Vận dụng phương pháp dãy số thời gian phân tích biến động tỷ trọng của khu vực dịch vụ trong GDP giai đoạn (1995 – 2002) và dự báo cho năm 2004

Më §Çu Khu vùc dÞch vô ®­îc coi lµ mét trong ba bé phËn c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ quèc d©n – khu vùc III (lÜnh vùc kinh tÕ thø 3). Tuy kh«ng trùc tiÕp s¶n xuÊt ra s¶n phÈm vËt chÊt cô thÓ nh­ng lµ ngµnh t¹o ra nguån vèn lín cho nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµm giµu cho tæ quèc, ®Èy m¹nh vµ ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt, phôc vô nhu cÇu ®a d¹ng cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Khu vôc dÞch vô chiÕm mét tû träng lín trong GDP vµ môc tiªu ®Õn n¨m 2010 cña n­íc ta lµ tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP lµ 42 – 43%. C¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi lu«n lu«n biÕn ®æi theo thêi gian. §Ó nªu lªn ®Æc ®iÓm b¶n chÊt vµ quy luËt ph¸t triÓn cña c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi cã rÊt nhiÒu c¸c ph­¬ng ph¸p khoa häc. Song qua qu¸ tr×nh häc tËp m«n häc lÝ thuyÕt ®· trang bÞ chä em rÊt nhiÒu kiÕn thøc vµ ph­¬ng ph¸p ®Ó nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi. Mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p Êy lµ ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian. B»ng ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian cã thÓ cã tÝnh ®­îc c¸c chØ tiªu mµ qua ®ã nªu lªn ®­îc xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng qua thêi gian nh­: tèc ®é ph¸t triÓn, tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh, l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi.... §Æc biÖt ta cã thÓ dù b¸o mét c¸ch rÊt khoa häc vµ cã c¬ së c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng ë nh÷ng thêi gian tiÕp theo. tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng ph­¬ng h­íng, chiÕn l­îc ph¸t triÓn h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc vµo hiÖn t­îng, gãp phÇn quan träng trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña nhµ n­íc. §Ó cã thÓ cñng cè thªm kiÕn thøc chuyªn ngµnh mµ ®Æc biÖt lµ kiÕn thøc vÒ ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian ®ång thêi cã thÓ vËn dông trong ph©n tÝch c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi tèt h¬n. Cô thÓ lµ víi mong muèn ®­îc vËn dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian trong ph©n tÝch sù ®ãng gãp cña khu vùc dÞch vô trong GDP. V× vËy sau khi häc xong m«n lÝ thuyÕt thèng kª em chän ®Ò tµi “VËn dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian ph©n tÝch biÕn ®éng tû träng cña khu vùc dÞch vô trong GDP giai ®o¹n (1995 – 2002) vµ dù b¸o cho n¨m 2004” lµm ®Ò tµi cho ®Ò ¸n cña m×nh. Ch­¬ng 1 - Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ d·y sè thêi gian 1- Mét sè kh¸i niÖm vÒ d·y sè thêi gian 1.1. Kh¸i niÖm vÒ d·y sè thêi gian D·y sè thêi gian lµ mét d·y c¸c trÞ sè cña chØ tiªu thèng kª ®­îc x¾p xÕp theo thø tù thêi