Luận văn Thiết kế ebook hỗ trợ việc dạy và học hóa hữu cơ lớp 11 chương trình cơ bản

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Huỳnh Lâm Thị Ngọc Thảo THIẾT KẾ EBOOK HỖ TRỢ VIỆC DẠY VÀ HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP 11 CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Huỳnh Lâm Thị Ngọc Thảo THIẾT KẾ EBOOK HỖ TRỢ VIỆC DẠY VÀ HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP 11 CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN Chuyên ngành : Lí luận và phương pháp dạy học môn hóa học Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. TRẦN THỊ TỬU Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài nỗ lực của bản thân, tác giả đã nhận được sự giúp đỡ to lớn của các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và các em học sinh. Bằng tất cả lòng kính trọng và và biết ơn sâu sắc, tác giả xin gởi lời cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu trường ĐHSP TP. Hồ Chí Minh, phòng Sau đại học, quý thầy cô đã tận tình giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi để các học viên hoàn thành khóa học. Tác giả cũng xin gởi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến: PGS. TS. Trần Thị Tửu, cô đã hướng dẫn tận tình, động viên và theo dõi sát sao với tinh thần trách nhiệm cùng lòng thương mến trong suốt quá trình tôi thực hiện luận văn này. PGS.TS. Trịnh Văn Biều, Trưởng Khoa Hóa, ĐHSP TP. Hồ Chí Minh. Cảm ơn thầy đã dành rất nhiều thời gian, công sức và những lời chỉ bảo tận tình trong suốt quá trình làm luận văn. Quý thầy cô, các bạn đồng nghiệp và các em học sinh tại các trường phổ thông đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Cuối cùng xin cảm ơn sự quan tâm và ủng hộ của gia đình, bạn bè, đó là nguồn động viên tinh thần rất lớn để tôi theo đuổi và hoàn thành tốt luận văn. Thành phố Hồ Chí Minh, 2011 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... 1 MỤC LỤC ......................................................................................................... 1 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................... 1 DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................ 1 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ ........................................................... 1 MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................... 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 2 5. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 3 6. Gỉa thuyết khoa học ................................................................................... 3 7. Phương pháp và phương tiện nghiên cứu .................................................. 3 8. Những đóng góp mới của đề tài ................................................................ 4 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................. 5 1.1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................................. 5 1.2. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC ................................................ 7 1.2.1. Những định hướng đổi mới phương pháp dạy học ......................... 7 1.2.2. Một số phương pháp dạy học hiện đại ............................................ 9 1.3. TỰ HỌC ............................................................................................... 21 1.3.1. Khái niệm tự học ........................................................................... 21 1.3.2. Vai trò của tự học .......................................................................... 22 1.3.3. Biện pháp phát huy tự học cho học sinh THPT ............................ 23 1.4. CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC ....... 26 1.4.1. Vai trò của CNTT và truyền thông trong dạy học ........................ 26 1.4.2. Xu hướng ứng dụng CNTT và truyền thông trong dạy học .......... 29 1.5. EBOOK ................................................................................................ 33 1.5.1. Khái niệm Ebook ........................................................................... 33 1.5.2. Tiện ích và nhược điểm của ebook ............................................... 34 1.5.3. Các phần mềm hỗ trợ thiết kế ebook ............................................. 35 1.5.4. Các yêu cầu đối với ebook ............................................................ 39 CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ EBOOK PHẦN HÓA HỮU CƠ LỚP 11 CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN ............................................................................................. 41 2.1. TỔNG QUAN VỀ PHẦN hóa HỮU CƠ LỚP 11 ............................... 41 2.1.1. Đặc điểm phần hóa hữu cơ trong chương trình hóa học phổ thông41 2.1.2. Nội dung chương 8, 9 lớp 11 sách giáo khoa cơ bản .................... 