Luận án Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông khu vực đông Nam bộ trong bối cảnh đổi mới giáo dục

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH NGUYỄN VĂN TOÀN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHU VỰC ĐÔNG NAM BỘ TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Nghệ An, năm 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH NGUYỄN VĂN TOÀN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHU VỰC ĐÔNG NAM BỘ TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 62.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS NGUYỄN THỊ MỸ TRINH 2. TS. HỒ VĂN LIÊN Nghệ An, năm 2016 LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS Nguyễn Thị Mỹ Trinh và TS. Hồ Văn Liên là những nhà khoa học đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Quý lãnh đạo Trường Đại học Vinh, và các nhà khoa học, các giảng viên, cán bộ quản lý đã nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu đề tài luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo các Sở Giáo dục và Đào tạo, các phòng ban trực thuộc Sở các tỉnh: Đồng Nai, Tây Ninh, Bà Rịa – Vũng Tàu và TP Hồ Chí Minh, các đồng nghiệp và quý thầy giáo, cô giáo của các trường trung học phổ thông tôi tiến hành nghiên cứu, khảo sát và người thân, gia đình đã khuyến khích, động viên, giúp tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án này. Tác giả luận án Nguyễn Văn Toàn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Văn Toàn MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................ 3 5. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 3 6. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................... 3 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .............................. 4 8. Luận điểm bảo vệ ................................................................................ 6 9. Đóng góp mới của luận án .................................................................. 7 10. Cấu trúc của luận án ......................................................................... 7 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ........................................................................ 8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................. 8 1.1.1. Những nghiên cứu về hoạt động bồi dưỡng giáo viên .................... 8 1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông .......................................................................................... 20 1.1.3. Nhận định chung về các công trình nghiên cứu ............................ 26 1.2. Một số khái niệm công cụ ...................................................................... 28 1.2.1. Bồi dưỡng ...................................................................................... 28 1.2.2. Hoạt động bồi dưỡng giáo viên ..................................................... 28 1.2.3. Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên ........................................ 29 1.2.4. Giải pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông ........................................................................................................ 30 1.3. Hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ............................................................................................. 31 1.3.1. Những yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông ................................. 31 1.3.2. Đổi mới hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ....................................................................... 37 1.4. Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ............................................................................. 41 1.4.1. Định hướng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ................................................... 41 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ................................................... 42 1.4.3. Chủ thể quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông ........................................................................................................ 48 1.4.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ............ 51 Kết luận chương 1 ......................................................................................... 56 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHU VỰC ĐÔNG NAM BỘ TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ................................................ 57 2.1. Tổ chức nghiên cứu thực trạng ............................................................. 