Thực trạng phát triển các công cụ của thị trường tài chính tại Việt Nam

ĐỀ ÁN: " THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC CÔNG CỤ CỦA TTTC Ở VIỆT NAM" Lêi nãi ®Çu Tr¶i qua h¬n m−êi n¨m, kÓ tõ 1986, §¶ng vμ Nhμ n−íc ta ®· thùc hiÖn l¹i nh÷ng kÕt qu¶ quan träng b−íc ®Çu. Nh÷ng thay ®æi tÝch cùc vμ toμn diÖn ®−êng lèi ®æi míi nh»m chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhμ n−íc. C«ng cuéc ®æi míi ®· kÐo theo hμng lo¹t nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc vÒ nÒn kinh tÕ ®· vμ ®ang t¹o nªn c¬ së quan träng ban ®Çu ®Ó tiÕn tíi h×nh thμnh thÞ tr−êng tμi chÝnh ( TTTC ) ë n−íc ta. ThÞ tr−êng tμi chÝnh ra ®êi, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ngμy nay. Bμn vÒ qu¸ tr×nh ra ®êi, ho¹t ®éng ph¸t triÓn vμ hoμn thiÖn cña TTTC nÕu nh− ta kh«ng nh¾c ®Õn c¸c c«ng cô cña TTTC ch¼ng kh¸c g× nãi ®Õn c«ng viÖc cña  ng−êi ®i cμy mμ quªn Tr©u  v× thÕ chóng ta cÇn thiÕt nghiªn cøu c¸c lo¹i chøng kho¸n ®−îc mua b¸n trong TTTC. ë ®ã chóng sÏ biÕt ®Çy ®ñ vÒ viÖc lμm c¸ch nμo TTTC thùc hiÖn ®−îc vai trß quan träng  dÉn vèn  cña m×nh. §èi víi mét nÒn kinh tÕ nh− ë n−íc ta hiÖn nay t¨ng c−êng vμ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®ång nghÜa víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. V× thÕ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ nhu cÇu vèn trong nÒn kinh tÕ lμ cÇn thiÕt ®Æc biÖt lμ c¸c ph−¬ng thøc vÒ l−u chuyÓn vèn mμ ®iÓn h×nh lμ c¸c c«ng cô cña TTTC. Nghiªn cøu vÒ c¸c c«ng cô nμy gióp cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc kinh tÕ n¾m b¾t ®−îc nh÷ng th«ng tin, t×nh h×nh sè liÖu cô thÓ, mÆt tÝch cùc, mÆt h¹n chÕ cña tõng c«ng cô tõ ®ã mμ ®−a ra nh÷ng biÖn ph¸p, ph−¬ng h−íng, kiÕn nghÞ cÇn thiÕt ®Ó hoμn thiÖn hÖ thèng c¸c c«ng cô ®ã, n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶, vai trß chñ yÕu  dÉn vèn  cña TTTC, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ... 1 §Ò tμi ®i vμo nghiªn cøu thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c c«ng cô cña TTTC ë ViÖt Nam, dùa trªn kú h¹n cña c¸c c«ng cô TTTC mμ xÐt chóng ë hai thÞ tr−êng : thÞ tr−êng vèn vμ thÞ tr−êng tiÒn tÖ. C«ng cô cña thÞ tr−êng tiÒn tÖ gåm : tÝn phiÕu kho b¹c Nhμ n−íc ( KBNN ), c¸c chøng chØ tiÒn göi, c¸c th−¬ng phiÕu, c¸c kú phiÕu ng©n hμng, hîp ®ång mua l¹i, vμ mét sè c«ng cô kh¸c... C«ng cô cña thÞ tr−êng vèn gåm cæ phiÕu c«ng ty cæ phÇn, tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu c«ng ty. B»ng c¸c ph−¬ng ph¸p : ph−¬ng ph¸p so s¸nh ( ph©n tÝch, tæng hîp ) kÕt hîp víi c¸c ph−¬ng ph¸p lÞch sö ( sè liÖu ), ph−¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö, ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng... ®−îc sö dông bμi viÕt. §Ò tμi gåm 3 phÇn : PhÇn I : Lêi nãi ®Çu PhÇn II : Néi dung nghiªn cøu ( gåm 2 ch−¬ng ) PhÇn III : KÕt luËn Víi sù hiÓu biÕt cßn cßn h¹n chÕ cña em lμm cho bμi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vÒ h×nh thøc lÉn néi dung. Em kÝnh mong ®−îc sù h−íng dÉn vμ chØ b¶o cho em ®−îc hoμn thμnh tèt ®Ò ¸n nμy. Em xin ch©n thμnh c¶m ¬n !. 2 Ch−¬ng I Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng cô cña TTTC S¶n xuÊt vμ t¸i s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña x· héi. Vμ bÊt cø nÒn s¶n xuÊt x· héi nμo còng ®Òu ph¶i gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò lín : Mét lμ, c©n nh¾c tÝnh to¸n vμ quyÕt ®Þnh cÇn ph¶i s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm g× ? dÞch vô g× ? víi sè l−îng bao nhiªu ? Hai lμ, s¶n xuÊt b»ng ph−¬ng ph¸p nμo Ba lμ, nh÷ng s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra ®−îc ph©n phèi b»ng c¸ch nμo? ph©n phèi cho ai? Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lμ v« h¹n nh−ng lu«n bÞ khai th¸c vμ sö dông mét c¸ch rÊt l·ng phÝ. S¶n xuÊt nh÷ng thø cÇn thiÕt, tiÕt kiÖm, t¨ng c−êng kinh tÕ tíi møc tèi ®a lμ nhiÖm vô chñ yÕu cña mäi nÒn s¶n xuÊt x· héi. Muèn gi¶i quyÕt ®−îc 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ kh«ng ph¶i lμ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n tuy khã hoμn thμnh hÕt trän vÑn nh−ng cÇn ph¶i lμm. Thêi nay ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng c÷ng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã. PhÇn nμo ph¸t triÓn vμ hoμn thiÖn TTTC mμ ®Æc biÖt ph¸t triÓn, hoμn thiÖn c«ng cô TTTC gióp cho TTTC ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, vμ do ®ã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ ®−îc n©ng cao. TTTC ®−îc h×nh thμnh cïng víi c¸c c«ng cô cña nã lμ tÊt yÕu. ë ®ã, khi mμ nÒn kinh tÕ cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc thõa vèn, hä kh«ng cã kh¶ n¨ng lμm vèn sinh lêi. Trong khi cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc kh¸c cã kh¶ n¨ng lμm vèn sinh lêi nh−ng l¹i thiÕu vèn. XuÊt hiÖn nhu cÇu lu©n chuyÓn vèn trùc tiÕp tõ ng−êi cã vèn ®ã sang ng−êi cÇn vèn. Vμ chØ cã TTTC míi ®¶m nhËn ®−îc vai trß ®ã mét c¸ch tèt nhÊt, b»ng c¸ch b¸n ra thÞ tr−êng nh÷ng c«ng cô tμi chÝnh vμ ng−êi cÇn vèn mua vμo c«ng cô ®ã, gióp vèn ®−îc lu©n chuyÓn. 