Báo cáo Đánh giá lĩnh vực cấp nước và vệ sinh môi trường Việt Nam

T CH C Y T B Y T QU NHI ĐNG TH GI I CC QU N LÝ LIÊN HI P QU C MÔI TR ƯNG Y T BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ L ĨNH V C C P N ƯC VÀ V SINH MÔI TR ƯNG VI T NAM NĂM 2011 Tháng 8, 2012 BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ LĨNH V C CP NƯC VÀ V SINH MÔI TR ƯNG VI T NAM. N ĂM 2011 MC L C Các t vi t t t ................................................................................................................... ii 1. Gi i thi u chung........................................................................................................1 2. Tình hình CN&VSMT Vi t Nam..............................................................................4 2.1. Tình hình CN&VSMT khu v c ñô th ...................................................................4 2.1.1. Tình hình c p n ưc ñô th .............................................................................4 2.1.2. Hi n tr ng thoát n ưc và x lý n ưc th i.....................................................9 2.2. Tình hình CN&VSMT khu v c nông thôn ..........................................................14 2.2.1. Hi n tr ng c p n ưc nông thôn ..................................................................15 2.2.2. Hi n tr ng v sinh môi tr ưng khu v c nông thôn......................................16 3. Nưc, v sinh và phát tri n: các khía c nh s c kh e, xã h i và kinh t ..................18 4. Nưc, v sinh và môi tr ưng ..................................................................................25 5. Cơ c u th ch , khung pháp lý và thông tin ............................................................29 6. Cung c p tài chính và ñu t ư cho ngành.................................................................38 6.1. Đu t ư cho h th ng c p thoát n ưc và v sinh ñô th ......................................38 6.1.1. V c p n ưc ...............................................................................................38 6.1.2. V thoát n ưc:............................................................................................38 6.1.3. V v sinh ñô th và x lý ch t th i : ...........................................................39 6.1.4. V chính sách tài chính: .............................................................................39 6.2. Đu t ư cho c p n ưc s ch và v sinh môi tr ưng nông thôn ...........................41 7. Các v n ñ chính và h n ch trong l ĩnh v c CN&VSMT.........................................46 8. Các k ho ch và ch ươ ng trình chính trong l ĩnh v c ...............................................48 9. Các khuy n ngh c a l ĩnh v c .................................................................................51 Li c m ơn .....................................................................................................................56 Tài li u tham kh o ..........................................................................................................56 