Chuyên đề Báo cáo Môn học: Cây thuốc: Cây Bạc hà

Báo cáo chuyên đề Môn học: Cây thuốc CT49C Hanoi Agricultural University Cây Bạc hà Bạc hà Tên khoa học: Mentha arvensis L.; Mentha piperita L. Họ: Hoa môi (Lamiaceae) Tên khác: Bạc hà nam, Kêtô, Kim tiền bạc hà, Liên tiền thảo, Nạt nặm, Chapiacbom (tiếng Tày), Tẩu hà (Bản Thảo Mông Thuyên), Thăng dương thái (Trấn Nam Bản Thảo), Bạc hà diệp, Bạc hà não, Bạc hà ngạnh, Bạc hà than, Nam bạc hà, Sao bạc hà, Tô bạchà (Đông Dược Học Thiết Yếu), Bạc thiệt (Lữ Thầm Tự Lâm), Dịch tức hoa (Thực Vật Danh Nghĩa), I. Nguồn gốc Cây bạc hà được con người biết đến và sử dụng từ rất lâu đời. Người La mã, Do Thái, Ai Cập, Trung Quốc, Nhật Bản là những dân tộc đầu tiên biết sử dụng cây bạc hà. Theo các tài liệu lịch sử thì cây bạc hà đã được sử dụng cách đây 2000 năm. Hình 1: Một số loài Bạc hà CT49C Hanoi Agricultural University Theo Khơtin (1963): Loài Mentha piperita huds có nguồn gốc phía tây Châu âu và Xibia. Nước Anh được coi như quê hương của loại bạc hà này vì cách đây hơn 100 năm(1840) các vùng Mitcham, Tutinh, Macđêing của Anh đã trồng rộng rãi loài này và từ đó lan sang các vùng khác. Ở nước ta, ngoài loài bạc hà mọc hoang dại thì gần đây cũng đã nhập một số chủng cùng loài có năng suất tinh dầu cao như: BH974 đưa vào nước ta từ tháng 9-1974; BH975 đưa vào nước ta từ tháng 9-1975; BH976 xuất xứ từ Triều Tiên, đưa vào nước ta từ tháng 9-1976. CT49C Hanoi Agricultural University II. Phân bố Ở Châu Âu, bạc hà được trồng nhiều ở Liên Xô(cũ), Italia, Ba Lan, Nam Tư, Bungari, Nam Tư… Ở Châu Mỹ trồng nhiều ở Mỹ, Braxin. Ở Châu Á được trồng nhiều ở Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam. Bạc hà của Nhật Bản nổi tiếng vì có hàm lượng metol cao nhất, tới 80-90%. Ở Việt Nam, cây bạc hà mọc hoang cả miền đồng bằng và ở miền núi: Sapa (Lào Cai), Tam Đảo (Vĩnh Phúc), Ba Vì (Hà Tây), Bắc Cạn, Sơn La. Năm 1972, nước ta lần đầu tiên đã tự sản xuất được 60 tấn tinh dầu bạc hà và sản xuất được 1 tấn metol tinh thể. CT49C Hanoi Agricultural University III. Giá trị 1. Giá trị trong công nghiệp Là nguyên liệu trong công nghiệp thực phẩm sản xuất bánh kẹo, rượu bia, nước giải khát, kem đánh răng, hương liệu trong thuốc lá… Sau chưng cất bạc hà còn 18-24% Prôtêin thô, đường 8-10%, Lipit thô 49,55% cũng như một số axit amin không thay thế với hàm lượng tương đối, được dùng làm thức ăn gia súc, sản xuất nấm hoặc làm phân bón. CT49C Hanoi Agricultural University 2. Giá trị trong y học và một số bài thuốc dân gian Giá trị chính của cây bạc hà là hàm lượng tinh dầu bạc hà chứa trong cây, là một vị thuốc quan trọng tác dụng làm cho thuốc thơm dễ uống, làm ra mồ hôi, hạ sốt, chữa cảm sốt cảm mạo, mũi ngạt, đầu nhức, giúp cho sự tiêu hóa, chữa