn đề này đã xảy ra từ nhiều năm trước nhưng rất tiếc cho đến lúc này, cá nhà quản lý vẫn chưa tìm ra được một giải pháp căn cơ để gỡ rối cho ngành mía đường. Số liệu thống kê của Hiệp Hội Mía Đường Việt Nam cho thấy: Cuối năm 2003: cả nước có 43 nhà máy đường. Đến niên vụ 2005-2006 đã lần lượt cho ngừng hoạt động 6 đơn vị, còn lại 37 nhà máy. Niên vụ 2005-2006: 820.000 tấn đường công nghiệp và 150.000 tấn đường thủ công, vẫn thiếu 380.000 tấn so với nhu cầu của cả nước. Dự báo niên vụ 2006 – 2007: 37 nhà máy đường với tổng công suất thiết kế 82.150 tấn mía/ ngày, công suất phát huy đạt 90,7% thì lượng đường sản xuất dự kiến đạt 1.087.200 tấn, cộng với 150.000 tấn đường thủ công, cả nước có 1.237.200 tấn đường thì cân đối cung cầu vẫn còn thiếu hơn 100.000 tấn đường. Trong 37 nhà máy đường đang hoạt động, chỉ có 6 nhà máy có công suất trung bình 4.500 tấn/ ngày, còn lại phần lớn là các nhà máy có quy mô nhỏ từ 700 – 1.700 tấn mía/ ngày. Tuy có rất nhiều nhà máy đường nhưng số nhà máy tầm cỡ, đủ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng và có năng lực cạnh tranh trong điều kiện hiện nay lại chỉ đếm trên đầu ngón tay. Niên vụ 2007 – 2008, cả nước có 37 nhà máy đướng đang hoạt động, tổng công suất chế biến 96.300 tấn mía/ ngày. Sản lượng chế biến cả vụ sẽ đạt khoảng 13,8 triệu tấn mía, tương đương 1,42 triệu tấn đường. 1.2 Tầm quan trọng của công nghiệp mía đường tại Việt Nam 1.2.1 Thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn ®­êng mÝa lµ ch­¬ng tr×nh më ®Çu trong thêi kú thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ x· héi n«ng th«n. Thùc hiÖn ®Çu t­ lín ë nh÷ng vïng n«ng th«n nghÌo, vïng s©u, vïng xa, miÒn nói, gãp phÇn thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n theo h­íng s¶n xuÊt hµng ho¸, khai th¸c lîi thÕ so s¸nh cña tõng vïng, cña c¶ n­íc. Nã kh«ng chØ liªn quan trùc tiÕp ®Õn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt xung quanh c©y mÝa mµ cßn bao gåm nhiÒu ngµnh nghÒ kh¸c cã t¸c ®éng hç trî sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vïng mÝa nh­ c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®­êng, c¸c s¶n phÈm sau ®­êng, c¸c dÞch vô n«ng th«n. §ång thêi ®µo t¹o ®­îc mét ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n cho thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n, gãp phÇn t¨ng c­êng æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn v¨n hãa, y tÕ, gi¸o dôc, h¹ tÇng c¬ së cho n«ng th«n, t¹o nªn mèi liªn minh c«ng n«ng bÒ v÷ng, cã hiÖu qu¶ vµ tæ chøc l¹i s¶n xuÊt theo h­íng hîp t¸c ho¸, ®­a c¸c vïng n«ng th«n nghÌo nµn l¹c