Tham luận Đổi mới chính sách công và phát triển vùng ở Việt Nam

1BÀI THAM LUẬN HỘI THẢO QUỐC TẾ ĐỔI MỚI CHÍNH SÁCH CÔNG VÀ PHÁT TRIỂN VÙNG Ở ViỆT NAM TS. Cao Ngọc Lân, ThS. Nguyễn Lê Vinh, Viện Chiến lƣợc phát triển – Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ 2NHỮNG NỘI DUNG CHÍNH I. THỰC TRẠNG VÀ PHƢƠNG HƢỚNG PHÁT TRIỂN VÙNG DƢỚI TÁC ĐỘNG CỦA CÁC CHÍNH SÁCH HIỆN NAY 1.1. Thực trạng phát triển các vùng dưới tác động của chính sách vùng 1.2. Phương hướng phát triển các vùng và mục tiêu chính sách II. KẾT QUẢ VÀ TỒN TẠI CỦA CÁC CHÍNH SÁCH CÔNG TRONG PHÁT TRIỂN VÙNG 2.1. Những kết quả đạt được 2.2. Những vấn đề còn tồn tại III. MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT 3Trải qua thời kỳ đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế, tiến bộ xã hội, môi trường và phát triển bền vững, đời sống nhân dân được nâng cao. Các cân đối kinh tế vĩ mô cơ bản được bảo đảm. Để đạt được các thành tựu đó, chính sách phát triển kinh tế vùng đã đóng góp một vai trò quan trọng.  Cơ cấu kinh tế 6 vùng kinh tế - xã hội đều chuyển dịch đúng hướng, tỷ trọng khu vực nông, lâm, ngư nghiệp giảm dần, tỷ trọng công nghiệp – xây dựng và dịch vụ tăng nhanh.  Đóng góp ngày càng cao vào tổng GDP cả nước  Tỷ lệ đô thị hóa tăng dần qua các năm  Hệ thống kết cấu hạ tầng và Hệ thống đô thị ngày càng phát triển I. THỰC TRẠNG VÀ PHƯƠNG HƯỚNG PHÁT TRIỂN VÙNG DƯỚI TÁC ĐỘNG CỦA CÁC CHÍNH SÁCH HIỆN NAY 4Vùng Đông Nam Bộ Gồm 6 tỉnh, thành phố là: TP. Hồ Chí Minh, tỉnh Tây Ninh, Bình Phước, Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu. Đây là vùng các chỉ tiêu cơ bản đều đứng đầu cả nước, là vùng đi đầu trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nước:  Cơ cấu kinh tế khu vực I chỉ còn 5,1%, công nghiệp - xây dựng 56,2%, dịch vụ chiếm 38,7%.  Tỷ lệ đô thị hóa năm 2013 đạt 60,9%  Tỷ lệ đóng góp vào tổng GDP cả nước chiếm 36,8%  Tốc độ tăng trưởng kinh tế liên tục nhiều năm liền duy trì ở mức cao.  Hệ thống đô thị và các khu công nghiệp phát triển mạnh 5 Bao gồm 11 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương: Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Hưng Yên, Thái Bình, Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình và Quảng Ninh  Đây là vùng đứng thứ 2 với tỷ trọng khu vực I còn 12,2%, CN- XD 44,6%, dịch vụ chiếm 43,2%.  Tỷ lệ đóng góp vào tổng GDP cả nước chiếm 23,0%  Tỷ lệ đô thị hóa năm 2013 đạt 32,1%. Đô thị vùng này có lịch sử phát triển lâu đời, trong đó có thành phố Hà Nội (hơn 1000 năm tuổi) - đô thị đặc biệt, thủ đô của nước Việt Nam.  Hệ thống hạ tầng khá phát triển, tỷ lệ đường được trải nhựa đạt 83,5%, cao nhất và gần gấp đôi bình quân cả nước. Vùng Đồng bằng sông Hồng 6 Vùng TD&MNPB nằm ở phía Bắc, Tây Bắc của Tổ quốc, bao gồm 14 tỉnh: Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Bắc Giang, Phú Thọ, Điện Biên, Lai Châu, Sơn La, Hoà Bình; Vùng BTB&DHMT bao gồm 14 tỉnh, thành phố có biển dọc theo quốc lộ 1 từ Thanh Hóa đến Bình Thuận; Tây Nguyên nằm về phía Tây và Tây Nam nước ta, bao gồm 5 tỉnh Gia Lai, Kon Tum, Đăk Lăk, Đăk Nông và Lâm Đồng  3 vùng này mặc dù có diện tích lớn hơn các vùng còn lại, song dân cư tương đối thưa thớt hơn, thu nhập bình quân đầu người còn thấp (năm 