Cái tôi trữ tình trong thơ Nguyễn Quang Thiều

§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007 13 C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ NguyÔn Quang ThiÒu NguyÔn ThÞ HiÒn (a) Tãm t¾t. Bµi b¸o ®i s©u kh¸m ph¸ c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ NguyÔn Quang ThiÒu, mét trong nh÷ng c©y bót cã ®ãng gãp quan träng vµo c«ng cuéc c¸ch t©n th¬ ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ NguyÔn Quang ThiÒu cã nhiÒu biÓu hiÖn míi mÎ, ®ã lµ c¸i t«i cña nh÷ng ®èi cùc, c¸i t«i cña kh¸t väng kiÕm t×m. Hµnh tr×nh n¨m tËp th¬ cña NguyÔn Quang ThiÒu lµ hµnh tr×nh võa vËt v· võa h¹nh phóc, võa ®au ®ín võa ®am mª cña c¸i t«i ®i t×m kiÕm nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn ch©n chÝnh. guyÔn Quang ThiÒu sinh n¨m 1957 t¹i lµng Chïa ven bê s«ng §¸y, thuéc ®Þa phËn tØnh Hµ T©y. Ng«i lµng ©m u víi nh÷ng c©u chuyÖn thÇn tiªn ma quû h− h− thùc thùc Êy ®· ¸m ¶nh t©m trÝ “cËu bÐ lµng Chïa”. Dßng s«ng §¸y ch¶y thao thiÕt qua bao n¨m th¸ng ®· nu«i d−ìng t©m hån thi sÜ, lµ ®iÓm tùa tinh thÇn ®Ó thi sÜ t×m vÒ sau bao b−¬n b¶ gian nan. NguyÔn Quang ThiÒu cã mét ®iÓm m¹nh lµ t©m hån ®a c¶m ¸ ®«ng kÕt hîp víi ãc ph©n tÝch s¾c s¶o cña ph−¬ng T©y. Anh cã mét thêi gian häc tËp t¹i n−íc ngoµi, vèn ngo¹i ng÷ th«ng th¹o gióp anh cã c¬ héi tiÕp xóc víi v¨n ho¸, v¨n häc nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Vèn sèng phong phó, häc vÊn uyªn th©m, giao l−u v¨n ho¸ réng vµ néi lùc, b¶n lÜnh s¸ng t¹o cña mét nghÖ sÜ gióp NguyÔn Quang ThiÒu t×m ®Õn mét h−íng c¸ch t©n th¬ ®¸ng chó ý. Ngoµi gi¶i th−ëng Héi nhµ v¨n ViÖt Nam n¨m 1993, NguyÔn Quang ThiÒu cßn giµnh ®−îc rÊt nhiÒu gi¶i th−ëng v¨n häc trong n−íc ë mäi thÓ lo¹i: tiÓu thuyÕt, th¬, kÞch b¶n phim, truyÖn ng¾n, s¸ch thiÕu nhi… TruyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu còng ®−îc dÞch ra nhiÕu thø tiÕng. §Æc biÖt lµ t¸c phÈm BÇy chim ch×a v«i ®−îc chän lµm mét chuyªn ®Ò trong mét tr−êng §¹i häc ë NhËt. N¨m 1997, NguyÔn Quang ThiÒu ®−îc c¸c nhµ xuÊt b¶n ë Mü chän dÞch c¶ th¬ vµ v¨n. TËp th¬ Sù mÊt ngñ cña löa vµ Nh÷ng ng−êi ®µn bµ g¸nh n−íc s«ng ®−îc dÞch c«ng phu vµ ®¨ng t¶i trªn hÇu hÕt c¸c t¹p chÝ, b¸o v¨n häc (kho¶ng 20 tê) cã uy tÝn trªn toµn n−íc Mü, sau ®ã ®−îc in trong b¶n song ng÷ The Women carry water (Nh÷ng ng−êi ®µn bµ g¸nh n−íc s«ng) t¹i nhµ xuÊt b¶n B¸o chÝ Masschusetts and Amherst - Hoa Kú. Ngoµi ra anh cßn ®−îc biÕt ®Õn víi t− c¸ch lµ mét nhµ b¸o, mét häa sÜ kh«ng