kém ăn, ăn uống không tiêu, đau bụng đi ngoài. Tinh dầu bạc hà dùng làm thuốc sát trùng, xoa bóp nơi đau như khớp xương, thái dương khi đau nhức. Ngoài ra bạc hà còn là một vị thuốc chữa loét dạ dày, làm giảm bài tiết dịch vị, giảm đau… CT49C Hanoi Agricultural University * Giá trị trong y học * Một số bài thuốc dân gian + Trị mắt toét: Bạc hà, ngâm với nước Gừng 1 đêm, sấy khô, tán bột. Mỗi lần dùng 4g, hòa với nước đã đun sôi, rửa mắt((Minh Mục Kinh Nghiệm Phương). + Ong chích: Bạc hà gĩa, đắp lên chỗ tổn thương (Tất Hiệu Phương). + Trị đầu đau, mắt đỏ, họng sưng đau do phong nhiệt: Bạc hà 4g, Cát cánh 8g, Kinh giới 12g, Phòng phong 8g, Cương tằm 12g, Cam thảo 8g, sắc uống (Tổng Phương Lục Vị Thang - Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách). CT49C Hanoi Agricultural University Một số sản phẩm được chế biến từ Bạ hà Tinh dầu Bạc hà Lá Bạc hà hãm uống Kẹo Bạc hà CT49C Hanoi Agricultural University IV. Phân loại và đặc điểm thực vật học A. Phân loại Bạc hà + Tên khoa học: Mentha arvensis L., Mentha piperita L. + Họ hoa môi: Lamiaceae. Trong họ này gồm nhiều chi: chi Perrila ( tía tô), chi Leonurus (ích mẫu), chi Ocimum ( húng chó, hương nhu tía), chi Orthosiphon( râu mèo), chi Coleus( húng chanh), chi Salvia( xôn đỏ, kinh giới dại, đan sâm), chi Mentha(húng láng, bạc hà) + Chi Mentha gồm các loài như bạc hà cay, bạc hà nam, húng láng. A. Phân loại Hiện nay bạc hà được phân theo 2 nhóm lớn: + Nhóm bạc hà và tinh dầu bạc hà âu: có 2 dạng, dạng thân tím và dạng thân xanh. + Nhóm bạc hà á( bạc hà nhật) gồm 2 dạng xanh và trắng. - Ngoài ra trong điều trị có hai loại: (1) Bạc hà Việt Nam hay Bạc hà nam: thân màu xanh lục hoặc tím tía, mép lá khía răng đều, hoa nhỏ màu trắng hoặc hồng hoặc tím hồng, quả bế có 4 hạt. A. Phân loại 2) Bạc hà Âu châu hay Bạc hà cay (Mentha piperita L): thân vuông ít hoặc không có lông. Lá mọc đối, hình bầu dục nhọn, mép khía răng, cụm hoa mọc thành bóng dầy đặc ở ngọn cành. Có hai thứ: a. Metha piperita var. offcinalis forma pallescens: Thân và lá, xanh nhạt, hoa trắng mùi nhẹ b. Mentha piprita var. offcinalis forma rubescens: Thân và lá tía, hoa nâu đỏ, mùi thơm kém hơn, cây mọc khỏe hơn. Vò lá của cây Bạc hà nam có mùi thơm hắc, vị cay và tê, còn vò lá Bạc hà Âu châu có mùi thơm mát, vị cay tê mát. 1. Rễ Cấu tạo từ thân ngầm dưới đất. Phân bố ở lớp đất sâu 30-40cm phân nhánh như rễ phụ. Từ các đốt ngầm mọc thân khí sinh. Thân ngầm không chứa tinh dầu, khi bộ phận khí sinh tàn lụi, thân ngầm vẫn sống qua đông, mùa xuân ấm áp tiếp tục phát triển thành bộ rễ và cho cây bạc hà mới. Khi cây và rễ mới hình thành xong, thân ngầm cũ héo và chết. Thân ngầm không có thời kỳ ngủ nghỉ rõ rệt, thời gian tạm ngừng sinh trưởng vào tháng 11. Thân