hËu trë thµnh c¸c vïng n«ng th«n míi, h×nh thµnh c¸c thÞ trÊn, thÞ tø, c¸c tô ®iÓm c«ng nghiÖp dÞch vô. 1.2.2 Ph¸t triÓn ngµnh mÝa ®­êng t¹o nhiÒu viÖc lµm Thu hót lao ®éng n«ng nghiÖp: HiÖn nay, thÊt nghiÖp vµ b¸n thÊt nghiÖp ë n«ng th«n vÉn cßn rÊt lín. H¬n n÷a, c©y mÝa chñ yÕu ®­îc trång ë nh÷ng ®Êt nghÌo nªn s¶n xuÊt mÝa ®­êng ph¸t triÓn cïng víi ph¸t triÓn c¸c vïng mÝa chuyªn canh sÏ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho n«ng d©n. Trong 7 n¨m qua ®· t¹o c«ng ¨n viÖc lµm th­êng xuyªn cho trªn 1 triÖu lao ®éng n«ng nghiÖp, æn ®Þnh ®êi sèng cho trªn 2 triÖu ng­êi. §· tæ chøc tËp huÊn cho h¬n 60.000 l­ît ng­êi cho n«ng d©n, c«ng nh©n n«ng nghiÖp vÒ kü thuËt canh t¸c mÝa vµ sö dông m¸y c«ng nghiÖp. Thu hót lao ®éng c«ng nghiÖp: C¸c nhµ m¸y ®· t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho 35.000 lao ®éng c«ng nghiÖp chuyªn nghiÖp trong chÕ biÕn ®­êng, s¶n phÈm sau ®­êng, bªn c¹nh ®­êng. §· ®µo t¹o ®­îc 16.000 ng­êi. Trong ®ã, c¸n bé qu¶n lý, kü s­, trung cÊp cã 2.600 ng­êi, nh©n viªn n«ng vô,c«ng nh©n c«ng nghÖ ®­êng vµ sau ®­êng, c«ng nh©n c¬ ®iÖn 13.400 ng­êi. Ngoµi ra, cßn ®­a 400 c¸n bé qu¶n lý, kü thuËt vµ c«ng nh©n ®i ®µo t¹o ng¾n h¹n ë n­íc ngoµi. Tæng sè vèn cho ®µo t¹o lµ 50 tû ®ång. VÒ c¬ b¶n, c«ng t¸c ®µo t¹o ®· ®¸p øng ®­îc vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng c¸n bé, c«ng nh©n cho nhµ m¸y ®­êng. Ngoµi ra, c¸c nhµ m¸y cßn s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm sau ®­êng vµ bªn c¹nh ®­êng ®Ó tËn dông mÆt b»ng, ®iÖn, h¬i n­íc, t¹o viÖc lµm míi cho c«ng nh©n ngoµi vô s¶n xuÊt ®­êng. 1.2.3 T¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo N«ng d©n: ViÖc më réng canh t¸c c©y mÝa còng nh­ t¨ng n¨ng suÊt c©y trång nhê tham canh gèi vô sÏ lµm cho thêi gian lao ®éng cña n«ng d©n ®­îc huy ®éng nhiÒu h¬n t¹o thu nhËp c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. §èi víi n«ng d©n trång mÝa nguyªn liÖu tËp trung cung cÊp cho chÕ biÕn ®­êng c«ng nghiÖp trong 7 vô s¶n xuÊt tõ n¨m 1995 ®Õn 2002 ®· cã thu nhËp lµ 3.106,6 tû ®ång, bao gåm c¶ lîi nhuËn vµ c«ng lao ®éng. §êi sèng n«ng d©n nhiÒu vïng trång mÝa ®· ®­îc c¶i thiÖn râ rÖt, thu nhËp t¨ng kh¸, næi bËt lµ c¸c vïng Lam S¬n, Qu¶ng Ng·i, HiÖp Hoµ, Phó Yªn, Gia Lai, T©y Ninh... B¶ng 1: Thu nhËp trång mÝa cung cÊp cho c«ng nghiÖp tõ n¨m 1995 ®Õn nay §¬n vÞ: tû ®ång TT  Niªn vô  S¶n l­îng (tÊn)  Sè tiÒn nhµ m¸y mua mÝa  Chi phÝ gièng, vËt t­  Chi phÝ c«ng lao ®éng  Lîi nhuËn  N«ng d©n ®­îc h­ëng   1  1995-1996  2.165.000  325  180,4  100,0  44,6  144,6   2  1996-1997  2.551.000  510  270,0  150,0  90,0  