Báo cáo Nhu cầu kinh doanh nông nghiệp của các nông hộ và cán bộ khuyến nông

AGRIBIZ PROJECT - 005/04VIE MINISTRY OF AGRICULTURE & RURAL DEVELOPMENT BÁO CÁO THÀNH T U THEO M C S KI N TRÌNH CH Ư NG TRÌNH CARD BÁO CÁO L N 3 Kt qu s 2.1 và 3.1 NHU C U KINH DOANH NÔNG NGHI P C A CÁC NÔNG H VÀ CÁN B KHUY N NÔNG Tháng 2, 2006 AGRIBIZ PROJECT - 055/04VIE MC L C Các ch vi t t t.....................................................................................................................3 1. Gi i thi u và b i c nh.......................................................................................................5 2. nh ngh a m c s ki n và báo cáo k t qu .....................................................................6 3. Ph ươ ng pháp.....................................................................................................................6 3.1 i ng cán b iu tra ...........................................................................................6 3.2 Ph ng pháp iu tra th c t ...................................................................................7 3.3 Vi c l a ch n nông h và hình th c trang tr i .........................................................7 4. Các thành t u ã t ưc...............................................................................................8 4.1 Nhu c u c a các nông h .........................................................................................8 4.1.1 H th ng nông nghi p vùng i núi........................................................................8 4.1.2 H th ng nông nghi p vùng ng b ng ...............................................................9 4.1.3 H th ng nông nghi p vùng duyên h i ................................................................9 4.1.4 Các chu i cung KDNN ..........................................................................................9 4.2 Nhu c u c a các cán b cung c p d ch v kinh doanh..............................................9 4.3 Ch ng trình phát tri n ch ng trình ào t o và các modules t p hu n .................10 5. Tính b n v ng và các v n quan tr ng.......................................................................11 5.1 Ph ng pháp thí im ...........................................................................................11 5.2 Phát tri n nghiên c u tr ng h p ..........................................................................12 Ph l c 1: B ng các m c quan tr ng .................................................................................13 Ph l c 2: H i tho ánh giá công tác iu tra thí im...................................................16 Ph l c 3: Các nghiên c u tr ưng h p t nh Th a Thiên Hu .......................................16 Ph l c 4: Phân tích chui cung KDNN t nh Th a Thiên Hu ........................................43 Ph l c 5: Nhu c u t p hu n KDNN c a cán b khuy n nông t nh Th a Thiên Hu ....55 2 AGRIBIZ PROJECT - 055/04VIE Các ch vi t t t Nâng cao nng l c ti p c n các d ch v kinh doanh nông nghi p cho các Agribiz nông h Mi n Trung Vi t Nam CARD Ch ng trình h p tác phát tri n nông nghi p và nông thôn CRD Trung tâm Phát tri n nông thôn DARD S Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn HKT i h c Kinh t Hu DSTs Cán b h tr huy n FEDS Khoa Kinh t và Phát tri n GO Tng giá tr s n xu t GoV Chính ph Vi t Nam HCCP H