Luận án Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------o0o---------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN CỦA DOANH NGHIỆP KHỞI NGHIỆP SÁNG TẠO VIỆT NAM Ngành: Quản trị kinh doanh NGUYỄN THỊ HẠNH Hà Nội, 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------o0o---------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN CỦA DOANH NGHIỆP KHỞI NGHIỆP SÁNG TẠO VIỆT NAM Ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 9340101 Nghiên cứu sinh: Nguyễn Thị Hạnh Người hướng dẫn khoa học: PGS,TS Lê Thái Phong Hà Nội, tháng 06 năm 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án tiến sĩ “Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập dưới sự hướng dẫn của PGS,TS. Lê Thái Phong. Các công tin, số liệu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng cụ thể và hợp pháp. Ngoài phần tài liệu tham khảo đã trích dẫn, nội dung của luận án do tôi tự nghiên cứu và chưa từng được công vố trong các công trình nghiên cứu trước đây. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm với sự trung thực của toàn văn luận án. Hà Nội, 2022 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Hạnh ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tiến sĩ và viết luận án, tôi đã nhận được nhiều sự quan tâm giúp đỡ, động viên đến từ thầy cô, đồng nghiệp, gia đình và các bạn. Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến người thầy hướng dẫn của tôi, PGS,TS. Lê Thái Phong vì những hướng dẫn khoa học, hỗ trợ nghiên cứu và gợi mở tri thức mới của thầy. Nhờ có sự giúp đỡ nhiệt tình của thầy tôi mới có thể hoàn thiện luận án của mình. Tiếp theo, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học và các phòng ban chức năng Trường đại học Ngoại Thương đã luôn hỗ trợ tôi trong quá trình học tập và hoàn thiện luận án. Xin cám ơn các thầy cô tham gia giảng dạy chương trình nghiên cứu sinh, các thầy cô trong các hội đồng sinh hoạt chuyên môn, hội đồng bảo vệ luận án các cấp đã có những góp ý quý báu để tôi có thể hoàn thiện luận án của mình. Lời cảm ơn chân thành xin được gửi tới Ban chủ nhiệm Khoa Quản trị Kinh doanh, Trường Đại học Ngoại thương cùng các thầy, cô trong Khoa đã hỗ trợ và luôn tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học nghiên cứu sinh và thực hiện luận án. Tôi xin cảm ơn các đồng nghiệp giảng viên trong và ngoài trường, chuyên gia hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam, các nhà đầu tư khởi nghiệp sáng tạo, các nhà sáng lập doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo cùng với những người bạn thân thiết đã đóng góp những ý kiến, luận điểm quan trọng giúp tôi hoàn hiện luận án của mình. Trên thực tế tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ, ủng hộ mà tôi không thể kể hết được ở đây. Cuối cùng, lời cảm ơn sâu sắc nhất xin được gửi tới gia đình thân yêu, đã luôn tin tưởng, động viên tôi hoàn thành việc học tiến sĩ của mình. Đây là món quà mà tôi muốn giành tặng cho gia đình của tôi. iii MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................ VII DANH MỤC BẢNG ............................................................................................. VIII PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .......................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 3 4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 5 5. Những đóng góp mới của luận án ..................................................................... 6 6. Kết cấu của luận án ........................................................................................... 8 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ..................................... 9 1.1. Các nghiên cứu liên quan đến doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo .............. 9 1.2. Các nghiên cứu liên quan đến huy động vốn cho khởi nghiệp .................... 12 1.3. Các nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến huy động vốn khởi nghiệp sáng tạo ................................................................................................................. 17 1.4. Khoảng trống nghiên cứu ............................................................................. 24 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN CỦA DOANH NGHIỆP KHỞI NGHIỆP SÁNG TẠO .................................................. 27 2.1. Khái quát về doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo........................................ 27 2.1.1. Khái niệm doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo .......................................... 27 2.1.2 Đặc điểm của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ...................................... 32 2.1.3 Hệ thống chính sách và pháp luật điều chỉnh doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam ................................................................................................. 34 2.2 Khái quát về huy động vốn doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ................. 35 2.2.1 Khái niệm về vốn và huy động vốn trong doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ........................................................................................................................... 35 2.2.2 Vai trò hoạt động huy động vốn đối với doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ........................................................................................................................... 37 2.2.3 Các giai đoạn huy động vốn doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ............... 38 iv 2.3 Các lý thuyết liên quan đến hoạt động huy động vốn doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo .................................................................................................... 40 2.3.1 Lý thuyết huy động nguồn lực (Resource mobilization theory) .................. 40 2.3.2 Lý thuyết Thông tin bất cân xứng (Asymetric information theory) ............ 42 2.3.3 Lý thuyết tín hiệu (Signaling theory) ......................................................... 43 2.3.4 Lý thuyết mạng lưới xã hội (Social netwwork theory) ............................... 45 2.4 Các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. ................................................................................................... 46 2.4.1 Cơ sở lập luận về các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ............................................................................... 