Nghiên cứu ứng dụng một số mô hình phân tích kinh tế tổng hợp trong phân tích thống kê kinh tế

245 Nghiªn cøu øng dông mét sè m« h×nh ph©n tÝch kinh tÕ tæng hîp trong ph©n tÝch thèng kª kinh tÕ 1. CÊp ®Ò tµi : C¬ së 2. Thêi gian nghiªn cøu : 2003 3. §¬n vÞ chñ tr× : Vô Thèng kª Tæng hîp 4. §¬n vÞ qu¶n lý : ViÖn Khoa häc Thèng kª 5. Chñ nhiÖm ®Ò tµi : CN. NguyÔn B¸ Kho¸ng 6. Nh÷ng ng−êi phèi hîp nghiªn cøu: CN. Ng« ThÞ Nh−îng CN. NguyÔn ThÞ ChiÕn CN. NguyÔn §éng CN. Kim Ngäc C−¬ng CN. NguyÔn Ngäc V©n 7. KÕt qu¶ b¶o vÖ: lo¹i kh¸ §Ò tµi khoa häc Sè: 11-2003 246 I. Mét sè vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ vÜ m« vµ m« h×nh ph©n tÝch 1.1. Mét sè vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ vÜ m« Lý thuyÕt kinh tÕ vÜ m« ®· ph¸t triÓn x©y dùng nªn nÒn t¶ng cho c¸c m« h×nh kinh tÕ vÜ m«. Kinh tÕ vÜ m« nghiªn cøu nÒn kinh tÕ nh− lµ mét tæng thÓ, trong ®ã c¸c vÊn ®Ò nh− l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp vµ t¨ng tr−ëng lµ ba trong sè c¸c vÊn ®Ò quan träng cña kinh tÕ vÜ m«. Trung t©m cña lý thuyÕt kinh tÕ vÜ m« lµ 4 thÞ tr−êng: thÞ tr−êng hµng ho¸, thÞ tr−êng lao ®éng, thÞ tr−êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n. Trong c¸c thÞ tr−êng trªn cã c¸c ho¹t ®éng cña c¸c thÓ chÕ kinh tÕ lµ hé gia ®×nh, doanh nghiÖp, nhµ n−íc vµ n−íc ngoµi (hay phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi). Lý thuyÕt kinh tÕ vÜ m« còng ®· x©y dùng c¸c gi¶ thuyÕt vÒ mèi quan hÖ cung- cÇu ë mçi thÞ tr−êng riªng biÖt vµ mèi quan hÖ qua l¹i cña c¸c biÕn trªn c¸c thÞ tr−êng trªn. Ngoµi ra, còng nghiªn cøu ph¶n ¸nh mèi quan hÖ kinh tÕ cña c¸c khu vùc thÓ chÕ vµ còng ®· ph©n tÝch hµm s¶n xuÊt lµ hµm sè thÓ hiÖn mèi quan hÖ cña s¶n l−îng s¶n xuÊt ra vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh− vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ/ tiÕn bé kü thuËt vµ c¸c yÕu tè tæng hîp kh¸c ngoµi vèn vµ lao ®éng. Kinh tÕ vÜ m« xem xÐt toµn bé nÒn kinh tÕ liªn quan chñ yÕu ®Õn tæng ®Çu ra vµ viÖc lµm, tiªu dïng, mÆt b»ng gi¸... ®−îc x¸c ®Þnh nh− thÕ nµo. Nã nhÊn m¹nh ®Õn sù t−¬ng t¸c trong nÒn kinh tÕ nãi chung, cè ý ®¬n gi¶n ho¸ c¸c yÕu tè riªng biÖt trong ph©n tÝch ®Ó lµm cho qu¸ tr×nh ph©n tÝch toµn bé sù t−¬ng t¸c trong nÒn kinh tÕ cã thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc. Cã thÓ kh¸i qu¸t r»ng, cïng víi viÖc h¹ch to¸n toµn nÒn kinh tÕ vµ lËp c¸c tµi kho¶n quèc gia vµ c¸c tiÕn bé ®¹t ®−îc trªn lÜnh vùc nµy víi tµi kho¶n quèc gia 1993, c¸c d÷ liÖu cho ®¸nh gi¸ vµ ph©n tÝch c¸c m« h×nh kinh tÕ hiÖn nay ®· ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ vµ lµm dÔ dµng h¬n c¸c ph©n tÝch, ®¸nh gi¸. 