Ảnh hưởng của hàm lượng spirulina và astaxanthin trong thức ăn đến tăng trưởng và màu sắc cá dĩa (symphysodon) trong giai đoạn 20 –50 ngày tuổi

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA THỦY SẢN ĐẶNG QUANG HIẾU ẢNH HƯỞNG CỦA HÀM LƯỢNG SPIRULINA VÀ ASTAXANTHIN TRONG THỨC ĂN ĐẾN TĂNG TRƯỞNG VÀ MÀU SẮC CÁ DĨA (Symphysodon) TRONG GIAI ĐOẠN 20 – 50 NGÀY TUỔI LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2009 TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA THỦY SẢN ĐẶNG QUANG HIẾU ẢNH HƯỞNG CỦA HÀM LƯỢNG SPIRULINA VÀ ASTAXANTHIN TRONG THỨC ĂN ĐẾN TĂNG TRƯỞNG VÀ MÀU SẮC CÁ DĨA (Symphysodon) TRONG GIAI ĐOẠN 20 – 50 NGÀY TUỔI LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH NUÔI TRỒNG THỦY SẢN CÁN BỘ HƯỚNG DẪN BÙI MINH TÂM 2009 i LỜI CẢM TẠ Có được kết quả học tập như hôm nay, em xin chân thành cám ơn: Quý thầy cô trong khoa Thủy Sản – trường Đại học Cần Thơ đã giảng dạy và truyền đạt kiến thức trong suốt quá trình học tập. Đặc biệt, em xin gởi lời cám ơn sâu sắc đến thầy Bùi Minh Tâm đã tận tình hướng dẫn, chỉ dạy và giúp đỡ trong quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp cũng như trong thời gian thực tập trong Trại giống thực nghiệm – khoa Thủy Sản. Xin cám ơn thầy cố vấn và cả các bạn sinh viên lớp Nuôi Trồng Thủy Sản khóa 31, đã luôn giúp đỡ em trong quá trình học tập. Cám ơn các thầy cô, anh chị và bạn bè trong Trại giống thực nghiệm, đã luôn bên cạnh và giúp đỡ em rất nhiều trong cuộc sống cũng như trong thời gian hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Em xin cám ơn các thầy cô Bộ môn Công Nghệ Thực Phẩm – khoa Nông Nghiệp đã tận tình hướng dẫn trong quá trình sử dụng máy so màu. Cuối cùng, xin chân thành cám ơn ba mẹ và những người thân trong gia đình, đã luôn ủng hộ và bên cạnh để tôi đạt được những kết quả như ngày hôm nay. ii TÓM TẮT Đề tài “Ảnh hưởng của hàm lượng Spirulina và Astaxanthin trong thức ăn đến tăng trưởng và màu sắc của cá Dĩa (Symphysodon ) trong giai đọan 20 – 50 ngày tuổi” được thực hiện với mục tiêu là tìm được hàm lượng thích hợp của Spirulina và Astaxanthin ảnh hưởng đến màu sắc của cá Dĩa, đồng thời còn đánh giá tác động của các chất lên màu này đến tăng trưởng và tỷ lệ sống của cá. Qua đó, góp phần vào việc xây dựng quy trình sản xuất giống cá Dĩa có chất lượng cao. Đề tài bao gồm 2 thí nghiệm: Ở thí nghiệm 1, khi bổ sung Spirulina vào thức ăn của cá với hàm lượng 3g, 6g và 9g/kg thức ăn thì kết quả thu được là có sự khác biệt về màu sắc của các nghiệm thức. Về độ đậm – nhạt (giá trị L*) thên cơ thể thì NTDC có sự khác biệt với NT 6g và NT 9g, trong đó NT 9g cho kết quả tốt nhất(52,44). Bên cạnh đó, màu xanh lá cây (giá trị a*) trên thân cá cũng thể hiện rõ hơn theo sự gia tăng của hàm lượng Spirulina, cao nhất là NT 9g (-1,12) và thấp nhất ở NTDC (-0,16) là có sự khác biệt giữa NTDC với NT 6g và NT 9g, và cũng có sự khác biệt giữa NT 3g và NT 9g. Đồng thời màu vàng (giá trị b*) trên thân cá thì có sự khác biệt giữa giữa NTDC với các nghiệm thức còn lại. Tuy nhiên lại không có khác biệt lớn ở các nghiệm thức có bổ sung Spirulina vào thức ăn của cá Dĩa. Ngoài ra, tốc độ tăng trưởng và tỷ lệ sống giữa các nghiệm thức thì không có sự khác. Thí nghiệm 2 là bổ sung Astaxanthin vào thức ăn với hàm lượng là 1g, 2g, 3g/kg thức ăn. Kết quả tương tự với