Luận án Hệ thống các chính sách quản lý nhà nước ñối vớikinh doanh xăng dầu ở Việt Nam

Xăng dầu là mặt hàng chiến lược, có vai trò rất quan trọng trong tất cả các lĩnh vực sản xuất, ñời sống xã hội và bảo ñảm an ninh quốc phòng. Trong cân bằng năng lượng thế giới, xăng dầu và khí thiênnhiên chiếm tỷ lệ khoảng 63%, phần còn lại thuộc về than ñá (23%), ñiện hạt nhân và thuỷ ñiện (12,5%), các dạng năng lượng khác (1,5%). Chi phí về xăng dầu là một loại chi phí ñể sản xuất ra rất nhiều loại hàng hoá, ngay cả những hàng hoá sử dụng rất ít xăng dầu trong quá trình sản xuất vẫn ñòi hỏi phải có xăng dầu ñể vận chuyển từ nơi sản xuất ñến nơi tiêu thụ [33]. ỞViệt Nam, chi phí về xăng dầu chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành của nhiều ngành kinh tế: chiếm 40% giá thành của ngành vận tải ôtô, 22-52% trong ngành ñiện, 5-17% trong ngành công nghiệp và 3-15% trong ngành nông nghiệp [35]. Có thể nói rằng xăng dầu là nguồn nhiên liệu chính cho mọi hoạt ñộng của nền kinh tế. Vì vậy, không một quốc gia nào trên thế giới hoàn toànthả nổi hoạt ñộng kinh doanh xăng dầu mà luôn có sự can thiệp của Nhà nướcở các mức ñộ khác nhau với những công cụ khác nhau. Một sự bất ổn củathị trường xăng dầu có thể tạo ra gánh nặng ñối với các nền kinh tế tuỳ thuộc vào mức ñộ mà một quốc gia phụ thuộc vào xăng dầu nhập khẩu (về phương diện này thì hiện Việt Nam ñang phải nhập khẩu phần lớn lượng xăng dầu tiêu dùng trong nước) và việc tiêu thụ xăng dầu tương ñối so với tổng sản phẩm quốc dân (về phương diện này thì các quốc gia ñang phát triển chịu nhiều ảnh hưởng hơn so với các quốc gia công nghiệp phát triển do có tỷ lệ tiêu thụ xăng dầu so với tổng sản phẩm quốc dân cao hơn). Chính vì vậy, các chính sách quản lý nhà nước ñối với kinh doanh xăng dầu là thực sự có giá trị trongnghiên cứu, ñặc biệt là ñối với Việt Nam, một nước ñang phát triển và phải nhậpkhẩu phần lớn xăng dầu tiêu dùng trong nước.

pdf185 trang | Chia sẻ: oanh_nt | Lượt xem: 1602 | Lượt tải: 1download
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Hệ thống các chính sách quản lý nhà nước ñối vớikinh doanh xăng dầu ở Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
i LI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cu khoa hc ñc lp ca tôi. Các thông tin, s liu trong lun án là trung thc và có ngun gc rõ ràng, c th. Kt qu nghiên cu trong lun án là trung thc và chưa tng ñưc công b trong bt kỳ công trình nghiên cu nào khác. Nghiên cu sinh Bùi Th Hng Vit ii MC LC MC LC……………………………………………………… .…….……………ii DANH MC BNG BIU, HÌNH V…………………..…...…....... …..………...v LI M ðU…………………...……....…………………… ……..………………1 CHƯƠNG 1: KINH DOANH XĂNG DU VÀ CHÍNH SÁCH QUN LÝ NHÀ NƯC ðI VI KINH DOANH XĂNG DU................... .................................10 1.1. Kinh doanh xăng du........................................................................ 10 1.1.1. Xăng du và vai trò ca xăng du trong phát trin kinh t và ñi sng xã hi......................................................................................................10 1.1.2. ðc ñim ca kinh doanh xăng du ......................................................14 1.1.3. Các yu t nh hưng ñn kinh doanh xăng du ..................................18 1.2. Chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du...................... 21 1.2.1. Mc tiêu ca chính sách ........................................................................21 1.2.2. Nhng chính sách b phn ....................................................................23 1.3. Chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du mt s nưc................................................................................................... 48 1.3.1. Chính sách qun lý nhà nưc M ñi vi kinh doanh xăng du........48 1.3.2. Chính sách qun lý nhà nưc Trung Quc ñi vi kinh doanh xăng du .........................................................................................................50 1.3.3. Chính sách qun lý nhà nưc Malaixia ñi vi kinh doanh xăng du.............................................................................................. 54 1.3.4. Bài hc rút ra t các chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du ca mt s nưc có th áp dng vào ñiu kin ca Vit Nam.............56 CHƯƠNG 2: THC TRNG CHÍNH SÁCH QUN LÝ NHÀ NƯC ðI VI KINH DOANH XĂNG DU VIT NAM…………..………………….59 2.1. Hot ñng kinh doanh xăng du Vit Nam ................................... 59 2.1.1. S phát trin ca các doanh nghip kinh doanh xăng du Vit Nam 59 iii 2.1.2. Kt qu hot ñng ca các doanh nghip kinh doanh xăng du Vit Nam................................................................................................64 2.1.3. Nhng hn ch trong hot ñng ca các doanh nghip kinh doanh xăng du Vit Nam ......................................................................................65 2.2. Phân tích các chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du..................................................................................................... 68 2.2.1. Chính sách v ñiu kin gia nhp th trưng.........................................68 2.2.2. Chính sách thu .....................................................................................73 2.2.3. Chính sách giá .......................................................................................78 2.2.4. Chính sách v t chc th trưng...........................................................92 2.2.5. Chính sách hn ngch nhp khu........................................................101 2.2.6. Chính sách d tr ................................................................................108 2.2.7. Chính sách qun lý ño lưng và cht lưng xăng du........................115 2.2.8. Chính sách phòng cháy, cha cháy và bo v môi trưng.................119 2.3 ðánh giá chung v chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du .......................................................................................... 120 Kt lun chương 2 ................................................................................. 123 CHƯƠNG 3: GII PHÁP HOÀN THIN CHÍNH SÁCH QUN LÝ NHÀ NƯC ðI VI KINH DOANH XĂNG DU....................................................124 3.1. Các yu t nh hưng ñn chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du Vit Nam trong thi gian ti............................. 124 3.1.1. Xu hưng bin ñng ca th trưng xăng du th gii ......................124 3.1.2. Quá trình tăng trưng và phát trin kinh t xã hi trong nưc ........125 3.1.3. Thc thi các cam kt hi nhp ca Vit Nam......................................126 3.1.4. Ch trương xây dng các nhà máy lc du trong nưc......................128 3.2. Quan ñim hoàn thin chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du