ngầm là đối tượng nhân giống và vị trí giữa cho tỉ lệ sống cao nhất. CT49C Hanoi Agricultural University B. Đặc điểm thực vật học 2. Thân Thuộc loại thân thảo, thân chính và tán tạo thành dạng chóp nón, tán càng lớn sản lượng càng cao. Thân chính cao 0,6-1,2m, rỗng ruột khi già. Trên thân có đốt, mỗi đốt mọc 2 mầm đối xứng nhau và các rễ bất định. Giữa 2 đốt là các lóng, độ dài lóng phụ thuộc vào giống và điều kiện trồng trọt. Thân chứa tinh dầu với hàm lượng thấp. Đặc điểm thân cây Bạc hà CT49C Hanoi Agricultural University B. Đặc điểm thực vật học 3. Lá Là cơ quan quan trọng làm nhiệm vụ quang hợp, hô hấp, thoát hơi nước và mang tinh dầu. Chiếm 40-50% khối lượng khí sinh, hàm lượng tinh dầu biến đổi từ 2-6%. Lá đơn, mọc đối chéo chữ thập, cuống lá ngắn, lá hình trứng màu xanh thẫm có thể đỏ tím, xẻ răng cưa không đều, dài 4-8cm, rộng 2-4cm. Hai phía mặt lá là các túi tinh dầu, mặt trên số lượng lớn hơn mặt dưới. CT49C Hanoi Agricultural University Đặc điểm lá Bạc hà B. Đặc điểm thực vật học Hai mặt đều có lông, gồm có 2 loại lông - Lông che chở: thẳng nhọn gồm 3-4 tế bào. - Lông bài tiết: ngắn, hơi tù, có tinh dầu, còn gọi là lông tiết tinh dầu. 3. Lá CT49C Hanoi Agricultural University Các dạng lá Bạc hà B. Đặc điểm thực vật học Cấu tạo một túi dầu gồm 9 tế bào, một tế bào đáy, còn 8 tế bào xếp tròn trên đáy tạo thành một khoang trống. Khi túi chứa đầy tinh dầu thì có màng phủ căng và dễ dàng bị vỡ dưới tác động cơ giới. Tế bào tiết tinh dầu trên lá tăng từ đầu lá đến cuống lá và từ mép lá vào giữa lá. Số lượng tùy giống và môi trường trồng trọt. Trên thân có 13-15 đốt, lá ở đốt thứ 8( từ dưới gốc lên) là to nhất và nhiều tinh dầu nhất. CT49C Hanoi Agricultural University B. Đặc điểm thực vật học 3. Lá 4. Hoa, quả và hạt Vào mùa hè và mùa thu cây ra hoa, hoa mọc vòng ở kẽ lá, hoa tự hình bánh xe, cánh hoa hình môi màu tím hay hồng nhạt có khi màu trắng, môi trên hơi lõm, môi dưới tách làm 3. Ít khi thấy quả và hạt. Quả bạc hà là quả bế 4 ngăn, hạt hình bầu dục, màu nâu vàng rất bé (P1000= 0,6-0,7g). CT49C Hanoi Agricultural University Hoa Bạc hà B. Đặc điểm thực vật học V. Đặc điểm sinh trưởng, phát triển Cây bạc hà trải qua 4 giai đoạn sinh trưởng: mọc, phân cành, làm nụ, nở hoa 1. Thời kỳ mọc mầm Kéo dài khoảng 10-15 ngày. Sau trồng, các đốt thân ngầm bắt đầu mọc rễ phụ và mầm. Thời kỳ này cần chú ý tới độ ẩm của đất, thiếu ẩm (40-50%), rễ không phát triển và sau đó không kích thích được mầm phát triển. CT49C Hanoi Agricultural University 2. Thời kỳ phân cành Sau mọc khoảng 45-55 ngày. Thời kỳ này khi bộ rễ đã phát triển đầy đủ, cây con bắt đầu phát triển mạnh về chiều cao, các mầm nách bắt đầu phát triển cành lá mới. Thời kỳ này quyết định đến năng suất của cây