1.2. Mét sè vÊn ®Ò vÒ m« h×nh ph©n tÝch kinh tÕ M« h×nh lµ khu«n mÉu ®Ó tæ chøc ph−¬ng ph¸p t− duy vÒ mét vÊn ®Ò. C¸c m« h×nh ®−îc ®¬n gi¶n ho¸ b»ng c¸ch bá qua mét vµi chi tiÕt cña thÕ giíi hiÖn thùc ®Ó tËp trung vµo nh÷ng ®iÓm chÝnh. Tõ bøc tranh cã thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc ®ã cña thùc tÕ chóng ta triÓn khai ph©n tÝch ®Ó xem nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng nh− thÕ nµo. Nãi c¸ch kh¸c, m« h×nh thÓ hiÖn mét c¸ch ®¬n gi¶n hiÖn thùc kinh tÕ vµ 247 chÝnh v× vËy nã ®−îc coi lµ mét c«ng cô quan träng, cã hiÖu lùc ®Ó ph©n tÝch tæng hîp hoÆc chi tiÕt c¸c vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ. M« h×nh lµ sù ®¬n gi¶n ho¸ mét c¸ch cã chñ ý ®Ó lùa chän nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña mét vÊn ®Ò ®Ó nh×n chóng mét c¸ch râ rµng vµ th«ng suèt. V× vËy, khi x©y dùng m« h×nh ng−êi ta th−êng ®¬n gi¶n ho¸ ®Ó cã thÓ nh×n râ vµ thÊu suèt c¸c chi tiÕt phøc t¹p cña vÊn ®Ò. B¾t ®Çu x©y dùng m« h×nh b»ng c¸c gi¶ thiÕt ®¬n gi¶n (gi¶ thiÕt ®¬n gi¶n vÒ ph¹m vi, ®¬n gi¶n c¸c mèi quan hÖ...) sau ®ã bæ sung thªm c¸c thùc tÕ lµm cho m« h×nh phøc t¹p thªm vµ t¨ng thªm tÝnh hÊp dÉn cña c«ng viÖc ph©n tÝch. Chóng ta gi¶ thiÕt r»ng nÒn kinh tÕ bÞ khÐp kÝn víi thÕ giíi bªn ngoµi, khi ®ã sù c©n b»ng tæng cung vµ tæng cÇu ®−îc thiÕt lËp: Y = C + I + G Trong ®ã Y lµ tæng cung, lµ khèi l−îng hµng ho¸ do khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh t¹o ra; C lµ tiªu dïng cña hé; I lµ ®Çu t− cña khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh vµ G lµ chi tiªu cña ChÝnh phñ. Trong thùc tÕ, c¸c kho¶n chi tiªu cña chÝnh phñ kh«ng ph¶i lu«n ®−îc c©n b»ng víi c¸c kho¶n thu vµ nh− vËy sÏ dÉn ®Õn th©m hôt (khi chi lín h¬n thu) vµ béi thu (nÕu thu lín h¬n chi). H¬n n÷a, c¸c kho¶n khu vùc kinh doanh muèn ®Çu t− cã kh¶ n¨ng còng kh«ng ph¶i lu«n c©n b»ng víi c¸c kho¶n tiÕt kiÖm cña hé. Vµ khi ®ã cÇn xem xÐt ®Õn c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn vay vèn tõ thÞ tr−êng chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng tiÒn tÖ, tr−êng hîp nÒn kinh tÕ më cßn ph¶i xem xÐt c©n ®èi c¸c kho¶n th©m hôt tõ c¸c nguån tµi trî tõ bªn ngoµi vµ tõ c¸c khu vùc ngoµi ChÝnh phñ. Ngoµi ra, víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ ®èi ngo¹i m« h×nh kinh tÕ ®ãng tr−íc ®©y sÏ ®−îc thªm vµo c¸c yÕu tè nh− xuÊt khÈu, nhËp khÈu, vµ liªn quan ®Õn c¸c quan hÖ trªn thÞ tr−êng vèn vµ ngo¹i hèi.... Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ng−êi ta ®· tÝnh ®Õn tÇm quan träng t¨ng lªn cña th−¬ng m¹i vµ tµi chÝnh quèc tÕ. Sù më cöa ®èi víi th−¬ng m¹i vµ nguån vèn quèc tÕ sÏ gia t¨ng sù phøc t¹p vÒ mäi mÆt cña khu«n khæ kinh tÕ vÜ m«. II. C¸c m« h×nh ph©n tÝch kinh tÕ chñ yÕu 2.1. M« h×nh ph©n tÝch mèi quan hÖ Mét ph¹m trï quan träng trong x©y dùng vµ ph©n tÝch m« h×nh kinh tÕ lµ kinh tÕ l−îng. Kinh tÕ l−îng lµ sù liªn kÕt gi÷a lý thuyÕt kinh tÕ, thèng kª to¸n vµ 248 nghiªn cøu thùc tÕ kinh tÕ. M« h×nh kinh tÕ l−îng vÜ m« bao gåm c¸c ph−¬ng tr×nh thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c biÕn trong hÖ thèng c¸c tµi kho¶n quèc gia vµ c¸c chØ sè quan träng kh¸c cña nÒn kinh tÕ. ë ®©y chóng ta xÐt mèi quan hÖ trong ph−¬ng tr×nh c©n b»ng sau ®©y: GDP = C + I + E – M, Trong ®ã: GDP lµ tæng s¶n phÈm quèc néi C lµ tiªu dïng cuèi cïng = Cp + Cg (Cp lµ tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia ®×nh; Cg lµ tiªu dïng cuèi cïng cña ChÝnh phñ) I lµ tÝch luü tµi s¶n hay ®Çu t− = Ip + Ig (Ip lµ ®Çu t− cña t− nh©n, doanh nghiÖp vµ c¸c ®¬n vÞ ngoµi chÝnh phñ kh¸c; Ig lµ ®Çu t− cña ChÝnh phñ) E-M lµ chªnh lÖch xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô (E lµ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô; M lµ nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô). D−íi ®©y lµ mét sè mèi quan hÖ chÝnh th−êng ®−îc dïng trong m« h×nh ph©n tÝch kinh tÕ, ®ã lµ Mèi quan hÖ gi÷a thu nhËp, cÇu vµ c©n ®èi tµi kho¶n ®èi ngo¹i / c©n ®èi tµi kho¶n v·ng lai vµ Kho¶ng trèng gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t− (1) Mèi quan hÖ gi÷a thu nhËp, cÇu vµ c©n ®èi tµi kho¶n ®èi ngo¹i cßn gäi lµ c©n ®èi tµi kho¶n v·ng lai XuÊt ph¸t tõ c¸c chØ tiªu tæng hîp thu nhËp vµ chi tiªu c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ ta cã: Tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) = C+ I + (X - M) = A + (X – M) Tæng thu nhËp quèc gia (GNI) = GDP + Yf = C+ I + (X – M +Yf) = A + (X – M + Yf) Tæng thu nhËp quèc gia kh¶ dông = GNI + TRf Hay lµ GNDI = A + (X – M + Yf + TRf) Ta cã: GNDI - A = X – M + Yf + TRf Hay GNDI - A = CAB (c©n ®èi tµi kho¶n v·ng lai) Trong ®ã: GDP lµ tæng s¶n phÈm trong n−íc C: Tiªu dïng cuèi cïng I: Tæng tÝch luü tµi s¶n hay chÝnh lµ ®Çu t− GNI: Tæng thu nhËp quèc gia 249 GNDI: Tæng thu nhËp quèc gia kh¶ dông A: Tæng cÇu trong n−íc X: XuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô M: NhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô Yf: Thu nhËp yÕu tè thuÇn tõ n−íc ngoµi GNI: Tæng thu nhËp quèc gia TRf:ChuyÓn nh−îng hiÖn hµnh thuÇn = chuyÓn nh−îng vµo – chuyÓn nh−îng ra ngoµi GNDI: Tæng thu nhËp quèc gia kh¶ dông Ph−¬ng tr×nh GNDI - A = CAB x¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch gi÷a thu nhËp quèc gia kh¶ dông vµ tæng cÇu trong n−íc chÝnh b»ng c¸i gäi lµ c¸n c©n v·ng lai. Ph−¬ng tr×nh nµy còng cã nghÜa lµ cã th©m hôt c¸n c©n v·ng lai khi tæng cÇu trong n−íc v−ît qu¸ tæng thu nhËp sö dông, hay tæng cÇu trong n−íc v−ît qu¸ thu nhËp. Khi ®ã cÇn ph¶i sö dông thu nhËp quèc d©n