chuyªn… Thµnh c«ng ë nhiÒu lÜnh vùc nh−ng th¬ ca vÉn lµ niÒm ®am mª m·nh liÖt nhÊt cña anh. Anh ®· cã lÇn t©m sù r»ng ngay c¶ viÖc vÏ tranh còng chÝnh lµ mét c¸ch ®Ó anh biÓu ®¹t cho mét ý t−ëng b»ng mµu s¾c, ®−êng nÐt mµ anh khã cã thÓ diÔn ®¹t trän vÑn b»ng ng«n tõ. Còng chÝnh ë lÜnh vùc th¬, NguyÔn Quang ThiÒu ®· trë thµnh t©m ®iÓm cho mét cuéc tranh luËn kÐo dµi. NguyÔn Quang ThiÒu b¾t ®Çu lµm th¬ tõ ®Çu thËp niªn 80 vµ sím thµnh c«ng. N¨m 1983- 1984, anh ®¹t gi¶i ba cuéc thi th¬ cña T¹p chÝ v¨n nghÖ qu©n ®éi, n¨m 1989 ®¹t gi¶i th−ëng th¬ hay NhËn bµi ngµy 16/4/2007. Söa ch÷a xong 08/6/2007. N §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007 14 còng cña T¹p chÝ Êy. TËp th¬ Ng«i nhµ 17 tuæi cña anh xuÊt b¶n n¨m 1990 vµ n¨m 1991 lät vµo vßng b×nh chän 5 t¸c phÈm hay nhÊt trong n¨m. NghÜa lµ nÕu tiÕp tôc ®i theo con ®−êng Êy, NguyÔn Quang ThiÒu sÏ vÉn cã mét vÞ trÝ yªn æn trªn thi ®µn. Nh−ng ng−êi nghÖ sÜ Êy ®· dòng c¶m b−íc “l¹c nhÞp” ra khái dµn ®ång ca, chÊp nhËn m¹o hiÓm ®Ó ®i mét con ®−êng míi. Trong tiÕn tr×nh th¬ sau 75, NguyÔn Quang ThiÒu cã ®ãng gãp thùc sù. TËp th¬ Sù mÊt ngñ cña löa ®Ò xuÊt mét quan niÖm míi mÎ vÒ th¬. Anh ®· tho¸t ra khái lèi mßn cña nh÷ng c¶m xóc ®¬n ®iÖu, lèi viÕt khu«n s¸o ®Ó cã mét c¸ch nh×n míi vÒ hiÖn thùc. Cµng viÕt, con ®−êng Êy cµng râ rµng h¬n. NguyÔn Quang ThiÒu còng cã nhiÒu c¸ch t©n vÒ h×nh thøc nh−ng anh kh«ng lÊy h×nh thøc lµm cøu c¸nh. Víi thi sü, mäi h×nh thøc th¬ ®Òu ®Ó chuyÓn t¶i nh÷ng ý t−ëng nhÊt ®Þnh. ChÝnh sù ®æi míi vÒ c¶m xóc ®· kÐo theo sù ®æi míi vÒ h×nh thøc biÓu hiÖn. Mét sè nhµ th¬ trÎ c«ng nhËn r»ng ngßi löa s¸ng t¹o mµ NguyÔn Quang ThiÒu ch©m lªn tõ Sù mÊt ngñ cña löa ®· kÝch thÝch hä t×m tßi, ®æi míi. Tuy r»ng cuéc tranh luËn vÒ NguyÔn Quang ThiÒu cßn ngæn ngang nh÷ng khen chª song Ýt nhÊt nã còng lµm cho ng−êi cÇm bót cã tr¸ch nhiÖm víi nghÒ ý thøc ®−îc r»ng hä kh«ng thÓ viÕt nh− cò ®−îc n÷a. Nç lùc x¸c lËp c¸i t«i cña c¸c nhµ th¬ trÎ hiÖn nay lµ biÓu hiÖn cña sù ý thøc ngµy cµng m¹nh mÏ vÒ c¸ tÝnh s¸ng t¹o. Mét sè c©y bót trÎ x¸c lËp c¸i t«i c¸ nh©n b»ng c¸ch chèi bá céng ®ång, lËt ®æ mäi gi¸ trÞ truyÒn thèng. ChÝnh ®iÒu nµy ®· t¹o nªn c¶ mÆt tÝch cùc lÉn mÆt tiªu cùc. NguyÔn Quang ThiÒu lµ mét trong sè Ýt nh÷ng nhµ th¬ ®ang nç lùc thùc hiÖn mét bµi to¸n khã. Anh cè t×m c¸ch dung hîp hai yªu cÇu: võa v−ît khái truyÒn thèng võa biÕt kÕ thõa nh÷ng gi¸ trÞ mü häc truyÒn thèng ®ang cßn cã t¸c dông trong ®êi sèng hiÖn ®¹i ®Ó x©y dùng nªn nh÷ng gi¸ trÞ míi. Anh bÒn bØ t¹o lËp nh÷ng gi¸ trÞ mang tÝnh bÒn v÷ng cho th¬ ca. M−în c¸ch nãi cña mét nhµ phª b×nh th× NguyÔn Quang ThiÒu ®· chän cho m×nh con ®−êng thø ba, anh kh«ng phñ nhËn truyÒn thèng mét c¸ch cùc ®oan vµ còng kh«ng b¶o tr× truyÒn thèng mét c¸ch cè chÊp. NguyÔn Quang ThiÒu ®· lùa chän mét h−íng ®i theo c¸ch mµ ng−êi thÇy tinh thÇn vÜ ®¹i cña anh- Brodsky- ®· chän. Anh viÕt nh÷ng bµi th¬ vÒ con ng−êi, cho con ng−êi, kh«ng cÇn lùa chän tû mÈn h×nh thøc nµo, tr−êng ph¸i nµo. Cø viÕt, viÕt vÒ tÊt c¶, h¹nh phóc lÉn khæ ®au, l−¬ng thiÖn lÉn téi ¸c, xÊu xa lÉn ®Ñp ®Ï, lÇm than lÉn s−íng vui, tuyÖt väng lÉn hy väng, tµn tôi lÉn t¸i sinh. Ng«n ng÷ còng tù nhiªn n¶y sinh tõ chÝnh ®êi sèng Êy mµ kh«ng cÇn mµu mÌ, gi¶ t¹o. Tõ nh÷ng g× rÊt thùc cña ®êi sèng, nhµ th¬ gîi ra ý nghÜa ®Ých thùc cña cuéc sèng, cña nh÷ng gi¸ trÞ vÜnh h»ng. C¸i t«i tr÷ t×nh cña NguyÔn Quang ThiÒu, bëi thÕ, ®−îc cÊy trång tõ chÝnh ®êi sèng hiÖn ®¹i nµy. C¸i t«i tr÷ t×nh cña thi sÜ ®· tr¶i qua kh¸ nhiÒu xung ®éng tinh thÇn mang dÊu vÕt cña thêi ®¹i. Khi gi· tõ “ng«i nhµ 17 tuæi” cña nh÷ng håi øc, kû niÖm, c¸i t«i xóc c¶m, c¸i t«i ký øc cña nhµ th¬ ®· th©m nhËp vµ hãa th©n vµo thùc t¹i. Nh−ng råi còng chÝnh c¸i t«i Êy l¹i ch¸n ng¸n c¸i gäi lµ v¨n minh vËt chÊt cña ®êi sèng hiÖn ®¹i, nhËn ra r»ng ®êi sèng vËt chÊt trÇn trôi ®· bãp §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007 15 mÐo nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn thuÇn khiÕt nªn kh«ng muèn chÊp nhËn thùc t¹i th« r¸p n÷a mµ khao kh¸t trë l¹i nh÷ng gi¸ trÞ nguyªn s¬ cña t©m hån con ng−êi. Râ rµng cã mét qu¸ tr×nh m©u thuÉn, phñ ®Þnh vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng cña c¸i t«i tr÷ t×nh NguyÔn Quang ThiÒu. §Æc biÖt h¬n, c¸i t«i Êy ®· biÕt t¹o nªn hiÖn thùc míi, nu«i d−ìng hiÖn thùc ®ã b»ng nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn míi t×m kiÕm ®−îc. Hµnh tr×nh cña n¨m tËp th¬ lµ hµnh tr×nh võa vËt v· võa h¹nh phóc, võa ®au ®ín võa ®am mª cña c¸i t«i ®i t×m kiÕm nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn ch©n chÝnh… 1. C¸i t«i cña nh÷ng ®èi cùc Trong ®êi sèng hiÖn ®¹i, thi sÜ lµ ng−êi ph¶i tr¨n trë víi mu«n mÆt phøc t¹p, m©u thuÉn trong cuéc sèng. Víi hä th¬ lµ cuéc tra vÊn ®Çy khæ së vÒ ý nghÜa nh©n sinh, lµ cuéc t×m kiÕm miÖt mµi b¶n lai diÖn môc cña chÝnh m×nh. Gi»ng xÐ dai d¼ng, quyÕt liÖt gi÷a bãng tèi vµ ¸nh s¸ng, hiÖn thùc vµ −íc m¬, ý thøc vµ v« thøc, c¸i h÷u h¹n cña c¸ nh©n vµ v« h¹n cña cuéc ®êi… c¸i t«i trong th¬ hiÖn ®¹i kh«ng thuÇn nhÊt mµ th−êng dung chøa nh÷ng yÕu tè ®èi lËp nhau. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ NguyÔn Quang ThiÒu tr−íc hÕt lµ c¸i t«i cña nh÷ng ®èi cùc, nã n»m ch«ng chªnh trªn ®−êng biªn cña “tuyÖt väng cuèi cïng, hy väng ®Çu tiªn” Gi· tõ nh÷ng c¸m dç cña tuæi th¬, c¸i t«i h−íng vÒ thùc t¹i cña NguyÔn Quang ThiÒu r¬i vµo bi kÞch. C¸i thùc t¹i m¹nh mÏ, trÇn trôi, hõng hùc søc sèng trong Sù mÊt ngñ cña löa nhanh chãng bÞ ®æ vì, bÞ biÕn d¹ng, nøt r¹n trong Nh÷ng ng−êi ®µn bµ g¸nh n−íc s«ng, c¸i t«i bÞ dån nghÑt, bÞ ¸p ®¶o bëi mu«n vµn nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt thùc dông kh¸c. §ã lµ thÕ giíi ¶o t−ëng, mª lÇm, vËt chÊt ngù trÞ, m¸y mãc tiÖn nghi ngù trÞ. Con ng−êi bÞ t−íc ®i nhiÒu gi¸ trÞ tinh thÇn. H×nh ¶nh thi sÜ ®−îc Èn dô trong mét c©u th¬ ®au xãt: “Vµ c¸ thiªng l¹i quay mÆt khãc. Tr−íc nh÷ng l−ìi c©u ng¬ ng¸c lé måi”. Con c¸ thiªng (bèng b¹c, bèng vµng, bèng ®en næi gi÷a dßng s«ng §¸y) ®· sî h·i vµ trèn ch¹y ®êi sèng trÇn tôc Êy. Nh÷ng ng−êi ®µn bµ g¸nh n−íc s«ng vÏ ra mét cuéc trèn ch¹y khái thÕ giíi “bÞ bÖnh ®iªn ¸nh s¸ng”, trèn ch¹y khái ®å vËt, khái nh÷ng “¶o gi¸c ®ª hÌn”. Nh−ng sù bña v©y cña chÝnh ®êi sèng Êy ®· khiÕn cho thi sÜ võa ph¶i chÊp nhËn võa muèn chèi bá. Bµi th¬ Tªn gäi ®· chØ ®óng tr¹ng th¸i nµy: Hä kh«ng cßn con ®−êng nµo ngoµi con ®−êng ph¶i ®Õn §Ó gäi chÝnh tªn m×nh, gäi chÝnh nçi ®au. Nh−ng råi: Hä kh«ng cßn con ®−êng nµo lµ ch¹y trèn n¬i hä ph¶i ®Õn Nh÷ng ®å gç trong phßng chÕt ®øng bëi tªn c©y. Dïng d»ng gi÷a sù lùa chän ®Çy bi kÞch “ph¶i ®Õn” vµ “ch¹y trèn” khái thùc t¹i ®ang sèng, c¸i t«i Êy lu«n mang trong m×nh nh÷ng “s¸m hèi”, day døt. Cuéc sèng trong th¬ anh lµ mét hiÖn thùc chÊt chång nh÷ng mÊt m¸t, bÊt h¹nh, ®æ vì. Gi÷a ngæn ngang ®êi sèng ®ã, thi sÜ b¨n kho¨n m·i víi c©u hái ®i vÒ ®©u: “Cha ¬i cha ®−a con vÒ ®©u?” lÆp l¹i nhiÒu lÇn trong Con bèng ®en ®Î trøng lµ c©u hái ®Çy nhøc nhèi cña mét t©m hån ®· chøng kiÕn tÊt c¶ sù ®æ vì cña thiªn nhiªn vµ con ng−êi. Bi kÞch chÊp nhËn- chèi bá nµy t¹o nªn kiÓu §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007 16 h×nh ¶nh cÆp ®«i. ë ®ã cã sù trèn ch¹y, sù ra ®i :“ Hä trèn ch¹y kh«ng nguyÒn rña, kh«ng tuyªn bè, kh«ng ho¶ng hèt”, “trong giÊc ngñ ®ªm ®ªm, chóng ta ch¹y trèn khái ng«i nhµ…” vµ lóc kh¸c l¹i lµ sù trë vÒ, t×m kiÕm: “T«i vµ em ch¹y vÒ tõ c¸nh ®ång xa l¹. Qua nh÷ng c¸nh ®ång cá bÇn bËt run lªn”, “ T«i trë l¹i v−ên hoang n¬i t«i ®· bá ®i’’, “T«i trèn lo ©u vÒ l¹i c¸nh ®ång”. Ra ®i råi l¹i t×m vÒ, kh−íc tõ råi laÞ chÊp nhËn… ®ã chÝnh lµ bi kÞch cña con ng−êi thêi hiÖn ®¹i, muèn bøt ra khái ®å thÞ cña ®êi sèng mµ kh«ng thÓ nµo bøt ra næi: … Trong giÊc ngñ ®ªm ®ªm, chóng ta Ch¹y trèn khái ng«i nhµ, ®i m·i trªn c¸nh ®ång hoa vµng Nh−ng danh phËn cña kiÕp ng−êi chóng ta ®ang sèng L¹i nÐm chóng ta trë l¹i ®iÓm ban ®Çu (§å thÞ cña ®êi sèng) Trong mét bµi pháng vÊn, thi sÜ t©m sù r»ng: “T«i mang nçi tuyÖt väng vÒ con ng−êi (trong ®ã cã t«i). TÊt c¶ nh÷ng g× lµm chóng ta ®au ®ín vµ trë nªn suy ®åi l¹i chÝnh lµ c«ng viÖc cña chóng ta, nh÷ng g× chóng ta lµm víi tÊt c¶ søc lùc vµ t©m trÝ… ch−a bao giê chóng ta l¹i sî h·i chÝnh chóng ta nh− vËy”. Con ng−êi hiÖn ®¹i ®· t¹o ra tÊt c¶ vËt chÊt, tiÖn nghi vµ nh÷ng quan hÖ, gi¸ trÞ vËt chÊt nh−ng råi chÝnh hä l¹i nghÑt thë trong ®ã, l¹i muèn trèn ch¹y khái nã. C¸c “cÆp ®«i ®èi nghÞch” trong th¬ NguyÔn Quang ThiÒu cßn thÓ hiÖn ë t×nh yªu– c« ®¬n, nç lùc- bÊt lùc, tuyÖt väng- hy väng… C¸i t«i tr÷ t×nh Êy trµn ®Çy t×nh yªu cuéc sèng. Nh÷ng h×nh ¶nh thiªn nhiªn vµ ®êi sèng ngån ngén, µo ¹t. §ã kh«ng chØ lµ t×nh yªu løa ®«i mµ cßn lµ t×nh yªu víi gia ®×nh, víi quª h−¬ng, víi nguån céi, víi thiªn nhiªn, cá c©y. Kh«ng mét h×nh ¶nh nµo cña tù nhiªn mµ kh«ng mang mét dÊu vÕt t×nh c¶m, tinh thÇn cña nhµ th¬: T«i Êp c¸t vµo mÆt T«i khãc C¸t tõ mÆt t«i ch¶y xuèng rßng rßng hay: Nh÷ng ngän tãc em ®æ xuèng ngùc anh Nh− rÔ c©y bß buån trong sái ®¸ C¸i t«i Êy b¸m lÊy cuéc sèng, t×m kiÕm vÎ ®Ñp diÖu kú trong nh÷ng g× th©n thuéc nhÊt. Ta b¾t gÆp trong th¬ anh h×nh ¶nh mét con ng−êi lu«n khao kh¸t t×m kiÕm gi¸ trÞ cho ®êi sèng. Song dï th¬ anh cã ngËp trµn h×nh ¶nh yªu th−¬ng vÉn hÐ lé mét c¸i t«i c« ®¬n kh«n cïng. Cµng ®i xa h¬n trªn hµnh tr×nh c¸i t«i Êy cµng c« ®¬n. §ã lµ nçi c« ®¬n cña con ng−êi kh«ng t×m kiÕm ®−îc tri ©m (LÔ t¹), c« ®¬n trong nh÷ng nç lùc tinh thÇn cña m×nh (Bµi ca nh÷ng con chim ®ªm), c« ®¬n trong mét ®¸m ®«ng ng«ng cuång “lóc nhóc nh÷ng tham väng” (Nh©n chøng cña mét c¸i chÕt). Cuéc sèng hiÖn t¹i khiÕn lý trÝ con ng−êi mÖt mái vµ t×nh c¶m con ng−êi kh« kiÖt, c»n cçi. Con ng−êi tù lµm hao tæn ®êi sèng tinh thÇn cña m×nh mµ kh«ng thÓ dõng l¹i ®−îc, tõ ®ã t¹o nªn kho¶ng trèng v¾ng v« cïng lín. Nh÷ng h×nh ¶nh trong th¬ NguyÔn Quang ThiÒu líp líp chång lªn nhau, chËt cøng, bøc bèi nh− ®æ lÊp ®Çy kho¶ng trèng v« biªn ®ã. §iÒu