Báo cáo Giáo dục pháp luật cho sinh viên trường đại học nội vụ Hà Nội

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI VIỆN NGHIÊN CỨU VÀ PHÁT TRIỂN BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP TRƯỜNG GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI Mã số: ĐTCT.2017.84 Chủ nhiệm đề tài: Nguyễn Minh Tâm HÀ NỘI - 2019 TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI VIỆN NGHIÊN CỨU VÀ PHÁT TRIỂN BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP TRƯỜNG GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI Mã số: ĐTCT.2017.84 Chủ nhiệm đề tài : Nguyễn Minh Tâm Thành viên đề tài : Bùi Xuân Diện Nguyễn Phương Anh HÀ NỘI - 2019 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài ............................................................................. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................. 6 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 7 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .............................................. 7 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài ............................................................ 8 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO SINH VIÊN ................................................................................... 9 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của giáo dục pháp luật cho sinh viên ............. 9 1.2. Các thành tố của giáo dục pháp luật cho sinh viên .................................... 14 1.3. Các yếu tố tác động đến GDPL cho sinh viên ............................................ 22 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 29 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI ......................................................... 30 2.1. Thực trạng giáo dục pháp luật cho sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội ..................................................................................................................... 30 2.2. Đánh giá chung về giáo dục pháp luật cho sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội ........................................................................................................... 50 2.3. Nhu cầu của sinh viên đối với việc giáo dục pháp luật của nhà trường ..... 63 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 66 CHƯƠNG 3. QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP CƠ BẢN NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI ............................................................................................................ 67 3.1. Quan điểm cơ bản nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật cho sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội ......................................................................... 67 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật cho sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội. ............................................................................................ 69 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 82 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 83 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................... 85 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1. Tỉ lệ cán bộ giảng viên có chuyên môn luật của trường Đại học Nội vụ Hà Nội tính đến tháng 3/2019 ............................................................................... 37 Bảng 2. Tổng số sinh viên chia theo ngành đào tạo bậc Đại học hệ chính quy Năm học 2017-2018 .............................................................................................. 39 Bảng 3. Chương trình môn học pháp luật đại cương dành cho bậc cao đẳng, đại học ......................................................................................................................... 42 Bảng 4. Chương trình môn học Luật Hành chính dành cho bậc cao đẳng, đại học ... 42 Bảng 5. Mức độ hấp dẫn của các hình thức giáo dục pháp luật ........................... 46 Bảng 6. Mức độ hiệu quả của các hình thức giáo dục pháp luật .......................... 47 Bảng 7. Bảng tổng hợp số liệu về tài liệu sách, báo, tài liệu điện tử ................... 50 liên quan đến pháp luật tại Trung tâm Thông tin –Thư viện ................................ 50 Trường Đại học Nội vụ Hà Nội ............................................................................ 50 Bảng 8. Hiểu biết pháp luật của sinh viên ............................................................ 52 Bảng 9. Nguồn cung cấp thông tin Luật cho sinh viên ......................................... 53 Bảng 10. Hiểu biết pháp luật của sinh viên đại học Nội vụ nói chung ................. 54 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1: Mức độ hữu ích của các nội dung giáo dục pháp luật ......................... 