57 2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng ............................................................. 59 2.2.1. Khái quát tình hình kinh tế - xã hội khu vực Đông Nam Bộ ........ 59 2.2.2. Thực trạng hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông 60 2.2.3. Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông ....................................................................................................... 80 2.2.4. Thực trạng triển khai các giải pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông ................................................................. 90 2.3. Kinh nghiệm quốc tế về quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông ................................................................................................. 92 2.4. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục............................... 98 Kết luận chương 2 ....................................................................................... 102 Chương 3. GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHU VỰC ĐÔNG NAM BỘ TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC............................................ 103 3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp .............................................................. 103 3.2. Giải pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông khu vực Đông Nam Bộ trong bối cảnh đổi mới giáo dục ............. 104 3.2.1. Tổ chức xây dựng khung năng lực của người giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ......................................... 104 3.2.2. Lập kế hoạch hoạt động bồi dưỡng giáo viên theo khung năng lực của người giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ............................................................................................................... 110 3.2.3. Tổ chức thực hiện các hoạt động bồi dưỡng giáo viên theo khung năng lực giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ............................................................................................................... 114 3.2.4. Chỉ đạo đánh giá hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông về đổi mới giáo dục phổ thông theo bộ tiêu chí và quy trình chặt chẽ ......................................................................................................... 116 3.2.5. Đảm bảo các điều kiện để quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục .......................... 122 3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất ............................................................................................................... 126 3.3.1. Tổ chức khảo nghiệm ................................................................. 126 3.3.2. Kết quả khảo nghiệm ................................................................. 128 3.4. Tổ chức thử nghiệm giải pháp lập kế hoạch bồi dưỡng giáo viên theo khung năng lực giáo viên trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ......................................................................................................... 131 3.4.1. Mục đích nghiên cứu ................................................................. 131 3.4.2. Giả thuyết khoa học .................................................................... 131 3.4.3. Phân tích kết quả thử nghiệm ...................................................... 132 Kết luận chương 3 ....................................................................................... 137 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................ 138 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ .............. 144 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 146 PHỤ LỤC .................................................................................................... 157 DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT BDGV : Bồi dưỡng giáo viên CBQL : Cán bộ quản lí CNH-HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo GDPT : Giáo dục phổ thông GD : Giáo dục GV : Giáo viên HS : Học sinh QLGD : Quản lí giáo dục THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TP : Thành phố UBND : Ủy ban nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC BẢNG STT Tên bảng Trang Bảng 2.1 Nhận thức của CBQL và GV về hoạt động BDGV THPT 61 Bảng 2.2 Thực trạng về phẩm chất và năng lực của GV THPT 63 Bảng 2.3 Phẩm chất và năng lực của người GV THPT đáp ứng yêu cầu đổi mới GDPT 65 Bảng 2.4 Thực trạng việc xây dựng mục tiêu BDGV THPT 67 Bảng 2.5 Nội dung BDGV THPT 70 Bảng 2.6 Phương pháp BDGV THPT 75 Bảng 2.7 Hình thức tổ chức BDGV THPT 78 