Tóm tắt Luận văn Chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất của Hà Nội

1 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................... Error! Bookmark not defined. MỤC LỤC.............................................................................................................................. 1 DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT ........................................ Error! Bookmark not defined. DANH MỤC HÌNH VẼ, BẢNG BIỂU ................................... Error! Bookmark not defined. LỜI MỞ ĐẦU .......................................................................... Error! Bookmark not defined. CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM VỀ CHÍNH SÁCH VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤTError! Bookmark not defined. 1.1. VIỆC LÀM CỦA THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤTError! Bookmark not defined. 1.1.1. Thanh niên nông thôn .............................................. Error! Bookmark not defined. 1.1.2. Việc làm của thanh niên nông thôn vùng thu hồi đấtError! Bookmark not defined. 1.2. CHÍNH SÁCH VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤT ........................................................................................................................ 20 1.2.1. Khái niệm chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất ....... 20 1.2.2. Mục tiêu và tiêu chí đánh giá chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất ................................................................. Error! Bookmark not defined. 1.2.3. Các chính sách bộ phận ........................................... Error! Bookmark not defined. 1.3. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG TỚI CHÍNH SÁCH VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤT .................................................................. 43 1.3.1. Các yếu tố chính trị - pháp lý .........................Error! Bookmark not defined. 1.3.2. Các yếu tố kinh tế ..................................................... Error! Bookmark not defined. 1.3.3. Các yếu tố văn hóa, xã hội ....................................... Error! Bookmark not defined. 1.3.4. Toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế.............. Error! Bookmark not defined. 1.4. KINH NGHIỆM TRONG NƢỚC VÀ NƢỚC NGOÀI VỀ CHÍNH SÁCH VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, ĐÔ THỊ HÓA ................................................................................................................ 47 1.4.1. Kinh nghiệm của thành phố Hồ Chí Minh .......................................................... 47 1.4.2. Kinh nghiệm của Bắc Ninh ..................................... Error! Bookmark not defined. 1.4.3. Kinh nghiệm của Trung Quốc................................. Error! Bookmark not defined. 1.4.4. Bài học rút ra cho chính quyền thành phố Hà Nội Error! Bookmark not defined. Tiểu kết chƣơng 1 ................................................................................................................ 59 CHƢƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨUError! Bookmark not defined. 2.1. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................... Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Khung lý thuyết để nghiên cứu đề tài ..................... Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Quy trình nghiên cứu tiếp cận từ lý luận đến thực tiễnError! Bookmark not defined. 2.1.3. Phƣơng pháp thu thập tài liệu, dữ liệu nghiên cứuError! Bookmark not defined. 2.1.4. Kỹ thuật sử dụng để xử lý số liệu ............................ Error! Bookmark not defined. 2.2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU ........................ Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của Hà Nội ảnh hƣởng đến việc làm . Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Khái quát tình hình thanh niên và gia đình thanh niên vùng thu hồi đất trên địa 2 bàn Hà Nội qua xử lý tài liệu điều tra khảo sátError! Bookmark not defined. Tiểu kết chƣơng 2 .................................................................... Error! Bookmark not defined. CHƢƠNG 3: ĐÁNH GIÁ CHÍNH SÁCH VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤT CỦA HÀ NỘI .................................... Error! Bookmark not defined. 3.1. THỰC TRẠNG THU HỒI ĐẤT VÀ VIỆC LÀM CỦA THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI ..................... Error! Bookmark not defined. 3.1.1. Tình hình thu hồi đất và mất việc làm do thu hồi đất trên địa bàn Hà Nội ..... Error! Bookmark not defined. 3.1.2. Tình hình chuyển đổi nghề của thanh niên nông thôn ở Hà Nội sau khi bị thu hồi đất .................................................................................... Error! Bookmark not defined. 3.1.3. Kết quả giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất của Hà Nội .................................................................................... Error! Bookmark not defined. 