46 2.4.2 Ảnh hưởng của vốn nhân lực đối với hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ............................................................................... 49 2.4.3 Ảnh hưởng của vốn xã hội đối với hoạt động huy động của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo .................................................................................................. 52 2.4.4 Ảnh hưởng của đặc điểm doanh nghiệp đối với hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo..................................................................... 53 CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................... 55 3.1. Quy trình nghiên cứu .................................................................................... 55 3.2. Mô hình nghiên cứu ...................................................................................... 58 3.2.1 Mô hình nghiên cứu sơ bộ ......................................................................... 58 3.2.2. Lấy ý kiến chuyên gia về mô hình nghiên cứu sơ bộ ................................. 59 3.2.3. Mô hình nghiên cứu chính thức ................................................................ 62 3.3. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................... 63 3.3.1 Vốn nhân lực và hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp .. 64 3.2.2 Vốn xã hội và hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp ...... 67 3.2.3 Đặc điểm của DNKNST và hoạt động huy động vốn ................................. 68 3.4. Đo lường các biến trong mô hình nghiên cứu .............................................. 70 3.4.1. Đo lường biến phụ thuộc .......................................................................... 70 3.4.2. Đo lường biến độc lập .............................................................................. 72 3.4.3. Biến kiểm soát .......................................................................................... 74 3.5. Thu thập dữ liệu nghiên cứu ........................................................................ 75 3.5.1. Dữ liệu nghiên cứu ................................................................................... 75 v 3.5.2. Thu thập dữ liệu nghiên cứu ..................................................................... 78 3.6. Phương pháp phân tích dữ liệu .................................................................... 79 3.7. Phương pháp phỏng vấn chuyên gia ............................................................ 82 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................ 85 4.1 Thực trạng chung hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam ................................................................................................ 85 4.2 Kết quả thống kê mô tả .................................................................................. 91 4.3 Kết quả phân tích chuẩn bị hồi quy .............................................................. 98 4.4 Kết quả phân tích hồi quy ........................................................................... 101 4.4.1 Kết quả mô hình các yếu tố ảnh hưởng tới khả năng huy động vốn của doanh nghiệp .............................................................................................................. 101 4.4.2 Kết quả mô hình các yếu tố ảnh hưởng tới khả năng huy động vốn của doanh nghiệp trong giai đoạn Covid-19 ...................................................................... 104 4.4.3 Kết quả mô hình các yếu tố ảnh hưởng tới giá trị huy động vốn của các doanh nghiệp .............................................................................................................. 106 4.4.4 Kết quả mô hình các yếu tố ảnh hưởng tới số vòng huy động vốn của doanh nghiệp .............................................................................................................. 108 4.4.5 Kết quả mô hình các yếu tố ảnh hưởng tới giai đoạn huy động vốn của doanh nghiệp .............................................................................................................. 113 4.4.6 Kết quả mô hình ảnh hưởng của ngành tới hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp .............................................................................................................. 118 4.4.7 Tổng hợp kết quả các giả thuyết của luận án ............................................ 119 4.5 Kết quả phỏng vấn chuyên gia .................................................................... 121 4.6 Thảo luận các kết quả nghiên cứu ............................................................... 125 4.6.1 Ảnh hưởng của vốn nhân lực tới hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ........................................................................................ 125 4.6.2 Ảnh hưởng của vốn xã hội đến hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ........................................................................................ 127 4.6.3. Ảnh hưởng của đặc điểm doanh nghiệp tới hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ............................................................................. 129 vi CHƯƠNG 5. MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ NHẰM THÚC ĐẨY HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN CỦA DOANH NGHIỆP KHỞI NGHIỆP SÁNG TẠO VIỆT NAM ....................................................................................................................... 132 5.1. Triển vọng phát triển thị trường vốn cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam ...................................................................................................... 132 5.2. Một số khuyến nghị nhằm đẩy mạnh hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam ............................................................. 135 5.2.1 Một số khuyến nghị đối với doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam ......................................................................................................................... 135 5.2.2 Một số khuyến nghị đối với nhà đầu tư khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam .. 140 5.2.3 Một số khuyến nghị đối với các nhà hoạch định chính sách hỗ trợ phát triển đầu tư khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam .............................................................. 142 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 145 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ..................................................... 