Bàn thêm về cấu trúc thông báo của câu Tiếng Việt

BÀN THÊM VỀ CẤU TRÚC THÔNG BÁO CỦA CÂU TIẾNG VIỆT (*) Nguyễn Hồng Cổn Bên cạnh sự phân đoạn câu về mặt ngữ pháp thuờng được miêu tả bằng lí thuyết thành phân câu, mấy chục năm gần đây các nhà nghiên cứu đặc biệt chú ý đến sự phân đoạn câu theo quan điểm thông tin thực tại hay quan điểm thông báo. Khởi đầu cho những khám phá theo huớng này là V. Mathesius và nhiều học giả khác của nhóm ngôn ngữ học Praha, mà những nghiên cứu của họ thuờng được gặp dưới cái tên lí thuyết phân đoạn thực tại của câu. Xét trong mối quan hệ với thông tin người nói định truyền đạt và người nghe muốn tiếp nhận, cấu trúc câu được phân chia thành hai phần là đề (Theme, Topic) và thuyết (Rheme, Comment), trong đó đề là bộ phận biểu thị “cái đã biết” hay “thông tin cũ”còn thuyết biểu thị “cái chưa biết” hay là “thông tin mới. Sự phân đoạn cấu trúc thông tin thực tại của câu thành đề-thuyết theo tiêu chí “cũ - mới” này được phân biệt với sự phân đoạn cấu trúc cú pháp của câu thành chủ ngữ -vị ngữ dựa trên các tiêu chí hình thức và/hoặc ngữ nghĩa. Tư tưởng của Mathesius và nhóm ngôn ngữ học Praha về sự phân đoạn cấu trúc thực tại của câu đã được một số nhà nghiên cứu tiếp thu và phát triển theo những huớng khác nhau. Trong khi một số tác giả tiếp tục duy trì cách phân đoạn đề -thuyết theo tiêu chí “cũ- mới” truyền thống (Alisova 1971, Li & Thomson 1976, 81) hoặc mở rộng hơn theo tiêu chí coi đề là “cái được nói đến” còn thuyết là bộ phận “thuyết minh” cho đề (Danes 1967, Halliday 1970, Sgall 1975), thì một số nhà nghiên cứu khác lại đi chệch khỏi sự phân chia luỡng phân này. Chẳng hạn, J Firbas (1966) đưa ra cách phân đoạn tam phân là đề -chuyển đề -thuyết, trong đó chuyển đề là bộ phận. S.Dik (1981) phân biệt vị thế thông tin của các thành tố câu ở cấp độ dụng học (trong sự khu biệt với các cấp độ kết học và nghĩa học) bằng bốn chức năng dụng học; khởi đề, kết đề (nằm ngoài nóng cốt) và chủ đề, tiêu điểm (nằm trong nòng cốt). Điều đáng lưu ý trong quan điểm của Dik là tác giả không cho rằng các chức năng dụng học phải tác động đến sự phân đoạn luỡng phân hình thức câu theo kiểu “nếu chúng ta gắn một chức năng dụng học nào đó cho một thành tố bất kỳ của câu, thì toàn bộ phần còn lại của câu nhất thiết cũng phải có một chức năng dụng học khác” (Dik 1981: 130), đồng thời tác giả nhấn mạnh đến vai trò của tiêu điểm (Focus) với tư cách là trọng tâm thông báo của câu. Khác với các tác giả trên, Dooley (1982) cho rằng phần duy nhất bắt buộc phải có trong câu là hạt nhân dụng pháp, tức là một cái lõi “mang thông báo quan trọng nhất”, có “tác dụng cơ bản nhất đối với lực ngôn trung”, còn phần còn lại xung quanh chỉ là một cái khung mà nội dung là một tiền giả định được chia sẻ giữa người nói và người nghe. Như vậy, với R. Dooley cấu trúc câu xét theo quan điểm thông báo là cấu trúc một trung tâm với cốt lõi là hạt nhân dụng pháp hay hạt nhân thông báo (dẫn theo C.X.Hạo 1991: 40). Trong Việt ngữ học, Panfilov (1980) là người đầu tiên áp dụng cách phân đoạn thực tại câu tiếng Việt theo tiêu chí luỡng phân “cũ - mới” và mô tả khá chi tiết các kiểu phân đoạn thực tại khác nhau của chúng qua bài báo “Sự phân đoạn thực tại của câu trong tiếng Việt” (1980: 114). Trần Ngọc Thêm cũng cho