Tiểu luận Tổ chức bộ máy hành chính nhà nước

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH KHOA SAU ĐẠI HỌC ------ BÀI TIỂU LUẬN TỔ CHỨC BỘ MÁY HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC “Anh/Chị cảm nhận, học hỏi được điều gì từ Chương 3: Cơ cấu tổ chức của chính quyền Trung Ương và Chương 4: Cơ cấu tổ chức của chính quyền cấp dưới và chính quyền địa phương để khuyến nghị cho nhà nước Việt Nam có thể vận dụng, áp dụng” Giáo viên hướng dẫn: Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Kim Sơn Học viên thực hiện: Đặng Quang Toàn Lớp: Cao học Hành chính công 16M Huế, tháng 8 năm 2012 Tổ chức Bộ máy Hành chính Nhà nước Giảng viên: PGS, TS Võ Kim Sơn Hành Chính Công 16M – Đặng Quang Toàn Trang 2 Mỗi quốc gia trên thế giới đều có một cách cơ cấu tổ chức bộ máy hành chính nhà nước, cơ cấu tổ chức bộ máy hành chính nhà nước của mỗi quốc gia trong một hệ thống chính trị có nhiều điểm tương đồng nhau nói cách khác có nhiều điểm khác nhau về cách cơ cấu tổ chức bộ máy hành chính nhà nước giữa những quốc gia có hệ thống chính trị khác nhau. Ví dụ như ở một số các nước sau:  Mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở Inđônêxia Chính quyền địa phương Inđônêxia được chia thành 4 cấp: Tỉnh (thành phố); huyện (thành phố thuộc tỉnh); xã (thị trấn); làng (phường). Trong đó, Tỉnh là cấp thứ nhất của chính quyền địa phương. Huyện là cấp thứ hai trong hệ thống cơ quan chính quyền địa phương có cơ cấu chính quyền và công việc hành chính gắn chặt với tỉnh. Xã là cấp thứ ba trong hệ thống cơ quan chính quyền địa phương, và cuối cùng là cấp Làng, Làng là cấp thư tư trong hệ thống chính quyền địa phương. Trong đó hệ thống chính quyền địa phương Inđônêxia hoạt động trên cơ sở các nguyên tắc phân quyền, tản quyền và cùng quản lý. Sự phân quyền trách nhiệm đã tạo ra sức mạnh cho chính quyền địa phương các cấp.  Tổ chức chính quyền địa phương ở Đan Mạch Chính quyền Đan Mạch tổ chức thành 3 cấp: Trung ương, Tỉnh (gồm 1 tỉnh và tương đương cấp tỉnh), quận, huyện (gồm 275 quận, huyện). Đan Mạch có sự phân quyền rất mạnh cho chính quyền địa phương. Có thể nói chính quyền địa phương ở Đan Mạch được giao nhiều trách nhiệm và có thực quyền hơn nếu so sánh với nhiều nước khác. Chức năng lập pháp của bộ máy chính quyền ở cả trung ương lẫn địa phương đều Tổ chức Bộ máy Hành chính Nhà nước Giảng viên: PGS, TS Võ Kim Sơn Hành Chính Công 16M – Đặng Quang Toàn Trang 3 được coi trọng và được phân chia sao cho không chồng chéo lên nhau.  Tổ chức chính quyền địa phương ở Mỹ Tổ chức chính quyền địa phương ở Hoa Kỳ là một trong những mô hình với nhiều đặc thù, áp dụng nguyên tắc phân quyền một cách đặc trưng nhất, mang nhiều tính tự trị. Chính quyền địa phương có toàn quyền giải quyết các vấn đề, công việc của địa phương, mà không cần có sự bảo trợ nào của trung ương, địa phương có quyền lựa chọn mô hình tổ chức quyền lực và hoạt động của mình. Đơn vị hành chính tự quản ở Hoa Kỳ là các thành phố, thị xã trực thuộc bang và các thị trấn, xã trực thuộc lãnh thổ. Cơ quan quản lý trên các đơn vị hành chính loại này là các Hội đồng tự quản hay Hội đồng đại diện và một bộ phận chấp hành do Hội đồng bầu ra, đứng đầu cơ quan chấp hành là thị trưởng hay quản trị trưởng do dân bầu trực tiếp. Lãnh địa là đơn vị hành chính trung gian, cầu nối giữa bang với cơ sở. Lãnh địa do cơ quan quản lý hành chính gồm các quan chức do Thống đốc bang hoặc Chính phủ bang cử ra và một cơ quan Hội đồng do dân cư bầu ra.  Tổ chức chính quyền địa phương ở Italia Nhà nước Italia được phân chia thành 4 cấp chính quyền: - Chính phủ trung ương; - Vùng; - Tỉnh; - Xã. Nhà nước trung ương phân chia quyền lực cho chính quyền địa phương, Nhà nước chỉ nắm giữ một số lĩnh vực lớn thuộc về chính sách như: chính sách bảo vệ Tổ chức Bộ máy Hành chính Nhà nước Giảng viên: PGS, TS Võ Kim Sơn Hành Chính Công 16M – Đặng Quang Toàn Trang 4 quyền công dân, chính sách dân sự, chính sách đối ngoại, chính sách tư pháp, chính sách chung về giáo dục. Còn lại đều thuộc thẩm quyền của địa phương như: giao thông, lao động và việc làm; y tế; trường học; nhà ở và các dịch vụ xã hội khác. Và địa phương ngày càng đòi hỏi có quyền quyết định nhiều vấn đề hơn.  Mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở Trung Quốc Có thể nói các nước XHCN trước đây và hiện nay vẫn duy trì nguyên tắc tập quyền trong tổ chức chính quyền địa phương. Theo cơ chế này các cơ quan hành chính địa phương không chỉ phải chấp hành Hiến pháp, pháp luật mà còn phải chấp hành mọi quyết định, chỉ thị, mệnh lệnh của cơ quan nhà nước trung ương và các cơ quan hành chính ở cấp trên. Tổ chức bộ máy hành chính địa phương của Trung Quốc cũng như các quốc gia khác là chia lãnh thổ quốc gia thành các đơn vị hành chính để cai quản. Mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở Trung Quốc về cơ bản cũng giống như ở Việt Nam đều được thiết lập trên cở sở nguyên tắc tập quyền, tập trung quyền quản lý vào các cơ quan nhà nước ở trung ương. Mô hình này chứa đựng những mâu thuẫn nội tại của nó là trung ương muốn quản lý tập trung nhưng dễ dẫn đến tình trạng tập trung quan liêu, không phát huy được tính chủ động, sáng tạo của chính quyền địa phương, còn địa phương lại ỷ lại vào cấp trên và cũng ít phải chịu trách nhiệm về những hoạt động của mình vì đã có cấp trên bảo trợ về mọi mặt. Tổ chức Bộ máy Hành chính Nhà nước Giảng viên: PGS, TS Võ Kim Sơn Hành Chính Công 16M – Đặng Quang Toàn Trang 5 Tuy vậy, việc cơ cấu tổ chức bộ máy hành chính nhà nước của các quốc gia luôn luôn được phát triển, thay đổi nhằm đáp ứng xu thế phát triển của đời sống kinh tế xã hội. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI năm 1986 đă mở ra một thời kỳ đổi mới ở nước ta. Đảng chủ trương nhìn thẳng vào sự thật, phát hiện ra sai lầm của Đảng, của nhà nước, mở rộng dân chủ xă hội chủ nghĩa, phát huy tư duy độc lập sáng tạo của các tầng lớp nhân dân lao động. Trên cơ sở đó để có những nhận thức đúng đắn về chủ nghĩa xă hội và vạch ra những chủ trương chính sách mới, xây dựng một xă hội dân giàu nước mạnh, xă hội công bằng văn minh. Để thực hiện được công cuộc đổi mới, tình hình thực tiễn đòi hỏi phải có một bản hiến pháp mới, phù hợp hơn thay thế hiến pháp năm 1980 để thúc đẩy sự tiến bộ của xă hội. Ngày 15/11/1992, Hiến pháp nước Cộng hoà xă hội chủ nghĩa Việt Nam được Quốc hội khoá VIII thông qua. Đây cũng là bản hiến pháp xây dựng Chủ nghĩa xă hội trong thời kỳ đổi mới toàn diện và sâu sắc về kinh tế, từng bước và vững chắc về chính trị. Hiến pháp năm 1992 đă đổi mới các chế định về chính trị, kinh tế, văn hóa, xă hội, an ninh quốc phòng... Trong đó có các quy định cải cách tổ chức hoạt động bộ máy hành chính Nhà nước. Bộ máy hành chính Nhà nước của nước ta sau nhiều năm hoạt động trong cơ chế kế hoạch tập trung bao cấp đă bộc lé một số hạn chế chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới, đó là bộ máy hành chính Nhà nước cồng kềnh, nhiều tầng nấc trung gian, nhiều đầu mối rườm rà, vừa tập trung quan liêu vừa phân tán tản mạn không quán triệt nguyên tắc tập trung dân chủ. Cơ cấu tổ chức bộ máy hành chính Tổ chức Bộ máy Hành chính Nhà nước Giảng viên: PGS, TS Võ Kim Sơn Hành Chính Công 16M – Đặng Quang Toàn Trang 6 chưa hợp lý, còn chồng chéo, chưa phân định rõ chức năng và quyền hạn dẫn đến hiệu lực và hiệu quả quản lý hành chính Nhà nước thấp. Hiến pháp năm 1992 đă có những quy định để cải cách bộ máy hành chính nhà nước, phù hợp với sự chuyển dịch nền kinh tế sang cơ chế thị trường và quá tŕnh phát triển của đất nước theo hướng kiện toàn bộ máy hành chính Nhà nước vững mạnh, trong sạch, có hiệu lực và hiệu quả. Hoàn thiện và nâng cao hiệu quả quản lư của bộ máy hành chính Nhà nước từ đó nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước. Việc nghiên cứu cơ cấu tổ chức của chính quyền Trung ương, cơ cấu tổ chức chính quyền cấp dưới và chính quyền địa phương của các nước trên thế giới trong giai đoạn hiện nay là rất cần thiết và có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn. Đối với từng vị trí công tác, việc nghiên cứu đầy đủ và vận dụng phù hợp nội dung này sẽ góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả điều hành của chính quyền Trung ương, đồng thời đảm bảo quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương, phục vụ tốt hơn quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trên cơ sở nghiên cứu nội dung môn học Tổ chức bộ máy hành chính nhà nước, từ Chương 3: Cơ cấu tổ chức của chính quyền Trung Ương và Chương 4: Cơ cấu tổ chức của chính quyền cấp dưới và chính quyền địa phương tôi có một số cảm nhận sau:  Các cơ quan hành chính địa phương không chỉ phải chấp hành Hiến pháp, pháp luật mà còn phải chấp hành mọi quyết định, chỉ thị, mệnh lệnh của cơ quan nhà nước trung ương và các cơ quan hành chính ở cấp trên. Tổ chức Bộ máy Hành chính Nhà nước Giảng viên: PGS, TS Võ Kim Sơn Hành Chính Công 16M – Đặng Quang Toàn Trang 7  Chia lãnh thổ quốc gia thành các đơn vị hành chính để cai quản trên cở sở nguyên tắc tập quyền, tập trung quyền quản lý vào các cơ quan nhà nước ở trung ương. Qua nội dung hai chương trên và kinh nghiệm thực tiễn, tôi xin đề xuất một số ý kiến cá nhân chủ quan mà Việt Nam chúng ta cần quan tâm như sau: Về tổ chức bộ máy nhà nước: Chính quyền địa phương được xem xét như là một cành quyền lực thứ tư, chỉ phụ thuộc và hoạt động theo nội dung pháp luật và chịu sự xét xử của cơ quan giám sát hành pháp hoặc tòa án, không trực thuộc chính phủ và các cơ quan của chính phủ kể cả từ trung ương lẫn địa phương. Chúng ta nên làm rõ cơ chế phân công và phối hợp giữa 3 quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp, lúc nào chúng ta mới được phép phối hợp. Hiến pháp quy định: “quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp”. Theo đó chúng ta cần quy định, xác định rõ, trao quyền cho cơ quan nào là cơ quan thực hiện quyền hành pháp, cơ quan nào thực hiện quyền tư pháp. Phải có các quy định về vị trí, chức năng và mối quan hệ của các cơ quan trong bộ máy nhà nước để đảm bảo bộ máy hành chính nhà nước hoạt động hiệu quả hơn. Quốc hội là cơ quan giám sát tối cao nhưng Tòa án tối cao là cơ quan xét xử cao nhất dẫn đến việc khó thực hiện chức năng giám sát của Quốc hội khi giám sát một quyết định của Tòa án nhân dân tối cao. Tổ chức Bộ máy Hành chính Nhà nước Giảng viên: PGS, TS Võ Kim Sơn Hành Chính Công 16M – Đặng Quang Toàn Trang 8 Do vậy, quyền lực nhà nước đều phải bị phân định một cách rõ ràng, làm cho quyền lực đó không có một cơ hội tập trung tạo ra sự độc tài chuyên chế. Chúng ta phải phân định rõ thẩm quyền, trách nhiệm, cơ chế phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Về mối quan hệ giữa chính quyền trung ương với chính quyền địa phương: Ở trên thế giới như mô hình nhà nước của Italia: trung ương không phải là cơ quan quản lý cấp trên đối với địa phương, không điều khiển địa phương. Nhà nước trung ương phân chia quyền lực cho chính quyền địa phương, Nhà nước chỉ nắm giữ một số lĩnh vực lớn thuộc về chính sách như: chính sách bảo vệ quyền công dân, chính sách dân sự, chính sách đối ngoại, chính sách tư pháp, chính sách chung về giáo dục. Còn lại đều thuộc thẩm quyền của địa phương như: giao thông, lao động và việc làm; y tế; trường học; nhà ở và các dịch vụ xã hội khác. Hay Đan Mạch có sự phân quyền rất mạnh cho chính quyền địa phương. Có thể nói chính quyền địa phương ở Đan Mạch được giao nhiều trách nhiệm và có thực quyền hơn nếu so sánh với nhiều nước khác. Chức năng lập pháp của bộ máy chính quyền ở cả trung ương lẫn địa phương đều được coi trọng và được phân chia sao cho không chồng chéo lên nhau. Tuy nhiên ở nước ta, các cơ quan hành chính địa phương không chỉ phải chấp hành Hiến pháp, pháp luật mà còn phải chấp hành mọi quyết định, chỉ thị, Tổ chức Bộ máy Hành chính Nhà nước Giảng viên: PGS, TS Võ Kim Sơn Hành Chính Công 16M – Đặng Quang Toàn Trang 9 mệnh lệnh của cơ quan nhà nước trung ương và các cơ quan hành chính ở cấp trên. Chúng ta nên trao quyền cho các cấp chính quyền địa phương được độc lập lẫn nhau, và không có sự trực thuộc lẫn nhau. Trong phạm vi quyền hạn của mình các chính quyền đều có quyền tổ chức hoạt động chỉ phụ thuộc vào pháp luật mà không phụ thuộc vào bất cứ một sự chỉ đạo nào của cấp trên. Trong trường hợp có mâu thuẫn, tranh chấp hoặc có hiện tượng vi phạm pháp luật sẽ bị sự phân giải của toà án nhằm tạo điều kiện cho chính quyền địa phương có khả năng và điều kiện phát huy được quyền chủ động của mình, đồng thời nhận trách nhiệm chủ động trong công việc tránh ỷ lại vào cơ quan cấp trên. Trong trường hợp hãn hữu gặp khó khăn về tài chính chính quyền địa phương được sự trợ giúp của chính quyền trung ương. Một khi đã nhận sự trợ giúp về mặt kinh tế của trung ương, ít nhiều chính quyền địa phương phải chịu sự chỉ đạo của chính quyền trung ương. Trong trường hợp không chịu sự chỉ đạo của trung ương, thì lẽ đương nhiên các khoản viện trợ kinh phí sẽ bị giảm bớt, thậm chí là cắt hẳn. Điều 6 Hiến pháp hiện hành nước ta xác định thì tất cả các cơ quan nhà nước đều “tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ”. Nhưng các quy định của Hiến pháp và Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân lại thể hiện rõ tính tập trung về trung ương, về cấp trên. Thực tế là trung ương và cấp trên không thể nắm, không thể quản được địa phương. Còn địa phương và cấp dưới vẫn chưa có được quyền chủ động, phát huy sự sáng tạo, năng động trong việc giải quyết kịp thời những vấn đề bức xúc của mình nên phải “xé rào” như Tổ chức Bộ máy Hành chính Nhà nước Giảng viên: PGS, TS Võ Kim Sơn Hành Chính Công 16M – Đặng Quang Toàn Trang 10 một số địa phương đã làm trong thời gian vừa qua. Vấn đề phân cấp chúng ta đã đề ra, đã ban hành một số văn bản pháp luật về vấn đề này. Nhưng những quy định này còn chung chung, không cụ thể, không rõ ràng, không nhất quán và còn tản mạn. Để tăng cường tính chủ động, năng động và tự chịu trách nhiệm của mỗi cấp chính quyền địa phương, của mỗi tỉnh, thành phố cần phải phân định rõ và đầy đủ thẩm quyền cho địa phương, cho cấp dưới. Thực hiện nguyên tắc mà chúng ta đã từng đề ra từ lâu nhưng không thực hiện đúng là: việc gì, ở cấp nào có điều kiện và khả năng thực hiện tốt nhất thì phân giao đầy đủ quyền hạn và bảo đảm những điều kiện cần thiết cho cấp đó giải quyết. Cơ quan được phân giao thẩm quyền phải hoàn toàn chịu trách nhiệm về các quyết định của mình. Các cơ quan chính quyền cấp trên tăng cường kiểm tra, giám sát nhưng không can thiệp, làm thay cấp dưới. Tóm lại, cần có sự phân quyền thực sự cho các chính quyền địa phương chứ không phải là phân công như hiện nay. Một khi được thực sự phân quyền, tính tự quản, tính năng động, tính trách nhiệm của địa phương cũng được nâng lên. Họ làm tốt hơn chức năng của mình ở ngay chính địa phương mình, nơi mà trong thực tế chính quyền trung ương không có điều kiện thực hiện quyền lực của mình. Tóm tại, cùng với sự lớn mạnh của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng, bộ máy hành chính nhà nước không ngừng được củng cố và kiện toàn, đáp ứng kịp thời yêu cầu cách mạng của mỗi thời kỳ, bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của nhân dân và đã có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp chung của đất nước, của dân tộc. Tuy nhiên, trong xu thế hội Tổ chức Bộ máy Hành chính Nhà nước Giảng viên: PGS, TS Võ Kim Sơn Hành Chính Công 16M – Đặng Quang Toàn Trang 11 nhập ngày càng sâu rộng hiện nay, bên cạnh việc đề cao giá trị lịch sử và thực tiễn của đất nước, việc nghiên cứu, tham khảo, áp dụng hài hòa giữa các giá trị nội tại và giá trị của các nền hành chính công tiên tiến sẽ giúp chúng ta có những bước đi tự tin hơn, nhanh hơn, chắc chắn hơn và phù hợp hơn trong tiến trình cải cách hành chính, hướng tới một nền hành chính hiệu lực, hiệu quả, phục vụ tốt hơn cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước./.