bạc hà do vậy cần chú ý cung cấp đầy đủ dinh dưỡng, ánh sáng, nước… để cây phát triển thân lá tối đa tạo năng suất cao. 3. Thời kì làm nụ Kéo dài 10-15 ngày. Tốc độ ra lá ở giai đoạn này chậm lại và sau đó dừng hẳn, tuy nhiên cây tiếp tục tăng kích thước thân lá cũng như hàm lượng tinh dầu. Thời kì này cây yêu cầu về độ ẩm, ánh sáng cao nhất trong toàn bộ quá trình sinh trưởng. CT49C Hanoi Agricultural University 4. Thời kỳ hoa nở Hoa bạc hà nở kiểu vô hạn, hoa cành chính nở trước sau đó theo thứ tự cành nào ra trước thì nở trước và nở từ gốc lên ngọn. Đây là thời kì cây đạt khối lượng chất xanh và hàm lượng tinh dầu cao nhất. Khi hoa nở đạt 50% hàm lượng tinh dầu đạt cao nhất, bạc hà ngừng sinh trưởng. Đây là thời điểm thu hoạch thích hợp, nếu thu muộn, lá rụng làm giảm năng suất và hàm lượng tinh dầu. Giai đoạn nở hoa của Bạc hà CT49C Hanoi Agricultural University VI. Điều kiện sinh thái Bạc hà là cây phân bố và có phổ thích nghi rộng. Mặc dù có nguồn gốc ôn đới, tuy nhiên có nhiều chủng đã được chọn tạo thích nghi với nhiều vùng khí hậu khác nhau từ ôn đới, á nhiệt đới đến nhiệt đới. CT49C Hanoi Agricultural University Tổng tích ôn hữu hiệu của thời kì sinh trưởng sinh dưỡng (từ nảy mầm đến ra hoa) là 1500-16000C. Thời kỳ sinh trưởng sinh dưỡng của bạc hà từ 80-100 ngày tùy thuộc vào nhiệt độ: nhiệt độ trung bình ngày thấp kết hợp với điều kiện ngày ngắn cây sẽ không ra hoa (mùa xuân). Ngược lại, nhiệt độ trung bình ngày đêm cao cây sẽ nở hoa càng nhanh. 1. Nhiệt độ Nhiệt độ thích hợp cho cây sinh trưởng, phát triển là từ 18-250C, kết nụ 28-300C, trong giai đoạn cây ngừng sinh trưởng có thể chịu được nhiệt độ 2-30C. Cây con nhạy cảm với nhiệt độ thấp và chết ở nhiệt độ -7 đến -80C. CT49C Hanoi Agricultural University 2. Ẩm độ Bộ rễ bạc hà nông và kém phát triển, sức hút và giữ nước kém, mẫn cảm với hạn hán, gặp hạn liên tục sẽ bị thất thu. Tuy nhiên, nếu độ ẩm cao trong suốt thời kì sinh trưởng thì cây sẽ đạt năng suất chất xanh cực đại nhưng hàm lượng tinh dầu lại giảm. Do đó trước thu hoạch 7-10 ngày cần làm giảm độ ẩm đất <50% sẽ làm giảm chất xanh tăng tỉ lệ tinh dầu trong lá. Nhìn chung bạc hà cần tổng lượng nước khoảng 5700m3/ha, một ngày đêm cần khoảng 28m3/ha trong suốt quá trình sinh trưởng. CT49C Hanoi Agricultural University 3. Ánh sáng Bạc hà là cây ngày dài. Để phát triển bình thường cây yêu cầu thời gian chiếu sáng bằng hoặc hơn 12giờ. Càng lên phía bắc thời gian chiếu sáng trong ngày dài hơn nên thời gian sinh trưởng ngắn lại. Trong điều kiện ngày dài(14-16h), cây chuyển từ sinh trưởng sinh dưỡng sang sinh trưởng sinh thực và nở hoa. Điều kiện ngày ngắn(8-10h), cây không chuyển giai đoạn được, cành gốc trở thành thân ngầm, năng suất chất xanh giảm. CT49C