cña n−íc ngoµi ®Ó c©n ®èi c¸c nhu cÇu tiªu dïng vµ ®Çu t− trong n−íc. §Ó gi¶m th©m hôt c¸n c©n v·ng lai cã thÓ: • T¨ng thu nhËp b»ng c¸ch t¨ng s¶n xuÊt trong ng¾n h¹n dùa vµo khai th¸c triÖt ®Ó h¬n n¨ng lùc s¶n xuÊt s½n cã vµ trong trung vµ dµi h¹n nhê vµo chÝnh s¸ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ mét c¸ch hîp lý hoÆc • Gi¶m cÇu trong n−íc b»ng c¸ch tiÕt kiÖm tiªu dïng hoÆc gi¶m ®Çu t−. Nghiªn cøu mèi c©n b»ng gi÷a thu nhËp vµ tæng cÇu trong n−íc cã t¸c dông quan träng ®Õn viÖc ®−a ra c¸c chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh phï hîp dùa trªn c¸c quan hÖ h¹ch to¸n chø kh«ng ph¶i lµ ®−a ra c¸c øng xö cña tµi kho¶n v·ng lai. Muèn nghiªn cøu ®Õn sù biÕn ®éng cña tµi kho¶n v·ng lai cÇn xem xÐt ®Õn c¸c yÕu tè nh− tû gi¸, l·i xuÊt... (2) Chªnh lÖch gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t− (S-I) V× GNDI - C = S theo ®Þnh nghÜa, nªn khi thay vµo ph−¬ng tr×nh cña GNDI ®· ®−îc ®Þnh nghÜa trªn ta cã: C+ I + (X – M +Yf +TRf) – C = S 250 Suy ra S – I = X – M +Yf + TRf = CAB ViÕt gän l¹i ta cã: S – I = CAB Trong ®ã: S lµ tæng tiÕt kiÖm quèc gia Ph−¬ng tr×nh S – I = CAB thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t− hay cßn gäi lµ kho¶ng trèng ®Çu t− chÝnh b»ng c©n ®èi tµi kho¶n hiÖn hµnh vµ còng b»ng sö dông tiÕt kiÖm cña n−íc ngoµi. Khi ®Çu t− v−ît qu¸ tiÕt kiÖm th× ph¶i sö dông tiÕt kiÖm cña n−íc ngoµi ®Ó trang tr¶i c¸c kho¶n ®Çu t−. VÒ nguyªn t¾c, ®Ó gi¶m th©m hôt c¸n c©n v·ng lai cã thÓ t¨ng tiÕt kiÖm trong n−íc hä¨c gi¶m ®Çu t−. NÕu t¨ng tiÕt kiÖm cã nghÜa lµ gi¶m tiªu dïng (gi¶m cÇu) vµ dÉn ®Õn t¨ng tr−ëng gi¶m. V× vËy ®Ó tµi trî th©m hôt c¸n c©n v·ng lai mét phÇn t¨ng huy ®éng nguån lùc trong n−íc vµ mÆt kh¸c cã thÓ ph¶i vay vèn tõ n−íc ngoµi. Trong ph©n tÝch tæng tiÕt kiÖm vµ tæng ®Çu t− trong nÒn kinh tÕ cã thÓ chi tiÕt h¬n thµnh: S - I = (Sp + Sg)- (Ip + Ig) = CAB Trong ®ã p lµ ®Æc tr−ng cho t− nh©n hay khu vùc ngoµi chÝnh phñ vµ g ®Æc tr−ng cho chÝnh phñ. Còng cã thÓ ®æi l¹i thµnh: S - I = (Sp – Ip) + (Sg - Ig) = CAB Kho¶ng c¸ch gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t− cña khu vùc phi chÝnh phñ céng víi chªnh lÖch gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t− cña khu vùc chÝnh phñ chÝnh b»ng c©n ®èi c¸n c©n v·ng lai. Nh− vËy, muèn gi¶m th©m hôt c¸n c©n v·ng lai cã thÓ cïng gi¶m kho¶ng c¸ch gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t− cña c¶ hai khu vùc hoÆc ®iÒu chØnh kho¶ng c¸ch nµy ë tõng khu vùc sao cho tæng kho¶ng c¸ch gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t− cña toµn nÒn kinh tÕ gi¶m. Cã 3 tr−êng hîp x¶y ra khi nghiªn cøu biÕn ®æi gi¸ trÞ tuyÖt ®èi kho¶ng c¸ch tiÕt kiÖm vµ ®Çu t− cña tõng khu vùc nh− sau: 1. (Sp- Ip) > 0 vµ (Sg- Ig) ⎢(Sp- Ip)⎢ 2. (Sp- Ip) < 0 vµ (Sg- Ig)< 0 th× CAB <0 3. (Sp- Ip) 0 th× CAB ⎢(Sg- Ig)⎢ Tr−êng hîp 1, khi tiÕt kiÖm cña chÝnh phñ lín h¬n ®Çu t− cña ChÝnh phñ vµ tiÕt kiÖm cña t− nh©n nhá h¬n ®Çu t− cña t− nh©n vµ chªnh lÖch tuyÖt ®èi thø 251 nhÊt lín h¬n chªnh lÖch tuyÖt ®èi thø hai th× c©n ®èi tµi kho¶n v·ng lai sÏ lµ mét sè ©m (-). Tr−êng hîp 2, khi tiÕt kiÖm cña chÝnh phñ nhá h¬n ®Çu t− cña ChÝnh phñ vµ tiÕt kiÖm cña t− nh©n nhá h¬n ®Çu t− cña t− nh©n th× c©n ®èi tµi kho¶n v·ng lai sÏ lµ mét sè ©m (-). Tr−êng hîp 3, khi tiÕt kiÖm cña chÝnh phñ nhá h¬n ®Çu t− cña ChÝnh phñ vµ tiÕt kiÖm cña t− nh©n lín h¬n ®Çu t− cña t− nh©n vµ chªnh lÖch tuyÖt ®èi thø nhÊt lín h¬n chªnh lÖch tuyÖt ®èi thø hai th× c©n ®èi tµi kho¶n v·ng lai còng sÏ lµ mét sè ©m (-). B»ng c¸ch ph©n tæ chi tiÕt theo khu vùc chÝnh phñ vµ phi chÝnh phñ nh− trªn sÏ gióp cho c¸c nhµ ph©n tÝch nh×n nhËn mét c¸ch râ rµng h¬n vai trß cña chÝnh phñ còng nh− c¸c thÓ chÕ phi chÝnh phñ trong viÖc gi¶m th©m hôt c¸n c©n v·ng lai vµ chØ râ c¸c yÕu tè liªn quan cã thÓ t¸c ®éng lªn th©m hôt c¸n c©n v·ng lai. Trªn c¬ së nµy sÏ cã nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó t¸c ®éng vµo thu chi cña ChÝnh phñ còng nh− t¹o c©n b»ng vÒ vèn trong ®Çu t− ë khu vùc t− nh©n. 2.2. M« h×nh ph©n tÝch xu h−íng biÕn ®éng M« h×nh ph©n tÝch xu h−íng biÕn ®éng nÒn kinh tÕ lµ c«ng cô quan träng cho ng−êi lµm thèng kª tæng hîp cã thÓ ®−a ra c¸c nhËn ®Þnh vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, khu vùc kinh tÕ hay ngµnh kinh tÕ trong khu«n khæ ng¾n h¹n cña thêi gian tíi. C¸c sè liÖu thèng kª kinh tÕ vÜ m« vÒ tµi kho¶n quèc gia, tµi chÝnh chÝnh phñ, ho¹t ®éng ng©n hµng, c¸n c©n thanh to¸n cung cÊp c¸c th«ng tin c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é ho¹t ®éng kinh tÕ, ®¸nh gi¸ diÔn biÕn cña nÒn kinh tÕ vµ dù ®o¸n diÔn biÕn trong t−¬ng lai. VÒ lý thuyÕt, bèn hÖ thèng tµi kho¶n kinh tÕ vÜ m« cïng sö dông chung kh¸i niÖm c¬ së ®Ó thiÕt lËp nªn mét hÖ thèng liªn kÕt víi nhau mµ néi dung lµ nhÊt qu¸n. Ba trong bèn tµi kho¶n trªn (Ng©n s¸ch, TiÒn tÖ, C¸n c©n thanh to¸n) cung cÊp c¸c sè liÖu chi tiÕt cña ho¹t ®éng kinh tÕ tæng thÓ, ho¹t ®éng nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng nhãm thø t− vµ tµi kho¶n thu nhËp vµ tæng thu nhËp quèc gia (GNI). 252 Tõ ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng tµi kho¶n kinh tÕ vÜ m« trªn, yªu cÇu lùa chän m« h×nh ph©n tÝch xu h−íng biÕn ®éng ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tr¹ng vÒ nguån sè liÖu, vÒ yªu cÇu qu¶n lý ®iÒu hµnh cña c¸c c¬ quan qu¶n lý c¸c cÊp. §Æc ®iÓm sè liÖu cña c¸c tµi kho¶n vÜ m« lµ sè liÖu thÓ hiÖn hai d¹ng: (1) Sè ph¸t sinh nÕu c¸c giao dÞch cña mét ®¬n vÞ kinh tÕ hay nhãm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ trong mét thêi gian cô thÓ ®−îc céng l¹i víi nhau; (2) Sè d− x¸c ®Þnh tæng sè hiÖn cã t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh tæng sè tiÒn thu nhËp hay chi tiªu cña hé gia ®×nh trong mét n¨m lµ sè ph¸t sinh trong khi sè tiÒn trªn tµi kho¶n sÐc vµo mét thêi ®iÓm cô thÓ lµ sè d−. Sè liÖu sö dông trong m« h×nh ph©n tÝch xu h−íng biÕn ®éng sÏ bao gåm c¶ sè ph¸t sinh vµ sè d−. Tµi kho¶n vÒ thu nhËp vµ tæng s¶n phÈm trong n−íc nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh møc ®é tæng thÓ cña ho¹t ®éng kinh tÕ ®−îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ng−êi c− tró trong n−íc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh (sè ph¸t sinh). Ho¹t ®éng kinh tÕ nµy ph¸t sinh chñ yÕu d−íi h×nh thøc b¸n c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô ®−îc s¶n xuÊt ra vµ ®−îc ®Þnh l−îng tõ bÊt cø khÝa c¹nh nµo trong ba khÝa c¹nh cña mèi quan hÖ giao dÞch, nghÜa lµ hÖ thèng c¸c th«ng tin vÒ: (1) Ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®−îc tÝnh theo ngµnh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm nµy; (2) Thu nhËp cña c¸c nh©n tè trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt thu ®−îc; (3) C¸c kho¶n chi trªn s¶n l−îng s¶n xuÊt. Nh− vËy xuÊt ph¸t ®iÓm tù nhiªn cña viÖc sö dông m« h×nh ph©n tÝch xu h−íng biÕn ®éng cña tµi kho¶n thu nhËp vµ tæng s¶n phÈm trong n−íc lµ sù ph©n ®Þnh gi÷a viÖc s¶n xuÊt vµ viÖc sö dông. Cã thÓ coi l−îng cung øng hµng ho¸ vµ dÞch vô cña nÒn kinh tÕ trong n−íc cña mét n¨m nhÊt ®Þnh lµ tæng cña c¸c s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra trong n−íc vµ hµng nhËp khÈu. L−îng cÇn ®èi víi hµng ho¸ vµ dÞch vô nµy bao gåm tæng chi cña nh÷ng ng−êi c− tró trong n−íc cho tiªu dïng, ®Çu t− céng mua s¾m cña ng−êi n−íc ngoµi (xuÊt khÈu). - Dù b¸o mét sè chØ tiªu kinh tÕ tõ ph−¬ng tr×nh c©n b»ng §èi víi c¸c b¸o c¸o ph©n tÝch dù b¸o chóng ta dùa vµo b¶ng Vµo-Ra (®−îc lËp kho¶ng 5 n¨m mét lÇn) ®Ó dù b¸o c¸c chØ tiªu kinh tÕ vÜ m«. Tõ ph−¬ng tr×nh c©n b»ng: X = A.X + F (1) 253 Vµ Fi = Ci + Ti + Mi, trong ®ã Ci lµ tiªu dïng cña d©n c− vµ ChÝnh phñ ®èi víi s¶n phÈm ngµnh i, Ti lµ tÝch luü cña s¶n phÈm cña ngµnh i, Mi lµ chªnh lÖch xuÊt, nhËp khÈu ®èi víi s¶n phÈm ngµnh i. Th«ng th−êng ng−êi ta gäi X lµ vÐc t¬ s¶n l−îng; A lµ ma trËn hÖ sè tiªu dïng trung gian (hay ma trËn kü thuËt); F lµ vÐc t¬ nhu cÇu cuèi cïng. Toµn bé néi dung cña ph−¬ng tr×nh c©n b»ng (1) ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng Vµo - Ra. B¶ng Vµo - Ra chØ kh¸c ph−¬ng tr×nh (1) ë chç A.X ®−îc thay b»ng gi¸ trÞ tuyÖt ®èi tiªu dïng trung gian cña tõng ngµnh ®èi víi tõng s¶n phÈm cña c¸c ngµnh vµ F còng