3 Dùa vμo kú h¹n cña c¸c c«ng cô mμ xem xÐt c«ng cô TTTC ë 2 khÝa c¹nh c«ng cô thÞ tr−êng vèn vμ c«ng cô thÞ tr−êng tiÒn tÖ. I. C«ng cô thÞ tr−êng tiÒn tÖ ThÞ tr−êng tiÒn tÖ lμ mét bé ph cña TTTC, ë ®©y diÔn ra viÖc mua b¸n, trao ®æi c¸c c«ng cô nî ng¾n h¹n. 1. TÝn phiÕu kho b¹c Nhμ n−íc : Lμ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña chÝnh phñ, nh»m bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch t¹m thêi. * TÝn phiÕu Kho b¹c Nhμ n−íc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau : - Lμ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cã tÝnh láng cao nhÊt, tÝnh láng dùa trªn thêi gian chuyÓn ®æi nhanh; chi phÝ cho viÖc chuyÓn ®æi phï hîp, ®−îc mua b¸n r¸o riÕt nhÊt; - §é an toμn cao : do kú h¹n thanh to¸n ng¾n nªn tÝn phiÕu KBNN chÞu møc giao ®éng gi¸ tèi thiÓu, vμ do ®ã Ýt rñi ro. Cïng víi viÖc chÝnh phñ ®¶m b¶o chi tr¶ : ChÝnh phñ t¨ng thuÕ hoÆc vay tiÕp hoÆc ph¸t hμnh tiÒn ®Ó tr¶ nî. - Bëi hai ®Æc ®iÓm trªn mμ tÝn phiÕu KBNN cã l·i suÊt lμ thÊp nhÊt trong hÖ thèng c¸c c«ng cô vay nî ng¾n h¹n. - §−îc ph¸t hμnh ra d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®Ó lùa chän ng−êi mua cho phï hîp : loai tÝn phiÕu KBNN cã lîi tøc ®−îc tr¶ tr−íc, lo¹i tÝn phiÕu KB cã lîi tøc ®−îc tr¶ sau, lo¹i tÝn phiÕu KB kh«ng ghi phÇn l·i mμ lμ chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vμ gi¸ b¸n b»ng lîi tøc.... * Chñ thÓ n¾m gi÷ chñ yÕu lμ ng©n hμng th−¬ng m¹i ( NHTM ) víi hai môc ®Ých khi mua : thu lîi tøc tõ tÝn phiÕu KB vμ n¾m gi÷ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh kho¶n. Bªn c¹nh NHTW mua tÝn phiÕu KB ®Ó ®iÒu chØnh l−îng tiÒn cung øng ( MS ) trong nÒn kinh tÕ lμ c«ng cô quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng thÞ tr−êng më. 2. Chøng chØ tiÒn göi : 4 Lμ giÊy chøng nhËn cho viÖc göi tiÒn cña c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc vμo NHTM hoÆc c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. Vμ chiÕm mét tû lÖ kh¸ lín trong sè c¸c lo¹i tiÒn göi ng©n hμng. Chøng chØ tiÒn göi ®−îc mua ®i b¸n l¹i ë thÞ tr−êng thø cÊp tuú thuéc vμo quy ®Þnh cña ng©n hμng, ®iÒu kiÖn cña c¸c n−íc. §Õn khi t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ viÖc huy ®éng vèn c¸c ng©n hμng cho phÐp mua b¸n l¹i nã lμm t¨ng tÝnh láng. Chóng ®−îc mua ®i b¸n l¹i v× trong thÞ tr−êng cã nhu cÇu : kh¸ch hμng muèn b¸n l¹i mua vμo phôc vô cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau ( tiªu dïng, SXKD ), vμ cã ng−êi mua l¹i chøng chØ ®ã. Chøng chØ tiÒn göi ®−îc ph¸t sinh bëi c¸c NHTM, tæ chøc tμi chÝnh kh¸c vμ do c¸c c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ göi tiÒn vμo NHTM göi vμo c¸c tæ chøc tμi chÝnh kh¸c n¾m gi÷. 