Hanoi Agricultural University 4. Đất đai và dinh dưỡng Trừ những loại đất quá ẩm ướt, quá khô cằn, đất kiềm hoặc chua nhiều thì bạc hà có thể trồng ở tất cả các loại đất khác. Nhưng tốt nhất là trồng ở đất phù sa, đất pha cát, nhiều mùn. Không nên trồng liên canh bạc hà nhiều vụ trên cùng một mảnh đất sẽ tạo điều kiện cho sâu bệnh phát triển mạnh, làm giảm năng suất. CT49C Hanoi Agricultural University VII. Kỹ thuật trồng bạc hà 1. Thời vụ, mật độ, khoảng cách Có 2 mùa trồng bạc hà vào mùa xuân và mùa thu. Mùa xuân tháng 2-3, mùa thu vào tháng 8-9. Tốt nhất là trồng vào mùa xuân cho năng suất cao nhất. Hàng x hàng: 25-30cm Cây x cây: 10-15cm CT49C Hanoi Agricultural University 2. Kỹ thuật trồng Chuẩn bị giống: Bạc hà có thể trồng bằng hạt, đoạn thân hoặc thân ngầm, tuy nhiên rất ít áp dụng trồng bằng hạt. Chọn đoạn thân ngầm tốt, chặt thành từng đoạn 10-20cm, có thể xử lý trong dung dịch CuSO4 5% trong 15 phút trước khi trồng. Làm đất: Đất làm nhỏ, lên luống. Ở chân ruộng thấp thì phải lên luống cao 10-15cm, rộng 0,9-1m, rãnh luống rộng 20cm, rạch hàng ngang luống sâu 8-10cm. CT49C Hanoi Agricultural University Phân bón: (Cho 1 ha) Phân chuồng hoai: 15-20 tấn Super lân: 200-300kg Amon sunphat: 200-250kg Kali sunphat: 150kg Phương pháp bón: Bón lót: 2/3 phân chuồng + toàn bộ lân Thúc lần 1: 1/3 phân chuồng + 1/3 đạm + 1/3 kali Thúc lần 2: 1/3 đạm + 1/3 kali Thúc lần 3: 1/3 đạm + 1/3 kali còn lại Phân bón và kỹ thuật bón cho cây Bạc hà CT49C Hanoi Agricultural University VIII. Chăm sóc 1. Làm cỏ và tưới nước Ở giai đoạn cây chưa bò lan thì dùng cuốc xới phá váng đất. Nhưng sau khi cây bò rộng ra và thân rễ đã phát triển mạnh thì nhổ cỏ bằng tay và xới xáo ở chỗ đất hở. Làm cỏ là khâu quan trọng nhất trong sản xuất tinh dầu lấy bạc hà. Lưu ý trước khi thu hoạch cần nhổ hết cỏ để bạc hà không lẫn cỏ khi đem chưng cất. Bạc hà gặp hạn thì khô cằn, nếu thiếu nước nghiêm trọng sẽ rụng trụi. Do vậy phải tưới nước kịp thời. Mùa hè đất quá khô thì nên tưới rãnh để nước ngấm sâu vào thân rễ hoặc bơm tháo nước vào ruộng qua một đêm, hôm sau tháo kiệt. Nếu gặp mưa to cần tháo nước nhanh chóng để khỏi thối lá. CT49C Hanoi Agricultural University 2. Phòng trừ sâu bệnh 2.1. Phòng bệnh Khi cây phân cành nhiều, lá che kín đất, thiếu ánh sáng, ở chỗ trũng độ ẩm chênh lệch nhiều so với độ ẩm không khí là cơ hội để bệnh gỉ sắt lan nhanh. Dùng dung dịch Boocdo hoặc hỗn hợp Diêm sinh với vôi phun định kỳ 7 ngày 1 lần để hạn chế bệnh. Bệnh thối lá dễ phát hiện. Hễ thấy một đám nhỏ bị nhũn giống như bị đổ nước nóng vào thì cũng phòng trừ như trên, hoặc nặng thì nhổ đám cây bị bệnh và rắc vôi bột vào. Ngoài ra còn các bệnh khác như bệnh phấn trắng xuất hiện vào tháng 4,5, bệnh đốm vàng, bệnh