thí nghiệm 1, cũng có sự khác nhau giữa các nghiệm thức về màu sắc. Trong đó, màu đỏ ( giá trị a*) trên thân cá được thể hiện rõ nhất ở NT 3g (18,33) và thấp nhất là ở NT 1g (9,82). Phân tích kết quả theo phương pháp ly trích carotenoid trong cơ cá cũng cho kết quả tương tự, NT 3g là 0,252 và 1g là 0,88. Tuy nhiên, với các chỉ tiêu màu sắc khác cũng như tỷ lệ sống và tốc độ tăng trưởng thì không có sự khác biệt giữa các nghiệm thức. iii DANH SÁCH BẢNG Trang Bảng 4.1: Tỷ lệ sống của cá sau khi thí nghiệm ................................. 12 Bảng 4.2: Chiều dài của cá Dĩa sau khi thí nghiệm ............................. 12 Bảng 4.3: Tăng trưởng của cá khi kết thúc thí nghiệm........................ 13 Bảng 4.4: Giá trị Lab đánh giá máu sắc của cá sau khi thí nghiệm...... 14 Bảng 4.5: Giá trị hấp thu quang phổ của dung dịch ly trích từ cơ cá ... 15 Bảng 4.6: Tăng trưởng và tỷ lệ sống của cá Dĩa ................................. 15 Bảng 4.7: Giá trị a thể hiện sắc tố đỏ trên thân cá ............................... 16 Bảng 4.8: Giá trị L , b đánh giá màu sắc của cá .................................. 17 Bảng A.1: Trọng cá trước khi thí nghiệm ........................................... 21 Bảng A.2: Chiều dài cá trước khi thí nghiệm...................................... 21 Bảng A.3: Trọng lượng của cá sau khi kết thúc thí nghiệm................. 22 Bảng A.4: Chiều dài của cá sau khi kết thúc thí nghiệm (cm) ............. 23 Bảng A.5: Trọng lượng và tỷ lệ sống.................................................. 24 Bảng A.6: Giá trị so màu L* a* b* ....................................................... 25 Bảng A.7: Độ hấp thu quang phổ sau khi kết thúc thí nghiệm ............ 27 Bảng B.1: Trọng lượng cá trước khi thí nghiệm ................................. 28 Bảng B.2: Chiều dài của cá trước khi thí nghiệm................................ 29 Bảng B.3: Giá trị so màu L* a* b*........................................................ 30 Bảng B.4: Trọng lượng và tỷ lệ sống của cá khi kết thúc thí nghiệm .. 31 Bảng B.5: Chiều dài của cá sau khi kết thúc thí nghiệm (cm) ............. 32 Bảng B.6: Giá trị so màu L* ............................................................... 33 Bảng B.7: Giá trị so màu a* ................................................................ 34 Bảng B.8: Giá trị so màu b*35 Bảng C.1: Duncan của giá trị a*.......................................................... 36 Bảng C.2: Duncan của giá trị L* ......................................................... 36 Bảng C.3: Duncan của giá trị b* ......................................................... 36 Bảng C.4: Duncan của giá trị hấp thu quang phổ ................................ 37 Bảng C.5: Duncan của tỷ lệ sống ....................................................... 37 Bảng C.6: Duncan của trọng lượng .................................................... 37 Bảng C.7: Duncan của chiều dài......................................................... 37 Bảng D.1: Duncan của giá trị a* ......................................................... 38 Bảng D.2: Duncan của giá trị b* ......................................................... 38 Bảng D.3: Duncan của giá trị L*......................................................... 38 Bảng D.4: Duncan của chiều dài ........................................................ 