th ng o l ng ch t l ng s n ph m HCE i h c Kinh t Hu HTX Hp tác xã IC Chi phí trung gian KDNN Kinh doanh nông nghi p LU i h c Lincoln MOET B Giáo d c và ào t o NN$PTNT Nông nghi p và phát tri n nông thôn NZ New Zealand Sào n v o l ng di n tích c a a ph ng, t ng ng 500m2. TLSX T li u s n xu t TNHH Trách nhi m h u h n TSC Tài s n c nh TT-Hu Tnh Th a Thiên Hu VA Giá tr gia t ng 3 AGRIBIZ PROJECT - 055/04VIE Thông tin v ơn v NÂNG CAO N NG L C TI P C N CÁC D CH Tên d án V KINH DOANH NÔNG NGHI P CHO CÁC NÔNG H MI N TRUNG VI T NAM Khoa Kinh t & Phát tri n ơ n v Vi t Nam Tr ưng i h c Kinh t Hu Giám c d án phía Vi t Nam TS. Mai V n Xuân ơ n v Úc i H c Lincoln Nhân s Úc Giáo s ư Keith Woodford Ngày b t u Tháng 2, 2005 Ngày k t thúc (theo d ki n ban u) Tháng 12, 2007 Ngày k t thúc ( ã thay i) Tháng 12, 2007 K báo cáo Tháng 2- tháng 7, 2005 Ng ưi liên l c Úc: Tr ưng d án +64 3 3252811, Tên: Giáo s ư Keith Woodford Telephone: +64 3 3253604 Giáo s ư Nông nghi p và qu n lí Ch c v : Fax: +64 3 3253244 Kinh doanh nông nghi p T ch c: i h c Lincoln, New Zealand Email: Woodfork@lincoln.ac.nz Úc: Hành chính +64 3 3252811 Tên: Giáo s ư Keith Woodford Telephone: +64 3 3253604 Giáo s ư Nông nghi p và qu n lí Ch c v : Fax: +64 3 3253244 Kinh doanh nông nghi p T ch c: i h c Lincoln, New Zealand Email: Woodfork@lincoln.ac.nz Vi t Nam Tên: TS. Mai V n Xuân Telephone: 84-54-538332; 0914019555 Giám c D án Ch c v : Tr ưng Khoa Kinh t & Phát Fax: 84-54-529491 tri n. T ch c: i h c Kinh t Hu Email: xtq2003@dng.vnn.vn 4 AGRIBIZ PROJECT - 055/04VIE 1. Gi i thi u và b i c nh Mc ích c a Báo cáo m c s ki n này nh m báo cáo nh ng thành t u mà D án Agribiz ã t c trong th i gian qua. Thông qua báo cáo này chúng tôi nêu ra các công vi c ã c ti n hành ánh giá nhu c u t p hu n KDNN i v i các nông h và các cán b khuy n nông cung c p d ch v kinh doanh nông nghi p. D án Agribiz nh m m c tiêu phát tri n ngu n lc KDNN b n v ng Tr ng i h c Kinh t (HCE) - i h c Hu . D án này c tài tr thông qua ch ng trình H p tác Phát tri n Nông nghi p và Nông thôn do C quan Phát tri n Qu c t Úc (AusAID) tài tr và c th c hi n thông qua B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn (MARD). i h c Lincoln (LU) New Zealand (NZ) cùng v i i h c Kinh t Hu s phát tri n và th c hi n m t ch ng trình xây d ng n ng l c nh m áp ng nhu c u v KDNN c a các nông h Mi n Trung. Các m c tiêu và k t qu mong i c a D án Agribiz bao g m: Mc tiêu Mc tiêu c a D án là nâng cao n ng l c ti p c n các d ch v KDNN cho các nông h mi n trung Vi t Nam b ng cách cung c p cho h nh ng k n ng KDNN c n thi t. T ó h có th c i thi n c sinh k c a mình. K t qu mong i • K n ng nghiên c u ng d ng và gi ng d y KDNN, k n ng t v n và nghiên c u ca i ng cán b Tr ng i h c Kinh t Hu c nâng cao; • Tr ng i h c Kinh t Hu có ch ng trình gi ng d y KDNN c c i thi n; • Nâng cao k n ng và ki n th c KDNN cho i ng cán b các c p các t nh vùng d án, giúp h có kh n ng ti n hành các khóa ào t o KDNN cho các nông h ; • K n ng KDNN các nông h t t h n và c h tr hi u qu h n b i các c quan cp t nh. Tình tr ng ói nghèo các vùng nông thôn, c bi t là trong các nhóm dân t c thi u s là m t c im n i b t c a Mi n Trung. Chính ph Vi t Nam (GoV) và nhi u nhà tài tr ã có nh ng ch ng trình trong khuôn kh c a Chi n l c toàn di n v t ng tr ng và gi m nghèo (CPRGS) nh m gi i quy t tình tr ng này. Tuy nhiên hi n nay ngu