Ph l c ...........................................................................................................................56 i BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ LĨNH V C CP NƯC VÀ V SINH MÔI TR ƯNG VI T NAM. N ĂM 2011 Các t vi t t t ADB Ngân hàng phát tri n Châu Á BCR T l l i ích-chi phí BOD Nhu c u ô xy sinh hóa CBA Phân tích l i ích-chi phí CN&VSMT Cp n ưc và v sinh môi tr ưng CLTS V sinh t ng th do c ng ñng làm ch COD Nhu c u ô xy hóa h c DHS Điu tra dân s và s c kh e DO Ô xy hòa tan ESI Sáng ki n ñánh giá kinh t trong l ĩnh v c v sinh FAO T ch c l ươ ng th c và nông nghi p qu c t GDP Tng thu nh p qu c n i GNP Tng s n ph m qu c dân GOS Tng c c th ng kê GoV Chính ph Vi t Nam IEC Thông tin, giáo d c và truy n thông JBIC Ngân hàng h p tác qu c t Nh t B n JICA Cơ quan h p tác qu c t Nh t B n JMP Ch ươ ng trình ñng giám sát (WHO, UNICEF) Kg Kilôgam KHCN Khoa h c công ngh KHCNAT K ho ch c p n ưc an toàn MDG Mc tiêu Phát tri n Thiên niên k Mg/l Miligam/lít NGO T ch c phi chính ph NTP Ch ươ ng trình m c tiêu Quc gia ODA H tr phát tri n chính th c PTEs Các nguyên t có ti m n ăng gây ñc PTI Lưng dung n p cho phép PTNT Phát tri n nông thôn QCVN Quy chu n Vi t Nam SDD Suy dinh d ưng CTR Ch t th i r n ii BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ LĨNH V C CP NƯC VÀ V SINH MÔI TR ƯNG VI T NAM. N ĂM 2011 TA H tr k thu t TCCP Tiêu chu n cho phép UBND y ban Nhân dân UNICEF Qu Nhi ñng Liên h p qu c URENCO Công ty Môi tr ưng Đô th USD, US$ Đô la M USAID Cơ quan phát tri n qu c t M VSMT V sinh môi tr ưng VWSA Hi c p thoát n ưc Vi t Nam WB Ngân hàng Th gi i WHO T ch c Y t th gi i CNVS Cp n ưc và v sinh TXLNT Tr m x lý n ưc th i iii BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ LĨNH V C CP NƯC VÀ V SINH MÔI TR ƯNG VI T NAM. N ĂM 2011 1. Gi i thi u chung Cp n ưc và v sinh môi tr ưng (CN&VSMT) là mt trong nh ng mc tiêu phát tri n thiên niên k (MDGs) mà Chính ph Vi t Nam ñã cam k t, và lĩnh v c này luôn chi m v trí quan tr ng trong ñi s ng kinh t - xã h i ca Vi t Nam. Đng, Chính ph và nhân dân Vi t Nam ñang r t c g ng ñ c i thi n ñiu ki n c ơ s h t ng, nâng cao ñiu ki n sng cho ng ưi dân, góp ph n thúc ñy xóa ñói gi m nghèo, phát tri n kinh t -xã h i ca Qu c gia. Tuy nhiên, v n ñ CN&VSMT Vi t Nam v n còn ph i ñi m t v i r t nhi u thách th c, ñòi h i có thêm nhi u n l c ñ gi i quy t. Trong khi ñã có nh ng kho n ñu t ư ñáng k ñ gi i quy t các v n ñ n ưc và v sinh, các m c tiêu c n ñt vn còn r t xa. Các công trình n ưc s ch và v sinh c ơ b n còn r t thi u, c ũng nh ư ý th c v hành vi, thói quen v sinh nhi u n ơi còn h n ch , gây nhi u tác ñng tiêu c c, nh h ưng ñn cu c s ng c a c ng ñng và ch t l ưng môi tr ưng. Trong l ĩnh v c CN&VSMT Vi t Nam, còn thi u các c ơ ch ñánh giá ngành c ũng nh ư các ñánh giá liên ngành liên quan. Hi u qu ph i h p và trao ñi thông tin gi a các cơ quan ch u trách nhi m qu n lý v c p n ưc, v sinh và b o v