lµ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nhu cÇu cuèi cïng cô thÓ cña mét n¨m. Sö dông b¶ng Vµo-Ra cña mét n¨m cô thÓ nµo ®ã ng−êi ta cã thÓ tiÕn hµnh dù b¸o hoÆc lËp kÕ ho¹ch c¸c chØ tiªu kinh tÕ cho c¸c n¨m s¾p tíi theo tr×nh tù sau (sö dông m¸y vi tÝnh ®Ó tÝnh to¸n vµ cã nhiÒu ph−¬ng ¸n ®Ó lùa chän). Tõ ph−¬ng tr×nh (1) vµ dùa vµo b¶ng Vµo-Ra ta biÕn ®æi thµnh: X - AX = F Suy ra: (I -A).X = F ë ®©y I lµ ma trËn ®¬n vÞ ta suy ra: X = (I - A)-1 . F (2) C¨n cø vµo ph−¬ng tr×nh (2) khi ta muèn dù b¸o hoÆc lËp kÕ ho¹ch cho mét n¨m nµo ®ã th× ta cã thÓ dù b¸o F ®Ó tÝnh ra X (hoÆc ng−îc l¹i dù b¸o X ®Ó tÝnh ra F). Khi tÝnh ®−îc X (s¶n l−îng) ta tÝnh ®−îc VA ( gi¸ trÞ t¨ng thªm hay tæng s¶n phÈm trong n−íc). V× F = (Fi) nªn muèn dù b¸o ®−îc F ta cã thÓ dù b¸o tõng Fi. MÆt kh¸c, v× F = C + T + M (ë ®©y C = Ci; M = Mi; T = Ti) nªn ta còng cã thÓ dù b¸o F b»ng c¸ch dù b¸o C (tæng tiªu dïng cña d©n c− vµ ChÝnh phñ), dù b¸o T (tæng tÝch luü ®Çu t−) vµ dù b¸o M (tæng trÞ gi¸ chªnh lÖch xuÊt, nhËp khÈu cña tÊt c¶ c¸c ngµnh). - Dù b¸o vÒ s¶n l−îng tõ hµm s¶n xuÊt M« h×nh ph©n tÝch xu h−íng biÕn ®éng kinh tÕ vÜ m« cã môc ®Ých quan träng lµ ®−a ra møc t¨ng tr−ëng cña s¶n l−îng. Møc s¶n l−îng ®−îc t¹o ra trong mét thêi kú lµ mét hµm sè cña c¸c ®Çu vµo ®−îc sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng nh− ph−¬ng thøc sö dông c¸c ®Çu vµo ®ã; kÓ c¶ c«ng nghÖ, qu¶n lý vµ m«i tr−êng. S¶n l−îng kh«ng chØ lµ c¸c hµm sè c¸c ®Çu vµo cã s½n mµ cßn phô 254 thuéc vµo møc ®é hiÖu qu¶ trong viÖc kÕt hîp c¸c ®Çu vµo. C¸c mèi quan hÖ nµy ®Æc biÖt ®−îc ph©n tÝch th«ng qua viÖc sö dông c¸c hµm tæng s¶n l−îng. Mét hµm tæng s¶n l−îng cho biÕt mèi quan hÖ gi÷a s¶n l−îng vµ c¸c ®Çu vµo kh¸c nhau t¹o nªn nh©n tè s¶n xuÊt vµ ®−îc viÕt nh− sau: Q = f (K, N, A). Ph−¬ng tr×nh trªn cho biÕt s¶n l−îng thùc tÕ (Q) cã thÓ thay ®æi do sù thay ®æi vèn (K), lao ®éng (N) vµ th«ng qua c¶i tiÕn c«ng nghÖ vµ c¶i tiÕn kh¸c (A) cho phÐp c¸c nh©n tè hiÖn cã ®−îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ h¬n. Sù gia t¨ng s¶n l−îng theo thêi gian ph¶i ph¶n ¶nh viÖc sö dông gia t¨ng c¸c nh©n tè s¶n xuÊt hay c¸c nh©n tè nµy ®−îc sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n. VÒ dµi h¹n, sù thay ®æi trong tèc ®é c¶i tiÕn c«ng nghÖ vµ c¸c nh©n tè kh¸c gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt cña c¸c nh©n tè s¶n xuÊt gióp gi¶i thÝch sù chuyÓn dÞch trong tèc ®é t¨ng tr−ëng. VÒ ng¾n h¹n, nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng víi mét møc vèn, lao ®éng vµ c¸c nguån lùc nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn c¸c biÕn ®éng ng¾n h¹n vÒ s¶n l−îng vÉn xuÊt hiÖn nh− lµ kÕt qu¶ cña sù thay ®æi vÒ cÇu vµ nh÷ng thay ®æi kh¸c vÒ mét sè vËt t− s½n cã nh− dÇu má. Nh÷ng thay ®æi ng¾n h¹n vÒ GDP thùc tÕ ph¶n ¸nh nh÷ng thay ®æi trong ph¹m vi mµ lao ®éng vµ vèn ®−îc tËn dông ®−îc hÕt c«ng suÊt. Møc s¶n l−îng ®¹t ®−îc khi lùc l−îng lao ®éng ®−îc sö dông hÕt vµ lao ®éng vµ vèn ®−îc sö dông víi c−êng ®é b×nh th−êng ®−îc coi lµ sö dông hÕt c«ng suÊt. Nh÷ng thay ®æi ng¾n h¹n trong tæng cung th−êng ph¶n ¸nh sù thay ®æi cña gi¸ thµnh s¶n phÈm so víi gi¸ c¸c nh©n tè s¶n xuÊt. Quan träng nhÊt trong nh÷ng quan hÖ nµy lµ mèi quan hÖ gi÷a sù gia t¨ng trong gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ chi phÝ vÒ lao ®éng. VÒ ng¾n h¹n, sù kÕt hîp cña viÖc t¨ng sè l−îng lao ®éng víi mét sè l−îng kh«ng ®æi c¸c nh©n tè s¶n xuÊt kh¸c dÉn tíi n¨ng suÊt lao ®éng biªn cña lao ®éng gi¶m (t¨ng s¶n phÈm do t¨ng c«ng nh©n). Ph©n tÝch quan hÖ cung – cÇu vµ s¶n l−îng tiÒm n¨ng víi s¶n l−îng thùc tÕ cho thêi kú ng¾n h¹n lµ phï hîp víi yªu cÇu ph©n tÝch tæng hîp xu h−íng biÕn ®éng nÒn kinh tÕ trong b¸o c¸o thèng kª n−íc ta. ViÖc ®o l−êng c¸c thay ®æi ng¾n h¹n trong s¶n l−îng trªn c¬ së tû lÖ sö dông c«ng suÊt hay tû lÖ thÊt nghiÖp lµ rÊt khã ë n−íc ta. 255 VÒ dµi h¹n, nh− ®· ®Ò cËp ë trªn sù thay ®æi vÒ s¶n l−îng ngoµi sù thay ®æi trong lao ®éng (N) vµ vèn (K), sù t¨ng s¶n l−îng cßn phô thuéc vµo c¶i tiÕn c«ng nghÖ, tiÕn bé vÒ qu¶n lý vµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt vµo c¸c ngµnh cã n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n. ViÖc x¸c ®Þnh s¶n l−îng ë n−íc ta trë nªn phøc t¹p khi dùa vµo sù biÕn ®éng cña n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp. C¸c khã kh¨n vÒ ®o l−êng gi¸: trong thùc tÕ cho thÊy tÝnh hiÖu qu¶ trong viÖc sö dông c¸c nh©n tè s½n cã ®ãng vai trß quan träng trong tû lÖ t¨ng tr−ëng s¶n l−îng vµ gi¶i thÝch sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ t¨ng tr−ëng gi÷a c¸c n−íc cã ®iÒu kiÖn tµi nguyªn gÇn gièng nhau. ViÖc ph©n bè cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc cã nghÜa lµ sù tèi ®a ho¸ gi¸ trÞ s¶n phÈm tõ mét mèi ®Çu vµo nhÊt ®Þnh. Mét yÕu tè quan träng ®Ó xem xÐt tÝnh hiÖu qu¶ lµ viÖc ®Þnh gi¸ ®Çu vµo vµ ®Çu ra ®Ó ph¶n ¸nh viÖc mÊt c©n ®èi vÒ cÇu t−¬ng ®èi. C¸c biÕn ®éng vÒ gi¸ cã t¸c ®éng m¹nh trong ph©n tÝch do t¸c ®éng cña nã lªn c¸n c©n thanh to¸n vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ. §iÒu rÊt ®¸ng chó ý vÒ sù t¸c ®éng nµy lµ nh÷ng ¶nh h−ëng c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng tíi c¸c h¹n chÕ tû gi¸ vµ ngo¹i th−¬ng. ViÖc cho phÐp tû gi¸ lªn qu¸ cao so víi søc mua cña ®ång tiÒn sÏ lµm gi¶m ®éng lùc xuÊt khÈu hay s¶n xuÊt hµng thay thÕ nhËp khÈu. Nh÷ng khiÕm khuyÕt lín th−êng liªn quan ®Õn viÖc ®Þnh gi¸ c¸c nh©n tè s¶n xuÊt. NÕu l·i suÊt ®−îc gi÷ ë mét m