3.2. THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤT CỦA HÀ NỘI QUA ĐIỀU TRA, KHẢO SÁTError! Bookmark not defined. 3.2.1 Chính sách đào tạo nghề cho thanh niên nông thôn .. Error! Bookmark not defined. 3.2.2. Chính sách bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất để giải quyết việc làm ........ Error! Bookmark not defined. 3.2.3. Chính sách hỗ trợ tín dụng cho thanh niên tìm và tự tạo việc làmError! Bookmark not defined. 3.2.4. Chính sách khuyến khích phát triển doanh nghiệp và làng nghề nông thôn trên địa bàn để tạo việc làm tại chỗ ................................................ Error! Bookmark not defined. 3.2.5. Chính sách xuất khẩu lao động nhằm giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất ......................................................... Error! Bookmark not defined. 3.3. ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤT CỦA HÀ NỘI............. Error! Bookmark not defined. 3.3.1. ĐÁNH GIÁ KếT QUả CủA CHÍNH SÁCH VIệC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HồI ĐấT CủA HÀ NộI ..................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 3.3.2. Hạn chế của chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất của Hà Nội .............................................................................. Error! Bookmark not defined. 3.3.3. Phân tích các yếu tố tác động đến việc làm của thanh niên vùng thu hồi đất qua số liệu điều tra, khảo sát ......................................................................................... 114 3.3.4. Nguyên nhân của những hạn chế trong chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất ......................................................................................... 118 Tiểu kết chƣơng 3 .............................................................................................................. 126 CHƢƠNG 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤT CỦA HÀ NỘI ..... 127 4.1. QUAN ĐIỂM VÀ PHƢƠNG HƢỚNG HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤT CỦA HÀ NỘI ĐẾN NĂM 2020 ...................................................................................................................... 127 4.1.1. Quan điểm hoàn thiện chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất trên địa bàn Hà Nội ..................................................................................... 127 4.1.2. Phƣơng hƣớng hoàn thiện chính sách việc làm của Hà Nội đến năm 2020 ...... 129 4.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN 3 NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤT CỦA HÀ NỘI ....................................... 133 4.2.1. Hoàn thiện chính sách đào tạo nghề cho thanh niên nông thôn .................... 135 4.2.2. Hoàn thiện chính sách bồi thƣờng, hỗ trợ khi thu hồi đất để giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn ......................................................................................... 142 4.2.3. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ tín dụng cho thanh niên nông thôn tìm và tự tạo việc làm ....................................................................................................................... 145 4.2.4. Hoàn thiện chính sách khuyến khích phát triển doanh nghiệp và làng nghề trên địa bàn để tạo việc làm tại chỗ cho thanh niên vùng thu hồi đất ............................. ...148 4.2.5. Hoàn thiện chính sách xuất khẩu lao động nhằm giải quyết việc làm cho thanh niên vùng thu hồi đất .................................................................................................. 153 4.3. KIẾN NGHỊ CÁC ĐIỀU KIỆN ĐỂ THỰC HIỆN GIẢI PHÁP ......................... 154 4.3.1. Nâng cao năng lực và trách nhiệm của cán bộ công chức trong bộ máy Nhà nƣớc từ cấp trung ƣơng đến địa phƣơng ........................................................................ 154 4.3.2. Tăng cƣờng vai trò của tổ chức Đoàn Thanh niên .......................................... 155 4.3.3. Thu hút sự tham gia tích cực của doanh nghiệp trên địa bàn........................ 156 4.3.4. Thái độ sẵn sàng và tính năng động của thanh niên nông thôn - đối tƣợng trực tiếp của chính sách việc làm ...................................................................................... 156 4.3.5. Bảo đảm đủ nguồn lực tài chính cho thực hiện các chính sách việc làm ...... 157 Tiểu kết chƣơng 4 .............................................................................................................. 158 KẾT LUẬN ........................................................................................................................ 159 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 161 PHỤ LỤC .......................................................................................................................... 