Tóm tắt Luận án Vận dụng lý thuyết “an ninh – linh hoạt” trong pháp luật lao động Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐINH THỊ CHIẾN VẬN DỤNG LÝ THUYẾT “AN NINH – LINH HOẠT” TRONG PHÁP LUẬT LAO ĐỘNG VIỆT NAM Ngành: Luật kinh tế Mã số: 938.01.07 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. TS. LÊ THỊ THUÝ HƯƠNG 2. TS. HỒ XUÂN DŨNG TP. HỒ CHÍ MINH - 2022 ii Công trình được hoàn thành tại Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Lê Thị Thúy Hương 2. TS. Hồ Xuân Dũng Phản biện 1: Phản biện 2: Phản biện 3: Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường tại Trường họp tại phòng.. Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh, Số 2 Nguyễn Tất Thành, quận 4, Vào hồi. giờ.., ngày..tháng.năm.. Có thể tìm hiểu luận án tại Thư viện Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh, số 2 Nguyễn Tất Thành, quận 4 hoặc Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh. iii MỤC LỤC Danh mục các chữ viết tắt Phần mở đầu .................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................. 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................ 5 4. Phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ....................... 5 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án .................................... 6 6. Dự kiến những đóng góp mới của luận án ..................................... 7 7. Kết cấu của luận án ........................................................................ 7 Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết của đề tài ......................................................................... 8 1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu .................................................. 8 1.2 Cơ sở lý thuyết của đề tài .......................................................... 13 Chương 2. Tổng quan về lý thuyết “an ninh - linh hoạt” .......... 14 2.1. Khái niệm “an ninh - linh hoạt” ............................................... 14 2.2 Các thành tố của “an ninh - linh hoạt” ...................................... 15 2.3 Nội dung của “an ninh - linh hoạt” ........................................... 16 2.4 Các nguyên tắc thực hiện “an ninh - linh hoạt” ........................ 18 2.5 Các phương thức thực hiện “an ninh - linh hoạt “ ..................... 19 2.6 Các mô hình “an ninh - linh hoạt” ............................................. 20 Chương 3. “An ninh - linh hoạt” trong pháp luật lao động và kinh nghiệm của một số quốc gia ............................ 22 3.1 “An ninh – linh hoạt” trong pháp luật lao động ........................ 22 3.2 Kinh nghiệm của một số quốc gia ............................................ 23 Chương 4. Thực trạng “an ninh – linh hoạt” trong pháp luật lao động việt nam và hướng hoàn thiện .................. 27 4.1 Thực trạng “an ninh - linh hoạt” trong pháp luật lao động Việt Nam .................................................................................. 27 4.2 Hướng hoàn thiện pháp luật lao động Việt Nam theo lý thuyết “an ninh - linh hoạt”...................................................... 29 Phần kết luận ................................................................................. 38 Danh mục tài liệu tham khảo Danh mục công trình nghiên cứu của nghiên cứu sinh iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Tên đầy đủ ANLH An ninh - linh hoạt BLLĐ Bộ luật lao động BHXH Bảo hiểm xã hội BHTN Bảo hiểm thất nghiệp HĐLĐ Hợp đồng lao động NLĐ Người lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động NCS Nghiên cứu sinh QHLĐ Quan hệ lao động TƯLĐTT Thỏa ước lao động tập thể 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xu thế toàn cầu hóa và sự phát triển của khoa học công nghệ đã tác động rất lớn đến thị trường lao động của các quốc gia trên thế giới. Việt Nam là nước đang phát triển nhưng hiện tại cũng