Tiểu luận Diễn biến lạm phát từ năm 2008 đến nay và nguyên nhân lạm phát tại Việt Nam

Môn: TIỀN TỆ NGÂN HÀNG Đề tài :10 DIỄN BIẾN LẠM PHÁT TỪ NĂM 2008 ĐẾN NAY VÀ NGUYÊN NHÂN LẠM PHÁT TẠI VIỆT NAM. GVHD: ThS NGUYỄN THỊ HAI HẰNG Họ và Tên: VŨ THỊ THU TRANG MSSV: K094040620 TPHCM, ngày 29/11/2012 Mục lục Giới thiệu chung ....................................................................................................... 3 I. Lý thuyết về lạm phát ......................................................................................... 4 I.1. Định nghĩa về lạm phát .................................................................................... 4 I.2. Nguyên nhân của lạm phát. .............................................................................. 4 I.2.1. Lạm phát do cầu kéo. ................................................................................. 4 I.2.2. Lạm phát do cầu thay đổi. .......................................................................... 4 I.2.3. Lạm phát do chi phí đẩy. ........................................................................... 5 I.2.4. Lạm phát do cơ cấu.................................................................................... 5 I.2.5. Lạm phát do xuất khẩu............................................................................... 5 I.2.6. Lạm phát do nhập khẩu. ............................................................................. 5 I.2.7. Lạm phát đẻ ra lạm phát. ........................................................................... 6 I.3. Vấn đề rút ra .................................................................................................... 6 I.4. Ảnh hưởng của lạm phát. ................................................................................. 6 I.4.1. Đối với vấn đề thất nghiệp và sự phát triển của nền kinh tế. ....................... 6 I.4.2. Đối với sự phân phối thu nhập và của cải. .................................................. 7 I.4.3. Đối với sản lượng và công ăn việc làm ...................................................... 7 II. Diễn biến lạm phát ở Việt Nam từ năm 2008 đến nay. ......................................... 8 II.1. Diễn biến lạm phát 2007-2008. ........................................................................ 8 II.2. Diễn biến lạm phát năm 2009. ......................................................................... 9 II.3. Diễn biến lạm phát năm 2010. ....................................................................... 10 II.4. Diễn biến lạm phát năm 2011. ....................................................................... 10 II.5. Diễn biến lạm phát năm 2012. ....................................................................... 11 III. Nguyên nhân lạm phát tại Việt Nam. ................................................................. 13 IV. Các giải pháp kiềm chế lạm phát Việt Nam. ...................................................... 