rằng, xét theo sự phân đoạn thông báo, cấu trúc câu được chia thành hai phần rõ rệt là “phần nêu (cái mà người đọc đã biết hoặc giả định đã biết) và phần báo (cái mới, thông báo về phần nêu)”, và phân biệt chúng với cặp đề-thuyết ở bình diện ngữ pháp: “ nêu - báo là sự phân đoạn thông báo, được áp dụng cho từng phát ngôn cụ thể trong vị trí thực tại của nó ở một văn bản cụ thể; còn đề - thuyết là sự phân đoạn cấu trúc với các mô hình cấu trúc áp dụng cho từng loạt phát ngôn” (1985: 58 - 60). Lý Toàn Thắng (1981) và Diệp quang Ban (1989) cũng vận dụng sự đối lập luỡng phân (đề -thuyết) của lí thuyết phân đoạn thực tại để phân tích cấu trúc phân đoạn thực tại của câu tiếng Việt nhưng nghiêng theo tiêu chí mở rộng coi đề là “cái được nói đến” hay là “phần được giải thích” còn thuyết là cái “nói về chủ đề” hay “giải thích cho chủ đề”. Tuy nhiên, giữa hai tác giả cũng có điểm khác biệt. Theo Lí Toàn Thắng, chủ đề (thuật ngữ Lý Toàn Thắng dùng để chỉ phần đề) có thể đứng trước hoặc sau thuật đề (phần thuyết) và trât tự đó có thể trùng hay không trùng hợp với trật tự của chủ ngữ, vị ngữ: Nếu câu hai thành phần có trật tự xuôi chủ ngữ-vị ngữ được phát âm với ngữ điệu bình thuờng, thì chủ đề trùng với chủ ngữ, thuật đề trùng với vị ngữ, và câu có trật tự khách quan. Còn nếu chủ ngữ đuợc nhấn mạnh bằng một trọng âm lô gích thì thuật đề lại rơi vào chủ ngữ, chủ đề trùng với vị ngữ, và câu có trât tự chủ quan (1981: 51). Trái lại, Diệp Quang Ban lại cho rằng trong cấu trúc phân đoạn thực tại của câu “phần đề luôn luôn đứng trước phần thuyết” và “trong câu đơn hai thành phần với trật tự chủ ngữ- vị ngữ , chủ ngữ sẽ là phần đề, vị ngữ sẽ là phần thuyết” (1989: 31). Mặc dù về mặt lí thuyết các tác giả theo cách tiếp cận luỡng phân này chủ trương khu biệt sự phân đoạn thực tại (đề -thuyết hay nêu báo) với phân đoạn ngữ pháp (chủ -vị) nhưng trên thực tế việc phân định và xác lập mối tương liên giữa các chức năng của hai bình diện này rất phức tạp bởi vì tiếng Việt không có các dấu hiệu hình thức thoả đáng nào cho phép phân biệt rạch ròi các cấu trúc luỡng phân của hai bình diện. Phê phán cách tiếp cận trên đây, Cao Xuân Hạo (1991) cho rằng việc đồng nhất cấu trúc đề-thuyết với cấu trúc thông báo “may ra chỉ có thể chấp nhận được cho những ngôn ngữ quy chế hóa sự khác biệt giữa đề và chủ ngữ nhưng lại không có sự phân biệt giữa đề và cái cho sẵn”, còn “trong các ngôn ngữ mà cấu trúc cú pháp cơ bản của câu trực tiếp phản ánh cấu trúc lô gích ngôn từ (như tiếng Hán và tiếng Việt - tôi chú thích thêm: NHC), cấu trúc thông báo và cấu trúc đề -thuyết phân biệt nhau rất rõ”. Cấu trúc đề - thuyết với tư cách là cấu trúc cú pháp của câu, luôn “chia hết câu thành hai phần”, trong khi “thông tin mới” có thể hết cả câu, một phần bất kỳ (đôi khi một từ làm bổ ngữ hay định ngữ) hoặc hai phần cách nhau trong câu (chẳng hạn như khi trả lời một câu hỏi như “ai đánh ai”?). Cụ thể hơn, theo Cao Xuân Hạo cấu trúc thông báo của câu chỉ có một “trọng tâm thông báo’ hay là “tiêu điểm” biểu thị thông tin mới, được đánh dấu bằng trọng âm cường điệu (Cao Xuân Hạo 1991: 60-61). Quan điểm này của Cao Xuân Hạo được Lưu Vân Lăng, một nhà Việt ngữ học từ lâu chủ trương phân tích phân tích cấu trúc cú pháp của câu thành đề thuyết, tán đồng