39 Bảng D.5: Duncan của trọng lượng trung bình ................................... 39 Bảng D.6: Duncan của tỷ lệ sống ....................................................... 39 iv DANH SÁCH HÌNH Hình 3.1 : Bố trí thí nghiệm................................................................ 09 Hình 3.2 : Máy so màu L* a* b* ........................................................ 10 Hình 3.3 : Máy ly tâm ........................................................................ 11 Hình 3.4 : Máy so màu quang phổ...................................................... 11 Hình 4.1 : Sự khác nhau về màu sắc ở các nghiệm thức ..................... 15 Hình 4.2 : Màu sắc của cá Dĩa khi kết thúc thí nghiệm ....................... 16 Hình 4.3 : Màu sắc của cơ cá được ly trích trong aceton..................... 18 v MỤC LỤC Chương 1. GIỚI THIỆU ........................................................ 1 Chương 2. LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU .................................... 3 2.1 Đặc điểm sinh học của cá Dĩa..........................................................................3 2.1.1 Hình dạng bên ngoài:................................................................................3 2.1.2 Đặc điểm phân bố:....................................................................................3 2.1.3 Đặc điểm sinh trưởng: ..............................................................................3 2.1.4 Đặc điểm dinh dưỡng: ..............................................................................3 2.1.5 Đặc điểm sinh sản: ...................................................................................4 2.1.6 Phân loại cá Dĩa: ......................................................................................5 2.2 Đặc điểm sinh học tảo Spirulina ......................................................................5 2.2.1 Phân loại: .................................................................................................5 2.2.2 Đặc điểm phân bố, hình thái và sinh trưởng: .............................................5 2.2.3 Thành phần của Spirulina .........................................................................5 2.3 Astaxanthin: ....................................................................................................6 2.3.1 Nguồn gốc và chức năng của astaxanthin..................................................6 2.3.2 Cơ chế tác động lên màu ở cá của astaxanthin ..........................................6 2.3.3 Các nghiên cứu về Astaxanthin.................................................................7 2.3.2.1 Ảnh hưởng của Astaxanthin lên sự hình thành sắc tố ................7 2.3.2.2 Ảnh hưởng của carotenoid đến tỷ lệ sống và tăng trưởng ..........7 Chương 3. VẬT LIỆU VÀ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ...... 