15 2 Giới thiệu chung Hiện nay,nước ta đang đối mặt với một chỉ số lạm phát cực kỳ cao. Điều này có tác động tiêu cực đến toàn xã hội, đặc biệt đối với nền kinh tế trong xu thế hội nhập của Việt Nam. Tình hình thế giới đang diễn ra trong bối cảnh vô cùng phức tạp. Giá xăng dầu liên tục bất ổn trong nhiều năm qua do những diễn biến quá phức tạp từ tình hình chính trị ở các quốc gia sản xuất dầu hỏa.giá xăng dầu tăng cao. Từ đó,kéo theo giá cả các mặt hàng khác như máy móc ,lương thực – thực phẩm cũng leo thang. Nền kinh tế Việt Nam là một nền kinh tế non trẻ trong giai đoạn mở cửa hội nhập cùng nền kinh tế thế giới.Với đăc thù là nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú cùng với lực lượng lao động dồi dào và giá nhân công rẻ,dân số đông nên sức tiêu dùng mạnh. Vì thế, đầu tư trực tiếp ở nước ngoài đổ vào Việt Nam ngày càng cao. Không dừng lại ở đó, Việt Nam lại gánh chịu những hậu quả nặng nề từ thiên tai và bệnh dịch. Thêm vào đó là sự không hợp lý của một số chính sách liên quan đến tài chính của Chính phủ. Do đó, lạm phát cao là điều không tránh khỏi. Vì vậy, kiểm soát lạm phát hiện nay là một trong những mục tiêu cấp bách hàng đầu của Chính phủ Việt Nam. Khống chế được lạm phát cao sẽ giúp ổn định Kinh Tế Xã hội và tạo nền tảng cho tăng trưởng bền vững. Để khống chế được lạm phát ta cần biết rõ nguyên nhân chính của nó thông qua việc xem xét tác động của những yếu tố chính gây nên lạm phát. Do đó, bài tiểu luận này của em nghiên cứu về đề tài diễn biến lạm phát ở Việt Nam từ năm 2008 đến nay và nguyên nhân lạm phát tại Việt Nam. 3 I. Lý thuyết về lạm phát I.1. Định nghĩa về lạm phát Lạm phát là sự gia tăng giá cả của các loại hàng hóa nói chung. Nói cách khác, lạm phát là sự giảm sức mua của đồng tiền đối với tất cả các loại hàng hóa. Vì vậy, lạm phát sẽ làm gia tăng chi phí sinh hoạt. Lạm phát thường được đo lường bởi chỉ số tiêu dùng – CPI.CPI tính chi phí của một lô hàng tiêu dùng và dịch vụ trên thị trường. Xây dựng một chỉ số giá cả bằng cách cân nhắc từng mặt hàng theo tầm quan trọng kinh tế của nó. Tầm quan trọng kinh tế của một mặt hàng được tính bằng phần của tổng số chi tiêu cho tiêu dùng dành cho mặt hàng đó trong thời gian nhất định. Chỉ số giá tiêu dùng được tính như sau: CPI = Trong đó: : là giá hàng hóa i năm gốc. : là sản lượng hàng hóa I năm gốc. : là giá hàng hóa i năm t. Tỷ lệ lạm phát hàng năm được tính theo công thức: Tỷ lệ lạm phát= I.2. Nguyên nhân của lạm phát. I.2.1. Lạm phát do cầu kéo. Kinh tế học Keynes cho rằng tổng cầu cao hơn tổng cung ở mức toàn dụng lao động, thì sẽ sinh ra lạm phát. Điều này có thể giải thích qua sơ đồ AD-AS. Đường AD dịch sang phải trong khi đường AS giữ nguyên khiến cho mức giá và sản lượng cùng tăng.Trong khi đó,chủ nghĩa tiền tệ giải thích rằng do tổng cầu cao hơn tổng cung, người ta có cầu về tiền mặt cao hơn,dẫn tới cung tiền phải tăng lên để đáp ứng. Do đó có lạm phát. Loại lạm phát này xuất phát từ sự thay đổi hành vi tổng cầu mang tính đột biến trong nền kinh tế.Các nguyên nhân có thể là do chính phủ chi tiêu quá mức khi thực hiện chính sách thu chi ngân sách mở rộng, hoặc tăng chi tiêu tiêu dùng quá mức bình thường do khu vực hộ gia đình quá lạc quan, hoặc do khu vực hộ gia đình có nguồn thu nhập từ trên trời rơi xuống như viện trợ nước ngoài, thu nhập do giá cả xuất khẩu tăng đột biến. I.2.2. Lạm phát do cầu thay đổi. 4 Giả dụ lượng cầu về một mặt hàng giảm đi, trong khi lượng cầu về một mặt hàng khác lại tăng lên. Nếu thị trường có người cung cấp độc quyền và giá cả có tính chất cứng nhắc phía dưới( chỉ có thể tăng mà không thể giảm), thì mặt hàng mà lượng cầu giảm vẫn không giảm giá. Trong khi đó mặt hàng có lượng cầu tăng thì lại tăng giá. Kết quả là mức giá chung tăng lên, nghĩa là lạm phát. I.2.3. Lạm phát do chi phí đẩy. Nếu tiền công danh nghĩa tăng lên , thì chi phí sản xuất của các xí nghiệp tăng. Các xí nghiệp vì muốn bảo toàn mức lợi nhuận của mình sẽ tăng giá thành sản phẩm. Mức giá chung của toàn thể nền kinh tế cũng tăng. Lạm phát chi phí đẩy là loại lạm phát do thu hẹp tổng cung hoặc do các doanh nghiệp buộc lòng phải nâng giá bán sản phẩm vì những lý do bất lợi. Loại lạm phát chủ yếu đến từ phía cung và nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ hiện tượng tăng chi phí sản xuất không mong đợi từ phía các doanh nghiệp. Tăng chi phí không mong đợi từ các doanh nghiệp tạo ra những cú sốc tổng cung bất lợi. Công nhân đình công đòi tăng lương ở diện rộng, giá nguyên liệu tăng đột biến, thảm họa tự nhiên làm đình trệ hoạt động sản xuất của nhiều doanh nghiệp là những ngòi nổ của loại lạm phát này. Lạm phát chi phí đầy không thể xuất hiện trong nền kinh tế có thị trường cạnh tranh lành mạnh. Hiện tượng lạm phát loại này có thể bắt nguồn từ nguyên nhân không thuộc nền kinh tế. Có các dạng lạm phát chi phí đẩy sau: - Lạm phát do tiền lương đẩy: các nghiệp đoàn đòi tăng lương cho người lao động không hề liên quan tới nhu cầu thực tế về lao động. - Lạm phát do lợi nhuận đẩy: loại lạm phát này gây nên do các công ty độc quyền dùng “ sức mạnh” độc quyền để tăng lợi nhuận khi đặt giá bán sản phẩm của họ cao hơn giá do thị trường hàng hóa quyết định. Trường hợp này đã xảy ra ở nước ta với giá xi măng do hiệp hội Xi măng quy đinh vào năm 1995. - Lạm phát do giá hàng nhập khẩu đẩy: giá hàng nhập khẩu tăng hoàn toàn độc lập với nhu cầu của nền kinh tế, thí dụ các nước OPEC tăng giá dầu lên gấp bốn lần vào cuối năm 1973 kéo dài sang năm 1974 gây lạm phát của một loạt nước nhập khẩu dầu mỏ. - Lạm phát di thuế đẩy: tăng thuế làm cho giá sinh hoạt tăng, chẳng hạn khi thuế giá trị gia tăng tăng từ làm cho mức giá chung của nền kinh tế tăng. - Lạm phát do nguồn tài nguyên cạn kiệt: khi nguồn tài nguyên chủ yếu của nền kinh tế bị cạn kiệt( dầu mỏ) làm cho giá năng lượng tăng; hay môi trường nước bị ô nhiễm làm cho sản phẩm nghành thủy sản tăng. Giá của từng ngành này sẽ ảnh hưởng tới mức giá chung của toàn bộ nền kinh tế. I.2.4. Lạm phát do cơ cấu. Ngành kinh doanh có hiệu quả tăng tiền công danh nghĩa cho người lao động. Ngành kinh doanh không hiệu quả, vì thế, không thể không tăng tiền công cho người lao động trong ngành mình. Nhưng để đảm bảo mức lợi nhuận, ngành kinh doanh kém hiệu quả sẽ tăng giá thành sản phẩm.Lạm phát nảy sinh vì điều đó. I.2.5. Lạm phát do xuất khẩu. Xuất khẩu tăng dẫn tới tổng cầu tăng có hơn tổng cung, hoặc sản phẩm được huy động cho xuất khẩu khiến lượng cung sản phẩm cho thị trường trong nước giảm khiến tổng cung thấp hơn tổng cầu. Lạm phát nảy sinh do tổng cung mất cân bằng. I.2.6. Lạm phát do nhập khẩu. 5 Sản phẩm không tự sản xuất mà phải nhập khẩu. khi giá nhập khẩu tăng (do nhà cung cấp nước ngoài tăng giá như trong trường OPEC quyết định tăng giá dầu, hay do đồng tiền trong nước xuống giá) thì giá bán sản phẩm đó trong nước cũng tăng lên. Lạm phát