2013 mới đạt 1,26 triệu đến 1,64 triệu đồng/người/tháng), đóng góp vào tổng GDP của cả nước còn ít: Vùng BTB&DHMT đóng góp 14,7 %, vùng TDMNPB đóng góp 5,2% và vùng Tây Nguyên đóng góp 3,8%. Vùng Trung du Miền núi Phía Bắc (TDMNPB) Vùng Tây Nguyên Vùng Bắc trung Bộ và Duyên hải miền trung (BTB&DHMT) 7Tổng hợp một số chỉ tiêu các vùng năm 2013 T T Chỉ tiêu Cả nước Vùng ĐBSH Vùng TDM N PB Vùng BTBD HMT Vùng Tây Nguyên Vùng ĐNB Vùng ĐBSCL 1 Diện tích tự nhiên (Ha) 33097,2 2105,9 9527,5 9583,4 5464,1 2359,1 4057,2 - % so với cả nước 100,00 6,36 28,79 28,96 16,51 7,13 12,26 2 Dân số trung bình (Tỷ người) 89,71 20,44 11,50 19,36 5,46 15,46 17,48 - % so với cả nước 100,00 22,78 12,83 21,58 6,09 17,23 19,48 3 - Đóng góp vào Tổng GDP cả nước (%) 100,0 23,0 5,2 14,7 3,8 36,8 16,5 4 Cơ cấu kinh tế 2010 (%) 100 100,0 100,0 100 100,0 100,0 100,0 - Nông lâm thủy sản 19,4 12,2 31,5 27,1 51,2 5,1 45,5 - Công nghiệp, xây dựng 40,9 44,6 29,5 35,7 24,7 56,2 22,9 - Dịch vụ 39,7 43,2 29,0 37,2 24,1 38,7 31,6 5 Số lượng đô thị 731 140 161 176 58 47 149 6 Tỷ lệ đô thị hóa (%) 32,2 32,1 17,2 26,2 28,8 60,9 24,5 7 Tốc độ đô thị hóa 2011 – 2013 (%) 3,3 3,7 2,28 2,7 2,33 3,9 2,8 8 Mật độ dân số (người/km2) 271 971 121 202 100 655 431 9 Quy mô hộ gia đình (người/1 hộ) 3,7 3,4 3,9 3,7 4,0 3,7 3,8 10 Thu nhập Bq người/tháng (triệu đồng) 2,00 2,35 1,26 1,50 1,64 3,17 1,80 11 Tỷ lệ thất nghiệp khu vực đô thị 3,59 5,13 2,26 3,81 2,07 3,34 2,96 12 Tỷ lệ hộ nghèo 9,8 4,9 21,9 14,0 16,2 1,1 9,2 13 Tỷ lệ hộ dùng nước hợp vệ sinh 91,0 99,5 67,0 93,3 92,0 99,8 85,5 14 Tỷ lệ hộ có nhà ở kiên cố 49,6 93,6 48,2 68,7 18,2 17,4 9,7 8MỘT SỐ YẾU KÉM TRONG PHÁT TRIỂN VÙNG  Chưa khai thác hợp lý và có hiệu quả các tiềm năng, lợi thế của các vùng, miền;  Tăng trưởng kinh tế các vùng vẫn chủ yếu dựa trên cơ sở khai thác tài nguyên thô, theo chiều rộng; tăng trưởng mới chủ yếu về”mặt lượng”, hạn chế về “mặt chất”, chưa tăng trưởng theo chiều sâu;  Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế vùng còn dàn trải, thiếu sự gắn kế liên vùng, nội bộ vùng, giữa cơ cấu ngành và vùng, chưa toàn dụng lao động,...;  Chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế giữa các vùng còn khá lớn; Một số khu vực của vùng như vùng ảnh hưởng lớn bởi thiên tai, bão lũ, biến đổi khí hậu và nước biển dâng; vùng sâu, vùng xa còn chậm phát triển.  Chưa phát triển đồng bộ giữa mở rộng không gian và chất lượng đô thị  Phát triển KT-XH chưa đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường, tiết kiệm nguồn tài nguyên thiên nhiên. 9 Các vùng đều có mục tiêu chung là nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, phát triển bền vững về mặt kinh tế - xã hội, và môi trường. Các chỉ tiêu chính sách, các định hướng phát triển, đã được chỉ ra cụ thể tại các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển KT-XH các vùng. Một số chỉ tiêu cơ bản như sau: 1.2. Phƣơng hƣớng phát triển các vùng và mục tiêu chính sách 10 Phƣơng hƣớng phát triển các vùng và Mục tiêu Chính sách T T Chỉ tiêu Vùng ĐBSH Vùng TDMN PB Vùng BTBD HMT Vùng Tây Nguyên Vùng ĐNB Vùng ĐBSCL 1 Dân số trung bình (tỷ người) 14,5 12,5 21,1 6,36 14,6 18,8 2 Cơ cấu kinh tế (%) 100 100 100 100 100 100 - Nông lâm thủy sản 