3. C¸c th−¬ng phiÕu : Bao gåm kú phiÕu th−¬ng m¹i vμ hèi phiÕu 3.1 Kú phiÕu th−¬ng m¹i : Thùc chÊt lμ mét giÊy ghi nhËn nî vμ nã ®−îc sö dông trong quan hÖ trao ®æi, mua b¸n chÞu lÉn nhau. Ng−êi ph¸t hμnh ra nã chÝnh lμ ng−êi mua chÞu. Ng−êi gi÷ lμ ng−êi b¸n chÞu víi môc ®Ých gi÷ kh¸c nhau : gi÷ nã khi thêi h¹n ®Õn sÏ nhËn l¹i tiÒn tõ ng−êi mua chÞu. Cã thÓ sö dông nã ®Ó lμm ph−¬ng tiÖn thanh to¸n, ph−¬ng tiÖn ®Ó tÊt to¸n nh÷ng kho¶n nî cña m×nh. Dïng nã ®Ó vay tiÒn ng©n hμng, hä vay tiÒn ng©n hμng d−íi h×nh thøc chiÕt khÊu vμ cho vay t¸i chiÕt khÊu. + ChiÕt khÊu : Ng−êi cã kú phiÕu th−¬ng m¹i b¸n kú phiÕu ®ã cho NHTM vμ NHTM mua l¹i c¸c kú phiÕu th−¬ng m¹i cña kh¸ch hμng b»ng chªnh lÖch gi÷a kú phiÕu th−¬ng m¹i víi lîi tøc chiÕt khÊu. Lîi tøc chiÕt khÊu = l·i suÊt chiÕt khÊu * gi¸ kú phiÕu th−¬ng m¹i X¸c ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu dùa trªn : chÊt l−îng cña kú phiÕu th−¬ng m¹i, l·i suÊt ®Çu ra. + Cho vay t¸i chiÕt khÊu : NHTW cho vay ®èi víi c¸c NHTM b»ng c¸ch mua l¹i c¸c kú phiÕu th−¬ng m¹i mμ NHTM ®· chiÕt khÊu lÇn ®Çu. 5 NHTM b¸n kú phiÕu th−¬ng m¹i cho NHTW = gi¸ kú phiÕu th−¬ng m¹i - lîi tøc t¸i chiÕt khÊu. NHTW còng ph¶i tÝnh ®−îc l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu víi c¸c c¨n cø : chÊt l−îng cña kú phiÕu th−¬ng m¹i ( tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt ), l·i suÊt chiÕt khÊu mμ NHTM ®· chiÕt khÊu cña kh¸ch hμng, môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong thêi kú ®ã nh− thÕ nμo ( chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ sÏ t¨ng l·i suÊt vμ ng−îc l¹i ) MÆt kh¸c kú phiÕu th−¬ng m¹i lμ vËt cÇm cè cña NHTM : kh¸ch hμng tíi vay vèn NHTM b»ng c¸ch mang kú phiÕu th−¬ng m¹i tíi lμm vËt cÇm cè. NÕu hä thanh to¸n ®óng h¹n, NHTM ph¶i tr¶ l¹i kú phiÕu th−¬ng m¹i cho kh¸ch hμng. Nh− vËy kh¸c víi tr−êng hîp chiÕt khÊu, nÕu nh− sau khi thùc hiÖn chiÕt khÊu th× KPTM thuéc së h÷u hoμn toμn cña NHTM nh−ng trong tr−êng hîp nμy KPTM vÉn thuéc së h÷u cña kh¸ch hμng vμ NHTM ph¶i tr¶ l¹i KPTM cho kh¸ch hμng khi hä ®· thanh to¸n khi ®Õn kú h¹n. 3.2 Hèi phiÕu : Theo ULB, hèi phiÕu lμ mét mÖnh lÖnh ®ßi tiÒn v« ®iÒu kiÖn do ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi b¸n, ng−êi cung øng dÞch vô... ký ph¸t ®ßi tiÒn ng−êi nhËp khÈu, ng−êi mua, ng−êi nhËn cung øng, vμ yªu cÇu ng−êi nμy ph¶i tr¶ mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh, t¹i mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh cho ng−êi h−ëng lîi quy ®Þnh trong hèi phiÕu, hoÆc theo lÖnh cña ng−êi nμy tr¶ cho ng−êi kh¸c. Hèi phiÕu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm : + TÝnh trùu t−îng cña hèi phiÕu : kh«ng cÇn ph¶i ghi néi dung quan hÖ kinh tÕ, mμ chØ cÇn ghi râ sè tiÒn ph¶i tr¶ lμ bao nhiªu vμ tr¶ cho ai, ng−êi nμo sÏ thanh to¸n, thêi gian thanh to¸n khi nμo... + TÝnh b¾t buéc tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu : ng−êi tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu ph¶i tr¶ tiÒn ®Çy ®ñ, ®óng theo yªu cÇu cña tê hèi phiÕu, kh«ng ®−îc viÖn lý do riªng cña b¶n th©n ®èi víi ng−êi ký ph¸t hèi phiÕu trõ tr−êng hîp hèi phiªó kh«ng cßn phï hîp víi ®¹o luËt chi phèi nã. 6 + TÝnh l−u th«ng cña hèi phiÕu : cã ®−îc nhê hai ®Æc ®iÓm trªn. Nã cã thÓ chuyÓn nh−îng tõ ng−êi nμy sang ng−êi kh¸c trong thêi h¹n cña nã, ng−êi tr¶ tiÒn sÏ thanh to¸n cho ng−êi cÇm hèi phiÕu cho dï hîp ®ång mua b¸n cã thÓ kh«ng thùc hiÖn hoμn chØnh. B¶n chÊt cña hèi phiÕu + Lμ mét lo¹i th−¬ng phiÕu, nã kh«ng nh÷ng lμ mét ph−¬ng tiÖn ®Ó thanh to¸n, mμ cßn lμ c«ng cô tÝn dông, nã cho phÐp ng−êi chñ nî huy ®éng ®−îc kho¶n ®· vay ë mét ng©n hμng tr−íc khi ®Õn h¹n thanh to¸n hèi phiÕu. Ngμy nay hèi phiÕu chñ yÕu lμm c¨n cø cho nghiÖp vô tÝn dông ng©n hμng. Trong tr−êng hîp hèi phiÕu lμ c«ng cô thanh to¸n, nã ®−îc c¸c th−¬ng nh©n sö dông ®Ó thanh to¸n kho¶n tr¸i quyÒn cña hä, lóc ®ã hèi phiÕu ®ãng vai trß t−¬ng tù nh− tiÒn tÖ. Nh−ng viÖc sö dông hèi phiÕu víi chøc n¨ng duy nhÊt nμy ngμy nay ®· chÊm døt, v× ng−êi ta hay dïng sÐc h¬n. + Hèi phiÕu lu«n lu«n lμ mét chøc tõ th−¬ng m¹i, ngay c¶ khi nh÷ng ng−êi ký trªn phiÕu kh«ng ph¶i lμ th−¬ng nh©n. ViÖc thanh to¸n hèi phiÕu : kú h¹n tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu cã hai d¹ng tr¶ tiÒn ngay vμ tr¶ tiÒn sau. Ngμy nay cã xu h−íng míi trong viÖc chuyÓn dÞch c¸c th−¬ng phiÕu lμ viÖc t¨ng c−êng sö dông c¸c c«ng cô phi vËt chÊt ( nh− hèi phiÕu trªn b¨ng tõ...) C¬ chÕ ho¹t ®éng cña hèi phiÕu cã thÓ kh¸i qu¸t trªn s¬ ®å : Ng−êi Ng−êi b¸n Hîp ®ång ( 1 ) Ng−êi b¸n Ng−êi Giao hμng ( 2 ) Tr¶ chËm 30 ngμy XuÊt tr×nh thÎ ChÊp nhËn ( nÕu cÇn ) Ng©n hμ 7 1 th¸ng sau... ( khi ®Õn h¹n )( 3 ) Thanh Ng−êi Ng©n hμ Hèi phiÕu 4. C¸c kú phiÕu ng©n hμng : Lμ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña NHTM, vèn phôc vô kinh doanh ng¾n h¹n cña m×nh, vay mang tÝnh chÊt chñ ®éng cña NHTM. Cã tr−êng hîp NHTW ph¸t hμnh kú phiÕu ®Ó phôc vô thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia ( thu håi l−îng tiÒn trùc tiÕp tõ NHTM vÒ ). Nh− vËy, chñ thÓ ph¸t hμnh cã thÓ lμ NHTM hoÆc NHTW, tuy nhiªn môc ®Ých ph¸t hμnh vμ môc ®Ých n¾m gi÷ cña c¸c bªn lμ kh¸c nhau. 5. Mét sè c«ng cô kh¸c : a. Tho¶ thuËn mua l¹i : Lμ lo¹i giao dÞch mua b¸n trong ®ã kho¸n dÞch viªn huy ®éng tiÒn mÆt b»ng c¸ch t×m mét ng−êi mua t¹m thêi mét sè chøng kho¸n cña kho¸n dÞch viªn kh¸c vμ ký hîp ®ång víi bªn mua lμ anh ta sÏ mua l¹i sè chøng kho¸n ®ã vμo thêi ®iÓm sau nμy, hîp ®ång nμy gäi lμ tho¶ thuËn mua l¹i, lμ tho¶ thuËn gi÷a ng−êi mua vμ ng−êi b¸n, ë ®©y ng−êi b¸n ®ång ý mua l¹i sè chøng kho¸n ( ®· b¸n