và chia sẻ. Theo Lưu Vân Lăng (1994) “cần phân biệt phân tích ngữ pháp với phân tích thông tin mới. Phân tích đề -thuyết là phân tích ngữ pháp, cú pháp. ở đây xét chung nhiều mặt, cả hình thức cấu trúc lẩn nội dung chức năng, ngữ nghĩa (...). Trong phân tích thông tin mới, chỉ cần nói rõ trọng tâm thông báo. Tuỳ trường hợp trả lời câu hỏi, tiêu điểm thông báo có thể ở bất kỳ thành tố nào trong câu, có khi chỉ là một bộ phận phụ, có khi cả câu” (1994: 32). So với cách tiếp cận luỡng phân, quan niệm của Cao Xuân Hạo và Lưu Vân Lăng về cấu trúc thông báo của câu tiếng Việt với một trung tâm là tiêu điểm hay trọng tâm thông báo quả thật “làm cho việc phân tích câu tránh được nhiều phức tạp rắc rối” (Lưu Vân Lăng 1992: 32), và điều quan trọng hơn là nó cho phép phân định được một cách rạch ròi cấu trúc thông với cấu trúc cú pháp và cấu trúc ngữ nghĩa của câu, nhất là đối với một ngôn ngữ thiếu vắng các phuơng tiện hình thái học như tiếng Việt. Tuy nhiên, cả hai tác giả chưa thực sự tiến hành nghiên cứu cấu trúc thông báo của câu tiếng Việt một cách tỉ mỉ và hệ thống. Những khái niệm cơ bản như cấu trúc thông báo, tiêu điểm thông báo mới chỉ được trình bày một cách sơ lược. Hơn nữa, nhiều vấn đề có liên quan chưa được các tác giả đề cập đến như: chức năng, phạm vi hoạt động của các loại tiêu điểm khác nhau, và tương ứng là các kiểu cấu trúc thông báo của câu, vv. Dưới đây, chúng tôi sẽ đi sâu thảo luận làm rõ thêm một số vấn đề trên đây. 1. Cấu trúc thông báo và tiêu điểm thông báo 1.1 Cấu trúc thông báo Mục đích của việc nghiên cứu cấu trúc thông báo của câu, như Lambrecht đ• xác định là tìm hiểu mối tương liên giữa câu và hoàn cảnh nhằm trả lời câu hỏi cơ bản “Vì sao lại có nhiều loại cấu trúc câu như thế?”, cũng giống như mục đích của sinh thái học là nghiên cứu sự tương tác giữa cơ thể sống và môi trường để trả lời câu hỏi “Vì sao lại có nhiều loại sự vật sống như vậy?” (1994: 9). Vậy, cấu trúc thông báo là gì? Cũng như nhiều nhà ngữ pháp theo cách tiếp cận đa bình diện (Dik 1981, Cao Xuân Hạo 1991, Lambrecht 1994) chúng tôi dùng thuật ngữ cấu trúc thông báo để chỉ sự phân đoạn cấu trúc của câu theo vị thế thông tin của các thành tố với hàm ý khu biệt nó với cấu trúc cú pháp và cấu trúc ngữ nghĩa của câu. Sự khác biệt về vị thế thông tin trong cấu trúc câu thể hiện ở chỗ trong khi một bộ phận của câu biểu thị phần thông tin mà người nói và người nghe cùng chia sẻ, thì một bộ phận khác lại biểu thị phần thông tin mà người nói và/hoặc người nghe chưa biết hay biết không giống nhau. Phần thông tin thứ nhất, được người nói và người nghe cùng chia sẻ, gọi là thông tin tiền giả định (TGĐ). Phần thông tin thứ hai được gọi là thông tin mới, hay là thông tin quan trọng nhất, đóng vai trò là tiêu điểm thông báo (TĐTB). Ví dụ: 1) a. Ai mắng dì Tư? TGĐ: Có một người X mắng gì Tư. TĐTB: X là ai? b. Bà ngoại mắng dì Tư. TGĐ: Có một người X mắng dì Tư. TĐTB: X là bà ngoại. 2) a. Bà ngoại mắng ai? TGĐ: Bà ngoại mắng một người X. TĐTB: X là ai? b. Bà ngoại mắng dì Tư. TGĐ: Bà ngoại mắng một người X. TĐTB: X là dì Tư. Tuy nhiên, các ví dụ trên cũng cho thấy trong câu bộ phận làm nên sự khác biệt giữa một cấu trúc thông báo này với một cấu trúc thông báo khác là tiêu điểm thông báo chứ không phải là tiền giả định. Bằng chứng là cấu trúc thông báo của các câu (1a) và (1b), (2a) và (2b) có cùng tiền giả định nhưng phân biệt nhau bởi các tiêu điểm thông báo. Vì vậy để nhận diện cấu trúc thông báo của câu, hay phân biệt một cấu trúc thông báo này với một câú trúc thông báo khác chúng ta chỉ cần căn cứ vào bộ phận quan trọng nhất của nó là tiêu điểm thông báo. Nói cách khác, phân tích cấu trúc thông báo của câu thực chất là chỉ ra bộ phận nào đóng vai trò là tiêu điểm thông báo (TĐTB) của câu. 1.2 Tiêu điểm thông báo Trong các tài liệu ngôn ngữ học, TĐTB thuờng được xác định là phần mang “thông tin mới” và là phần mang “trọng tâm thông báo”, mang “thông tin quan trọng nhất” (Dik 1981, Dooley 1982, Cao Xuân Hạo 1991, Lưu Vân Lăng 1992). ở đây có hai vấn đề cần thảo luận: thứ nhất, thế nào là “thông tin mới”?, và thứ hai “thông tin mới” và “thông tin quan trọng nhất” hay là “trọng tâm thông báo” của câu có đồng nhất với nhau hay không? Theo Cao Xuân Hạo (1991), một yếu tố nào đó của câu thuờng được coi là “mới” (tức là mang “thông tin mới”), nếu nó thông báo một nội dung mà “người nói cho là không có mặt trong ý thức của người nghe ” lúc sắp nói. Nếu dùng câu hỏi để kiểm nghiệm, thì phần mang thông tin mới sẽ trực tiếp trả lời cho các câu hỏi ai? gì? nào?, vv. Chẳng hạn, trong một câu như “ Hôm nay tôi sẽ sửa cái máy này”, tuỳ theo tình huống, ngôn cảnh ứng với các các câu hỏi trên, cái “mới” có thể là bất cứ từ nào, phần nào? (Cao Xuân Hạo 1991: 39). Theo chúng tôi, cách hiểu như vậy về “thông tin mới” chỉ đúng với trường hợp các câu tường thuật, mà chủ yếu là của các câu trả lời cho những câu hỏi ai? gì? nào?... đã nói ở trên. ở những câu này, cái “mới” quả là cái “chưa có trong ý thức của người nghe” hay cái mà “người nghe chưa biết”. Tuy nhiên, đối với các câu hỏi thì tình hình không phải như vậy: ở đây cái mới không phải là cái người nghe chưa biết mà chính là cái người nói chưa biết hay đang muốn biết, được đánh dấu bằng chính các đại từ để hỏi như ai? gì? nào, thế nào?, vv. mà theo Givon (1994 :793) có thể coi chúng như là tiêu điểm của loại câu hỏi dùng đại từ nghi vấn. Người nói sử dụng các câu hỏi này dựa trên tiền giả định rằng những thông tin thiếu hụt ở tiêu điểm hỏi có trong ý thức của người nghe tại thời điểm nói. Như vậy, nếu nói rằng TĐTB của câu mang “thông tin mới” thì điều đó không có nghĩa là nó chỉ biểu hiện cái “mới” người nghe chưa biết mà cả cái “mới” người nói chưa biết nhưng người nghe đã biết, có điều mỗi loại tiêu điểm này có mặt ở một kiểu câu khác nhau (chúng tôi sẽ trở lại vấn đề này ở phần sau). Nhưng phải chăng TĐTB luôn luôn mang “thông tin mới”, và “thông tin quan trọng nhất” hay “trọng tâm thông báo” của câu bao giờ cũng là “thông in mới”? Xem xét các câu hỏi có dùng đại từ nghi vấn cũng như ở các câu trả lời tương ứng của chúng, chúng ta thấy điều đó có vẻ đúng: phần mang “thông tin quan trọng nhất” hay là “trọng tâm thông báo” của câu thuờng cũng là phần mang thông tin mới, hoặc đối với người nói hoặc đối với người nghe. Tuy nhiên, nếu mở rộng diện xem xét, chúng ta thấy có những câu, phần mang thông tin quan trọng nhất và là trọng tâm thông báo của câu nhưng không phải là mới đối với người nghe hay người nói. Xét ví dụ sau 3) a. Này, cậu uống chè hay cà phê? b. Cho