Cải thiện điều kiện môi trường tổng thể cho các hộ gia đình trong cộng đồng chăn nuôi ở ngoại thành Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam

CIDA-AIT Partnership (2003-2008) SEA-UEMA Project Urban Environmental Management FoS School of Environment, Resources and Development ADP 1/2007 Chương trình hợp tác CIDA-AIT (2003 -2008) Dự án SEA-UEMA Khoa Nghiên cứu Quản lý Môi trường đô thị Trường Môi trường, Tài nguyên và Phát triển Viện Công nghệ Châu Á Cải thiện vệ sinh và Nguồn năng lượng thay thế ở một cộng đồng chăn nuôi ở ngoại thành Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam Các trường hợp nghiên cứu điểm Các Trường hợp nghiên cứu điểm Dự án SEA-UEMA Thông tin tham khảo cho các trường hợp nghiên cứu điểm đến từ rất nhiều nguồn, bao gồm các báo cáo của các bên thực hiện dự án và các chuyên gia đánh giá, cũng như những bài phỏng vấn các bên liên quan. Đơn vị xuất bản: Dự án Ứng dụng Quản lý môi trường đô thị khu vực Đông Nam Á Khoa Quản lý Môi trường đô thị Trường Môi trường, Nguồn lực và Phát triển Viện Công nghệ Châu Á P.O. Box 4, Klong Luang, Pathumthani, 12120, Thái Lan Người thực hiện dự án: Nguyễn Nam Sơn Biên soạn trường hợp nghiên cứu điểm: Ranjith Perera, Moniruzzaman Khan, Le Thuy Linh, Sigit Dwiananto Nhóm biên tập: Ranjith Perera, Le Thuy Linh, Jill Lawler Bố cục và thiết kế: Sigit Dwiananto Ảnh: Nguyễn Nam Sơn, Ranjith Perera ISBN: 978 – 974 – 8257 – 47 – I Xuất bản: Tháng 11 năm 2007 (250 bản) © Viện Công nghệ Châu Á In tại Thái Lan Ý tưởng về Dự án Quản lý Môi trường Đô thị Đông Nam Á (SEA-UEMA) bắt đầu bằng việc kêu gọi các sinh viên tốt nghiệp AIT áp dụng những kiến thức và kỹ năng mà họ có được trong việc thực hiện các dự án cộng đồng minh chứng cho những thực tiễn tốt về quản lý môi trường. Do đó, hợp phần Dự án được giao của các cựu sinh viên (ADP) là hợp phần chủ chốt của dự án SEA-UEMA. Mục đích chính của ADP là nhằm thực hiện việc quản lý môi trường lồng ghép với những vấn đề quan trọng như cấp nước, vệ sinh, chất thải rắn và chất lượng không khí, kết hợp với bình đẳng giới như một chủ đề xuyên suốt. Các dự án được giao thường được dựa trên các thực tiễn sáng kiến Quản lý môi trường đô thị (UEM) tốt. Các dự án này do các cựu sinh viên hoặc các thành viên mạng lưới SEA- UEMA thực hiện. Các dự án được giao không nhằm giải quyết những vấn đề khác nhau trong cộng đồng, mà nhằm chỉ ra cách thức có thể để giải quyết các vấn đề môi trường quan trọng với sự quan tâm về giới. Các dự án được giao được thực hiện tại các quốc gia lựa chọn ở Đông Nam Á. Đến tháng 8 năm 2007 có 26 dự án đã được thực hiện. Các trường hợp nghiên cứu điểm nhằm mục đích cung cấp thông tin về các dự án được giao trong đó tập trung vào các kết quả (gồm kết quả ngắn hạn, kết quả dài hạn và tác động) cùng những bài học kinh nghiệm của dự án. Độc giả chính là các tổ chức và cá nhân quan tâm đến việc áp dụng các thực tiễn về UEM và học tâp kinh nghiệm thực hiện các dự án được giao. Có thể hình dung rằng thông tin được đưa ra trong các trường hợp nghiên cứu điểm sẽ truyền cảm hứng cho những người tham gia dự án phát triển cộng đồng và cải thiện môi trường đối với những sáng kiến đáp ứng về giới và định hướng kết quả. Lời nói đầu Preface Cải