21,9 22,8 18,2 34,7 4,0 30,9 - Công nghiệp, xây dựng 38,7 36,9 41,9 35,0 54,0 35,1 - Dịch vụ 39,4 40,2 39,9 30,3 42,0 34,0 3 Tỷ lệ đô thị hóa (%) 46 27,8 42 36,2 75 34,2 4 Tốc độ tăng trưởng giai đoạn 2015 – 2020 (%) >8 >8 9 8,7 8,5 8,2 5 GDP bq đầu người (triệu đồng) >1,2 cả nước 53,0 53,3 >3000 USD 75,3 55,6 6 Tỷ lệ thất nghiệp khu vực đô thị (%) < 4,5 < 5 < 4,5 < 3 < 4 < 4 11 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Vùng Trung du và miền núi phía bắc Vùng Đồng bằng sông Hồng Vùng Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung Vùng Tây Nguyên Vùng Đông Nam Bộ Vùng Đồng bằng sông Cửu Long 27,8 46 42 36,2 75 34,2 Biểu đồ: Tỷ lệ đô thị hóa các vùng đến năm 2020 12  2.1. Những kết quả đạt đƣợc  Chính sách phát triển vùng ngày càng hoàn thiện:  Từ những năm 60 – 70 thế kỷ trước, công tác phân vùng quy hoạch và lập sơ đồ phân bố lực lượng sản xuất đã được nghiên cứu tương đối tổng hợp và toàn diện.  Lần đầu tiên chính sách mang tầm chiến lược cho các vùng kinh tế - xã hội được quy định trong “Chiến lược phát triển KT-XH đất nước giai đoạn 2001 – 2010” do Đại hội Đảng lần thứ IX (năm 2001) ban hành  Sau đó, Bộ Chính trị đã ban hành các nghị quyết cụ thể cho 6 vùng kinh tế - xã hội và các vùng kinh tế trọng điểm II. KẾT QUẢ VÀ TỒN TẠI CỦA CÁC CHÍNH SÁCH CÔNG TRONG PHÁT TRIỂN VÙNG 13 Một số chính sách phát triển vùng chủ yếu đã thực hiện thời gian qua và đã đạt được những thành công nhất định  Góp phần điều hành và ổn định kinh tế vĩ mô: Mặc dù ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế, chính trị, cách mạng khoa học và công nghệ đôi khi làm thay đổi sự tương quan giữa kế hoạch và thị trường, nhưng vai trò điều tiết kinh tế của nhà nước, trong đó có các chính sách đảm bảo cân đối phát triển vùng rất quan trọng, góp phần đảm bảo sự thành công về kinh tế và ổn định chính trị trên cả nước.  Chính sách xây dựng lãnh thổ động lực (vùng KTTĐ, đô thị, KKT, tam giác phát triển, hành lang kinh tế, khu CN, khu CX) để tạo ra cực tăng trưởng chủ đạo cho vùng, lôi kéo các tiểu vùng trong vùng cùng phát triển. Các lãnh thổ động lực này sẽ được hưởng nhiều cơ chế chính sách ưu đãi 14  Chính sách giảm chênh lệch vùng, phát triển các vùng khó khăn (vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, vùng bãi ngang ven biển và hải đảo, vùng an toàn khu, vùng dân tộc thiểu số, vùng nông nghiệp lạc hậu). thông qua những chính sách giảm nghèo như di dân đi phát triển các vùng kinh tế mới, xây dựng những KKT, cảng biển nước sâutại các khu vực này. Ngoài ra còn có các chính sách khác như phụ cấp lương, phụ cấp thu hútcho cán bộ về những khu vực này công tác  Chính sách nỗ lực cân đối, hài hòa lợi ích nhằm phát triển bền vững giữa các địa phương với các ngành, với vùng và Quốc gia.  Bộ máy quản lý vùng cũng bước đầu được thành lập: Tổ chức điều phối phát triển các vùng KTTĐ bao gồm Ban Chỉ đạo điều phối các vùng KTTĐ và các Tổ điều phối của các bộ, ngành và địa phương trong vùng KTTĐ; Ban Chỉ đạo Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ. 15  Chính sách phát triển vùng và công tác dự báo mục tiêu chính sách còn mang tính “cứng”, chưa phát huy được vai trò mềm dẻo và linh hoạt của kinh tế thị trường;  Quy hoạch vùng còn chồng chéo giữa quy hoạch xây dựng, quy hoạch phát triển KT-XH và các loại quy hoạch khác, gây lãng phí nguồn lực.  Chất lượng lập quy hoạch vùng chưa cao.  Chưa có sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan trong quá trình nghiên cứu quy hoạch. Quy hoạch còn ít có sự tham gia của cộng đồng dân cư và doanh nghiệp; 2.2. Những vấn đề còn tồn tại 16  Chính sách phát triển vùng và công tác dự báo mục tiêu chính sách còn mang tính “cứng”, chưa phát huy được vai trò mềm dẻo và linh hoạt của kinh tế thị trường;  Quy hoạch vùng còn chồng chéo giữa quy hoạch xây dựng, quy hoạch phát triển KT-XH và các loại quy hoạch khác, gây lãng phí nguồn lực.  Chất lượng lập quy hoạch vùng chưa cao.  Chưa có sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan trong quá trình nghiên cứu quy hoạch. Quy hoạch còn ít có sự tham gia của cộng đồng dân cư và doanh nghiệp; 2.2. Những vấn đề còn tồn tại 1 17  Việc quản lý các vùng chưa rõ ràng. Các Ban chỉ đạo Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ là do cơ quan Đảng thành lập;  Chưa có Luật Quy hoạch điều chỉnh chung các loại quy hoạch;  Nhận thức của nhiều ngành, địa phương về tính pháp lý, định hướng của quy hoạch vùng chưa đầy đủ nên các chỉ đạo chưa thật sự bám sát quy hoạch, gây ảnh hưởng đến lợi ích toàn cục; 2.2. Những vấn đề còn tồn tại (2) 18  Tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu để đổi mới hoàn thiện chính sách phát triển vùng, trong đó có chiến lược và quy hoạch phát triển vùng.  Tăng cường học hỏi kinh nghiệm quý báu của các nước Pháp, Đức, Nhật, Hàn Quốc, Trung Quốc,về chính sách phát triển vùng, nhất là về chiến lược và quy hoạch vùng và vận dụng phù hợp với thực tiễn ở Việt Nam.  Tái cơ cấu nền kinh tế không chỉ theo ngành, lĩnh vực mà cần tái cơ cấu theo lãnh thổ, theo từng vùng. III. MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT 19  Cần có quy hoạch PTKT-XH cả nước và coi quy hoạch cả nước là chính sách phát triển vùng ở cấp quốc gia cao nhất.  Hoàn thiện thể chế để nâng cao chất lượng quy hoạch theo Nghị quyết 13-NQQ/TW. Rà soát, hoàn thiện thể chế để nâng cao chất lượng quy hoạch. Xây dựng Luật Quy hoạch có phạm vi điều chỉnh chung cho các loại quy hoạch.  Công tác thẩm định, phê duyệt quy hoạch theo hướng tạo cơ chế thẩm định độc lập, tập trung, do một đầu mối chịu trách nhiệm.  Tăng cường công tác quản lý về quy hoạch, đề cao trách nhiệm của người đứng đầu. Tăng cường giám sát, kiểm tra, thanh tra thực hiện quy hoạch và xử lý nghiêm các vi phạm. MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT (Tiếp) 20  Tiếp tục hoàn thiện bộ máy quản lý vùng nhằm giải quyết tốt lợi ích của các tỉnh, các ngành với lợi ích vùng và lợi ích quốc gia.  Có chính sách nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong xây dựng và tổ chức thực thi chính sách phát triển vùng  Dừng mở rộng vùng KTTĐ do số tỉnh trong vùng KTTĐ đã lên tới 24 tỉnh, dân số các vùng KTTĐ chiếm gần ½ dân số cả nước. Cần hạn chế phát triển theo chiều rộng, tập trung phát triển theo chiều sâu.  Tăng cường các biện pháp huy động vốn cho phát triển các vùng, kể cả thu hút nguồn vốn từ bên ngoài. MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT (Tiếp) 21 Xin c¶m ¬n!