8 3.1 Thời gian và địa điểm nghiên cứu: ..................................................................8 3.2 Vật liệu nghiên cứu .........................................................................................8 3.2.1 Cá Dĩa giống : ..........................................................................................8 3.2.2 Tảo Spirulina:...........................................................................................8 3.2.3 Astaxanthine ............................................................................................8 3.2.4 Tim bò......................................................................................................8 3.2.5 Một số vật liệu khác .................................................................................8 3.3 Phương pháp nghiên cứu: ................................................................................9 3.3.1 Bố trí thí nghiệm: .....................................................................................9 3.3.1.1 Thí nghiệm 1: Ảnh hưởng của tảo Spirulina đến màu sắc của cá Dĩa. ......................................................................................................9 3.3.1.2 Thí nghiệm 2: Ảnh hưởng của Astaxanthin đến màu sắc của cá Dĩa. ......................................................................................................9 3.3.2 Thức ăn và chăm sóc : ..............................................................................9 3.3.2.1 Thức ăn:....................................................................................9 3.3.2.2 Chăm sóc cá:...........................................................................10 3.3.3 Các chỉ tiêu theo dõi và phương pháp phân tích mẫu. .............................10 3.3.4 Xử lý số liệu ...........................................................................................11 Chương 4. KẾT QUẢ THẢO LUẬN .................................. 12 4.1 Thí nghiệm bổ sung tảo Spirulina vào thức ăn ...............................................12 vi 4.1.1 Tỷ lệ sống, tốc độ tăng trưởng trọng lượng và chiều dài..........................12 4.1.2 Đánh giá sự lên màu ...............................................................................13 4.1.2.1 Phương pháp L* a* b* ..............................................................13 4.1.2.2 Hấp thu quang phổ ..................................................................15 4.2.Thí nghiệm bổ sung Astaxanthin vào thức ăn. ...............................................16 4.2.1 Tỷ lệ sống, tốc độ tăng trưởng trọng lượng và chiều dài..........................16 4.2.2 Đánh giá sự lên màu ...............................................................................16 4.2.2.1 Phương pháp L* a* b* ..............................................................16 4.2.2.2 Phương pháp đo màu quang phổ .............................................18 4.3 So sánh kết quả với một số nghiên cứu khác..................................................18 Chương 6. TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................. 21 PHỤ LỤC .............................................................................. 22 1 Chương 1. GIỚI THIỆU Trong xã hội hiện nay, khi đời sống của người dân ngày càng được nâng cao thì cùng với đó là những nhu cầu trong sinh hoạt cũng tăng lên. Nếu trước đây, việc “ăn no, mặc ấm” là mục tiêu của nhiều người thì hiện nay, bên cạnh “ăn ngon, mặc đẹp” thì các dich vụ vui chơi, giải trí cũng được phát triển để phục vụ nhu cầu của người dân. Trong đó, nuôi cá cảnh là một hình thức giải trí thu hút được rất nhiều người và nó đang ngày càng phổ biến, không chỉ về mặt số lượng mà ngay cả về chất lượng. Trong các loài