thiện vệ sinh và Nguồn năng lượng thay thế ở một cộng đồng chăn nuôi ngoại thành Tp . Hồ Chí Minh, Việt Nam 1 Tên dự án: Cải thiện điều kiện môi trường tổng thể cho các hộ gia đình trong cộng đồng chăn nuôi ở ngoại thành Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam Thời gian thực hiện dự án: 12 tháng (tháng 4/2004 – tháng 3/2005) Địa điểm dự án: Xã Xuân Thới Thượng, Huyện Hóc Môn, Tp. Hồ Chí Minh Người thực hiện dự án – tác nhân thay đổi: Nguyễn Nam Sơn, Cựu sinh viên UEM, Viện Công nghệ Châu Á Các đối tác/ Các bên liên quan: Cộng đồng địa phương, xã Xuân Thới Thượng và Ủy ban nhân dân xã, Hội phụ nữ, Hội Nông dân, Đoàn thanh niên Đơn vị hưởng lợi: Bốn hộ gia đình do cộng đồng lựa chọn tham gia và dự án được giao. Kinh phí dự án: 18.950 USD từ dự án SEA-UEMA Đóng góp bằng hiện vật (đất và ngày công) của các gia đình được hưởng lợi. Tóm tắt dự án 2 Các Trường hợp nghiên cứu điểm của dự án SEA-UEMA Tổng quan Trong những năm gần đây, đô thị hóa diễn ra nhanh chóng tại các khu vực ngoại vi của các thành phố Việt Nam. Đô thị hóa có thể có hoặc không có quy hoạch. Trong trường hợp các vùng ngoại ô thành phố Việt Nam, đô thị hóa thường xẩy ra không có quy hoạch. Đô thị hóa theo quy hoạch bao gồm việc lập quy hoạch và xây dựng cơ sở hạ tầng như đường, hệ thống cung cấp nước sạch, hệ thống thoát nước thải và các công trình công cộng khác để cung cấp nền tảng cho phát triển đô thị. Trái lại, phần lớn các thành phố ở các nước đang phát triển như Việt Nam thường trải qua đô thị hóa không có quy hoạch. Thành phố Hồ Chí Minh là một trong các thành phố lớn nhất có đô thị hóa không có quy hoạch; người nghèo tham gia các hoạt động sản xuất nông nghiệp ở trong và xung quanh thành phố bị ảnh hưởng nhiều nhất. Các vấn đề môi trường và kinh tế liên quan đến tình trạng đô thị hóa ngày càng tăng này là mối đe dọa cho sức khỏe con người, vệ sinh cho người nghèo và nguy cơ đất và nước bị nhiễm bẩn, cũng như mất nguồn thu nhập. Việc mở rộng đô thị ảnh hưởng khác nhau đến ngành nông nghiệp ở các khu vực ngoại thành. Một trong những hoạt động nông nghiệp bị ảnh hưởng nặng nề nhất là sản xuất sữa, nghề mà phần lớn do người nghèo đảm nhiệm. Lĩnh vực này đóng góp 0,13% vào tổng sản lượng nông nghiệp. Tầm quan trọng của nó so với các lĩnh vực chăn nuôi khác thì không đáng kể. Hiện nay 95% sản xuất ở các nông trại tư nhân quy mô nhỏ, chỉ có 5% tại các trang trại nhà nước hoặc bán tư nhân công nghiệp lớn. Ở Việt Nam, 70% sản lượng sữa được cung cấp ở vùng ngoại ô ở thành phố Hồ Chí Minh và 14% ở ngoại thành Hà Nội (Luthi, 2006). Áp lực đô thị và công nghiệp hoá liên quan đến việc mở rộng thành phố đã tác động tiêu cực đến ngành sản xuất sữa. 3 Bản đồ Việt Nam Cải thiện vệ sinh và Nguồn năng lượng thay thế ở một cộng đồng chăn nuôi ngoại thành Tp . Hồ Chí Minh, Việt Nam Bản đồ Tp. Hồ Chí Minh Ở các nước đang phát triển, gồm cả Việt Nam, chính phủ thường thiếu các chính sách cụ thể để giải quyết vấn đề trong các khu ngoại thành, bởi vì những vùng này thường không được coi là mục tiêu ưu tiên cho phát triển. Ngoài ra, trách nhiệm quản lý giữa chính quyền đô thị và nông thôn thường không được xác định rõ ràng dẫn đến việc một số khu vực ngoại thành không được quan tâm. Các