thối thân ngầm… CT49C Hanoi Agricultural University 2.2. Trừ sâu Từ tháng 1 đến tháng 3, để phòng sâu xám cắn ngang cây khi mầm lá mới mọc: dùng thuốc trừ sâu trộn với đất bột và cỏ non rắc lên trên mặt luống vào chiều tối để đêm sâu ra ăn sẽ chết. Nếu ít thì bắt bằng tay. Có loại sâu khoang ăn lá rất hại. Cần xử lý kịp thời, dùng thuốc trừ sâu pha loãng phun vào buổi chiều mát, phun liên tục cách nhau 3 ngày, vài lần thì hết sâu. Ngoài ra còn nhiều loại sâu hại khác như sâu đo, sâu xanh, bọ nhẩy, rệp, sâu đục thân, nhện… CT49C Hanoi Agricultural University IX. Các biện pháp then chốt để tăng sản lượng cây bạc hà Chọn giống tốt: Chọn giống có sản lượng cao, tính chống chịu bệnh cao, tỉ lệ tinh dầu cao. Loài BH974 được xem là loài có sản lượng tinh dầu cao. Cày sâu vừa phải, bón đủ phân lót vì bộ rễ bạc hà đa số phân bố ở lớp đất sâu từ 7-10 cm cho nên ko cần cày quá sâu. Nhìn chung chỉ cần cày sâu vào khoảng 23-27cm là được. Đồng thời với lúc cày đất bón lót 10-15 tấn phân chuồng + 200-300kg super lân cho 1 ha. CT49C Hanoi Agricultural University Trồng sớm và trồng dầy: Trồng sớm sẽ kéo dài được thời gian sinh trưởng của cây, nên trồng từ cuối tháng 3 đến đầu tháng 5. Trồng dầy theo hàng, khoảng cách cây x cây là 10-13cm. So với trồng bình thường thì số cây tăng lên gấp rưỡi. Bón thúc nhiều lần và bón đúng lúc. Chống hạn kịp thời, phục rạ lên mặt luống làm cây mọc nhanh. Trong vụ hạn phải tưới nước kịp thời để đảm bảo cho cây sinh trưởng bình thường, nhất là sau khi thu hoạch lần thứ hai phải tưới nước đồng thời dùng biện pháp phủ rạ lên trên làm cho đất giữ được ẩm, chồi sẽ chóng mọc. Trước kia mỗi năm thu hoạch 2 lứa: vụ xuân và vụ thu, đến nay đã thu hoạch 3 lứa: thu hoạch vào thượng tuần tháng 6, hạ tuần tháng 8 và trung tuần thang 11. CT49C Hanoi Agricultural University X. Thu hoạch, chế biến, chưng cất tinh dầu và chiết metol 1.Thu hoạch bạc hà Bạc hà là cây trồng lấy tinh dầu, vì vậy cần thu hoạch cây bạc hà vào thời điểm hàm lượng tin dầu trong cây đạt cao nhất. Để có được điều đó, cần lưu ý một số điểm khi thu hoạch bạc hà. CT49C Hanoi Agricultural University 1.Thu hoạch bạc hà Khi lá bạc hà có màu xanh sẫm láng bóng, cuống lá hơi héo vàng, cây có thể dụng rụng 5 – 7 lá. Thời gian thu hoạch bạc hà là từ lúc cây bắt đầu ra nụ đến trước khi hoa nở rộ. Đây là lúc bạc hà tích luỹ hàm lượng tinh dầu cao trong thân lá. Có thể kiểm tra cấ thử 40 – 60ml tinh dầu của 10kg cành lá tươi, đổ tinh dầu vào trong bình rồi lắc đều, nếu thấy nhiều bọt nổi lên rồi mất ngay là hàm lượng tinh dầu khá cao, có thể tiến hành thu hoạch. Đối với những cây đã ngừng sinh trưởng hay những cây bị bệnh mà không còn khả năng sinh trưởng nữa cũng cần cho thu hoạch ngay. CT49C Hanoi Agricultural