51 Biểu đồ 2. Mức độ cần thiết tiến hành giáo dục pháp luật cho sinh viên của nhà trường .................................................................................................................... 64 Biểu đồ 3. Các nội dung pháp luật được sinh viên lựa chọn ............................... 65 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Giáo dục pháp luật (GDPL) là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của ngành giáo dục. Trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay, GDPL càng trở nên quan trọng, nhằm tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, ý thức tôn trọng pháp luật và hành vi tôn trọng pháp luật, góp phần ổn định và nâng cao môi trường giáo dục toàn diện. Trong những năm vừa qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, văn bản pháp luật tạo cơ sở pháp lý cho công tác GDPL của ngành giáo dục. Điều 5, Luật Giáo dục năm 2012 khẳng định mục tiêu của giáo dục đại học là: “ Đào tạo nhân lực, nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài; nghiên cứu khoa học, công nghệ tạo ra tri thức, sản phẩm mới, phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội; đảm bảo quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế. Đào tạo người học có phẩm chất chính trị, có đạo đức; có kiến thức kỹ năng thực hành nghề nghiệp, năng lực nghiên cứu và ứng dụng phát triển khoa học và công nghệ tương xứng với trình độ đào tạo; có sức khỏe; có khả năng sáng tạo và trách nhiệm nghề nghiệp; thích nghi với môi trường làm việc; có ý thức phục vụ nhân dân”. Như vậy, ngành Giáo dục nói chung và các Trường Đại học nói riêng có trọng trách lớn lao đối với sự phát triển toàn diện con người Việt Nam, trong đó có việc hình thành ý thức pháp luật, văn hóa pháp lý trong nhân dân. Hoạt động GDPL luôn gắn bó với hoạt động giáo dục nói chung. GDPL không chỉ góp phần ổn định hoạt động của ngành giáo dục mà còn góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm giáo dục. Trong những năm qua, xuất phát từ vai trò, ý nghĩa quan trọng của công tác GDPL, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác này. Trong rất nhiều văn kiện của Đảng và pháp luật của Nhà nước đã đề cập đến công tác GDPL. Nghị quyết số 08-NQ/TƯ ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị chỉ rõ: “Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, GDPL với nhiều hình thức phong phú, sinh động, đặc biệt là thông qua các phiên tòa xét xử lưu động và bằng những phán quyết công minh để 2 tuyên truyền, nâng cao ý thức pháp luật cho cán bộ và nhân dân”. Nhiều văn bản pháp luật của Thủ tướng Chính phủ đã đề cập đến việc tăng cường công tác phổ biến GDPL như Chỉ thị số 02/1998/CT-TTg ngày 07/01/1998 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác phổ biến, GDPL trong giai đoạn hiện nay, Quyết định số 03/1998/QĐ-TTg về việc ban hành Kế hoạch triển khai công tác phổ biến, GDPL từ năm 1998 đến năm 2002 và thành lập Hội đồng phối hợp công tác phổ biến, GDPL Đặc biệt, Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 09/12/2003 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, GDPL, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân đã khẳng định: “Phổ biến, GDPL là một bộ phận của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, là nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng”; Luật Phổ biến, GDPL ngày 20/6/2012 và các văn bản hướng dẫn tổ chức, thực hiện Thực hiện các văn kiện của Đảng và pháp luật của nhà nước về GDPL, thời gian qua, Đảng ủy, Ban Giám hiệu các trường đại học đã chỉ đạo, tổ chức, triển khai thực hiện GDPL cho sinh viên có trọng tâm, trọng điểm gắn với các ngành nghề đào tạo đặc thù của từng trường. Về cơ bản, sinh viên các trường đại học đã được học thì đều hiểu biết về pháp luật. Đại bộ phận sinh viên có ý thức tôn trọng pháp luật, chấp hành nội quy, quy chế của các nhà trường, thực hiện tốt các quy tắc và lối sống công cộng. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận sinh viên có biểu hiện xuống cấp về đạo đức, lối sống, vi phạm pháp luật, thậm chí phạm tội nghiêm trọng làm cho cả xã hội phải quan tâm, lo lắng. Trường Đại học Nội vụ Hà Nội trực thuộc Bộ Nội vụ, được thành lập theo Quyết định số 2016/QĐ-TTg ngày 14/11/2011 của Thủ tướng Chính phủ, là cơ sở giáo dục đại học công lập thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, trực thuộc Bộ Nội vụ, có chức năng tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực có trình độ đại học và sau đại học trong lĩnh vực công tác nội vụ và các ngành nghề khác có liên quan; hợp tác quốc tế; nghiên cứu khoa học và triển khai áp dụng tiến bộ khoa học công nghệ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Như các cơ sở đào tạo khác 3 trong hệ thống giáo dục, Trường Đại học Nội vụ Hà Nội đã tổ chức thực hiện công tác phổ biến, GDPL thông qua các hoạt động, chương trình giáo dục chính khóa, giáo dục ngoại khóa và đạt được một số kết quả nhất định. Đã có những thay đổi theo hướng đa dạng hóa và chuyển dần từ truyền thụ một chiều sang phát huy tính chủ động, tích cực của sinh viên; giảng viên đưa ra nhiều tình huống cụ thể và phương pháp giảng dạy mới nhằm tăng tính tích cực, sáng tạo của sinh viên, tạo hứng thú và nâng cao hiệu quả GDPL. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được thì công tác GDPL vẫn còn một số hạn chế như việc trang bị kiến thức pháp luật tuy đã bước đầu hình thành kỹ năng, ý thức pháp luật và thói quen chấp hành pháp luật cho sinh viên nhưng hiệu quả chưa cao. Chính vì vậy, công tác GDPL trong những năm qua đã được Đảng ủy, Ban Giám hiệu nhà trường cùng các đoàn thể và đặc biệt là đội ngũ giảng viên chuyên ngành triển khai thực hiện sâu rộng nhằm nâng cao nhận thức pháp luật cho sinh viên, góp phần ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật, giữ vững kỷ cương, kỷ luật, tăng cường sự đoàn kết nội bộ, góp phần giữ vững trật tự trị an trong nhà trường. Để việc thực hiện công tác GDPL cho sinh viên thực sự mang lại hiệu quả, có tác động tích cực nhằm nâng cao ý thức tuân thủ và xây dựng thói quen chấp hành pháp luật cho sinh viên, thì việc tìm hiểu thực trạng công tác GDPL là thực sự cấp thiết, cần có sự đi sâu nghiên cứu bài bản và nghiêm túc. Từ những lý do trên, tôi chọn đề tài “Giáo dục pháp luật cho sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội” nhằm đưa ra một số định hướng và giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả GDPL cho sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Giáo dục pháp luật luôn giữ vị trí quan trọng trong đời sống xã hội, thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu và những người làm công tác thực tiễn. Nhiều công trình nghiên cứu về lĩnh vực này đã được công bố: - Tác giả Dương Thị Thanh Mai với luận án Phó Tiến sĩ Luật học (1996): “Giáo dục pháp luật qua hoạt động tư pháp ở Việt Nam - hình thức đặc thù của giáo dục pháp luật” [13] đã phân tích vai trò của giáo dục pháp luật trong quá 4 trình xây dựng nhà nước pháp quyền tại Việt Nam. Luận án nêu rõ những đặc trưng của công tác giáo dục pháp luật và đưa ra những giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật qua hoạt động tư pháp. - Tác giả Đinh Xuân Thảo với Luận án Phó Tiến sĩ Luật học (1996): “Giáo dục pháp luật trong các trường đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề ở nước ta hiện nay” [21] đã nêu thực trạng giáo dục pháp luật trong các trường đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề, từ đó rút ra kinh nghiệm, phương hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật cho sinh viên. - Một số luận văn liên quan như: Luận văn thạc sĩ ngành Lý luận lịch sử nhà nước và pháp luật (2011) của tác giả Trần Phúc Lộc: “Giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên ở thành phố Hà Nội hiện nay, thực trạng và giải pháp” [42] đã phân tích một số vấn đề lý luận chung về giáo dục pháp luật, luận văn phân tích rõ đặc điểm, vai trò và nguyên tắc giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên; Nghiên cứu, đánh giá thực trạng, phân tích nguyên nhân thực trạng của công tác giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên thành phố Hà Nội; Đề xuất giải pháp nhằm tăng cường công tác giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên thành phố Hà Nội; Luận văn thạc sĩ Triết học (2013) của tác giả Phạm Thị Thanh Huyền: “Vấn đề giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên Việt Nam hiện nay (qua khảo sát thực tế ở Hà Tĩnh)” [30] đã phân tích một số vấn đề lý luận chung về giáo dục ý thức pháp luật; phân tích rõ đặc điểm, cấu trúc, tầm quan trọng và nội dung của việc giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên Việt Nam hiện nay; nêu thực trạng và đưa ra các giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho sinh viên ở tỉnh Hà Tĩnh hiện nay; Tác giả Lê Thị Thùy với luận văn thạc sĩ Luật học (2015): “Giáo dục pháp luật cho sinh viên trường cao đẳng nghề qua thực tiễn tỉnh Thanh Hóa” [25] đánh giá khách quan về thực trạng giáo dục pháp luật cho sinh viên trường cao đẳng nghề Thanh Hóa, thông qua đó có phương pháp đổi mới chương trình dạy và học bộ môn giáo dục pháp luật, nâng cao chất lượng công tác giáo dục pháp luật trong nhà trường; Luận văn thạc sĩ Luật học của tác giả Phạm Trung Nghĩa (2000): “Giáo dục pháp luật trong các trường sĩ quan quân đội nhân dân 5 Việt Nam hiện nay” [29] đã nêu việc phổ biến, giáo dục pháp luật là công tác thường xuyên, quan trọng nhằm nâng cao ý thức chấp hành kỷ luật quân đội, pháp luật của nhà nước của cán bộ, chiến sĩ. Trước yêu cầu cao của sự nghiệp xây dựng quân đội, bảo vệ tổ quốc, công tác này cần tiếp tục được coi trọng, đổi mới. - Tác giả Vũ Thị Hồng Vân với bài “Giáo dục pháp luật cho sinh viên các trường đại học - Một yêu cầu cấp bách hiện