sáng kiến dự án Ông Nguyễn Nam Sơn, một cựu sinh viên Quản lý môi trường đô thị, Học viện Công nghệ Châu Á (AIT) tại Thái Lan, thấy rằng rất nhiều hộ gia đình ở ngoại thành đang chăn nuôi gia súc trong khu vực có hàng rào vây quanh do thiếu bãi chăn thả riêng biệt dành cho gia súc. Hậu quả là, các chuồng gia súc thường nằm gần nhà, không có chỗ thải phân và nước tiểu của súc vật, môi trường vì thế bị ô nhiễm nghiêm trọng. Toàn bộ cộng đồng bị ảnh hưởng bởi mùi hôi thối từ phân súc vật và côn trùng, cũng như các bệnh lây truyền. Với vai trò một tác nhân thay đổi, ông Sơn mong muốn cải thiện điều kiện môi trường tổng thể của những khu vực này bằng cách sử dụng phân và nước tiểu của súc vật để sản xuất biogas (khí đốt sinh học). Việc làm này không chỉ giúp cải thiện vệ sinh mà còn là một nguồn năng lượng thay thế, đem lại lợi ích kinh tế bằng cách giảm chi phí năng lượng. Một người bạn của ông Sơn đã giới thiệu ý tưởng thực hiện dự án biogas tại Xuân Thới Thượng. Sau khi tham quan, xã Xuân Thới Thượng được chọn làm địa điểm thực hiện dự án bởi vì đây là khu vực ngoại thành phát triển nhanh nhất huyện Hóc Môn, Tp. Hồ Chí Minh. Kế sinh nhai của 70% số hộ gia đình trong xã phụ thuộc vào bán sữa bò. Đây cũng là một trong những nguồn cung cấp sữa tươi chính cho Tp. Hồ Chí Minh. Hầu hết các hộ gia đình đã và đang sống trong xã này qua ít nhất 3 thế hệ. Rất nhiều người dân trong xã là cựu chiến binh đã từng tham gia lực lượng quân đội miền nam Việt Nam 4 Các trường hợp nghiên cứu điểm trong dự án SEA - UEMA Là người thực hiện dự án, cựu sinh viên UEM-AIT, với sự hỗ trợ của dự án SEA- UEMA, đã tăng cường sự cộng tác giữa ủy ban nhân dân, các tổ chức cộng đồng và người dân trong xã để cải thiện điều kiện môi trường chung của cộng đồng. Dự án SEA-UEMA Người thực hiện UBND (Chính quyền địa phương) Xã Hội Phụ nữ Đoàn Thanh niên Hội Nông dân Những người hưởng lợi trực tiếp và gián tiếp trong chiến tranh. Vấn đề chính trong xã là nguồn phân bò không được quản lý, là thiên đường cho các loài gây hại như ruồi, muỗi, gián và chuột. Theo đó, phân súc vật đã nảy sinh vấn đề về vệ sinh và sức khỏe cho các hộ gia đình nuôi bò và những người xung quanh, cũng như việc xả rác thải vả mùi hôi như đã nói ở trên. Trước khi lập kế hoạch dự án, ông Sơn đã tư vấn một số người dân ở cộng đồng, và giới thiệu ý tưởng dự án với họ trong buổi gặp đầu tiên, bởi vì ông Sơn tin tưởng rằng quá trình có sự tham gia và lấy ý kiến từ dưới lên đóng vai trò quan trong cho thành công của dự án. Ông giới thiệu lợi ích của công nghệ hầm biogas cho cộng đồng địa phương, đặc biệt là về việc sử lý vấn để quản lý rác thải trong xã. Tuy nhiên, như đã giải thích, ý tưởng dự án không chỉ đơn thuần là giới thiệu một công cụ quản lý rác thải hiệu quả, mà còn đem lại lợi ích kinh tế từ sản xuất biogas, có thể được sử dụng như một nguồn năng lượng thay thế để nấu ăn và thắp sáng. Sáng kiến này có thể đem lại tiết kiệm nhiều hơn bởi vì tiêu thụ năng lượng (khí gas tự nhiên) của các hộ gia đình giảm. Ông Sơn yêu cầu các thành viên của cộng đồng tham gia vào việc xây dựng đề xuất, và theo ông, người dân địa phương rất quan tâm đến việc thực hiện loại dự án này trong địa phương mình. Sau khi xây dựng đề