môi tr ưng, ki m soát ô nhi m các vùng nông thôn, thành th , khu công nghi p, còn r t h n ch . Trong khi ñó, ñã có nh ng ch ươ ng trình, d án, nh ng ho t ñng liên quan ñn c p nưc và v sinh môi tr ưng ñưc tri n khai hi u qu nhi u n ơi. R t c n thi t thu th p nh ng bài h c kinh nghi m rút ra t các ho t ñng này, ñ có c ơ s ñánh giá, rút kinh nghi m và tri n khai nhân r ng h ơn n a. T n ăm 2009, T ch c Y t Th gi i (WHO) ñã hp tác v i Vi t Nam, h tr tri n khai ho t ñng “Xây d ng quá trình giám sát, ñánh giá lĩnh v c CN&VSMT Vi t Nam”. Các m c tiêu c a quá trình ñánh giá bao g m: • To ra công c d a vào b ng ch ng, nh m h tr các quy t ñnh h ưng t i t ăng cưng ñu t ư ñ ñt ñưc các m c tiêu v CN&VSMT trên toàn qu c, M c tiêu phát tri n Thiên niên k , c ũng nh ư các m c tiêu c a Th p k hành ñng, c a Năm Qu c t v v sinh; • Ch ng minh m i quan h gi a n ưc s ch, v sinh môi tr ưng, s c kh e và phát tri n kinh t ; • H tr các sáng ki n ñn l p quy ho ch, k ho ch, các sáng ki n ñi m i chính sách liên quan c a qu c gia; • Cunng c p các h ưng d n cho các ch ươ ng trình h tr k thu t liên quan; • S d ng làm n n t ng h tr quá trình trao ñi thông tin thông qua m t c ơ s d li u d a trên trang Web (ho c m t c ơ ch hi u qu khác) ch a thông tin thu ñưc ñ phân tích ngành. Quá trình ñánh giá l ĩnh v c CN&VSMT Vi t Nam, thông qua các ho t ñng thu th p, phân tích thông tin, s xây d ng nên các báo cáo l ĩnh v c, d a vào các b ng ch ng th ưng xuyên trong th c hi n các ho t ñng trong toàn l ĩnh v c CN&VSMT. Các báo cáo này s bao g m m t lo t các v n ñ nh ư t ch c ngành trong l ĩnh v c, nh ng hn ch ñi v i phát tri n trong l ĩnh v c, các v n ñ qu n lý và th ch , v n hành và bo d ưng h th ng, vv... Quá trình ñánh giá trong l ĩnh v c này Vi t Nam s giúp cho vi c thu th p và chia s thông tin gi a các nhà ho ch ñnh chính sách, các nhà cung 1 BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ LĨNH V C CP NƯC VÀ V SINH MÔI TR ƯNG VI T NAM. N ĂM 2011 cp d ch v , các nhà quy ho ch và công chúng t c p ña ph ươ ng ñn c p trung ươ ng tr nên hài hòa h ơn. Các k t qu mong ñi chính c a quá trình ñánh giá: • Xây d ng ñưc m t quá trình thu th p s li u, th m tra thông tin, phân tích có h th ng các thông tin này trên ph m vi toàn qu c; • Xây d ng các Báo cáo c p qu c gia v ñánh giá, giám sát l ĩnh v c CN&VSMT ti Vi t Nam; • Đ xu t các chính sách và quy t ñnh d a vào thông tin nh quá trình ñánh giá ngành, l ĩnh v c; • Có h th ng thông tin ñáng tin c y, ñưc phân tích h p lý v k t qu th c hi n các ho t ñng liên quan, thông qua các báo cáo ñánh giá l ĩnh v c th ưng xuyên, và mt h th ng thông tin d a trên trang web n ăng ñng, ñưc c p nh t th ưng xuyên, v i các s li u tin c y. Quá trình th c hi n Báo cáo n ăm 2011: Cc Y t d phòng và môi tr ưng, nay là C c Qu n lý môi tr ưng y t , B Y t là cơ quan ñu m i th c hi n Quá trình ñánh giá l ĩnh v c CN&VSMT. Giai ñon 1 c a Quá trình (2009 – 2010), v i s h tr c a T ch c Y t Th gi i (WHO) và Qu Nhi ñng liên h p qu c (UNICEF), dưi s ch trì c a Cc Qu n lý môi tr ưng y t , B Y t, ph i h p v i các b, ngành liên quan, các chuyên gia tư v n, các sn ph m sau ñây ñã ñưc so n th o: (1) Khung c u trúc và n i dung báo cáo ñánh giá l ĩnh v c; (2) B câu h i thu th p thông tin, xác ñnh ngu n cung c p và ph ươ ng th c thu th p thông tin; (3) K ho ch xây d ng quá trình l p báo cáo ñánh giá và h th ng CSDL; (4) Hưng d n qu n lý h th ng CSDL và quy trình xây d ng báo cáo ñánh giá. Báo cáo “ Đánh giá l ĩnh v c CN&VSMT Vi t Nam l n th 1, n ăm 2011” là m t trong nh ng s n ph m c a Giai ñon 2 c a Quá trình ñánh giá nói trên. Đơ n v ch trì th c hi n là C c Qu n lý môi tr ưng y t , B Y t (TS. Tr n Đc Phu, ThS. Nguy n Bích Th y, CN. Cao Tuy t H nh và các chuyên viên). Báo cáo do T ch c Y t Th gi i – V ăn phòng t i Vi t Nam h tr tài chính và k thu t (ThS. Tôn Tu n Ngh ĩa, cán b Ch ươ ng trình S c kh e môi tr ưng và chuyên gia t ư v n qu c t , TS. Jose Hueb). Báo cáo ñưc biên so n b i 2 chuyên gia: PGS. TS. Nguy n Vi t Anh (Tr ưng nhóm t ư vn) và PGS. TS. Nguy n Kh c H i. Báo cáo ñã ñưc các thành viên Nhóm ñánh giá k thu t (TAT) c a các b , ngành và chuyên gia t ư v n, KS. Nguy n Tr ng D ươ ng, H i Cp thoát n ưc Vi t Nam cung c p thông tin, ñc và nh n xét, góp ý. Các n i dung chính ñưc ñ c p trong Báo cáo: Báo cáo ñ c p ñn các ho t ñng c p n ưc ph c v ăn u ng và sinh ho t cho dân c ư các khu v c ñô th và nông thôn Vi t Nam, c ũng nh ư các lo i hình v sinh, tình hình qu n lý ch t th i h gia ñình và khu dân c ư khu v c ñô th và nông thôn, bao gm ch t th i l ng phát sinh t các ho t ñng sinh ho t c ũng nh ư ch t th i v t nuôi t các trang tr i, h gia ñình và v sinh cá nhân. Báo cáo c ũng ñánh giá các ho t ñng c p nưc và v sinh tr ưng h c, các công trình công c ng khu v c nông thôn. Các ho t ñng trên ñưc ñt trong b i c nh chính tr và kinh t -xã h i, các ñc ñim ña lý ñc 2 BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ LĨNH V C CP NƯC VÀ V SINH MÔI TR ƯNG VI T NAM. N ĂM 2011 tr ưng, các ngu n tài nguyên liên quan t i CN&VSMT. Theo th i gian, các xu h ưng di n bi n v m c ñ bao ph trong l ĩnh v c CN&VSMT, xu h ưng c p kinh phí cho lĩnh vc và t l c a ngân sách Nhà n ưc s d ng cho lĩnh v c CN&VSMT, các chi n l ưc và chính sách c a Chính ph nh m phát tri n lĩnh v c, phát tri n ngành c ũng ñưc ñ cp. Bám sát theo Khung c u trúc báo cáo ñã ñưc xây d ng t Giai ñon 1, nhóm chuyên gia ñã ph i h p v i các b , ngành, thu th p thông tin qua b câu h i – ñưc phân lo i theo các ngành, l ĩnh v c ho t ñng, k t h p v i các cu c ph ng v n sâu t i các b , ngành liên quan. giai ñon này, vi c thu th p thông tin m i ch d ng l i c p các c ơ quan trung ươ ng. Trên c ơ s các d li u chính thu th p ñưc, nhóm biên so n tp trung vào vi c ñư a ra các ý ki n nh n ñnh, ñánh giá, phân tích k t qu th c hi n ho t ñng c a ngành, c a l ĩnh v c và t ñó ñư a ra các ñ xu t, ki n ngh nh m c i thi n tình hình, nâng cao hi u qu ho t ñng trong l ĩnh v c. Thành viên c a Nhóm Đánh giá k thu t (TAT) c