Bảng 2.8 Thực trạng lập kế hoạch BDGV THPT 80 Bảng 2.9 Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch BDGV THPT 82 Bảng 2.10 Thực trạng chỉ đạo thực hiện kế hoạch BDGV THPT 84 Bảng 2.11 Thực trạng nội dung đánh giá việc thực hiện kế hoạch BDGV THPT 86 Bảng 2.12 Thực trạng quản lý cơ sở vật chất và các điều kiện phục vụ hoạt động BDGV THPT 88 Bảng 2.13 Thực trạng thực hiện các giải pháp quản lý hoạt động BDGV THPT 91 Bảng 3.1 Đánh giá về tính cần thiết của các giải pháp được đề xuất 128 Bảng 3.2 Đánh giá về tính khả thi của các giải pháp được đề xuất 130 Bảng 3.3 Kết quả thực nghiệm sư phạm về giải pháp được đề xuất 134 DANH MỤC CÁC HÌNH STT Tên hình Trang Hình 1 Đánh giá chung về nhận thức của CBQL và GV về hoạt động BDGV 62 Hình 2 Đánh giá chung về phẩm chất và năng lực của GV THPT 64 Hình 3 Đánh giá chung về phẩm chất và năng lực của người GV đáp ứng yêu cầu đổi mới GDPT 66 Hình 4 Thực trạng thực hiện mục tiêu BDGV THPT 68 Hình 5 Đánh giá về mức độ thường xuyên của các nội dung BDGV 72 Hình 6 Đánh giá về mức độ hiệu quả của các nội dung BDGV 73 Hình 7 Mức độ hiệu quả của các hình thức BDGV THPT 79 Hình 8 Đánh giá chung về cơ sở vật chất và các điều kiện phục vụ hoạt động BDGV THPT 89 Hình 9 Quy trình đánh giá hoạt động BDGV THPT 121 Hình 10 Kết quả thử nghiệm về giải pháp 135 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Từ khi Việt Nam gia nhập WTO, kinh tế xã hội của đất nước đã đạt được những thành tựu mới, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân. Tuy nhiên, những thách thức đặt ra cũng không ít, đòi hỏi mỗi quốc gia, mỗi địa phương trong từng lĩnh vực cần tìm được giải pháp phát triển phù hợp với xu thế của thời đại trên cơ sở giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc. Lĩnh vực GD của nước ta cũng không nằm ngoài quy luật đó. Nhận rõ vai trò và tầm quan trọng của GD&ĐT đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước, Nghị quyết đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, XII của Đảng ta đã xác định rõ nhiệm vụ đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. GD Việt Nam trong giai đoạn hiện nay đang phải đối mặt với nhiều vấn đề cấp bách cần giải quyết. Một trong những vấn đề đó là chất lượng đào tạo nguồn nhân lực chưa đáp ứng tốt yêu cầu của thời kỳ CNH, HĐH. Để giải quyết vấn đề cấp bách nói trên, cần phải tìm ra nhiều giải pháp hệ thống, đồng bộ, vừa mang tính đột phá trước mắt vừa đảm bảo tính bền vững lâu dài. Đó là phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ QLGD, hoàn thiện hệ thống GD quốc dân; điều chỉnh và ban hành các luật có liên quan; xây dựng chương trình, sách giáo khoa mới; đổi mới cơ chế quản lý nhà nước về GD&ĐT Trong đó, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo được coi là nhiệm vụ tiên quyết bởi một thực tế đáng lo ngại là một bộ phận không nhỏ đội ngũ GV ở các cấp học, bậc học hiện nay chưa đáp ứng yêu cầu về nâng cao chất lượng của ngành GD, đặc biệt, trước những yêu cầu cấp thiết về đổi mới căn bản và toàn diện GD ở Việt Nam. Nhận thức rõ về thực trạng chất lượng đội ngũ GV, đồng thời căn cứ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và những đòi hỏi đối với ngành GD, những năm qua, Bộ GD&ĐT đã tăng cường hoạt động bồi dưỡng, nâng cao chất lượng đội ngũ GV. Chủ trương rất đúng đắn, chỉ đạo rất hợp lý, tuy nhiên, việc thực hiện 2 chủ trương trên đang còn nhiều bất cập. Hoạt động BDGV THPT hiện nay còn còn mang tính phong trào, chưa thực sự gắn với yêu cầu thực hiện nhiệm vụ của người GV trong đổi mới GDPT Việt Nam. Công tác quản lý hoạt động BDGV THPT chưa thực sự hiệu quả, do chưa thực hiện tốt trong khâu phối hợp giữa các chủ thể quản lý hoạt động BDGV các cấp: Bộ- Sở- Trường, chưa phát huy tốt vai trò của các chủ thể quản lý trong công tác quản lý hoạt động BDGV THPT. Đặc biệt, việc tiếp cận và sử dụng những thành tựu công nghệ thông tin trong quản lý cũng như trong hoạt động BDGV còn rất hạn chế. Đông Nam Bộ có vị trí và vai trò đặc biệt quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của cả nước, là một trong những khu vực có tiềm lực kinh tế phát triển nhất và là một phần của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam ở nước ta hiện nay. Thế mạnh hiện nay của khu vực này là trong lĩnh vực thu hút đầu tư, ngay cả là đầu tư nước ngoài gắn với phát triển bền vững về công nghiệp và dịch vụ. Bên cạnh đó, Đông Nam Bộ là một trong những khu vực có nguồn nhân lực dồi dào, trình độ và chất lượng nguồn nhân lực nơi đây cũng được xếp ở mức cao hơn so với mặt bằng chung của cả nước do hệ thống GD ngày càng được chú trọng với số lượng các trường THPT và số lượng GV tập trung khá lớn, chủ yếu là tập trung ở Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu. Từ những lý do nêu trên, chúng tôi chọn đề tài “Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông khu vực Đông Nam Bộ trong bối cảnh đổi mới giáo dục” để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất các giải pháp quản lý hoạt động BDGV THPT khu vực Đông Nam Bộ trong bối cảnh đổi mới giáo dục ở Việt Nam. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu Khách thể nghiên cứu: Hoạt động bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông. 3 Đối tượng nghiên cứu: Giải pháp quản lý hoạt động BDGV THPT khu vực Đông Nam Bộ trong bối cảnh đổi mới giáo dục. 4. Giả thuyết khoa học Hiện nay, hoạt động BDGV THPT chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới GD phổ thông. Nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ các giải pháp thì có thể nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động BDGV THPT trong bối cảnh đổi mới GD. Trong đó, cần tập trung vào các giải pháp cụ thể như: công tác tổ chức xây dựng khung năng lực của người GV, lập kế hoạch hoạt động BDGV dựa trên khung năng lực người GV THPT, triển khai các hoạt động BDGV THPT theo khung năng lực, chỉ đạo đánh giá hoạt động BDGV THPT theo bộ tiêu chí và quy trình chặt chẽ, đồng thời đảm bảo các điều kiện để quản lý hoạt động BDGV THPT trên cơ sở tăng cường vai trò quản lý của địa phương và nhà trường. Bên cạnh đó còn phải xác định những năng lực cần BD để thực hiện nhiệm vụ mới của người GV. Quản lý hoạt động BDGV THPT một cách phù hợp với đặc điểm các tỉnh khu vực Đông Nam bộ thì có thể đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. 5. Phạm vi nghiên cứu - Luận án tập trung nghiên cứu giải pháp quản lý hoạt động BDGV THPT của cấp quản lý ở Sở GD&ĐT và các trường THPT khu vực Đông Nam Bộ. - Luận án tổ chức khảo sát thực trạng, thăm dò sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất ở khu vực Đông Nam bộ (tại TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Tây Ninh). 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động BDGV THPT trong bối cảnh đổi mới GD ở Việt Nam - Nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động BDGV THPT khu vực Đông Nam Bộ trong bối cảnh đổi mới GD ở Việt Nam - Đề xuất và kiểm chứng tính khả thi của các giải pháp quản lý hoạt động BDGV THPT khu vực Đông Nam Bộ trong bối cảnh đổi mới GD ở Việt Nam. 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4 7.1. Phương pháp luận 7.1.1. Tiếp cận hệ thống Trong luận án xem xét mối quan hệ biện chứng giữa các vấn đề có liên quan một cách hệ thống, cụ thể: vấn đề đổi mới GD – yêu cầu mới đối với việc thực hiện nhiệm vụ và năng lực nghề nghiệp của người GV THPT- vấn đề đổi mới hoạt động BDGV và quản lý hoạt động BDGV THPT khu vực Đông Nam Bộ, từ đó, xác định được các giải pháp quản lý hoạt động BDGV nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới GD ở Việt Nam. Từng vấn đề nói trên cũng được nghiên cứu một cách hệ thống, trên cơ sở phân tích các cấu phần và mối quan hệ qua lại giữa chúng. Cụ thể: coi hoạt động BDGV THPT là một hệ thống và tập trung phân tích từng cấu phần và mối quan hệ biện chứng giữa các cấu phần (mục đích, nhiệm vụ, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức, cũng như cách đánh giá chất lượng hoạt động BDGV) với chất lượng hoạt động bồi dưỡng. Tương tự: nghiên cứu về quản lý hoạt động BDGV THPT thông qua việc nghiên cứu các thành tố cấu trúc: xác định mục tiêu và lập kế hoạch BD, tổ chức thực hiện kế hoạch BD, chỉ đạo thực hiện kế hoạch và kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch BDGV THPT, và mối quan hệ giữa chúng với yêu cầu đổi mới GD ở Việt Nam. 7.1.2. Tiếp cận thực tiễn Chất lượng hoạt động BDGV được xác định dựa trên sự phân tích các cứ liệu thực tiễn để đánh giá mức độ đạt được các mục tiêu bồi dưỡng, đó là những phẩm chất, năng lực người GV THPT sau hoạt động bồi dưỡng. Quản lý hoạt động BDGV THPT được xác định dựa trên sự phân tích các cứ liệu thực tiễn nhằm đánh giá mức độ đáp ứng của kết quả hoạt động BDGV so với mục tiêu đặt ra trên cơ sở tính đến mức chi phí về nguồn lực (nhân lực, vật lực và tài lực) phục vụ cho hoạt động bồi dưỡng giáo viên. 7.1.3. Tiếp cận theo năng lực nghề nghiệp GV THPT Việc tiếp cận theo năng lực nghề nghiệp để thấy được phẩm chất, năng lực của đội ngũ GV trường THPT đã đạt được ở mức độ nào so với yêu cầu thực 5 hiện nhiệm vụ, từ đó, xác định được những yêu cầu về kiến thức, kỹ năng, thái độ cần có của người GV trước yêu cầu đổi mới GDPT, đồng thời, giúp nhà quản lý có giải pháp cho việc nâng cao phẩm chất, năng lực của đội ngũ GV tr