cho ng−êi mua ) theo gi¸ ®· tho¶ thuËn vμ theo thêi ®iÓm ®· ®Þnh ( ®«i khi kh«ng Ên ®Þnh thêi ®iÓm gäi lμ tho¶ thuËn mua l¹i më nghÜa lμ cã thÓ cã lÖnh gäi bÊt cø lóc nμo ). Tho¶ thuËn mua l¹i ®−îc xem lμ rÊt gièng víi tiÒn vay ®−îc b¶o ®¶m hoμn toμn ( vËt thÕ chÊp lμ chøng kho¸n ). TiÒn l·i tøc lμ tiÒn chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vμ gi¸ mua l¹i, tiÒn l·i nμy ®−îc hai bªn tho¶ thuËn trùc tiÕp vμ th−êng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ph¶i thÕ chÊp cã cïng thêi h¹n cña ng©n hμng nhμ n−íc. 8 Tho¶ thuËn mua l¹i ®−îc dïng cho hai c¸ch : huy ®éng vèn ng¾n h¹n vμ lμ c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Nhμ n−íc. Thμnh viªn tham gia vμo tho¶ thuËn mua l¹i lμ : Ng−êi mua b¸n tr¸i phiÕu nhμ n−íc, tr¸i phiÕu ®« thÞ, dïng chóng ®Ó tμi trî cho ng©n s¸ch, NHTM dïng chóng ®Ó huy ®éng ng©n hμng quü ng¾n h¹n, nhμ n−íc dïng chóng ®Ó t¸c ®éng lμm thay ®æi ng¾n h¹n sè dù tr÷ trong c¸c ng©n hμng thμnh viªn ( ®iÒu chØnh nguån cung tiÒn tÖ ) b. Tho¶ thuËn mua l¹i ng−îc chiÒu : Víi lo¹i tho¶ thuËn nμy, kho¸n dÞch viªn ®ång ý mua chøng kho¸n cña nhμ ®Çu t− vμ sau ®ã b¸n l¹i cho nhμ ®Çu t− vμo thêi ®iÓm sau nμy víi gi¸ cao h¬n ( nghÜa lμ nhμ ®Çu t− ®ång ý mua l¹i chøng kho¸n víi gi¸ cao h¬n ) c. GiÊy chÊp nhËn cña Ng©n hμng : Lμ mét lo¹i hèi phiÕu ®Þnh kú ng¾n h¹n ®−îc rót tiÒn ë mét ng©n hμng vμo mét thêi ®iÓm ®· Ên ®Þnh, nã ®−îc c¸c c«ng ty dïng nh− ph−¬ng tiÖn tμi trî cho giao dÞch quèc tÕ ( giao dÞch xuÊt nhËp khÈu ). Nã cã thÓ ®−îc ®em b¸n ë thÞ tr−êng tiÒn tÖ ng¾n h¹n víi gi¸ cã khÊu trõ ( d−íi mÖnh gi¸ ), ng−êi së h÷u giÊy chÊp nhËn cña ng©n hμng khi ®Õn thêi ®iÓm ®¸o h¹n sÏ rót tiÒn theo mÖnh gi¸ cu¶ giÊy ®ã, hä cßn cã quyÒn gi÷ thÕ chÊp dùa trªn sè hμng trong tr−êng hîp ng©n hμng chÊp nhËn bÞ ph¸ s¶n. C¸c ng©n hμng th−êng dïng giÊy chÊp nhËn cña ng©n hμng ®Ó thÕ chÊp cho sè tiÒn vay cña NHTW. d. Chøng tõ nî th−¬ng m¹i : Lμ lo¹i giÊy nî ng¾n h¹n do ng©n hμng, c«ng ty hay ng−êi vay ph¸t hμnh vμ ng−êi mua lμ nhμ ®Çu t− cã tiÒn nhμn rçi t¹m thêi. L·i suÊt th−êng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ng©n hμng. Ngoμi ra chøng tõ nî th−¬ng m¹i kh«ng ph¶i ®¨ng ký theo quy ®Þnh cña nhμ n−íc nªn Ýt tèn kÐm. Thêi gian ®¸o h¹n vμ l·i suÊt do hai bªn th−¬ng l−îng. Chóng ®−îc ph¸t hμnh d−íi d¹ng tuú thuéc ng−êi mang nã vμ theo gi¸ cã khÊu trõ tõ mÖnh gi¸. Gåm 3 lo¹i lμ chøng tõ nî trùc tiÕp, chøng tõ qua kho¸n dÞch viªn, chøng tõ th−¬ng m¹i ®−îc miÔn thuÕ. 9 e. Chøng tõ ký th¸c : Lμ chøng chØ cã l·i suÊt cè ®Þnh do ng©n hμng ph¸t hμnh vμ b¶o ®¶m. Nã cã thÓ mua b¸n trong thÞ tr−êng thø cÊp, cã hai lo¹i chøng tõ ký th¸c. - Chøng tõ ký