240,0   3  1997-1998  3.700.000  962  498,0  320,0  144,0  464,0   4  1998-1999  6.965.000  1.671  1.050  480,0  141,0  621,0   5  1999-2000  8.854.300  1.771  1.424  347,0  156,0  347,0   6  2000-2001  7.204.610  1.585  1.029  300,0  256,0  556,0   7  2001-2002  8.540.090  2.050  1.316  420,0  314,0  734,0    Tæng céng  39.980.000  8.874  5.767,4  2.117  989,6  3.106,6   Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ C«ng nh©n: Trong 7 n¨m qua, tiÒn l­¬ng tr¶ cho c«ng nh©n lµ 941,307 tû ®ång (trong ®ã c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt ®­êng lµ 691,307 tû ®ång, tÝnh b×nh qu©n cho 200.000 ®/tÊn ®­êng vµ 250 tû ®ång tr¶ cho c«ng nh©n s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm sau ®­êng vµ bªn c¹nh ®­êng nh­ cån, b¸nh kÑo, ®iÖn, nÊm, v¸n Ðp, thøc ¨n ch¨n nu«i, ph©n vi sinh... ), ®¶m b¶o ®êi sèng æn ®Þnh cho 35.000 c«ng nh©n trong nhµ m¸y. T¹o thu nhËp cho c¸c ngµnh kh¸c: C¸c ®¬n vÞ t­ vÊn, thiÕt kÕ trong n­íc tÝch luü ®­îc kinh nghiÖm x©y dùng nhµ m¸y ®­êng, cã thÓ tham gia thiÕt kÕ ®­îc nhµ m¸y ®­êng. §· ®¹t doanh sè tíi 130 tû ®ång. C¸c ®¬n vÞ x©y dùng vµ l¾p m¸y ®· sö dông kho¶ng gÇn 20.000 lao ®éng trªn c«ng tr­êng, l¾p ®Æt trªn 100.000 tÊn thiÕt bÞ, x©y dùng kho¶ng 900.000 m2 nhµ, ®¹t doanh sè kho¶ng 2.000 tû ®ång. Trong Ch­¬ng tr×nh, ngµnh c¬ khÝ trong n­íc ®· chÕ t¹o ®­îc 20.000 tÊn thiÕt bÞ, doanh thu ®¹t trªn 380 tû ®ång, ®· cã thÓ tù ®¶m nhËn chÕ t¹o, x©y dùng c¸c nhµ m¸y cã quy m« trung b×nh. 1.2.4 Ph¸t triÓn s¶n xuÊt mÝa ®­êng sÏ lµm gi¶m nhËp khÈu ®­êng, tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc §­êng lµ mét mÆt hµng nhu yÕu phÈm, nÕu s¶n xuÊt trong n­íc kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng vÒ chñng lo¹i, s¶n luîng, chÊt l­îng th× buéc ph¶i nhËp khÈu tõ n­íc ngoµi. Nh÷ng n¨m tr­íc ®©y, hµng n¨m chóng ta ph¶i nhËp mét sè l­îng lín ®­êng ®Ó phôc vô cho nhu cÇu trong n­íc. Theo ­íc tÝnh nÕu ph¶i nhËp khÈu toµn bé nhu cÇu 1 triÖu tÊn ®­êng th× cÇn mét kho¶ng ngo¹i tÖ trªn 250 triÖu USD, t­¬ng ®­¬ng kho¶ng gÇn 20% dù tr÷ ngo¹i tÖ cña ViÖt Nam n¨m 1998. Nh­ vËy, ph¸t triÓn ngµnh ®­êng mÝa sÏ tiÕt kiÖm nhËp cho ®Êt n­íc mét kho¶n lín ngo¹i tÖ do gi¶m nhËp khÈu ®­êng. Tõ n¨m 2000 ®Õn nay b×nh qu©n mçi n¨m chóng ta s¶n xuÊt ®uîc trªn 1 triÖu tÊn ®­êng, kh«ng nh÷ng cung cÊp ®ñ cho tiªu dïng trùc tiÕp cña nh©n vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn kh¸c trong n­íc mµ cßn d­ thõa cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu ra thÞ tr­êng thÕ giíi, thu ngo¹i tÖ, phôc vô cho ho¹t ®éng ®Çu t­ ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. Trong