xuất, ông Sơn đã đệ trình lên dự án SEA-UEMA, do Cơ quan Phát triển Quốc tế Canada (CIDA) tài trợ. Dự án đề xuất nhận được tài trợ vào tháng 9/2004. Mục tiêu chính của dự án là giới thiệu một mô hình quản lý rác thải hiệu quả về mặt kinh tế và môi trường thông qua cơ chế quản lý rác thải phi tập trung cho người nghèo đô thị sống ở các khu vực không có dịch vụ, như ở ngoại ô thành phố. Nhận được sự tài trợ 18,950 USD từ dự án SEA-UEMA, ông Sơn bắt đầu lập kế hoạch thực hiện dự án; Chủ tịch xã thông qua bản kế hoạch để thực hiện dự án tại xã Xuân Thới Thượng. 5 Các hộ gia đình ở xã Thượng có từ 3 – 20 con bò sữa với lượng phân trung bình là 15kg/con/ngày. Mỗi hộ sẽ có khoảng 300kg phân/ngày. Phân bò thường được giữ ở vườn cho khô sau đó được mang ra đồng bón cho cỏ. Cải thiện vệ sinh và Nguồn năng lượng thay thế ở một cộng đồng chăn nuôi ngoại thành Tp . Hồ Chí Minh, Việt Nam Sự huy động và phối hợp của các bên liên quan Kinh nghiệm cho thấy rằng sự tham gia tích cực và tận tâm của các bên liên quan chính trong giai đoạn thiết kế và thực hiện, đặc biệt là ở cấp cộng đồng, có thế đóng góp rất lớn tới sự bền vững của một dự án, bằng việc khuyến khích tính sở hữu cũng như sử dụng tốt hơn sự đóng góp của cộng đồng. Sự huy động các bên liên quan tham gia vào quá trình khuyến khích và thu hút sự tham gia của chính quyền, các thành viên cộng đồng và các tổ chức dựa vào cộng đồng để giải quyết các vấn đề ở địa phương. Sự huy động các bên liên quan không chỉ là một chiến dịch đơn lẻ hoặc một loạt các chiến dịch được thực hiện trong một khoảng thời gian. Mà nó là một quá trình liên tục và tương tác, sử dụng các tiến trình có tính tổ chức và giáo dục để khuyến khích tăng cường sức mạnh của các thành viên cộng đồng để được tham gia vào sự phát triển của chính họ. Ông Sơn đã phác thảo ra chiến lược tham gia của cộng đồng đối với dự án. Đầu tiên, ông phân tích và đánh giá về tổ chức của cộng đồng và tình hình kinh tế-xã hội và môi trường tổng thể của cộng đồng đó. Các chiến lược để cộng đồng tham gia vào là các cuộc họp chính thức hoặc không chính thức, các hội thảo, các thảo luận nhóm, thăm quan thực tế và đào tạo. Trong dự án, đa phần các quyết định đều được đưa ra thông qua một tiến trình có sự tham gia, nghĩa là những người được hưởng lợi và nhân viên dự án phải tham dự cuộc họp có tính quyết định. Trong các cuộc họp thảo luận nhóm, mọi người thảo luận về các vấn đề kỹ thuật, môi trường và tài chính liên quan đến công nghệ hầm biogas. Mối quan tâm chính của họ là chất lượng của hầm gas, áp lực cũng như mùi từ gas. Ông Sơn đã khuyến khích sự tham gia tích cực của phụ 6 Các trường hợp nghiên cứu điểm trong dự án SEA - UEMA Mô tả sơ lược về người hưởng lợi Nhà của ông Huỳnh Chí Bền thuộc Tổ 15, thôn 1, xã Xuân Thới Thượng. Gia đình ông là hộ nghèo, có bốn thành viên, trong đó có 2 phụ nữ. Gia đình ông làm nghề nuôi bò sữa từ nhiều năm nay. Vào thời điểm dự án được triển khai, nhà ông có 8 con bò sữa, phân bò được dồn đống ở góc vườn. Mỗi năm gia đình ông sử dụng khoảng 8 bình gas để nấu nướng. Hầm biogas nhà ông Bền là hầm đầu tiên được lắp đặt của dự án này. Ông Bền khá năng động trong các hoạt động của dự án và đã dùng kinh nghiệm xây dựng của mình để giúp xây hầm biogas. (xem tiếp trang sau) nữ trong các buổi họp. Tuy nhiên, có thể thấy rằng trong các phiên thảo luận nhóm, nam giới thường tham gia và chia sẻ ý tưởng cũng như những gợi ý của họ, trong khi sự tham gia của phụ nữ là không đáng kể trong giai đoạn lập kế hoạch và thực hiện. Điều này gây khó khăn cho việc xác định và lựa chọn địa điểm bởi vì phụ nữ là người sử dụng khí gas sinh học nhiều nhất. Kế hoạch của ông Sơn là cung cấp hầm gas cho 4 người hưởng lợi/ hộ gia đình. Ông yêu cầu Chủ tịch xã giúp xác định những người hưởng lợi phù hợp với mục đích này. Tiêu chí chính để lựa chọn là các hộ gia đình phải nghèo và sẵn sàng tham gia vào các hoạt động của dự án. Tại một hội thảo, Chủ tịch xã đã lựa chọn 4 hộ gia đình tham gia tích cực để triển khai hầm biogas. Bốn hộ gia đình được lựa chọn gồm: 1. Một hộ cựu chiến binh nghèo, ông Huỳnh Chí Bên, nuôi 5 con bò sữa. 2. Hộ nghèo ông Nguyễn Văn The, nuôi 6 con bò sữa. 3. Một hộ nghèo, trong đó người chồng (ông Huỳnh Ngọc Thu) làm việc cho trung tâm khuyến nông địa phương và người vợ nuôi 12 con bò sữa. 4. Hộ gia đình có mức thu nhập trung bình, ông Huỳnh Văn Xuân, nuôi 14 con bò sữa. Các bản hợp đồng chính thức được ký với những người hưởng lợi đã chọn để triển khai các hoạt động công nghệ. Lập kế hoạch, thực hiện và giám sát Sau khi lựa chọn địa điểm thực hiện dự án, ông Sơn tổ chức một hội thảo cộng đồng để giới thiệu về ý tưởng của dự án với các thành viên cộng đồng ở địa phương, các nhà chức trách địa phương và các bên liên quan 7 Cải thiện vệ sinh và Nguồn năng lượng thay thế ở một cộng đồng chăn nuôi ngoại thành Tp . Hồ Chí Minh, Việt Nam Hầm biogas sử dụng ¼ lượng phân bò trong khu vực nhà ông và sản sinh ra khí biogas để nấu bếp. Do đó, ông Bền mong có một thùng biogas lớn hơn để có thể xử lý nhiều phân bò hơn. Dùng biogas, ông ấy chỉ phải mua 3 bình gas tự nhiên mỗi năm cho nấu nướng so với 8 bình trước đây. Nhận thức của các thành viên trong gia đình ông về vệ sinh môi trường cũng được nâng cao. Theo ông Bền, sau khi kết thúc dự án, rất nhiều người từ trong và ngoài xã đã đến thăm và học tập cách thức nhân rộng hầm biogas cho gia đình họ. Ông Bền và ông Sơn tại địa điểm dự án khác. Tại hội thảo này, các đại biểu đã xác định một số bên liên quan tiềm năng để hỗ trợ việc thực hiện dự án tại xã Xuân Thới Thượng. Các bên liên quan ở địa phương trong dự án này là: 1) Chủ tịch xã Xuân Thới Thượng; 2) Ủy ban nhân dân; 3) Chủ tịch Hội Nông dân xã Xuân Thới Thượng; 4) Đoàn Thanh niên; 5) Các hộ gia đình được hưởng lợi; 6) Công ty xây dựng. Phụ nữ ở cộng đồng khá thụ động trong giai đoạn thiết kế, cho dù người thực hiện dự án đã tập trung huy động và xây dựng mối quan hệ với người dân cũng như chính quyền địa phương. Ông Sơn đã duy trì mối quan hệ vững chắc với các gia đình hưởng lợi, xã Xuân Thới Thượng, Ủy ban nhân dân, bên ký hợp đồng và AIT để đảm bảo thực hiện thành công dự án. Trong giai đoạn thực hiện dự án, ông Sơn đã tổ chức chuyến tham quan cho các bên liên quan được lựa chọn để tham quan và so sánh các công nghệ hầm biogas khác nhau tại một “địa điểm có thực tiễn tốt” ở tỉnh Đồng Nai, cũng như học hỏi kiến thức thực hành về các loại hầm biogas khác nhau. Trong khi người dân ở xã Xuân Thới