nµy ®Æt nhµ th¬ tr−íc mét thö th¸ch kh¾c nghiÖt: hoÆc ®êi sèng c¨ng th¼ng, dån Ðp sÏ ®Ì n¸t hoÆc c¸i trèng v¾ng kia sÏ x©m chiÕm t©m hån. Vµ cã lÏ chÝnh niÒm tin trong s¸ng vµo viÖc gia t¨ng “mËt ®é ®êi sèng” th× cã thÓ lÊp ®i ®−îc §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007 17 kho¶ng trèng v¾ng ®· gióp nhµ th¬ trô v÷ng. Tuy nhiªn, kho¶ng trèng v¾ng Êy trong ®êi sèng hiÖn ®¹i vÉn ngµy cµng gia t¨ng víi c−êng ®é m¹nh h¬n. Bëi vËy con ng−êi hiÖn ®¹i sÏ vÉn ph¶i kh«ng ngõng nç lùc. NÕu mét ngµy nµo ®ã sù nç lùc kh«ng cßn, chØ cßn l¹i sù bÊt lùc trong cÆp quan hÖ ®èi nghÞch Êy th× c¸i t«i Êy sÏ hoµn toµn sôp ®æ. Nh÷ng ®èi cùc t¹o nªn biÓu t−îng mang tÝnh hai mÆt trong th¬ NguyÔn Quang ThiÒu. Dßng s«ng, c¸nh ®ång võa lµ n¬i g¸nh chÞu ®æ vì, mÊt m¸t l¹i võa yªn ¶, bao dung, lµ n¬i trë vÒ sau chÆng hµnh tr×nh gian nan cña kiÕp ng−êi. Trong th¬ NguyÔn Quang ThiÒu võa ngæn ngang téi lçi, dung tôc, xÊu xa, mÊt m¸t, võa ¾p ®Çy nh÷ng ¸nh s¸ng, hy väng, tèt lµnh. §ã lµ n¬i võa cã“Nh÷ng b×nh minh m−a tèi t¨m”, võa cã “Nh÷ng hoµng h«n n¾ng rùc rì” … vµ c¸i t«i thi sü ch«ng chªnh gi÷a hy väng vµ tuyÖt väng, h¹nh phóc vµ ®¾ng cay. Bi kÞch cña c¸i t«i tr÷ t×nh Êy cßn ®−îc biÓu hiÖn ë mét ph−¬ng diÖn kh¸c, ®ã lµ sù ®èi lËp, gi»ng xÐ gi÷a tinh thÇn vµ thÓ x¸c cña con ng−êi. Trong bµi th¬ gÇn ®©y nhÊt cña anh, NguyÔn Quang ThiÒu ®· m−în h×nh ¶nh ng−êi ®µn bµ ®Ó diÔn t¶ bi kÞch nµy: … Sau nh÷ng gi©y phót ®¾m mª th©n x¸c m×nh, nµng rªn rØ than khãc Con quû trong ta nh¶y móa, thiªn thÇn trong ta ®au khæ Nµng ch¹y quay cuång trªn mÆt ®Êt ®Ó t×m c¸ch bay lªn Nh−ng ®êi sèng thÕ gian nµy lµ tr¸i nói ®Ì nÆng t©m hån nµng (Bµi h¸t vÒ mét ng−êi ®µn bµ) Mét con ng−êi khi ®−îc sinh ra ®Òu mang g¸nh nÆng cña th©n x¸c vµ mét g¸nh nÆng h¬n nhiÒu lÇn n÷a lµ linh hån. H×nh ¶nh ng−êi ®µn bµ sèng trong sù gi»ng co gi÷a hai ®èi cùc Êy lµ t−îng tr−ng cho bi kÞch cña con ng−êi trªn thÕ gian. Th©n x¸c ng−êi ®µn bµ Êy lµ nhµ tï giam cÇm “Nh÷ng con chim xanh cña t©m hån”. “Mçi s¸ng mai nµng thøc dËy ban mai trong suèt... Nh÷ng con chim xanh cña t©m hån nµng ®Ëp c¸nh kh«ng ngõng nghØ. T×m lèi tho¸t ra khái th©n x¸c cña nµng”. Trong con ng−êi nµng cã bãng tèi cña x¸c thÞt vµ ¸nh s¸ng cña t©m hån. Bãng tèi vµ ¸nh s¸ng Êy lu«n lu«n t×m c¸ch ®Ó huû diÖt nhau “T©m hån nµng táa h−¬ng, th©n x¸c nµng rØ m¸u” nh−ng c¶ hai ®èi cùc Êy sÏ vÉn lu«n tån t¹i. Vµ con ng−êi vÉn lu«n ph¶i nç lùc ®Ó tranh ®Êu víi chÝnh m×nh, chØ khi nµo