Tóm tắt Luận án Nâng cao chất lượng đào tạo trình độ đại học thông qua hợp tác giữa các trường đại học khối kinh tế và doanh nghiệp trên địa bàn Hà Nội

MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN PHẦN MỞ ĐẦU VÀ TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................. 1 1. Giới thiệu đề tài ................................................................................................ 1 2. Lí do chọn đề tài ............................................................................................... 2 3. Tổng quan tình hình nghiên cứu .................................................................... 5 4. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 8 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 9 6. Những đóng góp mới của đề tài ...................................................................... 9 7. Câu hỏi và phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................. 9 8. Kết cấu của luận án........................................................................................ 11 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHẤT LƢỢNG ĐÀO TẠO TRÌNH ĐỘ ĐẠI HỌC THÔNG QUA HỢP TÁC GIỮA TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHỐI KINH TẾ VÀ DOANH NGHIỆP ............................................................................................ 13 1.1. Một số vấn đề lý luận về chất lƣợng đào tạo trình độ đại học ................ 13 1.1.1. Khái niệm về chất lƣợng và đào tạo ...................................................... 13 1.1.2. Các quan điểm về chất lƣợng đào tạo trình độ đại học ......................... 15 1.2. Một số vấn đề lý luận về hợp tác nhà trƣờng và doanh nghiệp .............. 18 1.2.1. Khái niệm về hợp tác ............................................................................. 18 1.2.2. Các hình thức hợp tác ............................................................................ 19 1.2.3. Mối liên hệ giữa nhà trƣờng và doanh nghiệp ....................................... 21 1.3. Kinh nghiệm nâng cao chất lƣợng đào tạo trình độ đại học thông qua hợp tác giữa nhà trƣờng và doanh nghiệp ở một số quốc gia ........................ 22 1.3.1. Kinh nghiệm của Singapore .................................................................. 22 1.3.2. Kinh nghiệm của Mỹ ............................................................................. 32 1.4. Phát triển mô hình nghiên cứu từ lý thuyết ............................................. 38 1.4.1. Một số lý thuyết nền trong các nghiên cứu trƣớc .................................. 38 1.4.2. Mô hình nghiên cứu và các giả thuyết ................................................... 46 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................ 50 Chƣơng 2. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU VÀ KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH MÔ HÌNH ................................................................................................................................... 51 2.1. Quy trình nghiên cứu .................................................................................. 51 2.2. Nghiên cứu định tính .................................................................................. 52 2.1.1. Mục tiêu phỏng vấn sâu ......................................................................... 52 2.1.2. Phƣơng pháp thực hiện phỏng vấn sâu .................................................. 52 2.3. Nghiên cứu định lƣợng ............................................................................... 54 2.3.1. Thiết kế mẫu .......................................................................................... 54 2.3.2. Thu thập số liệu ..................................................................................... 55 2.3.3. Phân tích số liệu ..................................................................................... 56 2.4. Kết quả phân tích và kiểm định mô hình ................................................. 