Thượng nhận ra rằng phân bò có thể được sử dụng làm phân bón và nguồn năng lượng thay thế, nhưng họ chưa quen với công nghệ, và do đó họ nghi ngờ việc sử dụng và khả năng của nó. Chuyến tham quan đã thành công trong việc đạt được mục đích nâng cao và thay đổi nhận thức về việc sử dụng công nghệ biogas để xử lý phân và nước tiểu của bò. Sau chuyến tham quan, các bên liên quan đã có thể lựa chọn thiết kế hầm biogas dựa trên kiến thức họ gặt hái được từ chuyến thăm quan thực tế. Do ông Sơn không có đủ trình độ kỹ thuật về hầm biogas nên ông đã ký hợp đồng kỹ thuật với một chuyên gia để duyệt bản thiết kế và chỉnh sửa cho phù hợp với điều kiện địa phương. Việc thực hiện dự án bắt đầu từ việc thông qua lần cuối cùng bản thiết kế. Cán bộ dự án SEA-UEMA đã đến thăm địa điểm dự án nhiều lần trong quá trình lập kế hoạch và thực hiện, và tư vấn hướng dẫn cho lãnh đạo dự án. Các giai đoạn lập kế hoạch, thực hiện, vận hành và bảo dưỡng được miêu tả chi tiết trong biểu đồ sau (Hình 01). 8 Các trường hợp nghiên cứu điểm trong dự án SEA - UEMA Chuyến thăm quan tỉnh Đồng Nai Dự án bắt đầu thực hiện từ tháng 01 năm 2005. Sau khi hoàn thành việc lắp đặt hầm biogas, ông Sơn tổ chức một hội thảo tập huấn vận hành và bảo dưỡng cho bốn hộ gia đình hưởng lợi và các hộ gia đình lân cận. Chất lượng xây dựng hầm biogas và việc vận hành do một chuyên gia địa phương giám sát. Theo ông Sơn, phụ nữ trong cộng đồng tham gia nhiều hơn vào giai đoạn này, và bắt đầu làm sạch bò, chuồng và bắt đầu thu gom phân để cung cấp cho hầm biogas. 9 Cải thiện vệ sinh và Nguồn năng lượng thay thế ở một cộng đồng chăn nuôi ngoại thành Tp . Hồ Chí Minh, Việt Nam Hình 01: Các giai đoạn khác nhau của lập kế hoạch, thực hiện và giám sát dự án Tham vấn chuyên gia giới địa phương để khuyến khích sự tham gia của phụ nữ Thông qua quá trình có sự tham gia đã khuyến khích sự tham gia tích cực của phụ nữ. Tuy nhiên, trong giai đoạn lập kế hoạch và thực hiện, vai trò của phụ nữ rất mờ nhật. Phụ nữ bắt đầu tham gia nhiều hơn vào dự án trong quá trình vận hành và bảo dưỡng. Giai đoạn 1 Lập kế hoạch và thiết kế thiết lập dự án xác định công nghệ biogas để giảm chất thải rắn (phân bò) và vệ sinh chọn địa điểm dự án lựa chọn người hưởng lợi và các bến liên quan khác có sự tham gia của địa phương hội thảo cộng đồng về định hướng dự án lựa chọn người hưởng lợi và các bến liên quan khác có sự tham gia của địa phương tổ chức rất nhiều buổi họp không chính thức tại địa điểm dự án để huy động cộng đồng Giai đoạn 2 Thực hiện tổ chức thăm các địa điểm thực tiễn tốt cho những người thực hiện và các bên liên quan ở địa phương đánh giá loại hầm biogas khác nhau và lựa chọn, ứng dụng công nghệ phù hợp thông qua hội thảo mang lợi ích cho người nghèo đô thị bằng việc lắp đặt 4 hầm biogas Giai đoạn 3 Vận hành và bảo dưỡng vận hành hầm biogas hội thảo tập huấn về vận hành và bảo dưỡng phân tích và đánh giá hiệu quả hầm biogas qua sự tham gia của cộng đồng và chính quyền địa phương Công nghệ Ông Vũ Quốc Ái, chuyên gia về hầm biogas từ Trung tâm khuyến nông Đồng Nai (AEC), được mời hỗ trợ hội thảo một ngày tại xã Xuân Thới Thượng để giới thiệu công nghệ cho các đại biểu, thông qua lần cuối bản thiết kế dựa trên kiến nghị của h