172 4 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Thu hồi đất nông nghiệp phục vụ mục đích CNH, HĐH và ĐTH diễn ra mạnh mẽ đã mang đến những thay đổi lớn ở các vùng nông thôn. Kết quả nghiên cứu cho thấy sau khi thu hồi đất nông nghiệp, ngân sách của địa phƣơng tăng lên, cơ sở hạ tầng nông thôn đƣợc cải thiện, thu nhập bình quân đầu ngƣời của địa phƣơng tăng lên hàng năm, tỉ lệ hộ nghèo giảm đi đáng kể. Tuy nhiên thu hồi đất làm thu hẹp nhanh chóng diện tích đất SX nông nghiệp, ảnh hƣởng trực tiếp đến việc làm của các hộ nông dân ở địa phƣơng, trong đó có một lực lƣợng lớn là thanh niên nông thôn. Nếu Nhà nƣớc không có chính sách để giải quyết vấn đề việc làm cho thanh niên vùng thu hồi đất thì có thể đe dọa đến tình hình kinh tế và xã hội trên địa bàn. Thành phố Hà Nội mở rộng có tổng diện tích đất lên đến 334.852 ha, trong đó diện tích đất nông nghiệp chiếm tới gần 52% diện tích đất của toàn Thành phố. Để phục vụ cho quá trình CNH, HĐH và ĐTH thì việc thu hồi đất nông nghiệp là điều không thể tránh khỏi và thực tế đang diễn ra rất mạnh mẽ. Trong giai đoạn 5 năm từ 2008 - 2012, Thành phố Hà Nội đã ra quyết định thu hồi 16 382.8 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm khoảng 80%. Tính trung bình hàng năm trên địa bàn Hà Nội diện tích đất nông nghiệp thu hồi khoảng 3000 ha, kéo theo hơn 30 nghìn lao động nông nghiệp mất việc làm trong đó khoảng 45% là lao động trẻ. Tuy nhiên chỉ khoảng 13% lao động thuộc hộ có đất bị thu hồi tìm đƣợc việc làm phi nông nghiệp tại địa bàn, 20% thất nghiệp hoàn toàn, 67% thất nghiệp từng phần hoặc chỉ có việc làm nông nghiệp vào thời vụ. Vấn đề việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất đang trở thành vấn đề bức xúc. Nói cách khác chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất của Hà Nội còn nhiều bất cập làm cho kết quả của chính sách chƣa cao, cơ cấu và tính bền vững trong việc làm còn rất hạn chế. 5 Xuất phát từ thực tiễn đó, tác giả lựa chọn đề tài “Chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất của Hà Nội” để làm đề tài luận án tiến sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án Mục tiêu cuối cùng của luận án là: Đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất của Hà Nội. Để đạt đƣợc mục tiêu này, các mục tiêu cụ thể của luận án là: - Xác định khung lý thuyết để nghiên cứu chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất. - Phân tích thực trạng và xác định các vấn đề cần giải quyết của chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất ở Hà Nội; đánh giá những tác động tích cực và tiêu cực, nguyên nhân của các vấn đề chính sách việc làm cho thanh niên vùng bị thu hồi đất của Hà Nội. - Đề xuất quan điểm, phƣơng hƣớng hoàn thiện chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất ở Hà Nội đến năm 2020 và một số giải pháp hành động để giải quyết các vấn đề đã nêu. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án Đối tượng nghiên cứu: chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất ở Hà Nội, trong đó tập trung nghiên cứu chính sách cấp thành phố. Phạm vi nghiên cứu: - Về nội dung: có rất nhiều chính sách công tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến việc làm của thanh niên nông thôn tại các vùng thu hồi đất. Nhƣng luận án tập trung vào chính sách cấp thành phố với 5 chính sách bộ phận chủ yếu có tác động đến mục tiêu giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất, đó là chính sách đào tạo nghề; chính sách đất đai sản xuất; chính sách hỗ trợ tín dụng; chính sách phát triển cụm, điểm công 6 nghiệp, DN và làng nghề ở nông thôn; chính sách xuất khẩu lao động. Sự khác biệt về phạm vi của nghiên cứu này với các nghiên cứu trƣớc đây là: (i) nghiên cứu chính sách về việc làm (không phải việc làm nói chung); (ii) đối tƣợng chính sách: thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất. - Về không gian: nghiên cứu địa bàn các huyện ngoại thành Hà Nội. - Về thời gian: số liệu thứ cấp thu thập cho giai đoạn từ sau năm 2000 đến năm 2010; số liệu sơ cấp thu thập vào năm 2012; các giải pháp chính sách đƣợc đề xuất cho giai đoạn đến năm 2020. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Nguồn số liệu thứ cấp: từ sách báo, tạp chí, tài liệu, số liệu đƣợc công bố của các cơ quan, tổ chức. Nguồn số liệu sơ cấp: thông qua điều tra đối tƣợng thanh niên và cán bộ chính quyền. 5. Các kết quả nghiên cứu chủ yếu đạt đƣợc  Về lý luận - Luận án đã xác định đƣợc khung lý thuyết nghiên cứu chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất, đặc biệt là đƣa ra đƣợc một số tiêu chí để đánh giá chính sách, các chỉ số giám sát đánh giá các chính sách bộ phận. - Luận án đã hệ thống hóa các yếu tố cơ bản ảnh hƣởng đến hiệu lực và hiệu quả chính sách chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất.  