gian. VÝ dô: Cã tµi liÖu vÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh dÞch vô trong giai ®o¹n 1995 - 2002 nh­ sau: B¶ng 1: N¨m 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh dÞch vô(%) 9,88 8,8 7,14 5,08 2,25 5,32 6,10 6,54 1.2. C¸c thµnh phÇn cña d·y sè thêi gian: Mçi d·y sè thêi gian ®­îc cÊu t¹o bëi hai thµnh phÇn lµ thêi gian vµ chØ tiªu vÒ hiÖn t­îng ®­îc nghiªn cøu. Thêi gian cã thÓ lµ ngµy, tuÇn, th¸ng, quý, n¨m....§é dµi gi÷a hai thêi gian liÒn nhau ®­îc gäi lµ kho¶ng c¸ch thêi gian. ChØ tiªu vÒ hiÖn t­îng ®­îc nghiªn cøu cã thÓ lµ sè tuyÖt ®èi, sè t­¬ng ®èi, sè b×nh qu©n. TrÞ sè cña chØ tiªu gäi lµ møc ®é cña d·y sè. 1.3.Ph©n lo¹i d·y sè thêi gian Dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm tån t¹i vÒ quy m« cña hiÖn t­îng qua thêi gian cã thÓ ph©n lµm hai lo¹i 1.3.1. D·y sè thêi kú : Trong ®ã c¸c møc ®é cña d·y sè lµ nh÷ng sè tuyÖt ®èi. Thêi kú ph¶n ¸nh quy m« cña hiÖn t­îng trong mét ®é dµi hay kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh. 1.3.2. D·y sè thêi ®iÓm: §ã lµ d·y sè mµ trong ®ã c¸c møc ®é cña d·y sè lµ nh÷ng sè tuyÖt ®èi thêi ®iÓm ph¶n ¸nh quy m« khèi l­îng cña hiÖn t­îng t¹i thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. 1.4. C¸c yªu cÇu khi x©y dùng d·y sè thêi gian §Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña d·y sè thêi gian yªu cÇu c¬ b¶n khi x©y dùng d·y sè thêi gian lµ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÊt cã thÓ so s¸nh ®­îc víi nhau gi÷a c¸c møc ®é trong d·y sè. Muèn vËy, th× néi dung vµ ph­¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ tiªu qua thêi gian ph¶i thèng nhÊt ph¹m vi cña hiÖn t­îng nghiªn cøu tr­íc sau ph¶i nhÊt trÝ, c¸c kho¶ng c¸ch thêi gian trong d·y sè nªn b»ng nhau nhÊt lµ d·y sè thêi kú. Trong thùc tÕ, do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau c¸c yªu cÇu trªn cã thÓ bÞ vi ph¹m, khi ®ã ®ßi hái ph¶i cã sù chØnh lý thÝch hîp ®Ó tiÕn hµnh ph©n tÝch. Qua d·y sè thêi gian cã thÓ nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm vÒ sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng, v¹ch ra xu h­íng vµ tÝnh quy luËt cña sù ph¸t triÓn, ®ång thêi cã thÓ dù ®o¸n c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai. 2. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch d·y sè thêi gian §Ó nªu nªn ®Æc ®iÓm biÕn ®éng cña thêi gian ng­êi ta th­êng tÝnh c¸c chØ tiªu sau ®©y: 2.1.Møc ®é trung b×nh qua thêi gian ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh møc ®é ®¹i biÓu cña c¸c møc ®é tuyÖt ®èi trong d·y sè thêi gian. Tuú theo d·y sè thêi kú nµy d·y sè thêi ®iÓm mµ cã c¸c c«ng thøc tÝnh kh¸c nhau. §èi víi d·y sè thêi kú, møc ®é trung b×nh theo thêi gian ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau: §èi víi d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau. Ta gi¶ thiÕt lµ c¸c l­îng biÕn cña chØ tiªu d·y sè thêi gian lµ biÕn ®éng t­¬ng ®èi ®Òu ®Æn trong kho¶ng thêi gian d·y sè. Tõ ®ã ta cã