phải đối mặt với những thách thức chung, đó là nhu cầu linh hoạt của NSDLĐ do sự phát triển của khoa học công nghệ, tiến trình toàn cầu hóa và nhu cầu an ninh của NLĐ trong bối cảnh mới này. Do vậy, việc nghiên cứu áp dụng lý thuyết ANLH cho Việt Nam là cấp thiết và có cơ sở thực tế vì những lý do sau đây: Thứ nhất, ANLH là chính sách bắt nguồn từ các quốc gia thành viên EU nhưng có thể vận dụng ở các quốc gia khác, cả ở những nước đang phát triển ở Châu Á, Châu Phi và Châu Mỹ Latin1. Thứ hai, tại thời điểm thực hiện chính sách ANLH, điều kiện kinh tế - xã hội ở các nước thành viên EU cũng không đồng đều. Bên cạnh các nước giàu thuộc khối Bắc Âu (Nordic), thì cũng có những nước nghèo ở vùng Baltics, Balkan nhưng cũng đã vận dụng thành công chính sách này2. Thứ ba, bối cảnh ra đời của lý thuyết ANLH ở EU có điểm tương đồng với bối cảnh của Việt Nam hiện nay, đó là nhu cầu cạnh tranh 1ILO (2009), Combining flexibility and security for decent work, Geneva, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_norm/-- relconf/documents/meetingdocument/wcms_116409.pdf, truy cập ngày 01/01/2020, p.8; Muffels, R. J. A., & Wilthagen, A. C. J. M. (2013), tlđd (2), p.112. Henning Jørgensen (2009), “Flexible labour markets, workers’ protection and “the security of the wings”:A Danish flexicurity solution to the unemployment and social problems in globalized economies?”, Santiago de Chile. 2 Mihaela-Nona Chilian, Lucian-Liviu Albu, Marioara Iordan, (2010), “European performances regarding flexicurity in the new member States and their regions”, Romanian Journal of Economic Forecasting – Supplement/2010. 2 của các doanh nghiệp do tác động của toàn cầu hóa và nhu cầu linh hoạt của việc sử dụng lao động do yếu tố công nghệ chi phối. Thứ tư, hiện tại Việt Nam cũng đã có đầy đủ các thiết chế cho việc thực hiện chính sách ANLH mà EU đưa ra ở một mức độ nhất định. Thứ năm, Việt Nam đang có xu hướng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, đặc biệt là với EU. Thứ sáu, tại Việt Nam còn thiếu vắng những công trình nghiên cứu khoa học về ANLH nói chung, về việc hoàn thiện pháp luật lao động dưới góc nhìn của ANLH nói riêng. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích chung của luận án là nghiên cứu để vận dụng lý thuyết ANLH nhằm hoàn thiện pháp luật lao động Việt Nam ở ba giai đoạn giao kết, thực hiện, chấm dứt QHLĐ. Để thực hiện được mục đích chung này, luận án đặt ra các mục tiêu thành phần sau: (i) làm rõ nội dung của lý thuyết ANLH; (2) làm rõ nội dung ANLH trong pháp luật lao động ở ba giai đoạn giao kết, thực hiện, chấm dứt QHLĐ; (iii) làm rõ thực trạng ANLH trong pháp luật lao động Việt Nam ở ba giai đoạn giao kết, thực hiện, chấm dứt QHLĐ để chỉ ra những điểm tồn tại của pháp luật lao động Việt Nam trên lăng kính của lý thuyết ANLH; (iv), đánh giá được các tiền đề cho việc thực hiện chính sách ANLH ở Việt Nam, bao gồm: đào tạo nghề, dịch vụ việc làm, bảo hiểm thất nghiệp để nhằm đưa ra những đề xuất hoàn thiện pháp luật phù hợp với tình hình thực tế của Việt Nam; (v) và cuối cùng, mục đích quan trọng nhất của luận án là đưa ra được các kiến nghị hoàn thiện pháp luật lao động ở ba giai đoạn giao kết, thực hiện, chấm dứt QHLĐ trên cơ sở kim chỉ nam của lý thuyết ANLH. 3 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Một là, tổng hợp các nghiên cứu về ANLH để đưa ra một cái nhìn toàn diện về lý thuyết ANLH bao gồm: khái niệm ANLH, các thành tố của ANLH, nội dung của ANLH, các nguyên tắc thực hiện ANLH, các phương thức thực hiện ANLH, và các mô hình ANLH. Hai là, phân tích, tổng hợp các nghiên cứu về mối quan hệ giữa ANLH và pháp luật lao động để tìm ra các quy định của pháp luật lao động tham gia vào việc thực hiện chính sách ANLH ở ba giai đoạn giao kết, thực hiện, chấm dứt QHLĐ. Ba là, phân tích, tổng hợp kinh nghiệm vận dụng lý thuyết ANLH trong pháp luật lao động của ba quốc gia