nh÷ng n¨m võa qua mçi n¨m doanh thu tõ ®­êng vµ c¸c s¶n phÈm sau ®­êng lµ 6000 tû ®ång, b­íc ®Çu nép ng©n s¸ch 600 tû ®ång mçi n¨m. 1.3 Sự phát triển công nghiệp mía đường ở Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) Từ 1995, Chính Phủ triển khai kế hoạch 5 năm phát triển ngành công nghiệp đường gọi là “Chương trình 1 triệu tấn đường”. Vùng ĐBSCL vốn chỉ có 1 nhà máy đường Hiệp Hòa (vùng rìa Đồng Tháp Mười) đã phát triển lên 9 nhà máy đường ở 7 tỉnh Long An, Bến Tre, Trà Vinh, Hậu Giang, Sóc Trăng, Kiên Giang, Cà Mau. Công suất thiết kế của tất cả các nhà máy cộng lại là 16.900 tấn mía đường/ngày. Diện tích trồng mía lớn nhất là năm 1999, đạt hơn 90.000 ha. Niên vụ 2006 – 2007, diện tích vùng nguyên liệu đạt trên 65.000 ha, sản lượng ép gần 3,64 triệu tấn, tăng 43,55% so với công suất thiết kế, đạt năng suất bình quân 81,7 tấn mía/ha. Đây là vùng dẫn đầu năng suất mía trong cả nước, diện tích trồng giống mía mới năm 2006 đã đạt 70% diện tích. Trung bình chữ đường ở mức 7 – 8 CCS. Theo định hướng phát triển, đến năm 2010 khả năng mở rộng công suất của các nhà máy đường ĐBSCL là 21.800 tấn mía đường/ ngày. Như vậy toàn vùng phải giữ ổn định khoảng 55.000 – 60.000 ha mía tập trung cho vùng nguyên liệu, phấn đấu năng suất bình quân 90 – 100 tấn/ ha để đạt sản lượng 5 – 5,4 triệu tấn mía cây. Một trong những yếu kém của ngành mía đường Việt Nam nói chung và của ĐBSCL nói riêng là năng suất và chất lượng thấp, trong đó yếu tố nguồn nguyên liệu mía giữ vai trò và tầm ảnh hưởng vô cùng quan trọng. 2. THỰC TRẠNG VỀ NGUỒN NGUYÊN LIỆU MÍA Ở ĐBSCL Nguyên liệu là yếu tố đầu vào của công nghiệp chế biến. Vì vậy, nguồn nguyên liệu cung cấp càng nhiều, càng kịp thời thì sự phát triển của công nghiệp chế biến càng mạnh. Như vậy, có thể thấy, nguyên liệu là điều kiện sống còn của ngành công nghiệp mía đường, và ngược lại, công nghiệp mía đường phát triển sẽ thúc đẩy các vùng nguyên liệu phát triển theo. 2.1 Xây dựng và phát triển vùng nguyên liệu 2.1.1 DiÖn tÝch trång mÝa Tr­íc khi triÓn khai ch­¬ng tr×nh, diÖn tÝch vµ s¶n l­îng mÝa t¨ng chËm, tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n 1980 - 1990 lµ 1,75%, 1990 - 1994 lµ 4,2%. N¨m 1994, chØ cã 150.000 ha míi, n¨ng suÊt 42 tÊn/ha, s¶n l­îng mÝa 6,3 triÖu tÊn, c¸c vïng mÝa tËp trung cña tõng nhµ m¸y ch­a h×nh thµnh. N¨m 1997, ®· trång 240.000 ha (gÊp 1,66 lÇn n¨m 1994) ®· h×nh thµnh c¸c vïng nguyªn liÖu ®¸p øng ®­îc c«ng suÊt cña nhiÒu nhµ m¸y. So víi n¨m 1994, ®Õn n¨m 2000, diÖn tÝch lµ 300.000 ha, t¨ng 200.000 ha (t¨ng 134%); n¨ng suÊt b×nh qu©n lµ 