Về thực tiễn - Luận án đã phân tích thực trạng việc làm của thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất của Hà Nội - Luận án đã đánh giá chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất của Hà Nội thông qua phân tích thực trạng 5 chính sách bộ phận có tác động đến mục tiêu giải quyết việc làm đó là chính sách đào 7 tạo nghề; chính sách bồi thƣờng, hỗ trợ khi thu hồi đất; chính sách hỗ trơ tín dụng cho thanh niên tìm và tự tạo việc làm; chính sách khuyến khích phát triển doanh nghiệp và làng nghề để tạo việc làm tại chỗ; chính sách xuất khẩu lao động. Đồng thời cho thấy những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất của Hà Nội. - Luận án đề xuất cho chính quyền thành phố Hà Nội một số phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng bị thu hồi của Hà Nội. Các giải pháp đƣợc đề xuất dựa trên phân tích thực thực trạng và nguyên nhân, tác động lên cả cung và cầu việc làm trên thị trƣờng. 6. Kết cấu luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, Luận án chia thành 4 chƣơng nhƣ sau: - Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và bài học kinh nghiệm về chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất - Chƣơng 2: Tổng quan về phƣơng pháp nghiên cứu - Chƣơng 3: Đánh giá chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất của Hà Nội - Chƣơng 4: Phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất của Hà Nội. 8 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM VỀ CHÍNH SÁCH VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤT Với mục tiêu xây dựng khung lý thuyết để nghiên cứu chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất, chƣơng 1 đã thực hiện đƣợc những nội dung chủ yếu sau đây: - Xác định khái niệm và đặc điểm thanh niên với tƣ cách một lực lƣợng lao động quan trọng của xã hội. Làm rõ khái niệm việc làm của thanh niên nông thôn. Mối liên quan giữa thu hồi đất với vấn đề việc làm của thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất, từ đó nêu lên sự cần thiết GQVL cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất. - Đi sâu vào 5 chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất: làm rõ khái niệm, các mục tiêu và chỉ số giám sát đánh giá, các nội dung của chính sách (giải pháp và công cụ), trong đó các chính sách bộ phận chủ yếu đƣợc nghiên cứu là: chính sách đào tạo nghề; chính sách bồi thƣờng, hỗ trợ khi thu hồi đât; chính sách phát triển DN và làng nghề ở nông thôn để tạo việc làm tại chỗ; chính sách hỗ trợ tín dụng; chính sách XKLĐ. - Cuối chƣơng này, luận án cũng đã nêu lên kinh nghiệm của một số địa phƣơng trong nƣớc (Bắc Ninh, TP Hồ Chí Minh) và nƣớc ngoài (cụ thể là của Trung Quốc) về chính sách việc làm cho thanh niên nông thôn trong quá trình CNH và nhất là quá trình thu hồi đất, qua đó rút ra một số bài học cho Việt Nam. 1.1. VIỆC LÀM CỦA THANH NIÊN NÔNG THÔN VÙNG THU HỒI ĐẤT 1.1.1. Thanh niên nông thôn Với tƣ cách lực lƣợng lao động trẻ của xã hội, thanh niên nông thôn có các đặc điểm sau: 9 - Thanh niên nông thôn có ƣu thế vƣợt trội về sức khỏe, cần cù lao động, có tinh thần vƣợt khó, quyết tâm vƣơn lên, có trách nhiệm với gia đình và xã hội. - Thanh niên nông thôn sống thân thiện với môi trƣờng, nhiệt tình, ham học hỏi, có tinh thần đổi mới, dám nghĩ dám làm, năng động và thích nghi nhanh. - Thanh niên nông thôn chiếm tỉ lệ lớn trong dân số và là nguồn lực chủ yếu ở nông thôn, là lao động trụ cột của gia đình, nhƣng họ cũng có khả năng thoát ly cao. Bên cạnh những điểm mạnh, thanh niên nông thôn có một số hạn chế nhƣ: ít có điều kiện học tập và phát triển năng lực cá nhân, phần lớn chƣa qua đào tạo nghề, trình độ học vấn, kỹ năng nghề nghiệp thấp, kỉ luật lao động chƣa cao, thiếu kĩ năng làm việc nhóm và kĩ năng quản lý... Những điểm yếu đó là rào cản không nhỏ đối với họ khi tham gia vào quá trình tìm và tạo việc làm. Việc làm và thu nhập thấp vẫn đang là những vấn đề bức xúc trong thanh niên nông thôn. 1.1.2.Việc làm của thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất Việc làm là các hoạt động mang lại thu nhập cho ngƣời lao động, không bị pháp luật cấm, bao gồm:(1) các công việc đƣợc trả công dƣới dạng bằng tiền mặt hoặc hiện vật;(2) các công việc tự làm để tạo thu nhập cho bản thân hoặc tạo thu nhập cho gia đình mình nhƣng không đƣợc trả công (bằng tiền mặt hoặc hiện vật) cho công việc đó, gọi là việc làm tự tạo. Thu hồi đất là việc Nhà nƣớc ra quyết định hành chính để thu lại QSDĐ hoặc thu lại đất đã giao cho các tổ chức quản lý theo quy định của Luật Đất đai, nhằm phục vụ cho mục đích phát triển KT- XH của đất nƣớc. Bên cạnh những tác động tích cực thì việc Nhà nƣớc thu hồi đất nông nghiệp cũng có thể gây nên những tác động tiêu cực, mà một trong những tiêu cực lớn đó là dẫn đến mất việc làm của ngƣời lao động nông nghiệp trong đó lực lƣợng thanh niên chiếm tỉ trọng lớn. 10 Giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn vùng thu hồi đất vì vậy có ý nghĩa xã hội và kinh tế to lớn. Đây là một sự can thiệp cần thiết của Nhà nƣớc và xã hội nhằm giảm tình trạng thất nghiệp của thanh niên, góp phần toàn dụng lao động trẻ của xã hội, bảo đảm an sinh xã hội