cá cảnh được nuôi hiện nay, cá Dĩa là loài được nhiều nghệ nhân ưa thích và chọn nuôi nhiều nhất. Cá Dĩa có hình dáng dễ thương, đa dạng cả về màu sắc và giống loài. Không chỉ vậy, nuôi cá Dĩa không còn đơn thuần là một việc giải trí đơn giản, mà nó còn là một ngành kinh doanh siêu lợi nhuận. Trong những năm gần đây, ở Việt Nam và đặc biệt là ở thành phố Hồ Chí Minh đã không ít người giàu lên từ việc nuôi và sản xuất giống cá Dĩa. Tuy nhiên, do việc nuôi cá Dĩa xuất phát chủ yếu dưới hình thức phong trào nên vẫn còn nhiều người chưa nắm bắt được kỹ thuật nuôi, từ đó gặp thất bại là không tránh được. Để có một đàn cá có hình dáng và màu sắc đẹp thì không phải đơn giản. Màu sắc là một trong những yếu tố quyết định đến giá trị của không chỉ cá Dĩa mà còn đối với hầu hết các loài cá cảnh. Thức ăn và môi trường nuôi ảnh hưởng rất lớn đến màu sắc của cá. Bên cạnh đó việc nâng cao tỷ lệ sống và tốc độ tăng trưởng cũng là một trong những vấn đề quan trọng khi nuôi cá Dĩa. Trước đây, cũng có rất nhiều tài liệu nói về vấn đề này nhưng chủ yếu mang tính chất trao đổi thông tin kỹ thuật, ít có giá trị khoa học. Từ những nguyên nhân trên, đề tài “Ảnh hưởng của hàm lượng Spirulina và Astaxanthin trong thức ăn đến tăng trưởng và màu sắc của cá Dĩa (Symphysodon ) trong giai đọan 20 – 50 ngày tuổi” được tiến hành nghiên cứu. 2 Mục tiêu : Xác định liều lượng Spirulina và Astaxanthin thích hợp đến sự lên màu của cá Dĩa. Góp phần vào việc xây dựng quy trình sản xuất giống cá Dĩa có chất lượng cao. Nội dung: Thử nghiệm các nồng độ Spirulina khác nhau trong thức ăn. Thử nghiệm các nồng độ Astaxanthin khác nhau trong thức ăn. 3 Chương 2. LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU 2.1 Đặc điểm sinh học của cá Dĩa 2.1.1 Hình dạng bên ngoài: Cá dĩa có hình dĩa tròn, dẹp ngang, màu sắc rất đa dạng với rất nhiều đốm và hoa văn trên cơ thể ( Đoàn Khắc Bộ, 2007; Nguyễn Thị Thanh Hiền, 1993). Đầu ngắn, mắt khá lớn và linh động. Các vi phát triển, vi ngực và vi đuôi là những tia vi mềm. Đường bên không hoàn toàn, đường bên phía trên từ nắp mang đến giữa thân, đường bên phía dưới từ giữa thân đến cuống đuôi. Trên thân có nhiều sọc đứng, tùy theo loài mà các sọc này có số lượng và độ đậm nhạt khác nhau. 2.1.2 Đặc điểm phân bố: Cá Dĩa có phân bố tự nhiên ở vùng Amazon (Nam Mỹ), nơi có nhiệt độ nước trung bình từ 280C – 300C và độ pH thấp khoảng 6,4, ngoài ra còn một số loài có thể sống ở mức pH khoảng 4 ( Nguyễn Minh ,1998 và Đoàn Khắc Bộ, 2007). Cá dĩa được đưa vào nuôi đầu tiên ở Mỹ vào những thập niên 50 của thế kỹ 19. Sau đó lan dần sang các nước châu Á như Hông Kông, Đài Loan, Singapor, Thái Lan… 2.1.3 Đặc điểm sinh trưởng: So với một số loài cá khác, thời gian phát triển phôi của cá Dĩa thì khá dài. Tính từ lúc cá mẹ vừa đẻ trứng, thì khoảng 60h ở nhiệt độ 300C và 65-72h ở nhiệt độ 260C – 280C thì cá nở ( Đoàn Khắc Bộ, 2007 ). Cá bột mới nở có kích thước khoảng 1,2-2 mm. Sau 5-6 tuần tuổi cá có chiều dài khoảng 2,4-2,5cm và cá từ 5-6 tháng tuổi trở lên thì màu sắc trên cơ thể mới hiển thị đầy đủ. Theo một số nghệ nhân ở thành phố Hồ Chí Minh cá Dĩa có thể tuổi thọ trung bình khoảng 8 năm, nhưng có một số con cũng có thể sống từ 12-13 năm. 2.1.4 Đặc điểm dinh dưỡng: Cá Dĩa có dạ dày đặc biệt, phân nhánh và có vách dày. Ruột cá dĩa tương đối ngắn, miệng