50,8 tÊn/ha, t¨ng 2,1%; s¶n l­îng c©y mÝa ®¹t 17,8 triÖu tÊn, t¨ng 183%. Vïng nguyªn liÖu mÝa tËp trung cña nhµ m¸y cã tæng diÖn tÝch lµ 202.000 ha, b»ng 81% diÖn tÝch cÇn quy ho¹ch. Trong ®ã diÖn tÝch trång mÝa míi lµ 95.500 ha chiÕm 47,3%. HÖ thèng c¬ së h¹ tÇng ®¹t 50% yªu cÇu vËn chuyÓn vµ hÖ thèng thuû lîi ®¶m b¶o t­íi ®­îc 8% diÖn tÝch vïng nguyªn liÖu. Vô mÝa 1999 – 2000 lµ vô mÝa ®Çu tiªn ngµnh c«ng nghiÖp ®­êng mÝa ®¹t ®­îc 80% c«ng suÊt thiÕt kÕ; s¶n l­îng Ðp c«ng nghiÖp ®¹t trªn 8,8 triÖu tÊn (chiÕm 50% s¶n l­îng), mÝa trong vïng quy ho¹ch c¸c nhµ m¸y Ýt biÕn ®éng, ®¶m b¶o thu nhËp cho ng­êi trång mÝa, mÆc dï gi¸ ®­êng gi¶m tíi 30 - 40%. §Õn n¨m 2002: DiÖn tÝch ®¹t 315.000 ha, gÊp 2,1 lÇn so víi n¨m 1994. HÇu hÕt c¸c nhµ m¸y ®Òu ®· x©y dùng ®­îc vïng nguyªn liÖu mÝa t­¬ng ®èi tËp trung víi tæng diÖn tÝch lµ 258.768 ha, b»ng 90% diÖn tÝch cÇn ph¶i quy ho¹ch (t¨ng 10% so víi n¨m 2000). §· x©y dùng ®­îc mét phÇn c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña vïng nguyªn liÖu nh­: cÇu, cèng, bÕn, b·i thu mua mÝa, hÖ thèng thuû lîi (tû lÖ mÝa ®­îc t­íi lµ 10%). B¶ng 2: BiÓu cung ®­êng mÝa qua c¸c n¨m 1994-2002 Niªn vô  94/95  95/96  96/97  97/98  98/99  99/00  00/01  01/02   S¶n l­îng (1000 tÊn)  100,5  182,1  213,4  322,2  556,7  764  650  772,6   Nguån: Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n §iÓm næi bËt cña x©y dùng vïng nguyªn liÖu ĐBSCL trong thêi gian võa qua lµ ®· quy ho¹ch theo vïng nguyªn liÖu nhµ m¸y, c¸c nhµ m¸y ®Òu g¾n víi vïng nguyªn liÖu tËp trung. Theo sè liÖu thèng kª, c¸c tØnh cã diÖn tÝch trång mÝa lín ë n­íc ta gåm: T©y Ninh, CÇn Th¬, Long An, Sãc Tr¨ng. C¸c vïng nguyªn liÖu ®­îc ph©n bè trªn diÖn tÝch 150.000 ha tËn dông ®­îc ®Êt ®åi, ®Êt phÌn, ®Êt c»n cçi, ®Æc biÖt cã 30.000 ha khai hoang ë vïng s©u, vïng xa, gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn v¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc, h¹ tÇng c¬ së n«ng th«n (giao th«ng, ®iÖn, n­íc...) ®­a c¸c vïng n«ng th«n tõ nghÌo nµn l¹c hËu trë thµnh vïng n«ng th«n míi, h×nh thµnh c¸c thÞ trÊn, thÞ tø, c¸c tô ®iÓm c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. 2.1.2 N¨ng suÊt mÝa N¨m 1990 n¨ng suÊt b×nh qu©n 39 t¹/ha, ®Õn n¨m 1995 n¨ng suÊt b×nh qu©n ®¹t 43 t¹/ha. HiÖn nay, c¸c vïng nguyªn liÖu cña c¸c nhµ m¸y ®­êng ®Òu ®· lùa chän vµ phæ biÕn trång c¸c gièng míi, víi n¨ng suÊt b×nh qu©n lµ 50 t¹/ha. DiÖn tÝch mÝa trång b»ng gièng míi lµ 114.000 ha, b»ng 44% tæng diÖn tÝch vïng nguyªn liÖu tËp trung. C¸c gièng míi ®­îc ®­a vµo lµ ROC, VN, V§, CO, MY... N¨ng suÊt cña vïng nguyªn liÖu tËp trung