59 2.4.1. Mô tả mẫu nghiên cứu ........................................................................... 59 2.4.2. Độ tin cậy và xác thực của thang đo ...................................................... 62 2.4.3. Kiểm định hệ số tƣơng quan .................................................................. 65 2.4.4. Kiểm định ANOVA ............................................................................... 66 2.4.5. Kiểm định giả thuyết ............................................................................. 69 2.4.6. Mô hình kiểm định M1 và M2 .............................................................. 71 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................................ 73 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG CHẤT LƢỢNG ĐÀO TẠO TRÌNH ĐỘ ĐẠI HỌC THÔNG QUA HỢP TÁC GIỮA TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHỐI KINH TẾ VÀ DOANH NGHIỆP ................................................................................................... 74 3.1. Một số đặc điểm của các trƣờng đại học khối kinh tế ............................. 74 3.1.1. Chức năng và nhiệm vụ ......................................................................... 74 3.1.2. Đặc điểm của trƣờng đại học khối kinh tế ............................................. 74 3.2. Đào tạo trình độ đại học đáp ứng nhu cầu xã hội .................................... 77 3.2.1. Sơ lƣợc tình hình kinh tế-xã hội và nhân lực Việt Nam ........................ 77 3.2.2. Quy mô đào tạo trình độ đại học đáp ứng nhu cầu nhân lực ................. 79 3.2.3. Thực hiện chính sách đào tạo trình độ đại học theo nhu cầu xã hội...... 81 3.2.4. Tình hình việc làm của lực lƣợng lao động đã qua đào tạo trình độ đại học .................................................................................................................... 84 3.2.5. Sự đáp ứng về chất lƣợng của nhân lực có trình độ đại học ................. 86 3.2.6. Các hoạt động hợp tác giữa nhà trƣờng với doanh nghiệp ở một số trƣờng đại học khối kinh tế .............................................................................. 89 3.3. Nghiên cứu điển hình chất lƣợng đào tạo thông qua hợp tác giữa nhà trƣờng và doanh nghiệp tại trƣờng đại học Thƣơng Mại .............................. 94 3.3.1. Một số thông tin về địa bàn nghiên cứu ................................................ 94 3.3.2. Thực trạng chất lƣợng đào tạo thông qua hợp tác giữa nhà trƣờng và doanh nghiệp .................................................................................................... 95 3.4. Sự tác động của các yếu tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng đào tạo trình độ đại học ............................................................................................................... 106 3.4.1. Tác động của các hình thức hợp tác .................................................... 106 3.4.2. Tác động của Cơ sở vật chất ................................................................ 108 3.4.3. Tác động của Chƣơng trình đào tạo .................................................... 109 3.4.4. Tác động của Chất lƣợng đội ngũ giảng viên ...................................... 109 3.4.5. Tác động của Quản lý đào tạo ............................................................. 110 3.4.6. Tác động của Kiểm soát chất lƣợng đào tạo ....................................... 110 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ..................................................................................... 113 CHƢƠNG 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ KHUYẾN NGHỊ NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG ĐÀO TẠO TRÌNH ĐỘ ĐẠI HỌC THÔNG QUA HỢP TÁC GIỮA TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHỐI KINH TẾ VÀ DOANH NGHIỆP. ..................... 114 4.1. Một số giải pháp ........................................................................................ 114 4.1.1. Đổi mới chƣơng trình đào tạo phù hợp với yêu cầu của các doanh nghiệp ............................................................................................................ 