nhỏ và răng hàm gồm một hàng những gai nhỏ hình chóp. Từ những đặc điểm trên, có thể nhận định cá Dĩa là loài cá ăn động vật ( Nguyễn Thị Thanh Hiền, 1993 ). Sau khi nở cá con sẽ bám và ăn các chất nhờn trên cơ thể cá bố mẹ. Giai đoạn này kéo dài từ 12-14 ngày (Đoàn Khắc Bộ,2007). Lúc này cá con ăn được các thức ăn tự nhiên như Artermia, Moina, Daphnia. Cá từ 3 tuần tuổi trở lên có 4 thể ăn được các loại thức ăn như trùn chỉ, tim bò, lăng quăng, ròng ròng (Thomas A. Giovanetti 1991, Nguyễn Minh 1998, Đoàn Khắc Bộ 2007). Thức ăn cho cá Dĩa cần phải được thay đổi thường xuyên, bổ sung đầy đủ các dưỡng chất cần thiết cho sinh trưởng và sự lên màu của cá vì màu sắc của cá Dĩa phụ thuộc rất nhiều vào thức ăn và môi trường nuôi (Bùi Minh Tâm 2008). Ngoài các loại thức ăn trên, trong quá trình nuôi cũng cần bổ sung thêm các loài vitamin như vitamin A, vitamin D,… Nếu thiếu các loại vitamin này cá có thể bị một số bệnh như kém ăn, chậm phát triển, màu sắc nhợt nhạt, xương bị giòn và mang bị biến dạng. 2.1.5 Đặc điểm sinh sản: Tuổi thành thục của cá Dĩa là khoảng 10 - 12 tháng (Bùi Minh Tâm 2008, Đoàn Khắc Bộ 2007). Trong thời kỳ phát dục cá có màu sắc rất sặc sỡ. cá mái thường hung hăng hơn cá trống và hay cắn vào cá trống để báo hiệu đã sẵn sàng cho việc sinh sản. Đôi khi cả hai con bơi sát vào nhau, đầu hướng lên trên, thỉnh thoảng giật đuôi về đối phương. Đối với cá Dĩa không có đặc điểm nào đáng tin cậy trong việc phân biệt đực cái. Chỉ đến giai đoạn sinh sản mới có thể phân biệt được giới tính dựa trên hình dạng của gai sinh dục. Gai sinh dục của cá đực thì ngắn và nhọn hơn, trong khi cá mái thì dài và cùn hơn (Nguyễn Minh 1998). Ngoài ra cũng có thể phân biệt dựa vào một số đặc điểm như cá đực thường có có hình dáng to, đầu hơi gù, vây bụng xệ xuống, dưới bụng vùng giáp vây lõm vào trông rất rõ. Cá cái thường nhỏ hơn cá đực, đầu thẳng, phần bụng phía sau vây dưới thẳng theo chiều cong của toàn bộ bụng cá (Bùi Minh Tâm 2008). Trước khi đẻ vài ngày, cá có hiện tường rùng mình, rung toàn thân, xếp vây lại, đôi lúc đứng yên tại chỗ, ít bắt mồi. Cá cái đẻ theo chiều dọc của giá thể, cá đực cũng theo hướng đó tiết tinh thụ tinh cho trứng. Trong tự nhiên, giá thể cho cá đẻ có thể là thực vật thủy sinh có lá to, hoặc những tảng đá ở tầng đáy. Sức sinh sản của cá Dĩa khoảng 200-800 trứng. Đối với lần sinh sản đầu tiên, cá Dĩa thường chỉ đẻ khoảng 150-200 trứng và khả năng giữ con cũng rất kém. Cá Dĩa có thể sinh sản quanh năm nhưng vào mùa lạnh thì đẻ ít hơn. Thời gian tái phát dục của cá phụ thuộc nhiều vào thức ăn, sự chăm sóc và sức khỏe của cá bố mẹ. Có khi vài ngày là cá có thể sinh sản trở lại, nhưng có khi kéo dài một tháng hoặc hơn. Ngoài ra thời gian cá con bám trên cơ thể cũng ảnh hưởng đến thời gian tái phát dục của cá bố mẹ ( Bùi Minh Tâm 2008, Đoàn Khắc Bộ 2007 ). 5 2.1.6 Phân loại cá Dĩa: Theo Schultz (1960) cá Dĩa được phân loại như sau: Cá Dĩa đỏ (Symphysodon discus): Cơ thể có các vây lưng, hậu môn có màu đỏ nâu. Chiều dài cá trưởng thành khoảng 15-20cm Cá Dĩa xanh lá cây (Symphysodon aequifasciata aequifasciata): Thân có màu xanh lục, các sọc có màu nâu đậm hơn màu trên thân. Cá Dĩa xanh lá cây thuộc loài quý hiếm. Cá Dĩa xanh da trời (Symphysodon aequifasciata haraldi): Cá Dĩa xanh da trời còn được gọi là cá Dĩa nâu đỏ,