mình ly cà phê. Từ cà phê ở (3b) là phần trọng tâm thông báo, mang thông tin quan trọng nhất của câu trả lời, nhưng nó không mới vì nó đã xuất hiện trong câu ngữ cảnh (3a), và đã có sẵn trong ý thức của người nghe trước thời điểm nói. Hiện tượng này cũng gặp ngay cả ở một số câu hỏi có đại từ nghi vấn và các câu trả trả lời tương ứng của chúng. Phân tích đoạn đối thoại giữa Raskolnikov (người giết chị em mụ chủ hiệu cầm đồ) và Petrovivh (viên hội thẩm, người biết rõ Raskolnikov đã làm việc ấy) trong Tội ác và Trừng phạt, Cao Xuân Hạo đã có lí khi chỉ ra rằng: Khi Raskolnikov hỏi “Ai giết?” thì dĩ nhiên anh ta không yêu cầu thông báo một cái gì mà anh ta chưa biết, vì chính anh ta là kẻ giết người, mà chỉ muốn biết viên dự thẩm có biết là anh ta giết hay không và biết chắc đến nào. Còn khi Petrovich trả lời “Thì anh giết chứ ai”, đối với Raskolnikov câu này không có một chút gì mới cả, nhưng viên dự thẩm muốn thông báo cho Raskolnikov biết rằng ông ta biết chắc mười phần cái điều mà chính bản thân Rasnikov biết: chính anh ta là thủ phạm (Cao Xuân Hạo 1991: 39). Điều này gợi ý rằng phần mang “thông báo quan trọng nhất” hay là “trọng tâm thông báo” của câu, tức là tiêu điểm, không phải bao giờ cũng mang “thông tin mới”. Nhưng nếu “không mang thông tin mới” thì điều gì khiến cho tiêu điểm trở thành bộ phận mang “thông báo quan trọng nhất”, trở thành “trọng tâm thông báo của câu”? Chúng tôi nghiêng theo ý kiến của Jackendoff cho rằng “ tiêu điểm của câu” là “phần thông tin trong câu mà người nói giả định rằng nó không được người nói và người nghe cùng chia xẻ” (1972: 230, dẫn theo Lambrecht 1974). Nói cách khác TĐTB là phần duy nhất trong cấu trúc thông báo của câu cho thấy sự chênh lệch về thông tin giữa người nói và người nghe, xét theo sự đánh giá của người nói. ở các câu hỏi có các từ nghi vấn ai? gì? nào?... sự chênh lệch thông tin (tri thức) giữa người nói và người nghe biểu hiện ở chỗ thông tin của TĐTB là thông tin người nói chưa biết nhưng người nghe có thể đã biết, theo sự đánh giá của người nói. Ngược lại ở các câu tường thuật tương ứng trả lời cho các câu hỏi trên, thì thông tin của TĐTB là thông tin mà người nói đã biết nhưng người nghe, theo sự xét đoán của người nói, là chưa biết. Còn với những câu như ví dụ của Cao Xuân Hạo được dẫn lại ở trên, thì thông tin của TĐTB là thông tin được cả người nói và người nghe cùng biết nhưng cố ý giả định là chưa biết. 1.3 Các phuơng pháp xác định tiêu điểm thông báo Để xác định TĐTB (cũng tức là nhận diện cấu trúc thông báo) của một phát ngôn có thể sử dụng các phuơng pháp sau đây: - Dựa vào ngữ cảnh là các câu hỏi đi trước câu cần xác định TĐTB trong cặp thoại “hỏi - đáp”. Theo phuơng pháp này, nếu bộ phận nào của câu đáp trực tiếp trả lời cho câu hỏi, thì đấy chính là TĐTB của câu, ví dụ: 4) a1. Ai đấy? b1. Dạ, em. a2. Cô đi đâu đấy? b2. Dạ, em đi lên tỉnh ạ. a3. Cô đi buôn hử? b3. Dạ không, em đi học ạ. -Dùng các câu hỏi kiểm tra: phuơng pháp này được dùng khi câu cần xác định TĐTB không xuất hiện như câu là trả lời trong cặp thoại “hỏi -đáp”, nhưng thực chất cũng giống với phuơng pháp ngữ cảnh. Các câu hỏi dùng để kiểm tra thuờng là các câu hỏi cầu khiến hoặc kiểm chứng thông tin chung và riêng sẽ được chúng tôi đề cập đến ở mục 2.1 (x.thêm