Đan Mạch, Nhật Bản, Estonia để rút ra các kinh nghiệm cho Việt Nam. Bốn là, phân tích thực trạng ANLH trong pháp luật lao động Việt Nam từ Bộ luật lao động 1994 đến nay. Năm là, thống kê, phân tích, tổng hợp các số liệu, tài liệu về đào tạo nghề, dịch vụ việc làm, BHTN để đánh giá được các tiền đề thực hiện chính sách ANLH tại Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Sáu là, vận dụng lý luận nền tảng của lý thuyết ANLH, tham khảo kinh nghiệm pháp luật ba quốc gia được nghiên cứu, đánh giá thực trạng của Việt Nam để đưa ra các kiến nghị hoàn thiện pháp luật lao động Việt Nam ở ba giai đoạn giao kết, thực hiện, chấm dứt QHLĐ. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Một là, chính sách ANLH của EU: Để làm rõ lý thuyết ANLH, NCS sẽ nghiên cứu chính sách ANLH của EU và thực tiễn vận dụng chính sách ở các quốc gia thuộc EU; các công trình nghiên cứu ở góc độ học 4 thuật, góc độ chính sách về ANLH, và kinh nghiệm áp dụng chính sách ANLH ở các quốc gia thuộc Liên minh này. Hai là, thực trạng ANLH trong pháp luật lao động của ba quốc gia Đan Mạch, Nhật Bản và Estonia. Đây là ba quốc gia có những đặc trưng nhất định về ANLH được lựa chọn nghiên cứu để tham khảo kinh nghiệm cho Việt Nam. Đan Mạch là quốc gia đặc trưng với mô hình ANLH bên ngoài, Nhật Bản là quốc gia đặc trưng với mô hình ANLH bên trong, và Estonia là quốc gia có những đặc trưng về điều kiện kinh tế, xã hội, chính trị gần tương đồng với Việt Nam khi thực hiện chính sách ANLH. Ba là, các tiền đề thực hiện chính sách ANLH tại Việt Nam. Luận án không nghiên cứu toàn bộ chính sách ANLH tại Việt Nam mà chỉ hướng đến hoàn thiện pháp luật lao động trên tiền đề các điều kiện cụ thể của Việt Nam. Do vậy các thành tố khác của ANLH sẽ được nghiên cứu như là tiền đề cho việc hoàn thiện pháp luật lao động, đó là: thực trạng đào tạo nghề, dịch vụ việc làm và bảo hiểm thất nghiệp. Bốn là, thực trạng ANLH trong pháp luật lao động Việt Nam từ Bộ luật lao động 1994 đến nay. Đánh giá thực trạng ANLH của Việt Nam trong bối cảnh so sánh với các quốc gia có chọn lọc là cơ sở để NCS đưa ra những đề xuất cho luận án. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung, đề tài nghiên cứu nghiên cứu lý thuyết ANLH ở góc độ khái quát và mối quan hệ của lý thuyết này với các quy định của pháp luật lao động ở ba giai đoạn xác lập, thực hiện, chấm dứt QHLĐ. Về không gian, đề tài nghiên cứu kinh nghiệm vận dụng chính sách ANLH của EU và thực tế vận dụng ở các quốc gia thuộc EU. Bên cạnh đó, luận án cũng nghiên cứu một quốc gia có hình thức ANLH đặc thù 5 được nhiều nghiên cứu hướng tới là Nhật Bản. Tại Việt Nam, luận án nghiên cứu về thực trạng ANLH của pháp luật lao động Việt Nam để đưa ra những đề xuất hoàn thiện pháp luật lao động. Về thời gian, luận án sẽ nghiên cứu lý thuyết ANLH và kinh nghiệm vận dụng ở các quốc gia Châu Âu từ khi thực hiện chính sách này (khoảng thập niên 1990) đến nay. Tại Việt Nam, luận án sẽ phân tích thực trạng ANLH của pháp luật lao động từ khi ban hành BLLĐ năm 1994 đến nay; khảo sát các tiền đề thực hiện chính sách ANLH ở thời điểm hiện tại để đưa ra những đề xuất hoàn thiện pháp luật lao động cho phù hợp với điều kiện của Việt Nam. 4. Phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp tiếp cận Luận án chọn cách tiếp cận là dựa trên thực tế vận dụng chính sách ANLH của EU, tổng hợp các nghiên cứu học thuật về ANLH để đưa ra một cái nhìn toàn diện về lý thuyết ANLH làm nền tảng lý luận cho đề tài của mình. Trên cơ sở đó, luận án tiếp tục phân tích các quy định của pháp luật lao động bị chi phối bởi lý thuyết ANLH và nghiên cứu kinh nghiệm vận dụng lý thuyết ANLH trong pháp luật lao động của một số quốc gia để đưa ra bài học cho Việt Nam. Dựa trên khung lý thuyết ANLH, luận án đánh giá thực trạng ANLH trong pháp luật lao động Việt Nam và đưa ra một số đề xuất hoàn thiện pháp luật lao động. Trọng tâm của đề tài