n l c trong các n v mi n Trung ch a kh n ng h tr cho các d án. KDNN là m t l nh v nghiên c u mi Vi t Nam. Hi n nay, c n c ch có hai tr ng i h c (trong ó có tr ng i h c Kinh t Hu ) có ch ng trình ào to b c i h c v chuyên ngành KDNN. Các ch ng trình nông nghi p và phát tri n nông thôn Vi t Nam b h n ch do s thi u h t ki n th c c ng nh các k n ng KDNN c a cán b nông nghi p t nh và các c v n a ph ng. Khi Vi t Nam chuy n m c tiêu t an ninh l ng th c sang m t m c tiêu mà các ho t ng t o thu nh p c u tiên hàng u thì các k n ng KDNN s th c s vô cùng quan tr ng. D án Agribiz c chính th c b t u vào tháng 3 n m 2005 khi các chuyên gia KDNN c a i h c Lincoln n làm vi c v i tr ng i h c Kinh t Hu . M t trong nh ng kt qu c a chuy n vi ng th m này là ã phát tri n c ph ng pháp lu n ánh gía nhu c u KDNN c a các nông h . Vào tháng 7 n m 2005, d án ã ti n hành H i th o khai tr ng d án. Các chuyên gia c a i h c Lincoln ã th c hi n t p hu n v KDNN cho cán b tr ng i h c Kinh t Hu . Trong th i gian H i th o, k ho ch cho công tác iu tra th c t nh m thu th p thông tin v nhu c u KDNN c a các nông h c ng nh các cán b cung c p d ch v 5 AGRIBIZ PROJECT - 055/04VIE ã c v ch ra. ánh giá ki n th c và k n ng KDNN c a các nông h và các cán b khuy n nông c ng là m t ho t ng chính c a d án. Ho t ng này c th hi n trong các M c tiêu d án 2.0 và 3.0. Mc tiêu 2.0 : Các nông h (nam và n ) có c c h i ti p c n các d ch v KDNN nhm c i thi n thu nh p c a mình các t nh Ngh An, Th a Thiên Hu , Qu ng Ngãi và Kon Tum. Mc tiêu 3.0: Phát tri n n ng l c cho i ng cán b khuy n nông t nh và các cán b cung c p d ch v v các k n ng và ph ng pháp KDNN t ó h có th giúp các nông h (bao g m c ph n và các dân t c thi u s ) c i thi n sinh k c a mình t t h n. Báo cáo này nh m xem xét l i các K t qu m c s ki n, ng th i th o lu n các thành tu và a ra các v n quan tr ng có th nh h ng n tính b n v ng c a d án. 2. nh ngh a m c s ki n và báo cáo k t qu Báo cáo k t qu d án Agribiz c th hi n chi ti t trong Ph L c 1, ph n 2 trong h p ng gi a tr ng i h c Lincoln và Hassall & Associated International 1 (xem Ph L c 1). Mc s ki n 3 c mô t là: Nhu c u KDNN c a các nông h và i ng khuy n nông. Các k t qu : Kt qu 2.1: Nhu c u c a các nông h và các cán b cung c p d ch v khuy n nông (chung và riêng) c xác nh; và Kt qu 3.1: c ng ch ng trình phát tri n Ch ong trình ào t o KDNN và các Module ào t o KDNN cho cán b cung c p d ch v c xây d ng. 3. Ph ươ ng pháp K ho ch s b cho công tác iu tra th c t ã c các chuyên gia KDNN c a i hc Lincoln (g m giáo s Keith Woodford, ti n s Sandra Martin và ông Stewart Pittaway) và các cán b cao c p c a các s Nông nghi p & Phát tri n Nông thôn thu c 4 t nh vùng d án vch ra trong h i th o tháng 7 n m 2005 v a qua. Theo k ho ch tr c ây c a d án thì vi c iu tra kh o sát nông h s c ti n hành trong kho ng th i gian t tháng 8 n tháng 12 n m 2005. Tuy nhiên do kinh nghi m v KDNN c a cán b tr ng i h c Kinh t Hu còn h n ch . Vì v y, vi c phân chia công tác kh o sát thành các giai on s có hi u qu h n. Và theo ph ng pháp này thì chúng tôi ã ti n hành iu tra thí im t i t nh Th a Thiên Hu . i ng cán b tr ng i h c Kinh t Hu ã hoàn thành công tác iu tra t i Th a Thiên Hu trong tháng 8, 9 và 10 n m 2005. Công tác iu tra 03 t nh còn l i c th c hi n trong quý u c a n m 2006. 