c«ng thøc tÝnh møc ®é trung b×nh theo thêi gian tõ mét d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau lµ : Trong ®ã: yi ( i= 1,... n ) lµ c¸c møc ®é cña d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau. §èi víi d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian kh«ng b»ng nhau th× møc ®é trung b×nh theo thêi gian ®­îc tÝnh b»ng c«ng thøc sau: Trong ®ã ti( i= 1,... n) lµ ®é dµi thêi gian cã møc ®é yi 2.2. L­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi: ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù thay ®æi vÒ møc ®é tuyÖt ®èi gi÷a hai thêi gian nghiªn cøu. NÕu møc ®é cña hiÖn t­îng t¨ng lªn th× trÞ sè cña chØ tiªu mang dÊu d­¬ng (+) vµ ng­îc l¹i mang dÊu ©m (-). Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu, ta cã c¸c chØ tiªu vÒ l­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m) sau ®©y: 2.2.1 L­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi tõng kú ( hay liªn hoµn) lµ hiÖu sè gi÷a møc ®é cña hai kú liÒn nhau tøc lµ thêi gian (i) so víi thêi gian tr­íc (i-1). di = yi -yi -1 (i = 2…,n) Trong ®ã : di lµ l­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi liªn hoµn. 2.2.2. L­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi ®Þnh gèc: ph¶n ¸nh sù thay ®æi quy m« hiÖn t­îng trong thêi gian dµi lµ hiÖu sè gi÷a møc ®é kú nghiªn cøu yi vµ møc ®é cña mét kú nµo ®ã ®­îc chän lµm gèc th­êng lµ møc ®é ®Çu tiªn trong d·y sè yt. Di = yi - y1 (i = 2,3…,n) DÔ dµng nhËn thÊy r»ng d2 + d3 + …+ dn = Dn = yn - y1 2.2.3. L­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi trung b×nh: Lµ møc trung b×nh cña c¸c l­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi liªn hoµn. NÕu ký hiÖu lµ l­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi trung b×nh, ta cã: 2.3. Tèc ®é ph¸t triÓn: Tèc ®é ph¸t triÓn lµ sè t­¬ng ®èi ( th­êng ®­îc biÓu hiÖn b»ng lÇn hoÆc %) p¶n ¸nh tèc ®é vµ xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian theo môc ®Ých nghiªn cøu, ta cã c¸c tèc ®é ph¸t triÓn sau ®©y: 2.3.1.Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn Ph¶n ¸nh tèc ®é gi÷a hai thêi gian liÒn nhau (i = 2,3,…n) Trong ®ã : ti : tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn cña thêi gian (i) so víi thêi gian (i-1) ŷ yi : Møc ®é cña hiÖn t­îng nghiªn cøu ë thêi gian (i) yi -1 Møc ®é cña hiÖn t­îng nghiªn cøu ë thêi gian (i-1) 2.3.2. Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc : Ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng trong nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi. (i = 2,3,…n) Trong ®ã: Ti : Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc yi : Møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian i y1 : Møc ®é ®Çu tiªn cña d·y sè gi÷a tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn vµ tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc cã mèi quan hÖ sau ®©y. Thø nhÊt: TÝch c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn b»ng tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc. t2.t3.....tn = Tn = Hay Tn Thø 2: Th­¬ng c¸c tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc liªn nhau b»ng tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn gi÷a hai thêi gian ®ã. = ti (i=2, 3, , n) 2.3.3 Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh :Lµ trÞ sè ®¹i biÓu cña c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn. V× c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn cã quan hÖ tÝch, nªn ®Ó tÝnh tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n, ta ph¶i sö dông c«ng thøc sè b×nh qu©n. Tõ c«ng thøc nªn cho thÊy: chØ nªn tÝnh chØ tiªu tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh ®èi víi nh÷ng hiÖn t­îng biÕn ®éng theo mét xu h­íng nhÊt ®Þnh. 2.4 Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh møc ®é cña hiÖn t­îng gi÷a hai thêi gian ®· t¨ng (hoÆc gi¶m) bao nhiªu lÇn (hoÆc gi¶m bao nhiªu %) t­¬ng øng víi c¸c tèc ®é ph¸t triÓn, ta cã c¸c t¸c ®éng t¨ng (hoÆc gi¶m) sau ®©y: 2.4.1 Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn lµ tû sè gi÷a l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn víi møc ®é kú gèc liªn hoµn......ai (i= 2,3,....,n) lµ tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn th×: ai = = ti- 1 hoÆc ai (%) = ti (%) – 100 2.4.2 Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) ®Þnh gèc. Lµ tû sè gi÷a l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) ®Þnh gèc víi møc ®é kú gèc cè ®Þnh. NÕu ký hiÖu Ai lµ c¸c tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) ®Þnh gèc th×: Ai = (i= 2, 3,...,n) Hay Ai = = Ti –1 HoÆc Ai (%) = Ti (%) –100 2.4.3 Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) trung b×nh Lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) ®¹i biÓu trong suèt thêi gian nghiªn cøu. NÕu ký hiÖu lµ hoÆc 2.5 Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng (hoÆc gi¶m) cña tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn th× t­¬ng øng víi mét gi¸ trÞ tuyÖt ®èi lµ bao nhiªu. NÕu ký hiÖu gi (i = 2, 3,...,n) lµ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng (hoÆc gi¶m) th×: (i = 2,3,…n) hay ChØ tiªu nµy chØ tÝnh cho tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn ®èi víi tèc ®é t¨ng(hoÆc gi¶m) ®Þnh gèc th× kh«ng tÝnh v× nã lu«n lu«n lµ mét sè kh«ng thay ®æi vµ b»ng . 3. Mét sè ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng Sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè cã hai lo¹i yÕu tè c¬ b¶n lµ: Nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n (b¶n chÊt) t¸c ®éng vµo hiÖn t­îng, quyÕt ®Þnh xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n hiÖn t­îng (biÓu hiÖn) tÝnh quy luËt cña hiÖn t­îng. Nh÷ng nh©n tè ngÉu nhiªn t¸c ®éng vµo hiÖn t­îng ë nh÷ng thêi gian kh¸c nhau theo chiÒu h­íng kh¸c nhau vµ møc ®é kh«ng gièng nhau, g©y ra nh÷ng sai lÖch khái xu h­íng c¬ b¶n. NhiÖm vô cña nghiªn cøu thèng kª lµ t×m ra ®­îc xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng. V× vËy, cÇn