con ng−êi cßn biÕt day døt, cßn “t×m c¸ch bay lªn” th× lóc Êy nã míi cßn ®ang sèng. Thiªn tµi Baudelaire ®· c¶nh b¸o r»ng, khi con ng−êi ®¸nh mÊt khao kh¸t th−îng ®Õ, bu«ng láng x¸c thÞt th× con ng−êi sÏ tù tµn ph¸ vµ thèi r÷a trªn ®êi sèng cña chÝnh hä. Cßn Tuitschev th× bi phÉn: thêi nay kh«ng ph¶i x¸c thÞt mµ tinh thÇn thèi r÷a. NguyÔn Quang ThiÒu ®· nç lùc ®Ó gi÷ ®−îc vÎ ®Ñp cña t©m hån, ®Ó Ýt nhÊt con ng−êi kh«ng bÞ tan r÷a. Th¬ cña anh bëi vËy lu«n lµ tiÕng nãi cña c¸i t«i khao kh¸t h−íng ®Õn c¸i ®Ñp trong c¶ nh÷ng g× th« s¬, b×nh dÞ nhÊt. Nh− vËy, bi kÞch tinh thÇn lµ mét biÓu hiÖn tù ý thøc cña c¸i t«i tr÷ t×nh. Kh«ng ph¶i nhµ th¬ nµo còng mang bi kÞch Êy. Trong v« vµn nh÷ng biÓu hiÖn phong phó cña cuéc sèng, c¸c nhµ th¬ th−êng chØ xo¸y vµo mét ®iÓm träng t©m vµ bÞ hót lu«n vµo dßng xo¸y Êy. Nh÷ng ®èi cùc trong th¬ NguyÔn Quang ThiÒu Èn chøa chiÒu s©u cña nh÷ng mèi quan hÖ mang tÝnh triÕt häc. Trong ®êi sèng cña con ng−êi lu«n cã nh÷ng mÆt §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007 18 m©u thuÉn vµ chóng lu«n tù ®Êu tranh ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn - ®ã chÝnh lµ phÐp biÖn chøng cña ®êi sèng, cña t©m hån. Kh«ng thÓ phñ nhËn hiÖn tr¹ng cã qu¸ nhiÒu ng−êi v× m¶i miÕt lao theo sù c¸m dç cña ®êi sèng vËt chÊt mµ ®¸nh mÊt ®i ý thøc vÒ ®êi sèng tinh thÇn. Cè vïng vÉy v−ît tho¸t khái tr¹ng th¸i mª lÇm, ngé nhËn Êy, cã nh÷ng thi sÜ b»ng trùc gi¸c nh¹y bÐn vµ ý thøc ph¶n tØnh th−êng trùc, ®· cÊt lªn tiÕng kªu ®au xãt, lo ©u vÒ sù mÊt m¸t lín trong ®êi sèng tinh thÇn, ®· tra vÊn m×nh vµ cuéc ®êi trong nçi c« ®¬n, tuyÖt väng. 2. C¸i t«i kh¸t väng kiÕm t×m §èi diÖn víi thùc t¹i trÇn trôi, c¸i t«i thi sü ®øng tr−íc hai kh¶ n¨ng: hoÆc anh ta sÏ bÞ cuèn vµo dßng th¸c cña ®êi sèng vµ ngµy cµng lón s©u vµ tuyÖt väng, hoÆc anh ta sÏ ph¶i t×m c¸ch bay lªn, tho¸t khái bê vùc Êy. Trong truyÖn ng¾n BÇy chim ch×a v«i- mét t¸c phÈm ®−îc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng vµ rÊt ®−îc yªu thÝch ë n−íc ngoµi - NguyÔn Quang ThiÒu ®· kh¸m ph¸ ra mét ®iÒu kú diÖu cña ®êi sèng. C©u chuyÖn ghi l¹i c¶nh t−îng mét ®ªm m−a lò, cã mét bÇy chim non ®Ëp c¸nh suèt ®ªm trªn doi c¸t gi÷a s«ng. Trong c¬n m−a lín, n−íc s«ng cø d©ng lªn vµ nuèt dÇn doi c¸t. Kho¶nh kh¾c dßng n−íc lò cuèn tr«i ®i tÊt c¶ còng lµ lóc bÇy chim non ®Ëp c¸nh mét nhÞp quyÕt ®Þnh vµ bay lªn ®−îc. §Êy lµ phót th¨ng hoa cña ®êi sèng. Råi ban mai trµn ngËp thÕ gian, cã hai ®øa trÎ suèt ®ªm t×m