114 4.1.2. Tăng cƣờng cơ sở vật chất ................................................................... 115 4.1.3. Nâng cao chất lƣợng đội ngũ giảng viên ............................................. 115 4.1.4. Đổi mới về quản lý đào tạo.................................................................. 116 4.1.5. Cải tiến kiểm tra chất lƣợng đào tạo .................................................... 117 4.1.6. Hợp tác nhà trƣờng và doanh nghiệp................................................... 117 4.2. Khuyến nghị .............................................................................................. 119 4.2.1. Với cơ quan quản lý nhà nƣớc về giáo dục và đào tạo ........................ 119 4.2.2. Với các trƣờng đại học khối kinh tế .................................................... 120 4.2.3. Với doanh nghiệp ................................................................................ 122 PHẦN KẾT LUẬN ............................................................................................... 124 1. Tổng kết các kết quả đạt đƣợc của luận án ............................................... 124 2. Những hạn chế của luận án và kiến nghị cho các nghiên cứu tiếp theo .. 126 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI DUNG LUẬN ÁN .................................................................. 127 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 129 PHỤ LỤC PHẦN MỞ ĐẦU VÀ TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1. Giới thiệu đề tài Sự hình thành ý tƣởng nghiên cứu: Vấn đề chất lƣợng đào tạo của sinh viên sau khi ra trƣờng là mối quan tâm hàng đầu của các nhà quản lý và toàn xã hội. Trƣớc thực tế, các sinh viên tốt nghiệp tìm đƣợc việc phù hợp là không dễ dàng, sinh viên tốt nghiệp phải có năng lực chuyên môn có thể đáp ứng đƣợc yêu cầu của cơ quan tuyển dụng. Các trƣờng đại học nói chung và trƣờng đại học khối kinh tế nói riêng đều nhận thức đƣợc tầm quan trọng của việc nâng cao chất lƣợng đào tạo đáp ứng đƣợc những yêu cầu thực tiễn. Câu hỏi đặt ra việc phối hợp, hợp tác với các đơn vị sử dụng lao động - đó là các doanh nghiệp có nâng cao chất lƣợng đào tạo trình độ đại học hay không? Trong những năm gần đây, một số trƣờng ở thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội... đã tiến hành các hoạt động phối hợp với một số doanh nghiệp về hỗ trợ đào tạo, thực tập tốt nghiệp, tuyển dụng sinh viên ra trƣờng. Đặc biệt trong bối cảnh Bộ Giáo dục và Đào tạo đang thực hiện vận động “Nói không với đào tạo không đạt chuẩn và không đáp ứng nhu cầu sử dụng của xã hội” thì vấn đề phối hợp đào tạo giữa nhà trƣờng với doanh nghiệp càng trở nên cấp thiết. Đây là những tiền đề đầu tiên để tác giả suy nghĩ cần có một nghiên cứu khoa học về mức độ tác động của việc hợp tác này, cụ thể là các cách thức hợp tác giữa nhà trƣờng và doanh nghiệp, với chất lƣợng đào tạo trình độ đại học. Hơn nữa, việc nghiên cứu thực trạng hợp tác đào tạo giữa nhà trƣờng và doanh nghiệp là cần thiết để đề xuất các giải pháp, khuyến nghị nhằm nâng cao chất lƣợng đào tạo thông qua hợp tác giữa nhà trƣờng và doanh nghiệp. Về kết cấu tổng thể của luận án: ngoài phần mở đầu và tổng quan các vấn đề nghiên cứu gồm 8 mục, phần nội dung gồm 4 chƣơng. Trong đó luận án có 32 bảng, 7 hình, 4 biểu đồ và 12 hộp. Về các kết quả của luận án: Luận án đã làm sáng tỏ các định nghĩa về chất lƣợng đào tạo trình độ đại học qua các cách tiếp cận khác nhau, trong đó cách tiếp cận thông qua khách hàng làm thay đổi các khái niệm truyền thống về chất lƣợng đào tạo trình độ đại học. Trong đó luận án xác định đƣợc thêm một yếu tố - hợp tác với doanh nghiệp - bổ sung vào hệ thống các yếu tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng đào 2 tạo đã đƣợc đề cập trong các nghiên cứu trƣớc đây. Hơn nữa, luận án đã đƣa ra đƣợc các biến hợp tác cụ thể bao gồm: Trao đổi thông tin, tham gia đào tạo và hỗ trợ tài chính, thƣớc đo cho các yếu tố này đƣợc phát triển mới dựa trên quá trình tổng quan tài liệu và kết quả nghiên cứu định tính. Luận án khẳng định sự ảnh hƣởng của các yếu tố hợp tác trên cơ sở kết quả kiểm định thực nghiệm trên 176 doanh nghiệp (thành viên của VCCI ) trên địa bàn Hà Nội từ đó các bên liên quan thấy rõ sự cần thiết của việc nâng cao chất lƣợng đào tạo trình độ đại học thông qua hợp tác giữa nhà trƣờng và doanh nghiệp. Luận án cho rằng, mối quan hệ hợp tác giữa nhà trƣờng và doanh nghiệp là điều có ý nghĩa rất quan trọng, đƣợc coi là động lực cốt yếu để nâng cao chất lƣợng đào tạo trình độ đại học khối kinh tế đáp ứng nhu cầu xã hội. Luận án xác định và chỉ ra mức độ tác động cụ thể của từng yếu tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng đào tạo, từ đó giúp nhà trƣờng và doanh nghiệp kiểm soát các yếu tố này theo tỷ lệ tác động để nâng cao chất lƣợng đào tạo. Nhà nƣớc cần đẩy mạnh công tác xã hội hóa giáo dục, gắn chặt giữa nhà trƣờng với doanh nghiệp từ việc xây dựng chƣơng trình, nội dung đào tạo, tham gia đào tạo, hƣớng dẫn thực hành, thực tập đến việc hỗ trợ cơ sở vật chất thông qua các hợp đồng. Nhà trƣờng coi doanh nghiệp nhƣ là những khách hàng đặc biệt, vừa tham gia tiêu dùng, vừa tham gia sản xuất. Các trƣờng đại học cần chủ động hơn nữa trong việc xây dựng các mối quan hệ với các doanh nghiệp. Doanh nghiệp cùng với nhà trƣờng tổ chức các diễn dàn nghề nghiệp, tuyển dụng, quảng bá thông tin tuyển dụng, đặt hàng trƣờng đại học trong việc đào tạo. 2. Lí do chọn đề tài Trong những năm gần đây ngành giáo dục và các trƣờng ĐH, CĐ đã triển khai một số biện pháp để nâng cao chất lƣợng đào tạo. Năm 2004 Bộ GD-ĐT đã thành lập Cục khảo thí và kiểm định chất lƣợng giáo dục, hƣớng dẫn các trƣờng tự đánh giá chất lƣợng đào tạo. Triển khai chủ trƣơng đào tạo theo nhu cầu xã hội bằng các hội thảo quốc gia đào tạo nhân lực cho các ngành kinh tế chủ lực nhƣ công nghệ thông tin, đóng tàu, tài chính - ngân hàng, du lịch, chế biến nông sản, y tế, qua đó có hơn 600 hợp đồng, thỏa thuận đào tạo đã đƣợc ký kết giữa các trƣờng ĐH, CĐ và các doanh nghiệp, cơ quan quản lý nhà nƣớc. Mặc dù các giải pháp nói trên là đúng 3 đắn, song thực tế chƣa tạo đƣợc chuyển biến đáng kể trên diện rộng trong việc nâng cao chất lƣợng đào tạo [8]. Ngày 6-1-2010, Ban cán sự Đảng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra Nghị quyết về Đổi mới quản lý giáo dục đại học giai đoạn 2010 - 2012. Ngày 11/01/2010, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chƣơng trình hành động đổi mới quản lý giáo dục đại học giai đoạn 2010 - 2012. Và ngày 27-2-2010, Thủ tƣớng Chính phủ đã ra chỉ thị về đổi mới quản lý giáo dục đại học giai đoạn 2010 - 2012. Thủ tƣớng Chính phủ đã yêu cầu: "Cần quán triệt nhận thức: Phát triển quy mô giáo dục đại học phải đi đôi với bảo đảm và nâng cao chất lƣợng đào tạo. Kiên quyết chấm dứt tình trạng không kiểm soát đƣợc chất lƣợng đào tạo. Cần tạo ra cơ chế và động lực trong quản lý nhà nƣớc và quản lý của các cơ sở đào tạo để thực hiện mục tiêu bảo đảm và nâng cao chất lƣợng đào tạo" [11, trang 1]. Vấn đề đào tạo theo nhu cầu xã hội đƣợc Bộ GD&ĐT quan tâm, phối hợp với các bộ ngành liên quan tổ chức một số Hội thảo quốc gia về “Đào tạo đáp ứng nhu cầu xã hội”, với mục tiêu tìm ra những định hƣớng và giải pháp cho đào tạo nhân lực đáp ứng nhu cầu xã hội cả về số lƣợng và chất lƣợng [5]. Theo Phó thủ tƣớng Nguyễn Thiện Nhân, việc chuyển từ đào tạo dựa theo khả năng sẵn có của mình sang đào tạo theo nhu cầu xã hội là chuyển biến quan trọng nhất, cơ bản và bức bách trong giai đoạn hiện nay [8]. Hội thảo Hợp tác hiệu quả nhằm nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực tài chính-kế toán đáp ứng yêu cầu xã hội đƣợc Diễn đàn giáo dục ACCA Việt Nam tổ chức ngày 6-5-2010, tại Hà Nội. Đại diện nhiều doanh nghiệp và các trƣờng đã cùng nhau bàn thảo các giải pháp hợp tác trong thời gian tới. Đại diện nhiều doanh nghiệp phát biểu ý kiến, cho rằng chất lƣợng sinh viên mới tốt nghiệp còn kém, không sử dụng đƣợc ngay. Để sử dụng đƣợc, các doanh nghiệp đã phải tốn kém chi phí và thời gian để đào tạo lại. Đại diện Học viện Tài Chính, Học viện Ngân hàng, Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội phát biểu ý kiến đều cho rằng, chất lƣợng đào tạo nhân lực chƣa cao cũng có một phần “lỗi” của chính doanh nghiệp, các nhà tuyển dụng. Để sự hợp tác, phối hợp giữa doanh nghiệp và nhà trƣờng trong việc đào tạo nguồn nhân lực có hiệu quả, nhiều đại biểu cho rằng, đã đến lúc cần có một chế tài, có thể đƣa vào Luật giáo dục về trách nhiệm của cả hai bên [8]. 