là vận dụng lý thuyết ANLH trong pháp luật lao động ở ba giai đoạn giao kết, thực hiện, chấm dứt QHLĐ, do vậy, khi đánh giá thực trạng ANLH tại Việt Nam, thì các yếu tố an ninh, linh hoạt của thị trường lao động (vấn đề đào tạo nghề, dịch vụ việc làm, bảo hiểm thất nghiệp) sẽ được xem là tiền đề để đưa ra những lý giải cho việc hoàn thiện pháp luật lao động. 6 4.2 Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp tiếp cận đa ngành, liên ngành3. Phương pháp này được sử dụng trong luận án để nghiên cứu luật lao động trong mối liên hệ với lý thuyết ANLH. Các vấn đề về kinh tế, xã hội được phân tích lồng ghép để đưa ra những lý giải cho vấn đề pháp luật. - Phương pháp so sánh luật: Phương pháp này được sử dụng chủ yếu trong chương 3, 4 của luận án để so sánh điều kiện vận dụng lý thuyết ANLH trong pháp luật lao động, quy phạm pháp luật lao động của một số quốc gia với điều kiện thực tế của Việt Nam, để có cơ sở cho những đề xuất hoàn thiện pháp luật lao động Việt Nam. - Phương pháp phân tích, tổng hợp. Đây là phương pháp được sử dụng xuyên suốt trong luận án. Phương pháp này được sử dụng trong chương 2 để nghiên cứu về chính sách ANLH của EU nhằm tổng hợp đưa ra nội hàm của Lý thuyết. Phương pháp này cũng được sử dụng trong các chương 3, 4 để phân tích kinh nghiệm vận dụng lý thuyết ANLH ở các quốc gia thuộc EU và thực trạng ANLH tại Việt Nam. - Phương pháp thống kê: Phương pháp này được sử dụng chủ yếu trong chương 4, để tổng hợp các số liệu công bố trong các Bản tin cập nhật về thị trường lao động để đánh giá các tiền đề cho việc vận dụng ANLH trong pháp luật lao động. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Về phương diện lý luận, thông qua việc phân tích, tổng hợp các nghiên cứu về các khía cạnh khác nhau của ANLH, luận án đã đưa ra một cái nhìn toàn diện của lý thuyết ANLH. 3 Ý kiến chuyên gia tại tọa đàm khoa học “Tiếp cận đa ngành, liên ngành trong nghiên cứu và giảng dạy luật học”, dam-khoa-hoc-Tiep-can-da-nganh-lien-nganh-trong-nghien-cuu-va-giang-day-luat- hoc-3068.7, truy cập ngày 05/12/2020. 7 Về phương diện thực tiễn, những luận giải cho các giải pháp và kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật lao động Việt Nam sẽ là tài liệu tham khảo cho các nhà lập pháp, các nhà hoạch định chính sách. Luận án cũng có thể là tài liệu tham khảo đối với các nhà nghiên cứu, sinh viên tại các cơ sở đào tạo luật. 6. Dự kiến những đóng góp mới của luận án Một là, luận án đã xây dựng và phát triển hệ thống lý luận về ANLH bao gồm: khái niệm, nguyên tắc, nội dung, mô hình của ANLH và phương thức thực hiện ANLH. Hai là, luận án đã tìm ra được mối quan hệ giữa lý thuyết ANLH và pháp luật lao động điều chỉnh trong ba giai đoạn giao kết, thực hiện, chấm dứt QHLĐ. Ba là, luận án đã đưa ra những đánh giá, phân tích một cách toàn diện thực trạng ANLH các quy định pháp luật lao động Việt Nam ở ba giai đoạn giao kết, thực hiện, chấm dứt QHLĐ. Bốn là, luận án đã chỉ ra được những xu hướng nghiên cứu mới về an ninh – linh hoạt trong pháp luật lao động mà Việt Nam phải đối mặt trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự tác động của công nghệ mới đối với QHLĐ. Trên cơ sở đó, luận án đưa ra được những đề xuất hoàn thiện pháp luật lao động dựa trên góc nhìn từ lý thuyết ANLH. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận án gồm 4 chương: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết của đề tài. Chương 2. Tổng quan về lý thuyết ANLH. Chương 3. ANLH trong pháp luật lao động và kinh nghiệm của 8 một số quốc gia. Chương 4. Thực trạng ANLH trong pháp luật lao động Việt Nam và hướng hoàn thiện. Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI 1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.2.1. Các nghiên cứu về lý thuyết “an ninh – linh hoạt” Các nghiên cứu về ANLH bắt đầu chủ yếu từ các học giả ở Châu Âu sau khi EU triển khai thực hiện chính sách ANLH cho các thành viên. Mỗi nghiên cứu thường chỉ đề đến một hoặc vài số khía cạnh của ANLH. Tiêu biểu có thể kể đến là: (1) Wilthagen, Ton (1998), Flexicurity: A new paradigm for labour market policy reform?, Discussion Papers, Research Unit: Labor Market Policy and Employment FS I 98-202, WZB Berlin Social Science Center; (2) Wilthagen, T., & Tros, F. (2004), The concept of ‘flexicurity’: a new approach to regulating employment and labour markets, European Review of Labour and Research, P. 166–186; (3) Ivana Kuráková, Jana Marasová, Anna Vallušová (2021), Assessment of flexicurity implementation in selected EU countries, Ekonomické Rozhľady – Economic Review, 50(3), 269 ─ 287; (4) Per Kongshoj Madsen (2007), Flexicurity: A New Perspective on Labour Markets and Welfare States in Europe, Tilburg Law Review 14, no. 1 and 2, P.57- 79; (5) Muffels, R. J. A., & Wilthagen, A. C. J. M. (2013), Flexicurity: A new paradigm for the analysis of labor markets and policies challenging the trade-off between flexibility and security, Sociology Compass, P.111-122; (6) Thomas Bredgaard, Flemming Larsen 9 (2010), External and internal flexicurity, Denmark IIRA European Congress, Copenhagen; (7) Torben M. Andersen, Michael Svarer (2007), Flexicurity - Labour Market Performance in Denmark, CESifo Economic Studies, Volume 53, Issue 3, P. 389–429, https://doi.org/10.1093/cesifo/ifm015; (8) Gazmend Kukji (2019), Flexicurity as a strategy to combat unemployment, successful in Denmark why not in Europe, Master of Arts Thesis, Berlin school of Economics and Law; (9) Kazutoshi Chatani (2008), From corporate- centred security to flexicurity in Japan, Employment Working Paper N°17, Copyright © International Labour Organization; (10) Tangian, A. S. (2004), Defining the flexicurity index in application to European countries, WSI-Diskussionspapier, P.122; (11) Gratiela Georgiana Noja (2018), Flexicurity models and productivity interference in C.E.E. countries: a new approach based on cluster and spatial analysis, Economic Research- Ekonomska Istraživanja, P. 1111-1136; (12) Paul Vandenberg (2008), Is Asia adopting flexicurity?: A survey of employment policies in six countries, Economic and Labour Market Paper; (13) Monika Grabowska (2012), Flexible Employment Forms as an Element of Flexicurity, Journal of International Studies, Vol. 5, No 2, 2012, P. 98-105; (14) Sonja Bekker (2018), Flexicurity in the European Semester: still a relevant policy concept, Journal of European Public Policy, 25:2, pp.175-192; (15) Sonja Bekker and Mikkel Mailand (2018), The European flexicurity concept and the Dutch and Danish flexicurity models: How have they managed the Great Recession?”, Social Policy & Administration; (16) Ilsøe, Anna (2007) The Danish Flexicurity Model - a Lesson for the US? ACES Working Paper No. 2, May 2007; (17) Henning Jørgensen (2009), 10 flexible labour markets, workers’ protection and “the security of the wings”: A Danish flexicurity solution to the unemployment and social problems in globalized economies?, Santiago de Chile; (18) Maselli, Ilaria. (2010), Beyond Flexibility and Security: A composite indicator of flexicurity, CEPS Working Document No. 329; (19) Gobbi, M.D., & Geneva, I. (2007). Flexibility and security in labour markets of developing countries: in search of decent work for all; (20) ILO (2009), Combining flexibility and security for decent work, Committee on Employment and Social Policy; (21) Anna Rita Manca, Matteo Governatori and Massimiliano Mascherini (2010), Towards a set of composite indicators on Flexicurity: The Indicator on Flexible and Reliable Contractual Arrangement, Publication Office of the European Union © European Communities. 1.2.2 Các nghiên cứu về “an ninh -linh hoạt” trong pháp luật lao động Một số nghiên cứu ở lĩnh vực này mới chỉ dừng lại ở việc đề cập đến yêu cầu chung về đổi mới pháp