Vit Nam............................................................ 131 3.3. Các gii pháp hoàn thin chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du Vit Nam............................................................ 133 iv 3.3.1. Chun hoá các ñiu kin kinh doanh xăng du...................................133 3.3.2. Xây dng biu thu nhp khu theo giá tr tuyt ñi...........................134 3.3.3. Trao cho doanh nghip quyn t quyt ñnh giá.................................135 3.3.4. Hoàn thin chính sách v t chc th trưng ......................................139 3.3.5. B ch tiêu nhp khu ñi vi xăng du ..............................................141 3.3.6. Tăng khi lưng d tr quc gia v xăng du ....................................143 3.4.Các ñiu kin thc hin gii pháp ................................................... 144 3.4.1. Hoàn thin h thng pháp lut kinh doanh xăng du .........................144 3.4.2. Tăng cưng kim tra, giám sát ñi vi hot ñng kinh doanh xăng du......145 Kt lun chương 3 ................................................................................. 148 KT LUN.................................................... .............................................149 DANH MC CÁC CÔNG TRÌNH CA TÁC GI.......... ..................................150 TÀI LIU THAM KHO........................................... ...........................................151 PH LC…………..………………………...... ……..……………………..........157 v DANH MC BNG BIU, HÌNH V BNG BIU Bng 1.1. Ch tiêu hao ht xăng du…….………………………… .……………15 Bng 1.2. Nhng chính sách b phn ca chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du…………………….……………………….……… ……………24 Bng 1.3. Tr lưng du m xác minh…………………………… .…………….33 Bng 1.4. Cơ ch giá xăng du ti mt s quc gia……………….…… . ……….36 Bng 2.1. Sn lưng xăng du nhp khu năm 2007 2009…………..…………62 Bng 2.2. Cơ cu nhp khu xăng du tiêu dùng ni ña……………….. ……….63 Bng 2.3. T trng xăng du nhp khu ca các ñu mi……………..…………64 Bng 2.4. Kt qu hot ñng sn xut kinh doanh ca Tng công ty Xăng du Vit Nam giai ñon 20052009…………………………….……………… ….….…..65 Bng 2.5. Danh sách các doanh nghip ñưc cp phép nhp khu xăng du….....69 Bng 2.6. Din bin ñiu chnh thu nhp khu xăng du giai ñon 2000 2009………............................................................... ......... ...................75 Bng 2.7. Các khon thu ñi vi xăng du thu các doanh nghip kinh doanh nhp khu………………………………………………………….……..………77 Bng 2.8. Các khon thu, phí theo quy ñnh ca pháp lut………… .………….77 Bng 2.9. Bng tính giá cơ s theo Ngh ñnh s 84/2009/NðCP……….. ……..86 Bng 2.10. Các mc trích qu bình n mt hàng xăng A92……………. ……..90 Bng 2.11. Sơ ñ h thng bán l ca các doanh nghip nhp khu xăng du………………………………………………………………… ….…..95 Bng 2.12. Sơ ñ mng lưi phân phi xăng du ti Vit Nam…….……....... ….97 Bng 2.13. H thng phân phi bán l ti Vit Nam………………… ....... ……..98 Bng 2.14. S lưng ca hàng xăng du ti mt s ña phương…………....... ….99 Bng 2.15 . Hn ngch phân b cho các doanh nghip năm 2009…………… ...103 Bng 2.16. Sn lưng thc nhp ñ tiêu th ni ña ca các doanh nghip năm 2009………………………………………………………………………..104 vi Bng 2.17. T trng hn mc ti thiu và thc nhp ca các doanh nghip nhp khu xăng du………………………………………………………….... ……..105 Bng 2.18. Sn lưng thc nhp so vi hn mc ti thiu ñưc giao ca các doanh nghip năm 2009…………………………………………………….106 Bng 2.19. S lưng d tr nhà nưc v xăng du năm 2009 so vi sn lưng nhp khu phân theo mt hàng……………………………………… ... ………112 Bng 2.20 .Các ñơn v tham gia thc hin d tr Nhà nưc v xăng du và lưng tn kho hàng d tr tính ñn ht quý 3 năm 2010…………..............