42 2.1.3. Các nguyên tắc sư phạm khi giảng dạy phần hữu cơ .................... 46 2.1.4. Phương pháp dạy học phần hữu cơ ............................................... 47 2.2. NGUYÊN TẮC VÀ QUY TRÌNH THIẾT KẾ EBOOK .................... 49 2.2.1. Nguyên tắc thiết kế ebook ............................................................. 49 2.2.2. Quy trình thiết kế ebook ................................................................ 51 2.3. CẤU TRÚC EBOOK ........................................................................... 52 2.3.1. Trang giới thiệu ............................................................................. 52 2.3.2. Trang chủ ....................................................................................... 53 2.3.3. Trang giáo viên .............................................................................. 54 2.3.4. Trang học sinh ............................................................................... 56 2.4. NỘI DUNG EBOOK............................................................................ 57 2.4.1. Hệ thống kiến thức trọng tâm ........................................................ 57 2.4.2. Hệ thống bài tập ............................................................................ 60 2.5. MỘT SỐ BÀI LÊN LỚP CÓ SỬ DỤNG EBOOK ............................. 60 2.5.1. Giáo án bài 40 ................................................................................ 60 2.5.2. Giáo án bài 42 ................................................................................ 65 2.5.3. Giáo án bài 43 ................................................................................ 68 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................... 72 3.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM ............................................................. 72 3.2. NỘI DUNG THỰC NGHIỆM ............................................................. 72 3.3. ĐỐI TƯỢNG THỰC NGHIỆM .......................................................... 73 3.4. TIẾN HÀNH THỰC NGHIỆM ........................................................... 73 3.4.1. Chuẩn bị......................................................................................... 73 3.4.2. Tiến hành hoạt động thực nghiệm trên lớp ................................... 74 3.4.3. Xử lý kết quả thực nghiệm ............................................................ 75 3.5. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM ............................................................... 76 3.5.1. Kết quả đánh giá về mặt định tính................................................. 76 3.5.2. Kết quả đánh giá về mặt định lượng ............................................. 77 3.5.2.1. Kết quả bài kiểm tra 15p ............................................................ 77 3.5.2.2. Kết quả bài kiểm tra 45p ............................................................ 80 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 87 1. KẾT LUẬN ............................................................................................. 87 2. KIẾN NGHỊ............................................................................................. 89 3. HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA ĐỀ TÀI .................................................. 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 91 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 96 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CĐ cao đẳng CNTT công nghệ thông tin CSS cascading Style Sheets – Bảng kiểu xếp chồng DHDA dạy học dự án ĐC đối chứng ĐH đại học GV giáo viên HS học sinh HTML hypertext Markup Language – Ngôn ngữ liên kết siêu văn bản ICT information and communication technology – Công nghệ thông tin và truyền thông p phút PPDH phương pháp dạy học PTHH phương trình hóa học THCS Trung học cơ sở THCVĐ tình huống có vấn đề THPT Trung học phổ thông TN lớp thực nghiệm TNKQ trắc nghiệm khách quan DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Thống kê số liệu đề tài liên quan đến CNTT ............................................. 5 Bảng 2.1. Phân phối chương trình các chương 8, 9 lớp 11 ...................................... 42 Bảng 2.2. Hướng dẫn giảm tải sách giáo khoa ......................................................... 44 Bảng 2.3. Nhóm chức và tính chất hóa học dặc trưng ............................................. 58 Bảng 3.1. Các lớp thực nghiệm và đối chứng .......................................................... 73 Bảng 3.2. Kết quả nhận xét của học sinh về ebook .................................................. 76 Bảng 3.3. Điểm bài kiểm tra 15p lần 1..................................................................... 77 Bảng 3.4. Điểm bài kiểm tra 15p lần 2..................................................................... 