cao h¬n møc b×nh qu©n chung tõ 10 - 15%, ®¹t 54 - 55 t¹/ha (®Æc biÖt cã nh÷ng n¬i n¨ng suÊt ®¹t trªn 100 tÊn/ha), chÊt l­îng ®¹t 11 ch÷ ®­êng, s¶n l­îng mÝa ®¹t 15,75 triÖu tÊn, gÊp 2,5 lÇn so víi n¨m 1994 lµ 6,3 triÖu tÊn. 2.1.3 T×nh h×nh ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu tËp trung Trªn c¬ së quy m« c¸c nhµ m¸y, ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña tõng vïng, Nhµ n­íc ®· phª duyÖt vèn ®Çu t­ quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu. Víi lîi thÕ vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, Nhµ m¸y cã vèn ®Çu t­ lín nhÊt ®­îc phª duyÖt lµ T©y Ninh – Ph¸p (Bourbon T©y Ninh) víi diÖn tÝch ®­îc phª duyÖt lµ 24.000 ha, tæng vèn ®­îc phª duyÖt lµ 152,2 tû ®ång; tiÕp ®ã lµ nhµ m¸y Qu¶ng Ng·i víi tæng vèn ®­îc duyÖt lµ 99,2 tû ®ång. Theo kÕ ho¹ch cña Nhµ n­íc, sù phèi hîp gi÷a nhµ m¸y, ®Þa ph­¬ng vµ nh©n d©n ®· huy ®éng ®­îc vèn ®¸ng kÓ ®Ó ph¸t triÓn mÝa nguyªn liÖu. Nhµ m¸y cã tæng vèn thùc hiÖn lín nhÊt lµ nhµ m¸y T©y Ninh - Ph¸p víi tæng vèn thùc hiÖn lµ 46 tû ®ång, b»ng 32% tæng vèn ®­îc duyÖt. Bªn c¹nh ®ã nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc ë trªn, viÖc x©y dùng vïng nguyªn liÖu mÝa cho s¶n xuÊt ®­êng mÝa hiÖn vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp: Quy ho¹ch mét sè nhµ m¸y vµ vïng nguyªn liÖu thiÕu chuÈn x¸c: Quy ho¹ch chän ®Þa bµn x©y dùng nhµ m¸y kh«ng ®óng. Mét sè nhµ m¸y ®­îc x©y dùng qu¸ gÇn nhau trong cïng vïng hoÆc ®Çu t­ c«ng suÊt qu¸ lín so víi kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu. Quy ho¹ch vïng nguyªn liÖu cho c¸c nhµ m¸y nµy kh«ng chÆt chÏ, dÉn ®Õn ph©n t¸n, tranh chÊp. ViÖc x©y dùng vïng nguyªn liÖu ch­a ®ång bé víi nhµ m¸y: Do ®Çu t­ x©y dùng c¸c nhµ m¸y ®­êng nhanh, l¹i ch­a quan t©m ®óng møc ®Õn x©y dùng, ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu nªn vÉn cßn nhµ m¸y s¶n xuÊt thiÕu mÝa nghiªm träng. Ng­îc l¹i, ë mét sè vïng ®Þa ph­¬ng diÖn tÝch mÝa ®­êng ngoµi vïng nguyªn liÖu cña c¸c nhµ m¸y qu¸ nhiÒu (hiÖn chiÕm 37% tæng diÖn tÝch mÝa c¶ n­íc), v­ît xa kh¶ n¨ng chÕ biÕn cña c¸c nhµ m¸y, g©y nªn t×nh tr¹ng thõa mÝa. Trong khi ®ã cã 8% tæng diÖn tÝch ®Þa ph­¬ng trång mÝa theo chñ tr­¬ng x©y dùng nhµ m¸y ®­êng nh­ng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh dõng x©y dùng. Vùng nguyên liệu mía phân tán, chưa được đầu tư xứng với yêu cầu sản xuất công nghiệp, năng suất thấp: Theo thống kê của Bộ Nông Nghiệp và Phát Triển Nông thôn, hiện nay, diện tích trồng mía bình quân của một hộ nông dân quá thấp, dẫn tới tình trạng nhiều nhà máy mặc dù có hàng chục nghìn hộ nông dân bán