th¸c kh«ng tho¶ thuËn : lμ lo¹i chøng tõ ký th¸c cã ®Þnh kú do ng©n hμng vμ tæ chøc tiÕt kiÖm cho vay, cã thêi h¹n Ên ®Þnh vμ cã l·i suÊt cè ®Þnh. Ng©n hμng ph¸t hμnh tõng lo¹i cã thêi gian ®¸o h¹n ng¾n 30 ngμy ®Õn thêi h¹n tõ 10 n¨m trë lªn. - Chøng tõ ký th¸c tho¶ thuËn ®−îc : lμ lo¹i ký th¸c ng©n quü ®Þnh kú víi ng©n hμng theo l·i suÊt Ên ®Þnh trong mét thêi kho¶ng Ên ®Þnh. Nhμ ph¸t hμnh ph¶i thu håi chøng tõ lóc ®¸o h¹n theo mÖnh gi¸ céng víi tiÒn l·i ®¸o h¹n. Chøng tõ nμy ph¶i cã mÖnh gi¸ tèi thiÓu nhÊt ®Þnh ( th−êng lμ 1 triÖu USD trë lªn ). Nã lμ lo¹i giÊy cam kÕt tr¶ nî kh«ng ®¶m b¶o b»ng thÕ chÊp nh−ng ®−îc ng©n hμng ph¸t hμnh ®¶m b¶o, th−êng cã thêi h¹n 1 n¨m trë xuèng tr−íc khi ®¸o h¹n, nã cã thÓ dïng ®Ó tri tr¶, mua vμ b¸n ë thÞ tr−êng thø cÊp víi møc gi¸ tuú thuéc vμo l·i suÊt thÞ tr−êng hiÖn hμnh vμ vμo thêi ®iÓm mua b¸n. II. C«ng cô thÞ tr−êng vèn ThÞ tr−êng vèn lμ mét bé phËn cña thÞ tr−êng tμi chÝnh, ë ®ã diÔn ra viÖc trao ®æi c¸c c«ng cô nî trung vμ dμi h¹n, c¸c cæ phiÕu. §¶m b¶o lu©n chuyÓn nguån vèn trung dμi h¹n trong nÒn kinh tÕ tõ ng−êi cã vèn sang ng−êi cÇn vèn th«ng qua viÖc mua b¸n c«ng cô nî. Nh×n chung c¸c c«ng cô nî trong thÞ tr−êng vèn cã tÝnh láng kÐm, tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng nμy mang tÝnh rñi ro cao, sù thay ®æi gi¸ c¶ kh¸ phøc t¹p. 1. Cæ phiÕu c«ng ty Lμ mét lo¹i chøng chØ do c«ng ty cæ phÇn ph¸t hμnh hoÆc bót to¸n ghi sæ x¸c nhËn quyÒn së h÷u mét hoÆc mét sè cæ phÇn cña c«ng ty ®ã. Lμ mét chøng kho¸n cã gi¸, cã quyÒn nhËn l·i vμ hoa hång. Cæ phiÕu cã thÓ dïng mua b¸n vμ thÕ chÊp, trë thμnh mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn tÝn dông dμi h¹n chñ yÕu cña thÞ tr−êng tiÒn vèn. 10 a. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¸t hμnh cæ phiÕu trong ®iÒu kiÖn XHCN Tr−íc hÕt, xem xÐt tõ nhu cÇu tiÒn vèn. Mét mÆt, h¹ng môc x©y dùng träng ®iÓm cña Nhμ n−íc kh«ng ngõng t¨ng lªn, møc sèng nh©n d©n t¨ng lªn nhanh chãng, cÇn nhiÒu tiÒn vèn. MÆt kh¸c, c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng trong vμ ngoμi n−íc ngμy cμng gay g¾t, nhiÒu xÝ nghiÖp buéc ph¶i th−êng xuyªn c¶i t¹o vμ ®æi míi kü thuËt do ®ã cÇn nhiÒu tiÒn vèn. Hai lμ, xem xÐt viÖc cung cÊp tiÒn vèn tõ l©u ®· h×nh thμnh thãi quen cÊp ph¸t hoÆc ng©n hμng cho vay. Nh−ng nguån vèn theo cÊp ph¸t hay vay ng©n hμng kh«ng ®¶m b¶o ®¸p øng hÕt nhu cÇu ngμy cμng t¨ng vÒ vèn vμ còng ch−a ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt.... Ba lμ, thÓ hiÖn yªu cÇu quy luËt vËn ®éng cña tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hμng ho¸, phÇn nμo gi¶i quyÕt ®−îc m©u thuÉn cung cÇu tiÒn vèn. b. Nh÷ng h¹n môc ghi trªn mÆt cæ phiÕu : Cæ phiÕu, ph¸t hμnh c«ng khai cÇn cã yªu cÇu chÆt chÏ. Kh«ng nh÷ng chÊt l−îng cæ phiÕu tèt, in ®Ñp, quan träng h¬n lμ nh÷ng ®iÒu ghi trªn mÆt cæ phiÕu cÇn cã quy ®Þnh râ rμng. Nãi chung, trªn mÆt phiÕu ghi nh÷ng ®iÒu sau ®©y : 1/ tªn, trô së c«ng ty; 2/ Sè vμ ngμy cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh; 3/ Sè l−îng cæ phÇn vμ lo¹i cæ phÇn; 4/ mÖnh gi¸ mçi cæ phÇn vμ tæng mÖnh gi¸ sè cæ phÇn ghi trªn cæ phiÕu; 5/ tªn cæ ®«ng ®èi víi mçi cæ phiÕu ghi trªn; 6/ tãm t¾t vÒ thñ tôc chuyÓn nh−îng cæ phÇn; 7/ ch÷ ký mÉu cña ng−êi ®¹i diÖn theo ph¸p luËt vμ dÊu cña c«ng ty; 8/ sè ®¨ng ký t¹i sæ ®¨ng ký cæ ®«ng cña c«ng ty vμ ngμy ph¸t hμnh cæ phiÕu; 9/ ®èi víi cæ phiÕu cña cæ phÇn −u ®·i cßn cã mét sè néi dung kh¸c theo quy ®Þnh l¹i c¸c ®iÒu 55, 56, 57 luËt Doanh nghiÖp ViÖt Nam ban hμnh 12 - 06 - 1996. c. §Æc ®iÓm cña cæ phiÕu: 11 1. Cã tÝnh quyÕt s¸ch. Ng−êi cã cæ phiÕu phæ th«ng cã quyÒn tham gia ®¹i héi cæ ®«ng, bÇu cö ban qu¶n trÞ tham gia quyÕt s¸ch qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp, quyÒn lîi lín hay nhá tuú theo sè l−îng cæ phiÕu. 2. Cã thÓ ®æi tiÒn mÆt. Cæ phiÕu cã thÓ chuyÓn nh−îng bÊt kú lóc nμo giao dÞch ë thÞ tr−êng, biÕn thμnh tiÒn giÊy. 3. Gi¸ c¶ vμ gi¸ trÞ mÆt phiÕu kh«ng khíp nhau. Cæ phiÕu lμ ®èi t−îng giao dÞch, gièng nh− hμng ho¸, cã lo¹i gi¸ c¶ nμy chÞu ¶nh h−ëng t×nh h×nh kinh doanh cña xÝ nghiÖp vμ chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, lu«n lu«n thay ®æi, t¨ng gi¶m lín, kh«ng khíp víi gi¸ trÞ mÆt cæ phiÕu. Sù kh«ng khíp Êy t¹o ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cho ng−êi ®Çu c¬. 4. Rñi ro. Cæ phiÕu ®· mua kh«ng thÓ tr¶ l¹i vèn cò. Ng−êi ®Çu c¬ cæ phiÕu cã thÓ nhËn ®−îc thï lao dù kiÕn hay kh«ng hoμn toμn phô thuéc vμo doanh lîi cña xÝ nghiÖp quyÕt ®Þnh, l·i nhiÒu chia nhiÒu, l·i Ýt chia Ýt, kh«ng l·i kh«ng chia, cïng chÞu thiÖt h¹i, bÞ ph¸ s¶n khã cã thÓ gi÷ nguyªn vèn. V× vËy, ng−êi ®Çu c¬ cæ phiÕu th−êng chÞu rñi ro nhÊt ®Þnh. d. QuyÒn lîi cña ng−êi cã cæ phiÕu nãi chung : Ng−êi cã cæ phiÕu nh×n chung cã nhiÒu quyÒn lîi nh−ng c¬ b¶n cã mét sè quyÒn sau : 1/ BÇu cö ban qu¶n lý, quyÒn tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp; 2/ QuyÒn nhËn l·i cæ phiÕu vμ hoa hång; 3/ QuyÒn b¸n vμ thÕ chÊp cæ phiÕu; 4/ ¦u tiªn nhËn th−ëng; 5/ G¸nh chÞu rñi ro, chÞu tr¸ch nhiÖm kinh tÕ nhÊt ®Þnh; 6/ Cã c¸c quyÒn cæ phiÕu vÒ luËt h×nh sù kh¸c. CÇn lμm râ lμ, khi cæ phiÕu chuyÓn nh−îng cho ng−êi kh¸c, ng−êi cã cæ phiÕu míi cßn ph¶i lμm thñ tôc sang tªn ®Ó trë thμnh cæ ®«ng míi cã thÓ h−ëng quyÒn lîi cæ ®«ng : tr−íc khi trë thμnh cæ ®«ng, kh«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp