Tóm tắt Luận án Kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Dân gian có câu: “Nông suy bách nghệ bại”. Câu nói đó cho thấy vai trò quan trọng, chủ đạo của kinh tế nông nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam nói chung. Vì vậy, chính quyền Nhà nước trong những thời kỳ lịch sử khác nhau đều có những chủ trương, chính sách khuyến khích nông nghiệp phát triển. Trong quá trình cai trị Việt Nam, thực dân Pháp rất chú trọng đến lĩnh vực kinh tế nông nghiệp. Đặc biệt, sau chiến tranh thế giới thứ nhất, nông nghiệp là lĩnh vực được đưa lên hàng đầu trong trật tự đầu tư. Công cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp đã thúc đẩy sự chuyển biến của kinh tế nông nghiệp Việt Nam, từ một nền kinh tế nông nghiệp mang tính chất khép kín, tự cung tự cấp sang một nền nông nghiệp bước đầu đã có những yếu tố của kinh tế hàng hóa, sản phẩm nông nghiệp đã trở thành hàng hóa trên thị trường. Hải Dương là một tỉnh nằm ở khu vực trung tâm đồng bằng châu thổ sông Hồng, có nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế nông nghiệp. Tháng 8 - 1883, thực dân Pháp đánh chiếm Thành Đông, đặt ách cai trị và ra sức khai thác kinh tế, bóc lột sức lao động, vơ vét của cải, tài nguyên nơi đây để làm giàu cho chính quốc. Trong đó, nông nghiệp là ngành kinh tế được thực dân Pháp chú trọng khai thác. Chủ trương, chính sách khai thác nông nghiệp và việc thực hiện chính sách đó của chính quyền thực dân đã đưa đến sự biến đổi trong lĩnh vực kinh tế nông nghiệp của tỉnh. Sự biến đổi đó đã tác động sâu sắc tới tình hình kinh tế - xã hội Hải Dương thời thuộc địa. Do đó, nghiên cứu sự chuyển biến của kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương sẽ góp phần quan trọng vào việc làm sáng tỏ tính chất của nền kinh tế Việt Nam thời thuộc địa, đồng thời, giúp chúng ta nhìn nhận đầy đủ và sâu sắc hơn về công cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp ở Việt Nam. Thứ hai, nghiên cứu kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945 sẽ góp phần khôi phục lại bức tranh nông nghiệp toàn tỉnh thời Pháp thuộc. Qua sự so sánh với tình hình nông nghiệp Hải Dương thời nhà Nguyễn thống trị sẽ rút ra những nhận xét, đánh giá về mặt tích cực và hạn chế của sự phát triển kinh tế nông nghiệp và đời sống nông dân tỉnh Hải Dương thời thuộc địa. Trên cơ sở đó, đánh giá khách quan, toàn diện về sự thống trị của thực dân Pháp ở tỉnh Hải Dương nói riêng và Việt Nam nói chung. Thứ ba, trong hơn một thế kỷ qua, đã có nhiều học giả trong và ngoài nước nghiên cứu về vấn đề kinh tế nông nghiệp Việt Nam và Đông Dương từ khi Pháp đô hộ đến Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở những khía cạnh, góc độ khác nhau. Tuy nhiên, nghiên cứu về kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945 thì chưa có một công trình nào trình bày một cách toàn diện và có hệ thống. Bức tranh nông nghiệp toàn tỉnh Hải Dương thời kỳ này vẫn còn là một vấn đề bỏ ngỏ. Do đó, việc làm sáng tỏ các vấn đề xoay quanh sự biến đổi của kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ thuộc địa có ý nghĩa trong việc lấp đi khoảng trống của nền sử học nước nhà trong thời gian qua. Thứ tư, những bài học kinh nghiệm được rút ra từ việc nghiên cứu kinh tế nông nghiệp Hải Dương thời kỳ thuộc địa sẽ góp phần phục vụ đắc lực, hữu ích cho sự nghiệp phát triển kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương trong giai đoạn hiện nay, nhất là trong bối cảnh Đảng và Nhà nước đang tích cực thực hiện hiệu quả công cuộc đổi mới nông nghiệp và nông thôn. Thứ năm, việc nghiên cứu đề tài này sẽ góp phần làm sáng tỏ một phần quan trọng của lịch sử Hải Dương thời cận đại. Từ đó cung cấp những tư liệu cần thiết phục vụ trong quá trình học tập, nghiên cứu, giảng dạy lịch sử Việt Nam thời cận đại trong nhà trường phổ thông, cao đẳng và đại học. Với những lý do trên, tác giả quyết định chọn đề tài nghiên cứu: “Kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945” làm Luận án Tiến sĩ. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Thông qua nghiên cứu về kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945, luận án góp một cái nhìn cụ thể, toàn diện hơn về kinh tế nông nghiệp thời Pháp thuộc ở Bắc Kỳ nói chung và đồng bằng Bắc Bộ nói riêng. Đồng thời trên cơ sở đó đánh giá một cách khách quan, khoa học về tác động của chính sách thuộc địa của Pháp đối với kinh tế nông nghiệp Hải Dương và rút ra những bài học kinh nghiệm cho công cuộc phát triển nông nghiệp, đổi mới nông thôn và nâng cao đời sống nhân dân, góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp đổi mới của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ của đề tài Luận án tập trung làm rõ những vấn đề khoa học sau đây: - Thứ nhất, luận án làm rõ những nhân tố tác động đến kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945: điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế, chính trị và xã hội có ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất nông nghiệp tỉnh Hải Dương; tình hình kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương trước năm 1883. - Thứ hai, luận án làm rõ thực trạng kinh tế nông nghiệp của tỉnh Hải Dương thời kỳ thuộc địa và sự chuyển biến trong từng giai đoạn: giai đoạn 1883 - 1918 và giai đoạn 1919 - 1945 trên các phương diện chủ yếu như: tình hình ruộng đất, hình thức tổ chức sản xuất, kỹ thuật sản xuất và kết quả hoạt động sản xuất. - Thứ ba, luận án làm rõ tác động của nông nghiệp đối với kinh tế - xã hội của tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945. Từ đó, đánh giá khách quan về bản chất của chủ nghĩa thực dân Pháp ở Việt Nam. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945, với vai trò là ngành kinh tế chủ đạo của một tỉnh lớn ở Bắc Kỳ, nằm ở trung tâm của khu vực đồng bằng châu thổ sông Hồng. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu tình hình kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương chủ yếu trong giới hạn thời gian từ sau khi Pháp đánh chiếm thành Hải Dương (19 - 8 - 1883) và bắt đầu quá trình thiết lập nền cai trị thuộc địa đến khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Hải Dương thành công. Tuy nhiên, để có cái nhìn so sánh, nội dung Luận án sẽ đề cập đến một số vấn đề của kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương trong cả thời kỳ trước đó. - Về không gian: Luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu chủ yếu là tỉnh Hải Dương thời kỳ Pháp cai trị, căn cứ theo địa giới hành chính được quy định cụ thể bởi các nghị định của chính quyền thuộc địa. Cụ thể đơn vị hành chính tỉnh Hải Dương thời kỳ thuộc địa gồm các phủ, huyện sau: Nam Sách gồm 13 tổng với 98 xã; Kinh Môn gồm 8 tổng với 81 xã; Ninh Giang gồm 8 tổng với 74 xã; Bình Giang gồm 10 tổng với 71 xã; Chí Linh gồm 6 tổng với 60 xã; Thanh Hà gồm 10 tổng với 70 xã; Kim Thành gồm 6 tổng với 58 xã; Cẩm Giàng gồm 13 tổng với 86 xã; Thanh Miện gồm 9 tổng với 69 xã; Gia Lộc gồm 9 tổng với 80 xã; Tứ Kỳ gồm 8 tổng với 89 xã; Vĩnh Bảo gồm 12 tổng với 103 xã; Đông Triều gồm 5 tổng với 56 xã. Toàn tỉnh có 117 tổng và 1.013 xã, tỉnh lỵ là Hải Dương. Đến năm 1923, được gọi là thành phố Hải Dương. - Về nội dung: Luận án tập trung đi sâu nghiên cứu những lĩnh vực cơ bản trong kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương là trồng trọt và chăn nuôi, trên những khía cạnh chủ yếu là tình hình ruộng đất, hình thức tổ chức sản xuất, kỹ thuật sản xuất và kết quả hoạt động sản xuất. 4. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu 4.1. Nguồn tài liệu Những vấn đề khoa học của luận án được giải quyết trên cơ sở tiếp cận và khai thác những nguồn tài liệu sau đây: - Nguồn tài liệu văn kiện Đảng và các tác phẩm của các nhà lãnh đạo Đảng, Nhà nước (chủ yếu là thời kỳ trước năm 1945). - Nguồn tài liệu lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, thư viện Quốc gia Việt Nam và thư viện tỉnh Hải Dương, bao gồm các hồ sơ lưu trữ đề cập đến vấn đề nông nghiệp tỉnh Hải Dương, cụ thể là các văn bản hành chính của chính quyền thuộc địa như sắc lệnh, nghị định, công văn, thư từ trao đổi, đặc biệt là các báo cáo kinh tế, chính trị, xã hội của Công sứ tỉnh Hải Dương gửi Thống sứ Bắc Kỳ, của chính quyền cấp phủ, huyện gửi lên chính quyền cấp tỉnh và báo cáo của Phủ Thống sứ Bắc Kỳ, Phủ Toàn quyền Đông Dương; các tài liệu thống kê, địa bạ, bản đồ, - Các công trình nghiên cứu đã công bố có chứa đựng những nội dung liên quan đến cách tiếp cận hướng nghiên cứu và nội dung đề tài nghiên cứu, gồm có: sách chuyên khảo, sách tham khảo, giáo trình, luận văn, luận án, bài nghiên cứu, thông tin đăng trên các báo, tạp chí. - Các tài liệu sưu tầm bao gồm hương ước, các sách báo đương thời và các tài liệu điền dã. Nguồn tài liệu này góp phần cung cấp những thông tin cụ thể và chi tiết cho tác giả giải quyết những nhiệm vụ của luận án. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở nắm vững và vận dụng quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, quan điểm của Đảng và tư tưởng Hồ Chí Minh về các vấn đề kinh tế, xã hội của Việt Nam và Đông Dương trong thời kỳ thuộc địa, tác giả luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu chuyên ngành và liên ngành, trong đó sử dụng chủ yếu hai phương pháp cơ bản là phương pháp lịch sử và phương pháp logic để giải quyết những vấn đề cơ bản đặt ra. Bên cạnh đó, do tiếp cận nghiên cứu ở lĩnh vực kinh tế nên đề tài còn sử dụng một số phương pháp khác như phương pháp nghiên cứu khu vực học, thống kê, định lượng, phân tích, so sánh, để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài. 5. Đóng góp của luận án - Luận án đã khôi phục một cách tương đối hệ thống, toàn diện về tình hình kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945. - Trên cơ sở làm rõ những chuyển biến của kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời Pháp thuộc qua hai giai đoạn chính là giai đoạn 1883 - 1918 và giai đoạn 1919 - 1945, tác giả đã đưa ra những nhận định, đánh giá khách quan, khoa học về tình hình kinh tế nông nghiệp của tỉnh Hải Dương từ năm 1883 đến năm 1945, đặc biệt là về những chính sách nông nghiệp cụ thể của chính quyền thuộc địa áp dụng ở Hải Dương. Ngoài ra, luận án còn làm rõ tác động của kinh tế nông nghiệp đối với kinh tế - xã hội Hải Dương thời kỳ này. - Nội dung luận án đã góp phần lấp một khoảng trống nghiên cứu về lịch sử địa phương Hải Dương và làm phong phú thêm những nghiên cứu về các vấn đề của lịch sử Việt Nam cận đại, đặc biệt là vấn đề kinh tế nông nghiệp, ngành kinh tế chủ đạo trong cơ cấu kinh tế Việt Nam thời Pháp thuộc. Nội dung luận án và hệ thống tư liệu tham khảo được sưu tầm trong quá trình nghiên cứu sẽ là nguồn tài liệu có giá trị phục vụ cho công tác nghiên cứu và giảng dạy lịch sử ở các trường đại học, cao đẳng nói chung, các trường phổ thông ở Hải Dương nói riêng, đồng thời phục vụ cho công tác nghiên cứu, biên soạn lịch sử địa phương. - Những kết luận khoa học của luận án và các kết quả nghiên cứu đã công bố góp phần phục vụ cho công cuộc xây dựng, phát triển nông nghiệp, đổi mới nông thôn và nâng cao đời sống nhân dân. Đồng thời, góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp đổi mới của Đảng và Nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay. 6. Bố cục luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận án gồm 5 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu vấn đề Chương 2: Những nhân tố tác động đến kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945 Chương 3: Kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương giai đoạn 1883 - 1918 Chương 4: Những chuyển biến của kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương từ năm 1919 đến năm 1945 Chương 5: Đặc điểm và tác động của nông nghiệp đến kinh tế - xã hội tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ 1.1. Các công trình nghiên cứu về kinh tế, xã hội Việt Nam thời thuộc địa - Các sách nghiên cứu: Từ đầu thế kỷ XX đến nay, các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước bước đầu đã có những cách tiếp cận khác nhau với mục đích góp phần phác họa diện mạo kinh tế và xã hội Việt Nam thời thuộc địa. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu về vấn đề này phải kể đến: Souvenirs de l’Annam et du Tonkin (Hồi ức về xứ Trung Kỳ và Bắc Kỳ) của J.Masson, Les concessions de terre au Tonkin (Việc cấp phát ruộng đất ở Bắc Kỳ) của J.Morel, La Formation des classes sociales en pays Annamite của A. Đuymarret, Đông Dương của Ch. Robequain, Những thủ đoạn bóc lột của tư bản Pháp ở Việt Nam của Nguyễn Khắc Đạm, Việt Nam thời Pháp đô hộ của Nguyễn Thế Anh, La Présence Financière et Economique Francaise en Indochine (1859 – 1939) (Sự hiện diện tài chính và kinh tế của Pháp ở Đông Dương (1859 – 1939)) của J.Aumiphin, Cơ cấu kinh tế - xã hội Việt Nam thời thuộc địa (1858 – 1945) của Nguyễn Văn Khánh. - Các bài báo, tạp chí khoa học: Trên các tạp chí chuyên ngành, nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Khánh có bài: Quá trình chuyển biến cơ cấu xã hội Việt Nam từ giữa thế kỷ XIX đến Cách mạng tháng Tám 1945 (Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 4 năm 1995). - Luận văn, luận án: Trong những năm gần đây đã có một số luận án tiếp cận ở một số hướng nghiên cứu mà người viết có thể tiếp thu, học hỏi và tham khảo: Luận án Nội thương Bắc Kỳ thời kỳ 1919 – 1939 của tác giả Vũ Thị Minh Hương, bảo vệ năm 2002; Đô thị Hải Dương thời kỳ thuộc địa (1883 – 1945) của tác giả Phạm Thị Tuyết, bảo vệ năm 2011. 1.2. Các công trình nghiên cứu về kinh tế nông nghiệp Việt Nam thời Pháp thuộc - Các sách nghiên cứu: Nông nghiệp Việt Nam thời thuộc địa đã được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm. Nhiều công trình được công bố như: Le Tonkin en 1909 (Bắc Kỳ năm 1909) của G.Dauphinot, Aujourd’hui Tonkin (Xứ Bắc Kỳ ngày nay) của Henry Cucherousset, Địa dư các tỉnh Bắc Kỳ của Ngô Vi Liễn, Le Tonkin (Bắc Kỳ) của P. Gourou, Economie agricole de l'Indochine (Nông nghiệp Đông Dương) của Y.Henry, La Culture du riz dans le delta du Tonkin (Nghề trồng lúa ở đồng bằng Bắc Kỳ) của René Dumont, Người nông dân châu thổ Bắc Kỳ của Pierre Gourou, Vấn đề dân cày của Qua Ninh và Vân Đình, Phác qua tình hình ruộng đất và đời sống nông dân trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 của Nguyễn Kiến Giang, Sơ thảo lịch sử thủy lợi Việt Nam, tập 1 của Phan Khánh, Lịch sử nông nghiệp Việt Nam của Đường Hồng Dật, Đồn điền của người Pháp ở Bắc Kỳ 1884 – 1918 và Việc nhượng đất, khẩn hoang ở Bắc Kỳ từ 1919 đến 1945 của Tạ Thị Thúy, Tình hình ruộng đất nông nghiệp và đời sống nông dân dưới triều Nguyễn của Trương Hữu Quýnh và Đỗ Bang, Lịch sử tín dụng nông nghiệp Việt Nam (1875 – 1945) của Phạm Quang Trung, . - Các bài báo, tạp chí khoa học: Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử có các bài viết tiêu biểu như: Chế độ công điền công thổ Bắc Kỳ dưới thời Pháp thống trị của Vũ Huy Phúc (số 88, năm 1966); Về vấn đề ruộng công và ruộng tư trong lịch sử Việt Nam của Nguyễn Khắc Đạm (số 4, năm 1987); Khai thác và sử dụng đất đồn điền của thực dân Pháp ở Bắc Kỳ giai đoạn 1884 – 1896 của Tạ Thị Thúy (số 2, năm 1991); Mấy suy nghĩ về nông thôn đồng bằng Bắc Bộ nhìn từ góc độ sở hữu của Trương Hữu Quýnh (số 4, năm 1993); Việc quản lý đất công nông nghiệp và quy chế nhượng đất của Pháp ở Bắc Kỳ (cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX của Tạ Thị Thúy (số 11+12, năm 1995); Tìm hiểu hệ thống thuế thực dân Pháp áp dụng ở Việt Nam thời Pháp thuộc (1858 – 1945) của Hồ Tuấn Dung (số 6, năm 2001); Đồn điền của người Pháp ở Bắc Trung Kỳ từ 1897 đến 1945 của Trần Vũ Tài (số 10, năm 2006); Đồn điền của người Pháp ở Nam Định từ 1884 đến 1918 của Dương Văn Khoa (số 2, năm 2012); Sở hữu ruộng đất ở tỉnh Nam Định từ năm 1919 đến năm 1945 của Dương Văn Khoa (số 8, năm 2014) v.v - Luận văn, luận án: Các luận văn, luận án về nông nghiệp Việt Nam mà nghiên cứu sinh có thể tham khảo tiêu biểu như: Những chuyển biến trong kinh tế nông nghiệp Bắc Trung Kỳ từ 1884 đến 1945 của Trần Vũ Tài (bảo vệ năm 2007), Kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Bắc Giang từ năm 1884 đến năm 1945 của Đỗ Văn Chính (bảo vệ năm 2009), Nông nghiệp tỉnh Nam Định (1884 – 1945) của Dương Văn Khoa (bảo vệ năm 2012). 1.3. Các công trình nghiên cứu về kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương trước năm 1945 Cho đến nay, chưa có một công trình nghiên cứu trực tiếp về kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ thuộc địa. Các sách, báo, tạp chí khoa học nếu có thì mới dừng ở phạm vi rất hẹp. Tiêu biểu có các công trình: Notice sur les circonscriptions dépendant directement de Hải Dương (Chỉ dẫn về những vùng trực thuộc Hải Dương) và Notice sur les huyen de Cẩm Giàng, Hiệp Sơn, Kim Thành et centre administratif de Yên Lưu, province de Hải Dương (Chỉ dẫn về các huyện Cẩm Giàng, Hiệp Sơn, Kim Thành và trung tâm hành chính Yên Lưu, tỉnh Hải Dương) cùng có niên đại 1901, hiện đang được lưu giữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, L’essor de la ville de Hải Dương 1923 – 1927 (Tiến triển của thành phố Hải Dương 1923 – 1927) của Alfred Bouchet, Địa dư huyện Cẩm Giàng của Ngô Vi Liễn, La province de Hải Dương (Tỉnh Hải Dương) của Phó Công sứ Dilleman, Tình hình từng huyện tỉnh Hải Dương năm 1900 lưu trữ tại Thư viện tỉnh Hải Dương, Lịch sử đấu tranh vũ trang cách mạng thị xã Hải Dương – Tập 1 (1930 – 1954), Lịch sử thị xã Hải Dương do Phạm Quí Mùi chủ biên, Lịch sử Đảng bộ tỉnh Hải Dương, tập I, Địa chí Hải Dương”, tập I, II. Trên diễn đàn của Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, có các bài viết: Biến đổi ruộng đất ở làng Mộ Trạch (Hải Dương) từ đầu thế kỷ XIX đến năm 1945 của Nguyễn Văn Khánh (số 1, năm 1998), Hoạt động buôn bán thóc gạo ở thành phố Hải Dương thời kỳ thuộc địa (1883 – 1945) của tác giả Phạm Thị Tuyết (số 10, năm 2014). 1.4. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu Trên cơ sở kế thừa kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học, căn cứ vào nguồn tài liệu sưu tầm được, đặc biệt là nguồn tài liệu lưu trữ, luận án tập trung nghiên cứu và làm rõ Kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945 với nội dung cụ thể như sau: Thứ nhất, nghiên cứu một cách có hệ thống các nhân tố tác động đến kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945. Thứ hai, phác họa lại bức tranh kinh tế nông nghiệp tỉnh Hải Dương thời kỳ thuộc địa và sự chuyển biến trong từng giai đoạn (1883 - 1918 và 1919 - 1945) trên các phương diện chủ yếu như: tình hình ruộng đất nông nghiệp, quan hệ sản xuất, kỹ thuật canh tác, cơ cấu cây trồng và vật nuôi, kinh tế đồn điền. Thứ ba, làm sáng tỏ tác động của nông nghiệp đến kinh tế - xã hội tỉnh Hải Dương thời kỳ 1883 - 1945. Trên cơ sở đó đánh giá khách quan, toàn diện về sự thống trị của thực dân Pháp ở tỉnh Hải Dương nói riêng và Việt Nam nói chung. Chương 2 NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TỈNH HẢI DƯƠNG THỜI KỲ 1883 – 1945 2.1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên 2.1.1. Vị trí địa lý và địa giới hành chính Tỉnh Hải Dương nằm ở phía Đông Nam xứ Bắc Kỳ. Phía Đông giáp Quảng Yên, Hải Phòng và Kiến An; phía Bắc giáp Bắc Giang; phía Nam giáp Thái Bình; phía Tây giáp Bắc Ninh và Hưng Yên. Đơn vị hành chính gồm 2 đại lý, 4 phủ và 9 huyện: - 2 đại lý: Ninh Giang và Đông Triều. - 4 phủ (tương đương huyện): Nam Sách gồm 13 tổng với 98 xã; Kinh Môn gồm 8 tổng với 81 xã; Ninh Giang gồm 8 tổng với 74 xã; Bình Giang gồm 10 tổng với 71 xã. - 9 huyện: Chí Linh gồm 6 tổng với 60 xã; Thanh Hà gồm 10 tổng với 70 xã; Kim Thành gồm 6 tổng với 58 xã; Cẩm Giàng gồm 13 tổng với 86 xã; Thanh Miện gồm 9 tổng với 69 xã; Gia Lộc gồm 9 tổng với 80 xã; Tứ Kỳ gồm 8 tổng với 89 xã; Vĩnh Bảo gồm 12 tổng với 103 xã; Đông Triều gồm 5 tổng với 56 xã. Toàn tỉnh có 117 tổng và 1013 xã (làng), tỉnh lỵ là Hải Dương. Đến năm 1923 được gọi là thành phố Hải Dương. Số lượng phủ, huyện không thay đổi đến tháng 8 - 1945. 2.1.2. Điều kiện tự nhiên * Địa hình Địa hình tỉnh Hải Dương chia ra làm hai vùng khác nhau: vùng đồi núi và vùng đồng bằng. Vùng đồi núi nằm ở phía Bắc của tỉnh, bao gồm các huyện Chí Linh, Đông Triều, Kinh Môn. Vùng đồng bằng nằm ở phía Nam của tỉnh, do phù sa sông Thái Bình bồi đắp, đất đai màu mỡ. Vùng đồng bằng này rộng hơn vùng đồi núi, đo được đến 445.000 mẫu ta (1.600 km2). Đất đấy lắm màu, vì có nhiều sông ngòi chảy qua khắp mọi nơi. * Đất đai Đất đai là nguồn tài nguyên quý giá để phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là kinh tế nông nghiệp. Đất ở Hải Dương bao gồm: đất phù sa, đất mặn và đất feralit, tạo điều kiện cho việc phát triển một nền nông nghiệp đa dạng. * Khí hậu Hải Dương nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, nóng ẩm, mưa nhiều, thích hợp cho sự phát triển của nhiều loại cây. Khí hậu ở đây chia thành bốn mùa rõ r