c¸ch cøu bÇy chim non ®· chøng kiÕn c¶nh t−îng kú vÜ Êy. Trong thêi hiÖn ®¹i, khoa häc cã thÓ gióp con ng−êi bay lªn c¸c v× sao nh−ng ®ã chñ yÕu lµ søc m¹nh cña vËt chÊt. Sù bay lªn cña t©m hån cßn kú diÖu h¬n thÕ. ChÝnh thi sü ®· ph¸t hiÖn ra søc m¹nh tiÒm Èn trong t©m hån con ng−êi. Trong tuyÓn tËp dÞch N¨m nhµ th¬ Hµn Quèc, NguyÔn Quang ThiÒu còng ®· tõng b¾t gÆp mét ý t−ëng s©u s¾c. Mét nhµ th¬ Hµn Quèc trong sè nµy ®· viÕt mét bµi th¬ nãi vÒ con ng−êi thêi hiÖn ®¹i chØ biÕt lao vµo kiÕm t×m nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt cho m×nh. Vµ hä tõ bá “nh÷ng ý nghÜ bay lªn”. V× thÕ, th©n thÓ hä b¾t ®Çu mäc ra nh÷ng chiÕc v¶y gièng nh÷ng chiÕc v¶y cña loµi bß s¸t. §ã lµ lêi c¶nh b¸o vÒ mét nguy c¬ chung cña con ng−êi thêi hiÖn ®¹i. Cã thÓ gäi nh÷ng kh¸t väng kiÕm t×m trong th¬ NguyÔn Quang ThiÒu lµ “nh÷ng ý nghÜ bay lªn” cña mét thi sÜ lu«n trë tr¨n vÒ lÏ sèng. Cã thÓ thÊy c¸i t«i tr÷ t×nh NguyÔn Quang ThiÒu khao kh¸t kiÕm t×m c¸i ®Ñp trong c¶ sù dung tôc lÉn sù linh thiªng. ë bµi ChuyÓn ®éng nhµ th¬ ®· ngîi ca vÎ ®Ñp cña sù chuyÓn ®éng, dï sù chuyÓn ®éng Êy chËm ch¹p vµ nhíp nhóa. Víi bµi th¬ C¸i ®Ñp, c¸i ®Ñp ®−îc miªu t¶ trong c¶nh huèng hÕt søc th« s¬, mét ng−êi ®µn bµ víi khu«n mÆt ®Ñp ngåi trªn chiÕc xe bß gi÷a con ®−êng rÐt buèt… Bµi C¬n mª cã mét c©u th¬ g©y ra nhiÒu tranh c·i: “ Con chã liÕm m·i, liÕm m·i trªn ngùc anh, l−ìi nã nh− ngän löa nhá mang c¸i Êm cña h¬i n−íc. Sù dÞu dµng cña chã lµm anh bËt khãc…” TrÇn M¹nh H¶o ®· phª ph¸n rÊt kÞch liÖt h×nh ¶nh nµy, xem ®ã lµ thø th¬ phi th¬, th¬ ph¶n th¬. Nh−ng nÕu ®äc c¶ bµi, chóng ta sÏ kh¸m ph¸ ra ý nghÜa Èn ch×m trong ®ã. Gi÷a c¶nh chiÕn tranh, chÐm giÕt, tµn b¹o ”sù dÞu dµng”, “h¬i Êm” cña mét con chã, mét sinh vËt sèng còng cã kh¶ n¨ng ®¸nh thøc tÝnh thiÖn trong con ng−êi. Thï hËn sÏ n¶y sinh thï hËn, chØ cã t×nh §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007 19 th−¬ng míi gîi ®−îc t×nh th−¬ng. Bëi thÕ nªn kÕt thóc bµi th¬, t¸c gi¶ viÕt: Con chã liÕm m·i, liÕm m·i LiÕm m·i, liÕm m·i, liÕm m·i §ã chÝnh lµ mét mong muèn h−íng thiÖn, kh¬i gîi tÝnh thiÖn trong con ng−êi. Tõ ý nghÜa nµy cã thÓ thÊy dï trong mét h×nh ¶nh hÕt søc trÇn tôc, th« s¬, nhµ th¬ còng cã thÓ kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn ra vÎ ®Ñp ®ang Èn dÊu. “Hä lÆng lÏ ®i nh− ®éi qu©n thÊt trËn… Nh÷ng tÊm ¸o r¸ch sÆc mïi bïn ph¬i trong lßng dËm nh− cê ngµy viÖc lµng gi· ®¸m. V¶y c¸ b¸m trªn ¸o hä lÊp l¸nh nh÷ng tÊm hu