hình thành khi mức giá chung bị giá nhập khẩu đội lên. I.2.7. Lạm phát đẻ ra lạm phát. Khi nhận thấy có lạm phát, cá nhân với dự định duy lý sẽ cho rằng tới đây giá cả hàng hóa sẽ còn tăng, nên đẩy mạnh tiêu dùng hiện tại. Tổng cầu trở nên cao hơn tổng cung, gây ra lạm phát. Đây là trường hợp dính của Việt Nam và vô cùng nguy hiểm. I.3. Vấn đề rút ra Qua những nghiên cứu của các nhà kinh tế học nổi tiếng, ta có thể nhận thấy một quan điểm rất rõ ràng nguyên nhân của lạm phát là do lượng cung tiền tăng. Xét trên tình hình kinh tế nền kinh tế Việt Nam hiện nay, ta thấy rõ điều này. Từ năm 1986, Việt Nam thực hiện công cuộc đổi mới. Từ đó nguồn đầu tư từ nước ngoài đổ vào Việt Nam tăng dần qua các năm mà chủ yếu là đầu tư trực tiếp FDI nhằm tận dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên và lực lượng lao động dồi dào cộng với giá nhân công rẻ của nước ta. Nhưng thực tế nền sản xuất ở Việt Nam còn yếu, công nghệ còn yếu kém nên khả năng sản xuất không tương ứng với tiền đầu tư. Đơn giản hơn là tiền trong lưu thông nhanh hơn số lượng hàng hóa và dịch vụ được sản xuất ra trong nền kinh tế. Như vậy, lượng cung tiền tăng lên và tất yếu dẫn đến lạm phát. Ngoài ra, lượng tiền dư ra đó một phần không nhỏ sẽ đỗ vào chứng khoán, bất động sản ,…hoặc một số mặt hàng chủ yếu khác. Từ đó, xuất hiện hiện tượng đầu cơ và nâng giá. Như vậy, mức giá chung sẽ tăng lên. Điều đó càng thúc đẩy lạm phát. Tóm lại, M2 là yều tố không thể thiếu khi xem xét đến nguyên nhân gây ra lạm phát cao. Bên cạnh đó, giá dầu trên thị trường thế giới không ngừng tăng lên. Điều này gây ra lạm phát do đột biến giá theo lý luận của trường phái Neo- Keynesian. Ngoài ra, nó còn gây ra lạm phát do chi phí đẩy. Giá dầu tăng làm chi phí sản xuất các mặt hàng tăng lên đáng kể, góp phần đẩy lạm phát tăng cao. I.4. Ảnh hưởng của lạm phát. I.4.1. Đối với vấn đề thất nghiệp và sự phát triển của nền kinh tế. Tất cả các nền kinh tế và nhà tiền tệ đều đồng ý cho rằng tiền tệ sẽ không có ảnh hưởng đến sự phát triển của nền kinh tế trong dài hạn. Tuy nhiên, trong ngăn hạn, tiền sẽ góp phần giải quyết nạn thất nghiệp và thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Để rõ hơn, ta xem xét mô hình tổng cung- tổng cầu và đường cong Philips về sự chuyển đổi giữa lạm phát và nạn thất nghiệp. Khi nền kinh tế đạt mức cân bằng toàn dụng). Lúc này, lạm phát chưa xảy ra và thất nghiệp ở mức tự nhiên ( điểm Eo). Giả sử rằng Chính phủ phát hành tiền để trang trải ngân sách thì nền kinh tế tạm thời có them một khối lượng tiền so với trước kia. Điều này sẽ làm tăng tổng cầu của nền kinh tế và vì vậy đường AD sẽ dịch chuyển từ ADo đền AD1 cắt đường SRASo tại E1. Tại E1 (Y1; P1) nền kinh tế đạt được mức tổng sản lượng Y1 và mức giá P1. Lưu ý rằng Y1 > Yo, P1>Po mà điều này có nghĩa là nền kinh tế đang trải qua quá trình lạm phát. Điểm E1 hình 2.2 chỉ ra mức lạm phát hiện tại là 1 và nạn thất nghiệp ở mức u, giảm bớt một phần so với mức thất nghiệp tự nhiên u*. 