Lí Toàn Thắng 1981, tr 48). -Căn cứ vào các phuơng tiện biểu hiện của TĐTB như trọng âm , ví dụ 5) a. Tôi đi với anh . (Câu hỏi: Ai đi với tôi?) b. Tôi đi với anh. (Anh ở lại đây với họ chứ?) c. Tôi đi với anh. (Anh đi một mình được không?) hoặc các hư từ như “chính, ngay, đến, chỉ...”, ví dụ: 6) Chính cháu trông thấy. 7) Họ chỉ cho thuê thôi. Riêng TĐTB của các câu hỏi (tức tiêu điểm hỏi) bao giờ cũng được đánh dấu bằng những phuơng tiện riêng biệt là các đại từ hoặc tiểu từ nghi vấn (ai? gì?, nào, có...không?, đã..chưa?, vv). -Căn cứ vào khả năng luợc bỏ: TĐTB là thành tố quan trọng nhất về mặt thông báo nên nó là thành tố duy nhất trong cấu trúc thông báo không thể áp dụng phép tỉnh luợc. Ví dụ: 8) a1. Ai nói mà mày biết? b1. Thằng Hải (nói) a2. (Nó nói) bao giờ? b2. (Nó nói) hôm qua. Xét theo chức năng và vị trí của chúng các TĐTB có thể được phân biệt thành nhiều loại khác nhau, và tương ứng với mỗi loại TĐTB chúng ta sẽ có các kiểu cấu trúc thông báo khác nhau của câu như sẽ trình bày ở các mục dưới đây. 2. Cấu trúc thông báo phân biệt theo chức năng của tiêu điểm Khi bàn về khái niệm TĐTB của câu tiếng Việt, các nhà nghiên cứu chỉ nói đến tiêu điểm khẳng định mang thông tin mới mà người nghe chưa biết, có thể trả lời trực tiếp cho các câu hỏi ai? gì? nào?...Điều này cũng dễ hiểu bởi vì TĐTB như đ• nói thuờng trùng với phần mang thông tin mới mà cách phân đoạn luỡng phân theo tiêu chí “cũ- mới” truyền thống gọi là phần thuyết (trong sự khu biệt với phần đề, biểu hiện thông tin cũ). Hệ quả của cách tiếp cận này là các tác giả chỉ mô tả cấu trúc thông báo của các câu tường thuật, mà thường là các câu trả lời trực tiếp cho câu hỏi có từ nghi vấn. Tán đồng quan điểm của Lambrecht “không có câu nào là không có cấu trúc thông báo” (1994: 16), dựa trên kết quả phân tích tư liệu, chúng tôi cho rằng cần cần phân biệt trong câu tiếng Việt ba loại TĐTB khác nhau về chức năng là tiêu điểm hỏi (focus of question), tiêu điểm khẳng định (focus of assertion), tiêu điểm tương phản (contrastive focus), và tương ứng với chúng là ba kiểu cấu trúc thông báo khu biệt nhau theo chức năng của tiêu điểm. Dưới đây chúng tôi sẽ đi vào phân tích mô tả chức năng và phuơng tiện biểu hiện của ba loại TĐTB này cũng như của các cấu trúc thông báo bao hàm chúng. 2.1 Cấu trúc thông báo có tiêu điểm hỏi Tiêu điểm hỏi (TĐH) là TĐTB biểu hiện thông tin người nói chưa biết hoặc biết chưa chắc chắn và giả định rằng người nghe đã biết. Nếu như tiền giả định là điều kiện cần để tạo lập một câu hỏi thì TĐH là điều kiện đủ để sử dụng nó trong giao tiếp. Không có thông tin chưa biết được biểu hiện ở tiêu điểm hỏi, cũng như nếu không giả định rằng người nghe có thể cung cấp cho mình thông tin đó qua câu trả lời thì người nói không có nhu cầu hỏi và không thực hiện hành vi hỏi. Tuỳ theo mức độ nắm được thông tin (biểu hiện qua tiền giả định của câu hỏi) và mục đích giao tiếp (muốn cầu khiến thông tin mới hay kiểm nghiệm thông tin đã biết) mà có thể có các loại TĐH khác nhau, và tương ứng có các loại cấu trúc thông báo khác nhau cho câu hỏi. Khi người nói biết rằng có một sự tình nào đó xảy ra nhưng chưa biết chính xác là gì, thì người nói sẽ sử dụng các câu hỏi cầu khiến thông tin chung có TĐH toàn câu (vd: Có chuyện gì thế?). Nếu