nay” [46], Tạp chí Dân chủ và Pháp luật đã khái quát thực trạng giáo dục pháp luật cho sinh viên các trường đại học và nêu ra các giải pháp giáo dục pháp luật cho sinh viên các trường đại học như: nâng cao nhận thức, đổi mới tư duy giáo dục pháp luật cho sinh viên; hoàn thiện pháp luật về giáo dục pháp luật cho sinh viên; chuẩn hóa nội dung chương trình, giáo trình giảng dạy chính khóa; đổi mới phương pháp dạy và học pháp luật trong chương trình chính khóa; xây dựng chương trình giáo dục pháp luật ngoại khóa và đổi mới cách thức hoạt động giáo dục pháp luật ngoại khóa; nâng cao chất lượng giảng viên giảng dạy pháp luật trong các trường đại học; tăng cường công tác xã hội hóa trong các hoạt động giáo dục pháp luật cho sinh viên các trường đại học. - Bài viết trên Trang Web của Trường Đại học Vinh: “Giáo dục pháp luật kết hợp giáo dục đạo đức cho sinh viên Trường Đại học Vinh” của ThS. Đinh Văn Liêm và SV Trương Hồ Khánh Ly (2016) [22] đã tập trung tìm hiểu thực trạng kết hợp giáo dục pháp luật và giáo dục đạo đức cho sinh viên Trường Đại học Vinh, trên cơ sở đó, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục pháp luật và giáo dục đạo đức cho sinh viên nói chung, sinh viên Trường Đại học Vinh nói riêng. - Tác giả Phùng Thị Loan với bài viết “Tăng cường công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường Đại học nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho sinh viên hiện nay” [31] đưa ra một số hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường đại học hiện nay nhằm đào tạo nguồn nhân lực cho xã hội không những đảm bảo yêu cầu về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ mà còn có ý thức: 6 sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội. Cho đến nay có rất nhiều đề tài nghiên cứu xung quanh vấn đề về GDPL cho sinh viên như: “GDPL trong các trường không chuyên luật” đề tài cấp Bộ của Viện Khoa học pháp lý thuộc Bộ Tư pháp (2000); “Giáo dục pháp luật cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam” của tác giả Phan Hồng Dương (2014) [28]; “Vai trò của giáo dục đạo đức, GDPL cho sinh viên hiện nay” của tác giả Nguyễn Thị Hoàn [27]; “Một số giải pháp nâng cao chất lượng dạy và học môn Pháp luật đại cương cho sinh viên đại học Thủy lợi hiện nay” của tác giả Lê Văn Thơi [26] Nhận xét chung: Đến nay có rất nhiều đề tài nghiên cứu xung quanh vấn đề về phổ biến, giáo dục pháp luật. Mỗi đề tài nghiên cứu, cách tiếp cận và mục tiêu khác nhau, đưa ra nhiều vấn đề rất cơ bản cả về lý luận và thực tiễn trong hoạt động GDPL trên nhiều góc độ, do vậy việc chọn đề tài nghiên cứu này mang cả ý nghĩa lý luận và thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả công tác GDPL đối với sinh viên nói chung và sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội nói riêng. Để thực hiện đề tài, tác giả tiếp thu một cách có chọn lọc nghiên cứu của một số công trình khoa học liên quan đến đề tài. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về GDPL cho sinh viên đồng thời kết hợp với phân tích thực trạng và đánh giá chất lượng GDPL cho sinh viên của trường Đại học Nội vụ Hà Nội trong thời gian từ năm 2014 - 2018, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện GDPL cho sinh viên Đại học Nội vụ Hà Nội trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu những vấn đề lý luận về GDPL cho sinh viên; - Phân tích thực trạng, đánh giá chất lượng việc GDPL cho sinh viên của Trường Đại học Nội vụ Hà Nội; chỉ rõ những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân; 7 - Đề xuất quan điểm, định hướng và các giải pháp nâng cao hiệu quả GDPL cho sinh viên Đại học Nội vụ Hà Nội. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hoạt động GDPL cho sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Giáo dục pháp luật cho sinh viên. - Về không gian: Đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về GDPL cho sinh viên không chuyên ngành luật của Trường Đại học Nội vụ Hà Nội. - Về thời gian: Đề tài nghiên cứu thực trạng việc GDPL cho sinh viên của Trường Đại học Nội vụ Hà Nội từ năm 2014 - 2018. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về giáo dục pháp luật cho sinh viên. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích và tổng hợp được sử dụng để thu thập, phân tích và khai thác thông tin liên quan đến đề tài nghiên cứu, bao gồm các văn kiện, tài liệu của Đảng, Nhà nước; các công trình nghiên cứu, các báo cáo, tài liệu thống kê của các tổ chức, cá nhân liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến GDPL nói chung và cho sinh viên nói riêng. - Đề tài đã sử dụng phương pháp điều tra xã hội học với 326 sinh viên để thu thập các thông tin liên quan đến thực trạng: hiểu biết pháp luật của sinh viên, công tác giáo dục pháp luật của nhà trường; nhu cầu của sinh viên đối với công tác giáo dục pháp luật của nhà trường. - Phương pháp chuyên gia: Quá trình triển khai