6 Do Y1> Yo ( mức cân bằng toàn dụng), áp lực về lương bắt đầu gia tăng khiến cho các nhà sản sản xuất cáng khó khăn hơn trong việc tạo ra lợi nhuận cho chính họ. Điều này khiến họ thu hẹp sản xuất và vì vậy đường SRAS chuyển dịch từ SRASo đến SRAS1 cắt đường AD1 tại E2. Tại điểm E2 (Y o; P2) nền kinh tế trở lại mức cân bằng toàn dụng Yo, áp lực về lương không còn nữa. Tuy nhiên, mức giá toàn xã hội bây giờ là P2. Điểm E2 chỉ ra mức lạm phát là và thất nghiệp trở về mức tự nhiên u*. Cuối cùng, việc tài trợ chi tiêu Chính phủ thông qua con đường phát hành tiền chỉ kích thích sản xuất phát triển và giải quyết nạn thất nghiệp trong nhất thời (trong ngắn hạn), về lâu dài nền kinh tế sẽ trở về mức cân bằng toàn dụng ban đầu nhưng mức giá cả sẽ cao hơn trước đây. Có nghĩa là việc phát hành tiền cuối cùng sẽ gây ra lam phát. Trong thực tiễn, các nhà kinh tế học đều nhất trí với nhau rằng: lạm phát chỉ tác động tích cực lên nền kinh tế cũng như góp phần giải quyết nạn thất nghiệp chỉ khi nó được kiềm giữ ở mức độ 10%. Thirlwall (Akhtar Hossain 1996) sau khi nghiên cứu ảnh hưởng của lạm phát đối với nền kinh tế của 15 nước Châu Mỹ La Tinh đã kết luận rằng lạm phát có mối quan hệ đồng biến với phát triển nền kinh tế chỉ khi nó được giữ dưới mức 10%. Vượt qua mức này, lạm phát sẽ cản trở quá trình phát triển kinh tế. I.4.2. Đối với sự phân phối thu nhập và của cải. Một khi lạm phát đã diễn ra trong một thời gian dài và trở nên dự đoán trước được thì thị trường dần dần thích nghi. Một khoản phụ phí cho lạm phát dần dần hình thành trong lãi suất trên thị trường. Một khi lãi xuất được điều chỉnh như vậy thì sẽ không còn sự phân phối lại thu nhập và của cải. Tác động chính của lạm phát về mặt phân phối lại nảy sinh từ những tác động không được dự đoán trước đối với giá trị thực tế của cải nhân dân. Nói chung, lạm phát có xu hướng phân phối lại của cải từ những người có tài sản với lãi suất danh nghĩa cố định sang tay những người có những khoản nợ với lãi suất danh nghĩa cố định. Sự giảm lạm phát không được dự đoán trước có tác động ngược lại. Như vậy, lạm phát chỉ làm xáo trộn thu nhập và tài sản, phân phối lại một cách ngẫu nhiên của cải trong nhân dân mà không có tác động gì có ý nghĩa đối với một nhóm riêng lẻ nào. I.4.3. Đối với sản lượng và công ăn việc làm Ảnh hưởng đối với mức sản lượng nói chung là trong thời kỳ lạm phát tăng lên bất ngờ thường là những thời kỳ có công ăn việc làm nhiều và sản lượng cao. 7 Lạm phát tăng đã xảy ra khi đầu tư phát triển mạnh và công ăn việc làm dồi dào. Thế nhưng, về lâu dài không có mối quan hệ tất yếu giữa lạm phát và sản lượng, không có mối quan hệ trực tiếp giữa lạn phát với mức sản lượng và công ăn việc làm. Tác động nền kinh tế vĩ mô đối với sự phân bổ tài nguyên. Lạm phát làm biến dạng . giá cả tương đối, tỷ lệ lạm phát càng cao thì sự biến dạng giá cả tương đối càng lớn. Một mặt hàng mà giá trị biến dạng một cách trầm trọng do lạm phát là tiền tệ. Giá cả của đầu vào hoặc hàng hóa đã được định giá theo những quy tắc lâu dài ( những hợp đồng lao động cà giá cả trong những ngành công nghiệp được điều tiết) cũng có xu hướng tách xa hơn khỏi mức giá cả chung trong những thời kỳ lạm phát. II. Diễn biến lạm phát ở Việt Nam từ năm 2008 đến nay. Việt Nam sau 12 năm kiểm soát được lạm phát(1995-2007), tháng 12 năm 2007, lạm phát quay trở lại với CPI 2 con số. Giá cả các mặt hàng tiêu dùng thiết yếu tăng với các tháng đầu năm 2008. II.1. Diễn biến lạm phát 2007-2008. Chỉ số giá tiêu dùng một số mặt hàng tăng vọt trong các quý đầu năm 2008: Trong 4 tháng đầu năm,giá lương thực thực phẩm đã tăng 18,01% cao gấp rưỡi 11.6% của lạm phát CPI và cao tương đương bằng mức giá lương thực các năm 2007, trong đó lương thực tăng 25%,còn thực phẩm tăng 15,6%. Trong khoảng 8 tháng đầu năm, biểu đồ CPI tạo thành những đường dốc đứng, trồi lên, sụt xuống kế tiếp nhau. “Nhịp điệu” tăng CPI tạo thành những đợt sóng, vượt lên một tháng lại giảm tốc hai tháng mà đỉnh của những “con sóng” CPI rơi vào các tháng 2, 5 và 8. Ở 4 tháng còn lại, đường biểu diễn giá trị CPI tạo thành dốc, trượt xuống mạnh mẽ, vượt qua mức âm cho đến tháng tận cùng của năm, khép lại một năm 2008 đầy biến động bằng việc xóa sạch xu hướng tăng của lạm phát, nhưng làm gia tăng nỗi lo suy giảm. Năm 2008 khép lại với mức lạm phát kỷ lục 19,89% - nếu so với tháng 12/2007, và xấp xỉ 23% - nếu so với giá tiêu dùng bình quân của năm 2007, cùng với nỗi lo chính đã không còn là lạm phát, mà là giảm phát. Nguồn: Tổng cục thống kê 8 Chỉ số giá tiêu dùng 10 tháng đầu năm 2008 Nguồn: www.tuoitre.com.vn II.2. Diễn biến lạm phát năm 2009. Không có những đột biến lớn, không bất thường về quy luật, diễn biến chỉ số giá tiêu dùng năm 2009 cho cảm giác khá trầm lắng. Nhưng trong một năm nền kinh tế trầm, thăng phức tạp, CPI vẫn có sự đảo chiều tương ứng. Trên biểu đồ, tốc độ tăng CPI theo tháng đạt đỉnh 4 lần trong năm qua, ở các tháng Hai, Sáu, Chín và Mười hai, với các mức tăng 1,17%; 0,55%; 0,62% và 1,38%. Quy luật nén - nhả nới lỏng dần qua các vòng “xoắn ốc”, và lạm phát gia tăng sau mỗi chu kỳ được hình thành. Trong 8 tháng đầu tiên, diễn biến chỉ số giá là biểu hiện của kìm nén, ít nhiều theo tính quy luật và cho cảm nhận an toàn. Tuy nhiên trong 4 tháng còn lại, đường biểu diễn xóc nhẹ, báo hiệu những đột biến, để rồi tăng dần và dựng ngược lên trong tháng tận cùng của năm, hiện thực hóa phần cảm nhận lơ lửng đâu đó về nguy cơ tái lạm phát. 9 Năm 2009 khép lại với chỉ số giá chấp nhận được trong tất cả các mức so sánh. Nhưng sự gia tăng mạnh mẽ chỉ số CPI tháng cuối cùng của năm là một điều đáng lo ngại chuẩn bị bước vào năm 2010. II.3. Diễn biến lạm phát năm 2010. Diễn biến chỉ số giá tiêu dùng (CPI) năm 2010 vẫn cao ở đầu và cuối năm, thấp ở giữa năm.Diễn biến CPI năm 2010 như hình chiếc cốc, tạo bởi mức chênh lệch giữa tháng tăng đỉnh và đáy lên đến hơn 1,5%, khá tương đồng với năm 2007. Hai điểm cao nhất đều được tạo thành từ mức tăng xấp xỉ 2% của tháng 2 và tháng 12, trong khi đáy kéo dài từ tháng 4 đến tháng 8, chỉ “bay là là” quanh mức 0%, xác định kỷ lục ngược với xu thể kể trên. Xuống chậm trong quý đầu năm, “ru ngủ” bằng mức tăng rất thấp giữa năm, để rồi lại dốc ngược rất sớm trong tháng 9, kéo dài mức tăng trên 1% liên tiếp 3 tháng sau đó, diễn biến CPI năm 2010 hình thành nên hai thời điểm thay đổi của cảm nhận về lạm phát, sau các cú đột biến “lao dốc” và “bốc đầu”. Lo ngại lạm phát một lần nữa được “treo” vào mức tăng 1,98% của tháng 12/2010. Nhìn trong cả năm 2010, diễn biến CPI gần như song hành cùng những thay đổi chính sách vĩ mô và can thiệp thì trường từ cơ quan chức năng. Năm 2011 đang đến cũng đóng lại một năm lạm phát không đạt chỉ tiêu, nhưng còn neo lại những đoán định về hướng điều chỉnh chính sách có thể xuất hiện trong đầu năm 2011. II.4. Diễn biến lạ