…………..113 Bng 2.21. Danh sách 11 ca hàng có mu xăng th nghim không ñt cht lưng............................................................................................... ...... .........118 Bng 3.1 . Các nhà máy sn xut xăng du hin có (ñn 30/6/2010)…...... …….128 Bng 3.2. Các nhà máy sn xut xăng du ñang ñu tư và chun b ñưc ñu tư…………………………………………………………….. …………129 HÌNH V Hình 1.1. Cây mc tiêu ca chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du……………………….…………………………… ..................…..21 Hình 1.2. Giá sàn…………………………………………………………………38 Hình 1.3. Giá trn……………...…………................……………………………39 1 LI M ðU 1. Tính cp thit ca ñ tài Xăng du là mt hàng chin lưc, có vai trò rt quan trng trong tt c các lĩnh vc sn xut, ñi sng xã hi và bo ñm an ninh quc phòng. Trong cân bng năng lưng th gii, xăng du và khí thiên nhiên chim t l khong 63%, phn còn li thuc v than ñá (23%), ñin ht nhân và thu ñin (12,5%), các dng năng lưng khác (1,5%). Chi phí v xăng du là mt loi chi phí ñ sn xut ra rt nhiu loi hàng hoá, ngay c nhng hàng hoá s dng rt ít xăng du trong quá trình sn xut vn ñòi hi phi có xăng du ñ vn chuyn t nơi sn xut ñn nơi tiêu th [33]. Vit Nam, chi phí v xăng du chim t trng ln trong giá thành ca nhiu ngành kinh t: chim 40% giá thành ca ngành vn ti ôtô, 2252% trong ngành ñin, 517% trong ngành công nghip và 315% trong ngành nông nghip [35]. Có th nói rng xăng du là ngun nhiên liu chính cho mi hot ñng ca nn kinh t. Vì vy, không mt quc gia nào trên th gii hoàn toàn th ni hot ñng kinh doanh xăng du mà luôn có s can thip ca Nhà nưc các mc ñ khác nhau vi nhng công c khác nhau. Mt s bt n ca th trưng xăng du có th to ra gánh nng ñi vi các nn kinh t tuỳ thuc vào mc ñ mà mt quc gia ph thuc vào xăng du nhp khu (v phương din này thì hin Vit Nam ñang phi nhp khu phn ln lưng xăng du tiêu dùng trong nưc) và vic tiêu th xăng du tương ñi so vi tng sn phm quc dân (v phương din này thì các quc gia ñang phát trin chu nhiu nh hưng hơn so vi các quc gia công nghip phát trin do có t l tiêu th xăng du so vi tng sn phm quc dân cao hơn). Chính vì vy, các chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du là thc s có giá tr trong nghiên cu, ñc bit là ñi vi Vit Nam, mt nưc ñang phát trin và phi nhp khu phn ln xăng du tiêu dùng trong nưc. 2 Thc t Vit Nam trong nhng năm qua, hot ñng kinh doanh xăng du ñang ngày càng phát trin. Nu như trưc ñây ch có mt doanh nghip nhà nưc ñc quyn kinh doanh xăng du thì ñn nay c nưc có 12 doanh nghip nhà nưc ñu mi nhp khu xăng du và rt nhiu doanh nghi p kinh doanh xăng du trên th trưng ni ña. Khi lưng xăng du nhp khu, tiêu th trên th trưng ni ña không ngng tăng (khong 10% mi năm). Kt cu h tng và phương tin phc v kinh doanh xăng du tng bưc ñưc tăng cưng theo hưng hin ñi hoá. H thng phân phi bán l ñã ñưc ph kín trên 63 tnh thành. Các khon thu t hot ñng kinh doanh xăng du vào ngân sách Nhà nưc mi năm lên ñn hàng chc nghìn t ñng. Có th nói rng, hot ñng kinh doanh xăng du trong nhng năm qua dưi s qun lý ca Nhà nưc ñã góp phn n ñnh th trưng trong nưc, thúc ñy sn xut phát trin và n ñnh ñi sng nhân dân k c trong ñiu kin tình hình chính tr th gii din bin phc tp. Thc t ñã cho thy, các chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du luôn ñưc ñi mi và hoàn thin theo hưng thúc ñy th trưng xăng du phát trin, ñm bo quyn li ca doanh nghip, quyn li ca ngưi tiêu dùng và thu ngân sách nhà nưc. Chính sách thu nhp khu thưng xuyên ñưc ñiu chnh phù hp vi bin ñng giá trên th trưng th gii. Chính sách giá cũng ñã to ñưc s n ñnh trong mt khong thi gian dài, k c khi giá xăng du th gii có bin ñng bt thưng góp phn vào s phát trin kinh t xã hi ca ñt nưc.... Tuy nhiên, chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du hin vn còn nhiu bt cp. Ví d như vic s dng các chính sách thu, giá và ch tiêu nhp khu chưa ñng b dn ñn s gián ñon ngun cung mt s thi ñim nhy cm, tăng gánh nng cho ngân sách nhà nưc và to sc ỳ cho các doanh nghip ñu mi nhp khu ñng thi dn ñn cuc rưt ñui 3 dưng như không có ñim dng gia thu nhp khu và giá xăng du trong nưc (năm 2004, 14 ln ñiu chnh thu sut thu nhp khu và 4 ln ñiu chnh giá bán l trong nưc). Vic qun lý các ñiu kin kinh doanh xăng du còn b buông lng trong nhiu năm là nguyên nhân ch yu làm cho th trưng xăng du phát trin ln xn. Chính sách quy hoch phát trin h thng các công trình xăng du chưa ñưc quan tâm ñúng mc, có s mt cân ñi ln trong ñu tư kt cu h tng phc v kinh doanh xăng du, có nơi quá dày như các vùng ñô th, có nơi li quá mng như các vùng sâu, vùng xa... Chính vì nhng lý do trên mà cn phi hoàn thin chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du ñ hot ñng này din ra theo ñúng quy ñnh ca pháp lut, ñm bo quyn li ca ngưi tiêu dùng, thúc ñy hot ñng sn xut kinh doanh và tránh tht thu cho ngân sách nhà nưc. 2. Tình hình nghiên cu T trưc ñn nay các tài liu trong nưc nghiên cu v hot ñng kinh doanh xăng du và chính sách qun lý nhà nưc ñi vi hot ñng này không nhiu. Lun án tin s duy nht nghiên cu v kinh doanh xăng du ñưc tin hành t năm 1995 ca Nguyn Cao Vãng vi ñ tài “ Kinh doanh xăng du theo cơ ch th trưng nưc ta hin nay”. Và năm 2001, B Thương mi (nay là B Công thương cơ quan qun lý nhà nưc ñi vi các doanh nghip kinh doanh xăng du) thc hin ñ tài khoa hc cp b “ði mi cơ ch qun lý Nhà nưc ñi vi mt hàng xăng du trong tình hình mi”. Mt vài năm tr li ñây, khi giá du thô th gii bin ñng theo chiu hưng tăng do nhng bt n ca tình hình chính tr th gii kéo theo vic giá bán l xăng du trong nưc liên tc b ñiu chnh tăng thì trên các tp chí khoa hc trong nưc xut hin mt lot các nghiên cu liên quan ñn th trưng xăng du và vai trò qun lý ca nhà nưc ñi vi th trưng này. Tuy nhiên, các nghiên cu này 4 ch tp trung vào vic lý gii ti sao nhà nưc phi bình n giá xăng du và bình n bng cách nào. Các lun án nưc ngoài liên quan ñn kinh doanh xăng du và các chính sách qun lý nhà nưc ñi vi hot ñng này cũng không nhiu. Ví d: Strategic Petroleum Reserve: United States energy security, oil politics, and petroleum reserves policies in the twentieth century Beaubourf B.A. – 1997; Energy consumption in Yemen: Economics and policy – Dahan A.A. – 1996; Petroleum developement in the context of selfreliance: China’s changing policy since 1960 – Lee H.P. – 1989; An application of rational choice theory to petroleum policies in Canada, Britian, and Norway Edwards M. – 1988; Petroleum politics in Japan: State and industry in a changing policy context – Caldwell M.A. – 1981; The politics of public enterprise oil and the French state – Feigenbaum .H.B. – 1981. Hu ht các nghiên cu này ñu tp trung vào vai trò qun lý ca nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du nhng khía cnh khác nhau. Mt s xem xét vai trò, v trí ca các tp ñoàn xăng du quc gia trong vic ñm bo ngun cung và ñnh giá hp lý các sn phm xăng du trên th trưng. Mt s khác li nghiên cu các chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du, song hu ht các tài liu ch nghiên cu tng chính sách riêng l tác ñng ñn kinh doanh xăng du như th nào. Nghiên cu v chính sách d tr xăng du chin lưc ca M, Beaubouf (1997) ñã ch ra vai trò ca d tr xăng du trong vic n ñnh ngun cung và nên d tr bao nhiêu và cách thc d tr như th nào [43]. Nghiên cu v chính sách ñnh giá xăng du ca Northwest Territories, Rattray (2000) ñã ñưa ra lý do ti sao Nhà nưc không nên kim soát giá xăng du trong nưc mà nên ñ th trưng t ñiu chnh [47]. Nghiên cu v chính sách thu xăng du ca 120 quc gia giai ñon 19901991, Gupta and Mahler (1994) ñã gii thích ti sao xăng du li b ñánh nhiu loi thu vi thu sut cao và các 5 quc gia xác ñnh t l thu như th nào [46]... Song các nghiên cu trên ñu ñưc tin hành nhng nưc có ñc ñim th trưng xăng du khác xa so vi Vit Nam. Tóm li, trong thi gian qua ñã có mt s nghiên cu v qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du Vit Nam. ðã có nhng kin ngh v gii pháp nâng cao hiu qu qun lý nhà nưc ñi vi lĩnh vc kinh doanh xăng du. Tuy nhiên, hin ti vn chưa có nghiên cu nào ti Vit Nam ñ cp mt cách tng th, toàn din v chính sách qun lý ca nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du. Trong khi ñó, vic ban hành và thc thi chính sách qun lý ca nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du nưc ta trên thc t còn mang tính ñi phó vi s thay ñi, tính ngn hn, chưa thc s ch ñng, chưa ñưa ra ñưc nhng chính sách có tính chin lưc, nhng nguyên tc và phương pháp thng nht ñ to ñiu kin thun li cho các cơ quan thc thi cũng như các doanh nghip kinh doanh xăng du. 3. Mc ñích nghiên cu Mc ñích nghiên cu ca Lun án là làm rõ cơ s lý lun v chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du trong ñiu kin hi nhp kinh t quc t ngày càng sâu rng và trong ñiu kin nn kinh t th gii có nhng bin ñng khó lưng. Trên cơ s vn dng các lý lun cơ bn vào phân tích, ñánh giá thc trng chính sách qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du Vit Nam, Lun án ñ xut mt s gii pháp c th ñ hoàn thin khung chính sách v qun lý nhà nưc ñi vi kinh doanh xăng du nhm to mt môi trưng kinh doanh bình ñng, cnh tranh ñ nâng cao hiu qu hot ñng ca các doanh nghip kinh doanh trong lĩnh vc này, ñm bo li ích chung ca toàn xã hi cũng như ñt mc tiêu v yêu cu an ninh năng lưng quc gia, to ñiu kin cho s phát trin n ñnh, bn vng ca nn kinh t. 6 4. ði tưng và phm vi nghiên cu ði tưng nghiên cu Kinh doanh xăng du hiu theo nghĩa ñy ñ bao gm các hot ñng: thăm dò; khai thác du m; ch bin du m thành các sn phm xăng du; xut, nhp khu xăng du; phân phi xăng du; dch v kho, cng và vn chuyn xăng du. Trong ñiu kin thc t ca nưc ta hin nay, thăm dò, khai thác và ch bin du m (các lĩnh vc ca công nghip du m – ngành du khí) ñang hot ñng ñc lp vi ngành xăng du. Mc dù nhà máy lc du Dung Qut ñã ñi vào hot ñng, tuy nhiên xăng du tiêu dùng nưc ta hin nay vn phi nhp khu vi s lưng ln. Do ñó, lun án ch quan tâm ñn các hot ñng kinh doanh xăng du sau: Nhp khu xăng du Phân phi xăng du Như vy, ñi tưng nghiên cu ca lun án là các chính sách qun lý ca nhà
Luận văn liên quan