77 Bảng 3.5. Điểm tổng hợp kết quả của 2 bài kiểm tra 15p ........................................ 78 Bảng 3.6. Phân phối tần suất của 2 bài kiểm tra 15p ............................................... 78 Bảng 3.7. Tổng hợp kết quả của 2 bài kiểm tra 15p ................................................ 79 Bảng 3.8. Điểm bài kiểm tra 45p lần 1..................................................................... 80 Bảng 3.9. Điểm bài kiểm tra 45p lần 2..................................................................... 80 Bảng 3.10. Điểm tổng hợp kết quả của 2 bài kiểm tra 45p ...................................... 80 Bảng 3.11. Phân phối tần suất của 2 bài kiểm tra 45p ............................................. 81 Bảng 3.12. Phân phối tần suất lũy tích của 2 bài kiểm tra 45p ................................ 81 Bảng 3.13. Tổng hợp kết quả học tập của 2 bài kiểm tra 45p .................................. 83 Bảng 3.14. Tổng hợp các tham số đặc trưng của 2 bài kiểm tra ............................. 85 Bảng 3.15. Thống kê tkđ của 4 cặp ĐC-TN .............................................................. 85 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 1.1. Bốn mục tiêu của giáo dục ......................................................................... 8 Hình 1.2. Sơ đồ mối quan hệ giữa các nhân tố ........................................................ 14 Hình 1.3. Chu trình học ba thời ................................................................................ 23 Hình 1.4. Các phần mềm hỗ trợ thiết kế ebook ........................................................ 35 Hình 1.5. Minh họa cho việc dùng photoshop khi thiết kế ...................................... 36 Hình 1.6. Minh họa cho việc dùng flash trong thiết kế ............................................ 37 Hình 1.7. Minh họa cho việc dùng Dreamweaver trong thiết kế ............................. 38 Hình 2.1. Sơ đồ cấu trúc ebook ................................................................................ 52 Hình 2.2. Trang giới thiệu ebook ............................................................................. 53 Hình 2.3. Trang chủ ebook ....................................................................................... 53 Hình 2.4. Trang giáo viên trong ebook .................................................................... 54 Hình 2.5. Trang con – Phương pháp dạy học hiện đại ............................................. 55 Hình 2.6. Trang học sinh .......................................................................................... 56 Hình 2.7. Trang con – Bài học ................................................................................. 56 Hình 2.8. Trang con – Bài 41 ................................................................................... 57 Hình 2.9. Hệ thống bài tập ....................................................................................... 60 Hình 3.1. Biểu đồ tổng hợp kết quả bài kiểm tra 15p của các lớp TN – ĐC ........... 79 Hình 3.2. Đồ thị đường lũy tích của lớp TN1 và ĐC1 ............................................. 82 Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích của lớp TN2 và ĐC2 ............................................. 82 Hình 3.4. Đồ thị đường lũy tích của lớp TN3 và ĐC3 ............................................. 82 Hình 3.5. Đồ thị đường lũy tích của lớp TN4 và ĐC4 ............................................. 83 Hình 3.6. Biểu đồ tổng hợp kết quả bài kiểm tra 45p của lớp TN1 và ĐC1 ........... 84 Hình 3.7. Biểu đồ tổng hợp kết quả bài kiểm tra 45p của lớp TN2 và ĐC2 ............ 84 Hình 3.8. Biểu đồ tổng hợp kết quả bài kiểm tra 45p của lớp TN3 và ĐC3 ............ 84 Hình 3.9. Biểu đồ tổng hợp kết quả bài kiểm tra 45p của lớp TN4 và ĐC4 ............ 85 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Với sự mở rộng không ngừng của mạng viễn thông, con người ngày càng cải tiến cách truyền đạt thông tin bằng nhiều phương tiện khác nhau. Trước xu thế đó, nền giáo dục cũng đã đổi mới toàn diện từ chương trình cho đến phương pháp giảng dạy, trong đó không thể thiếu sự ứng dụng những thành tựu của công nghệ thông tin vào quá trình dạy và học. Thật vậy, nhờ vào các phần mềm chuyên dụng thì việc trình bày kiến thức không chỉ thể hiện bằng những sách vở khô khan mà còn được thiết kế trên những chiếc máy tính tạo nên những quyển sách điện tử (ebook) để người đọc có thể dễ dàng tìm kiếm được bằng Internet và lĩnh hội kiến thức một cách trực quan sinh động. Hiện nay, việc học đã trở nên rất linh hoạt, và thông qua hệ thống E-learning thì các ebook đang được phổ biến rộng rãi. Người học có thể học bất cứ lúc nào, bất kì ở đâu, với bất kì ai, học những vấn đề mà bản thân quan tâm, phù hợp với năng lực và sở thích, phù hợp với yêu cầu công việcmà chỉ cần có máy tính và mạng Internet. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã cụ thể hóa tinh thần này bằng chỉ thị số 29/2001/CT−BGD&ĐT của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc tăng cường giảng dạy, đào tạo và ứng dụng công nghệ thông tin. Một trong 4 mục tiêu đặt ra là “Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác giáo dục và đào tạo ở các cấp học, bậc học, ngành học theo hướng sử dụng công nghệ thông tin như là một công cụ hỗ trợ đắc lực nhất cho đổi mới phương pháp giảng dạy, học tập ở tất cả các môn học”. Mặt khác, trong quá trình dạy học môn hóa thì những nội dung kiến thức thực tiễn không phải lúc nào cũng có thể diễn đạt bằng lời cho học sinh hiểu. Là giáo viên chúng ta sẽ phải luôn đối mặt và giải quyết cho những vấn đề bắt đầu là câu hỏi “Tại sao” . Đây là những vấn đề mang tính thời sự, luôn gây nên những tò mò cho người học nó và chính những người làm công tác giảng dạy. Do đó, việc truyền đạt kiến thức thực tiễn đi kèm với việc rèn luyện cho học sinh vận dụng lý thuyết đã học để giải quyết vấn đề trong cuộc sống sẽ giúp cho các em càng yêu thích môn Hóa học và tất yếu kết quả dạy học được nâng cao. Và ông bà ta cũng đã có câu “trăm nghe không bằng một thấy”. Do đó, ứng dụng công nghệ thông tin để cụ thể hóa những kiến thức trừu tượng đó thành những nội dung mang tính trực quan, sinh động gắn liền với thực tế là điều vô cùng quan trọng. Ngay cả chính bản thân tôi, khi giảng dạy cũng đã gặp nhiều khó khăn khi phải truyền đạt những kiến thức đó bằng lời nói khô khan, còn học sinh phải tiếp thu một cách nặng nề vì các em chỉ mường tượng kiến thức qua lời giảng của giáo viên. Vì thế, với mong muốn xây dựng một nguồn tư liệu phục vụ cho việc giảng dạy được thuận lợi và nâng cao hiệu quả trong công tác truyền thụ kiến thức hóa học đặc biệt là phần hữu cơ của bản thân tôi nói riêng và giáo viên nói chung, thì việc thực hiện đề tài là điều hết sức cần thiết. Xuất phát từ những lý do khách quan và chủ quan đó, tôi đã chọn đề tài: “Thiết kế ebook hỗ trợ việc dạy và học hóa hữu cơ lớp 11 chương trình cơ bản” 2. Mục đích nghiên cứu Sử dụng các phần mềm tin học để thiết kế ebook hỗ trợ cho việc dạy và học phần hóa hữu cơ lớp 11 chương trình cơ bản. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học phần hóa hữu cơ ở trường trung học phổ thông. - Đối tượng nghiên cứu: Việc thiết kế ebook với sự trợ giúp của công nghệ thông tin. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài + Tìm hiểu sách giáo khoa và chuẩn kiến thức lớp 11; + Quá trình dạy học; + Xu hướng đổi mới phương pháp dạy học; + Tìm hiểu các phương pháp dạy học hiện đại; + Sưu tầm những thông tin mang tính thực tiễn liên quan đến hóa học diễn ra trong đời sống; + Tìm hiểu thực trạng của việc thiết kế ebook; - Tìm hiểu những phần mềm tin học phục vụ cho việc thiết kế ebook. - Vận dụng cơ sở lý luận và sử dụng các phần mềm để thiết kế ebook hóa hữu cơ lớp 11 (chương 8, 9) trung học phổ thông chương trình cơ bản. - Thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả thu được để kiểm nghiệm chất lượng của ebook đã thiết kế. 5. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: phần hoá hữu cơ lớp 11 THPT chương trình cơ bản (chương 8,9). Về địa bàn: Trường THPT tư thục Vạn Hạnh, Quận 10, Thành phố Hồ Chí Minh. Trường THPT Hòa Tú, Tỉnh Sóc trăng. Về thời gian: từ tháng 10 năm 2010 đến tháng 10 năm 2011. 6. Gỉa thuyết khoa học Nếu thiết kế được một ebook hỗ trợ cho hoạt động dạy học phần hóa hữu cơ sẽ giúp cho giáo viên có thêm một công cụ giảng dạy, một phương thức truyền thụ kiến thức mới, đáng tin cậy và học sinh cũng có thêm nguồn tham khảo cũng như phương tiện học tập trực quan tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình nhận thức. 7. Phương pháp và phương tiện nghiên cứu  Các phương pháp nghiên cứu lý luận - Nghiên cứu cơ sở lý luận về xu hướng đổi mới phương pháp dạy học Hóa học, các phương pháp dạy học hiện đại và quá trình tự học. - Nghiên cứu chương trình hóa hữu cơ lớp 11 cơ bản. - Nghiên cứu tài liệu hướng dẫn sử dụng các phần mềm dùng cho việc thiết kế ebook: Dreamweaver, Flash, Photoshop; - Truy cập và chọn lọc thông tin trên Internet; - Phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa;  Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát. - Phương pháp điều tra việc ứng dụng công nghệ thông tin của sinh viên và học viên cao học tại trường ĐHSP thành phố Hồ Chí Minh. - Phương pháp chuyên gia. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm.  Các phương pháp toán học thống kê: xử lý kết quả thực nghiệm và vẽ biểu đồ, đồ thị thể hiện mối tương quan, độ tin cậy của kết quả thu được khi tiến hành thực nghiệm bằng phần mềm excel.  Phương tiện nghiên cứu: sách giáo khoa, sách bài tập và tài liệu liên quan đến đề tài, máy vi tính và các phần mềm hỗ trợ thiết kế ebook. 8. Những đóng góp mới của đề tài So với sách giáo khoa, đề tài đã ứng dụng công nghệ thông tin