sö dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p thÝch hîp ®Ó phÇn nµo lo¹i bá t¸c ®éng cña nh÷ng nh©n tè ngÉu nhiªn ®Ó nªu lªn xu h­íng vµ tÝnh quy luËt vÒ sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng. 3.1 Ph­¬ng ph¸p më réng kho¶ng c¸ch thêi gian Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc sö dông khi mét d·y sè thêi kú cã kho¶ng c¸ch thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n vµ cã nhiÒu møc ®é mµ qua ®ã ch­a ph¶n ¸nh ®­îc xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng. Do kho¶ng c¸ch thêi gian ®­îc më réng nªn trong mçi møc ®é cña d·y sè míi th× sù t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn (víi chiÒu h­íng kh¸c nhau) phÇn nµo ®· ®­îc bï trõ (triÖt tiªu) vµ do ®ã ta thÊy ®­îc xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng ®­îc nghiªn cøu. Ta cã thÓ më réng kho¶ng c¸ch thêi gian tõ tuÇn sang th¸ng, quý sang n¨m, tõ th¸ng sang quý, n¨m. 3.2 Ph­¬ng ph¸p sè trung b×nh tr­ît (di ®éng) Sè trung b×nh tr­ît (cßn gäi lµ sè trung b×nh di ®éng) lµ sè trung b×nh céng cña mçi nhãm c¸c møc ®é cña møc ®é cña d·y sè ®­îc tÝnh b»ng c¸ch lÇn l­ît lo¹i dÇn c¸c møc ®é ®Çu, ®ång thêi thªm c¸c møc ®é tiÕp theo, sao cho tæng sè l­îng c¸c møc tham gia tÝnh sè trung b×nh kh«ng thay ®æi. Gi¶ sö ta cã d·y ban ®Çu y1 ,y2 ,...,yn-2, yn-1, yn NÕu trung b×nh tr­ît cho nhãm ba møc ®é, ta sÏ cã: Tõ ®ã ta cã mét d·y sè míi gåm c¸c sè trung b×nh tr­ît lµ Trung b×nh tr­ît tÝnh tõ bao nhiªu møc ®é: tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña hiÖn t­îng qua thêi gian vµ nã cßn tuú thuéc vµo sè møc ®é nhiÒu hay Ýt. NÕu sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng t­¬ng ®èi ®Òu ®Æn vµ sè l­îng møc ®é cña d·y sè kh«ng nhiÒu th× cã thÓ tÝnh trung b×nh tr­ît cho nhãm ba hoÆc bèn møc ®é. NÕu sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng lín vµ d·y sè cã nhiÒu møc ®é th× cã thÓ tÝnh trung b×nh tr­ît tõ n¨m ®Õn b¶y møc ®é. Trung b×nh tr­ît ®­îc tÝnh tõ cµng nhiÒu møc®é th× cµng cã t¸c dông san b»ng ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè ngÉu nhiªn. Nh­ng mÆt kh¸c l¹i lµm gi¶m sè l­îng c¸c møc ®é cña d·y sè trung b×nh tr­ît. 3.3 Ph­¬ng ph¸p håi quy theo thêi gian Trªn c¬ së d·y sè thêi gian, ng­êi ta t×m mét hµm sè (gäi lµ ph­¬ng tr×nh håi quy) ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian cã d¹ng tæng qu¸t nh­ sau: Trong ®ã: Møc ®é lý thuyÕt t = 1, 2, 3....n thø tù thêi gian b0, b1, ..bn c¸c tham sè §Ó lùa chän ®óng ®¾n d¹ng cña ph­¬ng tr×nh håi quy ®ßi hái dùa vµo sù ph©n tÝch ®Æc ®iÓm biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian, ®ång thêi kÕt hîp víi mét sè ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n kh¸c nhau nh­: Dùa vµo ®å thÞ, dùa vµo sai ph©n, dùa vµo sai sè chuÈn cña m« h×nh cña hµm xu thÕ. Dùa vµo ®å thÞ: BiÓu diÔn møc ®é thùc tÕ qua thêi gian, tõ ®ã cã thÓ suy ra c¸c hµm xu thÕ. Dùa vµo sai ph©n: Sai ph©n bËc