a các b , ngành tham gia quá trình ñánh giá, cung c p tài li u, tham gia nh n xét, góp ý cho Báo cáo bao g m ñi di n c a: - V Đu t ư, B Tài chính. - C c H t ng k thu t, B Xây d ng. - V ăn phòng Ch ươ ng trình m c tiêu Qu c gia N ưc s ch và V sinh Môi tr ưng Nông thôn, B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn. - Trung tâm Qu c gia N ưc s ch và V sinh Môi tr ưng Nông thôn, B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn. - V Th ng kê Xã h i và Môi tr ưng, T ng c c Th ng kê. - H i C p thoát n ưc Vi t Nam. Đây là báo cáo ñánh giá l ĩnh v c c p n ưc và v sinh môi tr ưng ñu tiên Vi t Nam. Trong quá trình biên so n, do có nhi u h n ch v th i gian, ngu n thông tin, nên Báo cáo không tránh kh i thi u sót. Chúng tôi mong nh n ñưc s góp ý c a Quý v . 3 BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ LĨNH V C CP NƯC VÀ V SINH MÔI TR ƯNG VI T NAM. N ĂM 2011 2. Tình hình CN&VSMT Vi t Nam 2.1. Tình hình CN&VSMT khu v c ñô th Tính ñn cu i n ăm 2011, theo B Xây d ng, Vi t Nam có 753 ñô th , ñưc phân lo i nh ư sau: - 2 ñô th ñc bi t là Hà N i và thành ph H Chí Minh. - 3 thành ph tr c thu c trung ươ ng là ñô th lo i I, g m: Hi Phòng, Đà Nng và Cn Th ơ. - 8 thành ph tr c thu c t nh là ñô th lo i I, g m: Hu , Vinh, Đà L t, Nha Trang, Quy Nh ơn, Buôn Ma Thu t, Thái Nguyên và Nam Đnh. - 11 thành ph tr c thu c t nh là ñô th lo i II g m: Biên Hòa; H Long; Vũng Tàu; Vi t Trì; Hi D ươ ng; Thanh Hóa; M Tho; Long Xuyên; Pleiku; Phan Thi t; Cà Mau. - 47 ñô th lo i III, là m t th xã ho c thành ph tr c thu c t nh - 42 ñô th lo i IV, là th xã ho c th tr n - 640 ñô th lo i V, là th tr n. Theo T ng c c Th ng kê (GSO, 2011), ñn cu i n ăm 2010, dân s trung bình c nưc ưc tính 86,93 tri u ng ưi, t ăng 1,05% so v i n ăm 2009, bao g m dân s nam 42,97 tri u ng ưi, chi m 49,4% t ng dân s c n ưc, t ăng 1,09%; dân s n 43,96 tri u ng ưi, chi m 50,6%, t ăng 1%. Trong t ng dân s c n ưc n ăm 2010, dân s khu v c thành th là 26,01 tri u ng ưi, chi m 29,9% t ng dân s , t ăng 2,04% so v i n ăm tr ưc; dân s khu v c nông thôn là 60,92 tri u ng ưi, chi m 70,1%, t ăng 0,63%. M c ñ t ăng dân s nhanh, ñc bi t là các trung tâm ñô th l n, càng gây áp l c lên h th ng c ơ s h t ng v n ñã l c h u, không b t k p v i t c ñ t ăng tr ưng và gây thêm nh ng khó kh ăn thách th c ñi v i l ĩnh v c k thu t h t ng, ñc bi t là c p thoát n ưc và v sinh môi tr ưng. 2.1.1. Tình hình c p n ưc ñô th Chính ph ñã ban hành Ngh ñnh s 117/2007/N Đ-CP ngày 11 tháng 7 n ăm 2007 v s n xu t, cung c p và tiêu th n ưc s ch bao g m các ho t ñng trong l ĩnh vc s n xu t, cung c p và tiêu th n ưc s ch trong các h th ng c p n ưc t p trung khu v c ñô th , nông thôn, khu công nghi p, khu ch xu t, khu công ngh cao, khu kinh t ( ñưc g i chung là khu công nghi p). Ngh ñnh này quy ñnh các quy n và ngh ĩa v ca t ch c, cá nhân và h gia ñình tham gia vào các ho t ñng có liên quan ñn s n xu t, cung c p và tiêu th n ưc s ch Vi t Nam. Qua m t th i gian ng n áp d ng, Ngh ñnh s 124/2011 