3.1 i ng cán b iu tra Bn nhóm iu tra ã c hình thành (xem trang 8 Báo cáo 6 tháng u). M i nhóm có mt tr ng nhóm. T t c các nhóm này u ã tham gia vào công tác iu tra thí im t i Th a Thiên Hu . Trong th i gian t i, m i nhóm s c c n làm làm vi c t i m i t nh còn li. 1 Hassall & Associates International là qu n lý d án H tr c a ch ng trình CARD theo h p ng v i AusAID 6 AGRIBIZ PROJECT - 055/04VIE 3.2 Ph ươ ng pháp iu tra th c t Ph ng pháp nghiên c u tr ng h p (case study) c áp d ng cho c vi c phân tích trang tr i và phân tích chu i cung KDNN (xem ph n 11 trang 25 Báo cáo 6 tháng u). Ph ng pháp nghiên c u tr ng h p mang tính toàn di n, cung c p cho các cán b iu tra mt khuôn m u t ó h có th theo ui các l nh v c quan tâm có th n y sinh trong quá trình thu th p thông tin. Ph ng pháp nghiên c u tr ng h p c ng cung c p m t ngu n tài li u gi ng d y quý giá khi m i nghiên c u trang tr i và chu i cung c hoàn thành. M t trong nh ng lí do s dng ph ng pháp nghiên c u tr ng h p là cho các giáo viên c a tr ng i h c Kinh t Hu phát tri n ngu n tài li u gi ng d y. 3.3 Vi c la ch n nông h và hình th c trang tr i Xu t phát t các m c tiêu và tính a d ng v iu ki n kinh t xã h i và sinh thái c a 4 tnh mà các nông h và các hình th c trang tr i c ch n l a ph i m b o mang tính in hình. Các nghiên c u tr ng h p ph i mang tính minh ho . Kh o sát ph i bao g m các nông h nghèo ngu n l c c ng nh các nông h giàu ngu n l c c vùng ng b ng, i núi hay duyên h i. Các ho t ng kinh doanh nông nghi p quan tr ng c a m i vùng sinh thái, c bi t là các cây tr ng t o ngun thu ti n m t ho c và các lo i v t nuôi mang nh h ng th tr ng c l a ch n phân tích chuyên sâu. Ph ng pháp nghiên c u này tránh l p l i các tr ng hp t ng t ã c nghiên c u tr c ó các t nh khác. Vi c ch n l a các trang tr i/nông h nh m minh ho c các nhu c u sau: • Các h th ng nông nghi p khác nhau các vùng sinh thái khác nhau; • Các m c tiêu khác nhau c a các nông h và các c s ngu n l c khác nhau; o C c u thu nh p và chi phí khác nhau. • Các c h i khác nhau; o Ci thi n các ho t ng kinh doanh hi n t i, o Các ho t ng kinh doanh m i, o Các c h i chu i cung. • Th c tr ng c a ng i dân t c thi u s nghèo (ví d : t cung t c p, các m c tiêu và các v n ). • Các hình th c phân tích khác nhau (ví d : lu ng ti n, thu nh p h n h p...). Vi c ch n l a các chu i cung (supply chain) nh m minh ho các nhu c u sau: • Các s n ph m khác nhau và các vùng khác nhau; • Các chu i ng n, dài; • Các chu i c h i; • Các s n ph m cho th tr ng chính th c (xu t kh u) hay không chính th c; • Chu i cung có nhi u hay ít c h i cho các nông dân c i thi n v th c a mình trong chu i cung; • Các chu i cung v i các tr ng i khác nhau (ví d : công tác h u c n, b o qu n s n ph m...). 7 AGRIBIZ PROJECT - 055/04VIE Công tác iu tra th c t ã c hoàn thành 2 t nh Th a Thiên Hu và Ngh An 2. i v i 2 t nh còn l i là Kon Tum và Qu ng Ngãi s c ti n hành iu tra vào tháng 3-2006. Kt qu iu tra th c t Th a Thiên Hu ã c báo cáo t i Seminar t ch c Th a Thiên Hu vào tháng 11 n m 2005. Hai cán b c a tr ng i h c Lincoln, Ông Stewart Pittaway và bà Sandra Martin, cùng v i m t i di n c a ch ng trình CARD, ông Keith Milligan cng ã tham gia vào bu i seminar ó. Các báo cáo nghiên c u KDNN Ngh An ang d n c hoàn thi n. Th a Thiên Hu , 12 nghiên c u trng h p ã c hoàn thi n, 4 trang tr i cho m i vùng sinh thái (duyên h i, ng b ng và vùng i núi). C n chú ý r ng 4 trang tr i c a các nông dân thu c dân t c thi u s vùng