mét di(1) = yi – yi–1 NÕu c¸c sai ph©n bËc mét xÊp xØ b»ng nhau th× hµm xu thÕ cã d¹ng: = b0 + b1 t Sai ph©n bËc hai : di(2) = di(1)- di-1(1) NÕu c¸c sai ph©n bËc hai xÊp xØ b»ng nhau th× hµm xu thÕ cã d¹ng: = b0 + b1 t +b2t2 Sai ph©n bËc ba : di(3) = di(2)- di-1(2) NÕu c¸c sai ph©n bËc ba xÊp xØ b»ng nhau th× hµm xu thÕ cã d¹ng: = b0 + b1 t +b2t2 + b3t3 Dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn NÕu c¸c ti xÊp xØ b»ng nhau th× hµm xu thÕ cã d¹ng = b0 * b1t Tham sè b0, bt ®­îc x¸c ®Þnh víi hÖ ph­¬ng tr×nh sau: NÕu hµm xu thÕ cã d¹ng = bo + b1t tham sè b0, bt ®­îc x¸c ®Þnh bëi hÖ ph­¬ng tr×nh sau: NÕu hµm xu thÕ cã d¹ng y = b0 + b1 t +b2t2 th× c¸c tham sè b0, b1, b2 ®­îc x¸c ®Þnh víi hÖ ph­¬ng tr×nh sau: Dùa vµo sai sè chu¶n cña m« h×nh cña hµm xu thÕ Trong c¸c m« h×nh cña hµm xu thÕ. M« h×nh nµo cã SE min th× m« h×nh ®ã tèt nhÊt Trong ®ã : n sè l­îng møc ®é d·y sè P sè l­îng c¸c tham sè cña hµm xu thÕ 3.4. Ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô Sù biÕn ®éng thêi cña mét sè hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi th­êng cã tÝnh thêi vô, nghÜa lµ hµng n¨m, trong tõng thêi gian nhÊt ®Þnh, sù biÕn ®éng ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i. VÝ dô c¸c s¶n phÈm cña ngµnh n«ng nghiÖp phô thuéc rÊt nhiÒu vµo mïa vô, thêi tiÕt, khÝ hËu, ho¹t ®éng cña mét sè ngµnh nh­ c«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ b¶n ®Òu Ýt nhiÒu cã biÕn ®éng thêi vô. Nguyªn nh©n x¶y ra biÕn ®éng thêi vô do biÕn ®éng cña tù nhiªn ( thêi tiÕt, khÝ hËu),phong tôc, tËp qu¸n sinh ho¹t cña x· héi. BiÕn ®éng thêi vô lµm cho ho¹t ®éng cña mét sè ngµnh khi th× c¨ng th¼ng, khÈn tr­¬ng, khi th× nhµn rçi, bÞ thu hÑp l¹i. Nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô nh»m ®Ò ra nh÷ng chñ tr­¬ng, biÖn ph¸p phï hîp, kÞp thêi h¹n chÕ nh÷ng ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng thêi vô ®èi víi s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña x· héi. NhiÖm vô cña nghiªn cøu thèng kª lµ dùa vµo sè liÖu cña nhiÒu n¨m ( Ýt nhÊt lµ 3 n¨m ) ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh chÊt vµ møc ®é cña biÕn ®éng thêi vô. Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p ®Ó nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô, nh­ng ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt vµ th­êng ®­îc sö dông lµ tÝnh c¸c chØ sè thêi vô. Cã hai tr­êng hîp sau: Tr­êng hîp 1: BiÕn ®éng thêi vô qua nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh cña c¸c n¨m t­¬ng ®èi æn ®Þnh, kh«ng cã hiÖn t­îng t¨ng( gi¶m ) râ rÖt th× chØ sè thêi vô ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau: Trong ®ã : Ii lµ chÝ sè thêi vô cña thêi gian t : sè trung b×nh c¸c møc ®é cña c¸c thêi gian cïng tªn i : sè trung b×nh chung cña tÊt c¶ c¸c møc ®é trong d·y sè Tr­êng hîp 2: BiÕn ®éng thêi vô qua nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh cña c¸c n¨m cã sù t¨ng ( gi¶m) râ rÖt th× chØ sè thêi vô ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau: Trong ®ã :yi j møc ®é thùc tÕ ë thêi gian i cña n¨m j : møc ®é tÝnh to¸n ( cã thÓ lµ sè trung b×nh tr­ît hoÆc dùa vµo ph­¬ng tr×nh håi quy ë thêi gian i cña n¨m j ) n: sè n¨m nghiªn cøu. 4. Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn cña c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian C¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian yt cã thÓ ®­îc ph©n chia theo ba thµnh phÇn sau ®©y: Xu thÕ (ft ) nãi lªn xu h­íng ph¸t triÓn chñ yÕu cña hiÖn t­îng, mét sù tiÕn triÓn kÐo dµi theo thêi gian. BiÕn ®éng thêi vô (st) lµ sù biÕn ®éng cã tÝnh chÊt lÆp ®i lÆp l¹i trong nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh cña n¨m. BiÕn ®éng ngÉu nhiªn (zt ) lµ c¸c sai lÖch ngÉu nhiªn khái xu thÕ. Ba thµnh phÇn trªn ®­îc kÕt hîp theo hai d¹ng sau: D¹ng céng: yt= f (t) +s (t) +z (t) D¹ng nh©n: yt= f (t) * s (t) * z (t) D¹ng céng phï hîp víi biÕn ®éng thêi vô cã biªn ®é Ýt thay ®æi theo thêi gian .D¹ng nh©n phï hîp víi biÕn ®éng thêi vô cã biªn ®é thay ®æi lín theo thêi gian. 4.1.Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn theo d¹ng céng Gi¶ sö xu thÕ lµ hµm tuyÕn tÝnh f(t) = b0 + b1t BiÕn ®éng thêi vô st, biÕn ®éng ngÉu nhiªn zt bá qua. Trong viÖc ph©n t¸n c¸c thµnh phÇn cña d·y sè thêi gian ng­êi ta th­êng quan t©m ®Õn hai thµnh phÇn lµ xu thÕ vµ biÕn ®éng thêi vô. Do ®ã, trong thùc tÕ ng­êi ta th­êng sö dông m« h×nh : = b0 + b1 t +dt J = tµi liÖu quý Ký hiÖu dt = dj tµi liÖu th¸ng C¸c tham sè b0,, bt ,Si ®­îc thùc hiÖn b»ng b¶ng d­íi ®©y ( gäi B¶ng Buys-Ballot) B¶ng 2: Quý j N¨m i 1 2 3 4 Tæng i . Ti 1 yi j 2 . n Tæng quý T = åTj =åTi Trung b×nh quý j = (1,2,3…n) 4.2. Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn theo d¹ng nh©n yt = f(t) . d (t) . z(t) Tr­íc hÕt, tõ c¸c møc ®é cña d·y sè, ng­êi ta tÝnh c¸c sè trung b×nh tr­ît (cã thÓ tÝnh trung b×nh tr­ît mét hoÆc hai lÇn ). Ng­êi ta, hy väng r»ng viÖc tÝnh c¸c sè trung b×nh tr­ît sÏ nãi lªn xu thÕ biÕn ®éng cña hiÖn t­îng f(t) ta cã: dt .Zt = Gäi lµ trung b×nh xÐn : lµ trung b×nh tÝnh ®ù¬c b»ng c¸ch lo¹i bá gi¸ trÞ lín nhÊt vµ gi¸ trÞ nhá nhÊt cña tû sè. yt/ ft Tõ trung b×nh xÐn t×nh hÖ sè ®iÒu chØnh ( ký hiÖu lµ H) H= Tæng trung b×nh mong ®îi Tæng trung b×nh xÐn (tæng thÓ) Tæng trung b×nh mong ®îi lµ tæng trung b×nh trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã biÕn ®éng thêi vô. Nh­ vËy, ®èi víi tµi liÖu quý th× tæng trung b×nh mong ®îi lµ 4( hoÆc 400%) , tµi liÖu th¸ng lµ 12( hoÆc 1200% ). Tæng trung b×nh xÐn lµ tæng trung b×nh xÐn cña quý hoÆc th¸ng. ChØ sè thêi vô ®iÒu chØnh j =Trung b×nh xÐn j * H X¸c ®Þnh: Zt = yt/ft. dt 5. Nh÷ng ­u nh­îc ®iÓm khi vËn dông d·y sè theo thêi gian ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña c¸c hiÖn t­îng 5.1. ­u ®iÓm: ®¬n gi¶n, dÔ sö dông khi ph©n tÝch. 5.2. nh­îc ®iÓm : míi cho biÕt sù biÕn ®éng vÒ mÆt l­îng cña c¸c hiÖn t­îng qua thêi gian chø nã ch­a cho biÕt c¸c nh©n tè lµm biÕn ®éng cña c¸c hiÖn t­îng. V× vËy, khi sö dông d·y sè thêi gian ®Ó ph©n tÝch ph¶i biÕt kÕt hîp víi c¸c ph­¬ng ph¸p lý thuyÕt thèng kÕ kh¸c nh­ hÖ thèng chØ sè ®Ó ph©n tÝch c¸c nh©n tè t¸c ®éng lµm cho d·y sè thêi gian ®­îc ph©n tÝch hoµn thiÖn h¬n. Ch­¬ng 2 - Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ khu vùc dÞch vô cña n­íc ta 1.Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ khu vùc dÞch vô Ngµy nay trªn thÕ giíi, nÒn kinh tÕ kh«ng chØ ®¬n thuÇn víi c¸c s¶n phÈm vËt chÊt cô thÓ, mµ bªn c¹nh ®ã cßn tån t¹i c¸c s¶n phÈm dÞch vô.. DÞch vô lµ mét lo¹i s¶n phÈm kinh tÕ, kh«ng ph¶i lµ vËt phÈm mµ lµ c«ng viÖc cña con ng­êi d­íi h×nh th¸i lao ®éng thÓ lùc, kiÕn thøc, kü n¨ng chuyªn nghiÖp, kh¶ n¨ng tæ chøc vµ th­¬ng m¹i. C¸c ngµnh dÞch vô cÊu thµnh mät t« hîp liªn ngµnh réng r·i, ®¶m b¶o cho sù ho¹t ®éng cña b×nh th­êng, liªn tôc, ®Òu ®Æn cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi. V× vËy, ph¸t triÓn vµ ph©n bæ hîp tæ hîp ¸c ngµnh dÞch vô ®ãng vai trß quan träng, cã ý nghÜa to lín ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. Tæng thu nhËp cña mét quèc gia còng nh­ doanh thu cña mét doanh nghiÖp kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn sù ®ãng gãp cña lÜnh vùc dÞch vô. ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, tû träng cña khu vùc dÞch vô trong GDP th­êng rÊt cao, chiÕm tõ 60 – 70% GDP. Cô thÓ lµ ë MÜ 70% GDP lµ tõ dÞch vô. ë nh÷nh n­íc ®ang ph¸t triÓn cã tr×nh ®é trung b×nh chiªm h¬n 40%, ë nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn cã tr×nh ®é thÊp h¬n chiÕm gÇn 30%. §èi víi n­íc ta, môc tiªu ®Ò ra lµ ®Õn n¨m 2010 tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP lµ 42 – 43%. Theo nghÜa réng, dÞch vô ®­îc coi lµ lÜnh vùc kinh tÕ thø 3 trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. theo c¸ch hiÓu nµy, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ n»m ngoµi hai ngµnh c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ®Òu thuéc ngµnh dÞch vô. Theo nghÜa hÑp, dÞch vô lµ nh÷ng ho¹t ®éng hç trî kinh doanh, bao gåm hç trî tr­íc, trong vµ sau khi b¸n, lµ phÇn mÒm cña s¶n phÈm ®­îc cung øng cho kh¸ch hµng. Hiªn nay, nhiÒu tæ chøc kinh tÕ, c¸c c¸ nh©n ®µu t­ kh«ng Ýt tiÒn cña, c«ng søc vµo c¸c ho¹t ®éng dÞch vô, bëi nã ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao vµ ®ang lµ xu thÕ cña thêi ®¹i. 2.Thùc tr¹ng vÒ khu vùc dÞch vô cña n­íc ta hiÖn nay. 2.1. Kh¸i qu¸t chung Ngµnh dÞch vô bao gåm nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau vµ rÊt phøc t¹p. ë n­íc ta, do ch­a ®Þnh h×nh râ c¸c lo¹i dÞch vô, nªn viÖc ph©n chia c¸c nhãm ngµnh cßn khã kh¨n. Tuy nhiªn, cã thÓ ph©n c¸c nhãm ngµnh dÞch vô ë n­íc ta thµnh s¸u nhãm: nhãm c¸c ngµnh dÞch vô cã tÝnh chÊt s¶n xuÊt hoÆc liªn quan víi tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt; nhãm c¸c dÞch vô liªn quan víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt; nhãm c¸c dÞch vô cã liªn quan ví