N Đ-CP ngày 28/12/2011 s a ñi Ngh ñnh 117/2007/N Đ-CP v sn xu t, cung c p và tiêu th n ưc s ch c ũng ñã ñưc k p th i ban hành, c p nh t nh ng ñiu ch nh cho Ngh ñnh s 0 117/2007/N Đ-CP. Năm 2009, Chính ph Vi t Nam cũng ñã c p nh t các ñnh h ưng phát tri n cho lĩnh v c c p n ưc ñô th . Quy t ñnh s 1929/Q Đ-TTg ngày 20/11/2009 ñã mô t các ðnh hý ng phát tri n c a ngành c p n ưc Vi t Nam t i các khu v c ñô th và khu công nghi p t i n ăm 2025, t m nhìn ñn n ăm 2050. Quá trình phát tri n c p n ưc ñô th ñưc nghiên c u nh m th a mãn 100% nhu c u dùng n ưc, v i ñnh m c s d ng 4 BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ LĨNH V C CP NƯC VÀ V SINH MÔI TR ƯNG VI T NAM. N ĂM 2011 nưc là 120 lít/ ng ưi/ ngày, gi m th t thoát n ưc xu ng còn 15% và d ch v c p n ưc s ho t ñng n ñnh trong 24 gi / ngày trong t t c các ñô th Vi t Nam t i n ăm 2025. Bng 1. Các m c tiêu phát tri n c p n ưc ñô th Ch s Lo i ñô th Năm 2015 Năm 2020 Năm 2025 Lo i III ho c 90 Di n ph d ch cao h ơn 90 100 v (%) Lo i IV 70 Lo i V 50 70 Lo i III ho c Nhu c u c p 120 cao h ơn 120 nưc ñơ n v (lít/ 120 Lo i IV 100 ng ưi/ngày) Lo i V - 100 Lo i III ho c Th t thu n ưc cao h ơn 25 18 15 (%) Lo i IV Lo i V 30 25 Lo i III ho c 24 Mc ñ n ñnh cao h ơn 24 ca d ch v (gi Lo i IV - 24 ho t ñng) Lo i V - - (Ngu n: JICA, 2011, Báo cáo nghiên c u qu n lý môi tr ưng ñô th Vi t Nam). T l bao ph c a d ch v c p n ưc ñô th . Trong th i gian qua, h th ng c p n ưc các ñô th Vi t Nam ñã ñưc Đng, Chính ph quan tâm ưu tiên ñu t ư c i t o và xây d ng, nh v y tình hình c p n ưc ñã ñưc c i thi n m t cách ñáng k . Nhiêù d án v i v n ñu t ư trong n ưc, v n tài tr ca các Chính ph , các t ch c quc t ñã và ñang ñưc tri n khai. Theo B Xây d ng (ADB, 2010 & MOC, 2009) hi n tr ng c p n ưc ñô th toàn qu c nh ư sau: - Ti Vi t Nam có 68 công ty c p n ưc, th c hi n cung c p n ưc s ch cho các khu vc ñô th . Ngu n n ưc m t chi m 70% t ng ngu n n ưc c p và 30% còn l i là nưc ng m. Có h ơn 420 h th ng c p n ưc v i t ng công su t thi t k ñt 5,9 tri u m3/ngày. Công su t ho t ñng c p n ưc ñt m c 4,5 tri u m 3/ngày t ươ ng ñươ ng 77% công su t thi t k . - Tính ñn cu i n ăm 2010, có 18,15 tri u ng ưi dân ñô th có th ti p c n ñưc vi n ưc s ch, chi m 69% t ng s dân thành th . Ph n tr ăm s dân s d ng n ưc s ch các ñô th ñưc th ng kê nh ư sau: 70% dân s ñô th ñc bi t và ñô th lo i I, 45- 55% dân s ñô th lo i II và II, 30-35% dân s ñô th lo i IV và 10-15% dân s ñô th lo i V. Theo ñó, l ưng n ưc s d ng trung bình c a các ñô th là 80-90 lít/ng ưi/ngày ñêm; trong ñó t i các thành ph l n thì l ưng n ưc này là 120-130 lít/ng ưi/ngày ñêm (theo nghiên c u Bench-marking, Ngân hàng Th gi i - Hi C p thoát nưc Vi t Nam). Các s li u th c t nêu trên ñu th p h ơn k ho ch m c tiêu qu c gia v phát tri n c p n ưc ñô th . 5 BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ LĨNH V C CP NƯC VÀ V SINH MÔI TR ƯNG VI T NAM. N ĂM 2011 H th ng c p n ưc: - Công su t các h th ng c p n ưc còn h n ch do s ñu t ư kh