150 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 151 PHỤ LỤC 1 ................................................................................................................ I PHỤ LỤC 2 ............................................................................................................... II PHỤ LỤC 3 .............................................................................................................. IV PHỤ LỤC 4 .............................................................................................................. VI vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt FFF Family, Friend, Fools Gia đình, Bạn bè, kẻ ngốc VC Venture capital Quỹ đầu tư mạo hiểm PE Private Equity Quỹ đầu tư tư nhân CVC Corporate venture capital Quỹ đầu tư doanh nghiệp DNKNST Doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo viii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Tổng quan các nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động huy động vốn sở hữu của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. ........................................................................ 20 Bảng 3.1 Kết quả khảo sát định tính lần 1 ............................................................................ 60 Bảng 4.1 Tổng quan mẫu khảo sát........................................................................................ 91 Bảng 4.2 Số lượng doanh nghiệp theo mã ngành trong dữ liệu nghiên cứu ........................... 91 Bảng 4.3 Kết quả thống kê mô tả biến sử dụng trong mô hình .............................................. 92 Bảng 4.4 Thống kê trung bình hoạt động huy động vốn theo ngành ..................................... 93 Bảng 4.5 Thống kê tần số hoạt động huy động vốn theo vị trí địa lý ..................................... 94 Bảng 4.6 Thống kê tần số hoạt động huy động vốn theo loại hình doanh nghiệp .................. 95 Bảng 4.7 Thống kê tần số hoạt động huy động vốn theo giới tính ......................................... 95 Bảng 4.8 Thống kê mô tả biến du học .................................................................................. 97 Bảng 4.9 Thống kê mô tả biến nhóm sáng lập ...................................................................... 97 Bảng 4.10 Kết quả phân tích tương quan giữa các biến độc lập và phụ thuộc ..................... 100 Bảng 4.11 Kết quả mô hình các yếu tố ảnh hưởng tới khả năng huy động vốn của doanh nghiệp ................................................................................................................................ 102 Bảng 4.12 Mô hình các yếu tố ảnh hưởng tới khả năng huy động vốn của doanh nghiệp trong giai đoạn Covid-19 ............................................................................................................ 104 Bảng 4.13 Kết quả mô hình các yếu tố ảnh hưởng tới giá trị huy động vốn của các doanh nghiệp ................................................................................................................................ 106 Bảng 4.14 Kết quả mô hình các yếu tố ảnh hưởng tới số vòng huy động vốn của doanh nghiệp .......................................................................................................................................... 109 Bảng 4.15 Kết quả mô hình các yếu tố ảnh hưởng tới giá trị trung bình của mỗi vòng huy động vốn ............................................................................................................................ 111 Bảng 4.16 Kết quả mô hình các yếu tố ảnh hưởng tới giai đoạn huy động vốn của doanh nghiệp ................................................................................................................................ 114 Bảng 4.17 Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả huy động vốn cho mỗi giai đoạn: serie A và Serie B ............................................................................................................................... 116 Bảng 4.18 Kết quả kiểm định Manova ............................................................................... 118 Bảng 4.19 Kết quả mô hình hồi quy ảnh hưởng của ngành tới hoạt động huy động vốn...... 118 ix DANH MỤC HÌNH Hình 2.1 Các nguồn lực của doanh nghiệp khởi nghiệp ........................................................ 46 Hình 3.1 Quy trình nghiên cứu ............................................................................................. 56 Hình 3.2 Mô hình nghiên cứu sơ bộ ..................................................................................... 58 Hình 3.3 Mô hình nghiên cứu .............................................................................................. 63 Hình 4.1 Số lượng doanh nghiệp thành lập mới và doanh nghiệp giải thể giai đoạn 2017 -2021 ............................................................................................................................................ 86 Hình 4.2 Tổng số tiền đầu tư và số lượng các thương vụ đầu tư vào Việt Nam ..................... 87 Hình 5.1 Khó khăn của DNKNST Việt Nam ...................................................................... 133 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Hiện nay năng lực đổi mới sáng tạo ngày càng được nhiều quốc gia đưa vào là một trong các lợi thế cạnh tranh chính nhằm thúc đẩy sự thịnh vượng của nền kinh tế, xã hội trong dài hạn (Schumpeter, 1934). Trong đó doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo được cho là đóng vai trò chính tham gia vào hoạt động đổi mới sáng tạo của nền kinh tế. Theo Lerner (1994), các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo đã góp phần thúc đẩy nền kinh tế phát triển hơn các doanh nghiệp lớn, cụ thể các doanh nghiệp nhỏ tạo ra phần lớn việc làm cho xã hội từ sau những năm 1980, đồng thời các doanh nghiệp khởi nghiệp đã tạo ra nhiều đổi mới hơn (Scherer, 1991). Xu hướng này vẫn tồn tại trong suốt thế kỷ qua, đặc biệt là thời kỳ phát triển của Internet và công nghệ số. Do đó không thể bác bỏ được vai trò của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo đối với nền kinh tế trên thế giới và đặc biệt là các nền kinh tế mới nổi như Việt Nam. Mục đích chính của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo là giới thiệu các sản phẩm mới ra thị trường với mô hình kinh doanh có tính lặp và có thể mở rộng. Do đó, để doanh nghiệp có thể phát triển tốt, điều kiện tiên quyết là có dòng vốn tốt để thực hiện kinh doanh. Tuy nh