4 Công cuộc đổi mới kinh tế ở nƣớc ta đƣợc tiến hành năm 1986 từ Đại hội Đảng lần thứ VI. Đi cùng với sự nghiệp đổi mới, nền giáo dục nƣớc ta cũng đã có sự thay đổi đáng kể, trong đó có hệ thống đào tạo khối các trƣờng kinh tế. Từ cơ chế kế hoạch hóa tập trung, chuyển sang nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng XHCN, việc đào tạo đại học khối các trƣờng kinh tế gần nhƣ đã đƣợc thay đổi cơ bản về nội dung, chƣơng trình, giáo trình, cơ cấu ngành nghề và chuyên ngành đào tạo [4]. Tuy nhiên, đứng trƣớc yêu cầu của bƣớc ngoặt lịch sử, khi nƣớc ta đã chính thức gia nhập WTO, việc đào tạo trình độ đại học khối các trƣờng kinh tế đang đứng trƣớc những thách thức lớn. Chúng ta cần tiếp tục đổi mới đào tạo trình độ đại học khối các trƣờng kinh tế để đáp ứng yêu cầu cạnh tranh của nền kinh tế thị trƣờng khu vực và thế giới [16]. Yêu cầu hội nhập kinh tế của nƣớc ta với WTO, AFTA là phải cạnh tranh với các nƣớc có nền giáo dục chất lƣợng cao, hiện đại nhƣng các cơ sở giáo dục đại học khối kinh tế lại chƣa theo kịp về nội dung chƣơng trình, trang thiết bị. Hơn nữa, yêu cầu của thị trƣờng lao động cạnh tranh lớn cả thị trƣờng lao động trong nƣớc, khu vực và quốc tế nhƣng đào tạo chƣa đáp ứng yêu cầu xã hội về chất lƣợng [10]. Trong quá trình đổi mới, khi nƣớc ta chuyển sang nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng XHCN, các trƣờng đại học khối kinh tế đã đóng góp đáng kể vào sự nghiệp đào tạo nguồn nhân lực. Nhƣng trong giai đoạn mới khi nƣớc ta gia nhập WTO, việc đào tạo trình độ đại học lại đứng trƣớc những thử thách lớn, đòi hỏi các trƣờng đại học khối kinh tế phải đối mặt để vƣợt qua [20]. Nguồn nhân lực là nhân tố trung tâm, có vai trò quyết định đối với tăng trƣởng và phát triển của nền kinh tế. Nguồn nhân lực con ngƣời với tiềm năng là tri thức là lợi thế cạnh tranh của các công ty, ngành và nền kinh tế [15]. Cùng với việc trở thành thành viên thứ 150 của tổ chức thƣơng mại thế giới, Việt Nam nhƣ một con rồng châu Á đang vƣơn mình với nhiều lợi thế nhƣ tốc độ tăng trƣởng kinh tế cao, nguồn nhân lực dồi dào trong đó có đến 50% lao động trẻ đƣới 30 tuổi [18]. Tuy nhiên, “nguồn nhân lực Việt Nam tuy thừa mà vẫn thiếu-thừa lƣợng, thiếu chất”. Hiện nay hệ thống đào tạo của chúng ta chƣa tuân thủ quy luật cung-cầu, đào tạo chƣa gắn đƣợc với nhu cầu của thị trƣờng lao động nên gây tình trạng vừa thừa lại vừa thiếu lao động kỹ thuật [8]. Đây là một vấn đề quan tâm hàng đầu và cũng là 5 một thách thức to lớn từ cả hai phía nhà truờng và doanh nghiệp để có thể nâng cao chất lƣợng đào tạo. Hơn nữa, trong điều kiện hiện nay, chất lƣợng nguồn nhân lực Việt Nam còn nhiều hạn chế, nhƣ trình độ chuyên môn lành nghề thấp so với yêu cầu phát triển kinh tế, sự mất cân đối về cơ cấu đào tạo giữa các loại trình độ, sự lệch pha giữa đào tạo và sử dụng [30] Trƣớc sự phát triển không ngừng của khoa học công nghệ và xu hƣớng hội nhập quốc tế về kinh tế, văn hoá và các hoạt động khác nhƣ hiện nay, giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng đang đứng trƣớc những thời cơ và thách thức lớn [16]. Yêu cầu cung cấp nhân lực có trình độ phục vụ phát triển kinh tế-xã hội của đất nƣớc ngày càng đƣợc xác định là nhiệm vụ tối quan trọng, là trọng trách của giáo dục - đào tạo [15]. Tuy nhiên, thực tế ở Việt Nam hiện nay cho thấy việc gắn kết giữa đào tạo nhân lực và nhu cầu của xã hội về nhân lực còn rất hạn chế. Hiện tại, cung nhân lực chƣa đáp ứng đƣợc cầu đang là vấn đề rất đƣợc dƣ luận quan tâm. Đa số các trƣờng đại học chủ yếu tổ chức thực hiện các chƣơng trình đào tạo sẵn có, không