i núi c ng ã c phân tích. i v i t nh Ngh An, 6 trang tr i và chu i cung c a các doanh nghi p quan tr ng ã c a vào nghiên c u. Trong s ó có 2 trang tr i thu c vùng duyên h i, 2 vùng chuy n giao gi a vùng ng b ng vi vùng i núi và 2 các vùng cao c a t nh. 3.4 ánh giá l i iu tra thí im Ph ng pháp kh o sát chính là các cu c ph ng v n. Ph ng pháp này c ng c áp dng cùng v i ph ng pháp ánh giá có s tham gia (PRA) i v i các cán b HTX, S NN&PTNT, cán b h tr huy n. Các m u câu h i iu tra ã c các cán b khoa Kinh t và Phát tri n so n th o và c các chuyên gia i h c Lincoln xem xét và góp ý. Thêm vào ó, phân tích th ng kê mô t c ng ã c ti n hành. Kt qu c a các cu c kh o sát ã c Ti n s Sandra Martin và ông Stewart Pittaway xem xét l i trong Seminar tháng 11 n m 2005. Các chuyên gia này tr c tiên xem xét các báo cáo k t qu c a nhi u nghiên c u tr ng h p, sau ó tr c ti p g p g các nhóm iu tra th o lu n v k t qu và ph ng pháp lu n. Các chuyên gia c ng ã xu t m t s ph ng pháp b sung cho các ph ng pháp ang c s d ng. Mt s nghiên c u tr ng h p ã c trình bày t i h i th o d án c t ch c i hc Kinh t Hu vào tháng 11 n m 2005. Vi c hoàn thi n thêm ph ng pháp nghiên c u ã c th o lu n và th ng nh t. Các chuyên gia c a i h c Lincoln và ông Kieth Milligan ánh giá cao nh ng k t qu t c t i seminar này. Ch ng trình seminar và danh sách nh ng ng i tham gia c th hi n Ph l c 2. 4. Các thành t u ã t ưc Ph n này v ch ra nh ng k t qu chính ã t c qua kh o sát nhu c u ào t o KDNN ca các nông h , i ng cán b khuy n nông và các chu i KDNN. 4.1 Nhu c u c a các nông h Nhu c u c a các nông h thay i theo các vùng sinh thái và các hình th c trang tr i. Nhu c u c a các nông h Th a Thiên Hu và Ngh An c th o lu n d i ây. 4.1.1 H th ng nông nghi p vùng i núi Công tác iu tra th c t cho th y nông dân vùng i núi mu n c i thi n h th ng nông nghi p c a mình, c bi t là nâng cao thu nh p. Th c t cho th y ki n th c và k n ng KDNN ca các nông dân vùng này r t th p. Có nhi u y u t nh h ng n s n xu t c a h . Trong các y u t ó có s thi u h t v n, t và lao ng c ng nh các k n ng và ki n th c c n thi t ti n hành công vi c kinh doanh c a mình. M t trong nh ng mong mu n l n nh t c a h là c t p hu n v l nh v c KDNN. Hi n t i các nông dân vùng i núi g p nh ng tr ng i 2 Công tác iu tra Ngh An ã c hoàn thành trong tháng 1 và ã c trình bày trong báo cáo này. 8 AGRIBIZ PROJECT - 055/04VIE trong vi c ti p c n các thông tin th tr ng do s cô l p và c s h t ng (giao thông) y u k m. Các d ch v khuy n nông vùng này còn nghèo nàn, s h tr và c v n k thu t r t h n ch . Ri ro i v i s n xu t c a ng i dân ây r t cao do s bi n ng c a giá c th tr ng và thiên tai. Nh ng ng i nông dân ây r t mong mu n c t p hu n nhi u h n v phân tích và qu n lí r i ro c ng nh v ch k ho ch kinh doanh. 4.1.2 H th ng nông nghi p vùng ng b ng Nh ng ng i nông dân vùng ng b ng hai t nh Th a Thiên Hu và Ngh An khi c ph ng v n ã th hi n mong mu n c t p hu n v KDNN có th c i thi n c s n xu t và sinh k . M c dù c ti p c n các thông tin th tr ng t t h n các nông dân vùng cao, nh ng ng i dân vùng này c ng c n có thêm ki n th c và k n ng v phân tích ngân sách toàn b trang tr i và phân tích t ng ho t ng kinh doanh có th l a ch n các ho t ng cng nh vi c k t h p các ho t ng kinh doanh t t h n cho nông tr i c a mình. Công tác h u cn và t o giá tr gia t ng thông qua b o qu n và óng gói c ng r t quan tr ng