University * Thời điểm thu hoạch tốt nhất. Thu hoạch bạc hà lúc trời không mưa, thời tiết tạnh ráo. Thời gian thu hoạc hàng ngày từ 8 – 9 giời sáng đến 2 – 3 giờ chiều. Chú ý những lá bạc hà rụng xuống đất trong quá trình thu hoạch là những lá chứa nhiều tinh dầu không nên vứt bỏ. Sau khi thu hoạch, quét dồn lại, loại bỏ rác rồi đem cất lấy tinh dầu. CT49C Hanoi Agricultural University 1.Thu hoạch bạc hà Tuỳ theo vùng khí hậu mà thu hái 2 – 5 lứa trong năm trồng. Vùng đồng bằng Bắc bộ thường thu 3 lứa, lứa đầu thu hái vào thánh 6 -7, lứa thứ 2 vào tháng 8 – 9, lứa thứ 3 tháng 10 – 11. Lứa thứ nhất cho năng suất cao nhất, được 10 – 15 tấn thân lá/ ha (tỷ lệ tinh dầu 0,4 – 0,8 %), hai lứa sau cho năng suất bằng lứa đầu. CT49C Hanoi Agricultural University Sau khi thu hoạch ( nếu cất tinh dầu) cần trải thân, lá bạc hà ra để hong ở những chỗ râm mát, không chất đồng làm bốc nóng thối cây, cũng không phơi ngoài trời nắng làm giảm lượng tinh dầu lúc cất. Hong bạc hà 1 – 2 ngày cho cây héo bớt sau đó mới tiến hành cất tinh dầu. Năng suất trung bình 25 - 40 tấn cành lá bạc hà tươi/ha, cất được 50 – 100 lít tinh dầu. Vườn cây Bạc hà trong gia đinh CT49C Hanoi Agricultural University * Chế biến Bạc hà Phơi không làm dược liệu: Là cách đơn giản nhất. Sau khi thu hoạch về, cây còn tươi, rải ra phơi nắng ngay, cứ 2 giờ trở một lần. Phơi 7 – 8 giời nắng thì khô, sau đó bó thành từng bó, phơi thêm vài ngày nữa cho không kiệt rồi có thể đem làm thuốc. Khi phơi chú ý không để lá vụn nát, rơi rụng. CT49C Hanoi Agricultural University Cất tinh dầu: Là cách chế biến chính sau khi thu hoạch bạc hà. Tinh dầu bạc hà bốc hơi nhanh nên có thể áp dụng phương pháp cất kéo bằng hơi nước để lấy tinh dầu. Dụng cụ chưng cất tinh dầu gồm ba bộ phận: nồi cất, thùng ngưng ( hay thùng làm lạnh) và bình hứng ( gần giống với hệ thống cất rượu dân gian). Trong nồi cất, cành lá bạc hà được bố trí bên trên và không tiếp xúc với nước bên dưới. Dậy kín nồi cất rồi nâng nhiệt độ nước đến sôi. Từ nồi cất, hơi tinh dầu bạc hà đi qua ống dẫn vào thùng làm lạnh ( là hệ thống ống ruột gà đặt trong bể nước lạnh), ở đây, tinh dầu bạc hà dạnh hơi ngưng thành dịch lỏng, chảy vào bình hứng, ta thu được tinh dầu bạc hà. CT49C Hanoi Agricultural University Khi cất tinh dầu, có một phần hơi nước bốc lên theo hơi tinh dầu bạc hà và cũng ngưng lại trong thùng ngưng cùng với tinh dầu bạc hà. Vì vậy ở lại bình hứng, tinh dầu thu được có lần một phần nước. Tinh dầu nhẹ hơn nước ( tỷ trọng tinh dầu là 0,9), nổi lên trên còn nước ở phía dưới, ta dễ dàng tách được tinh dầu ra khỏi nước. CT49C Hanoi Agricultural University Tinh dầu bạc hà chứa 50 – 60 % menthol. Menthol là sản phẩm có giá trị cao hơn tinh dầu bạc hà, được sử dụng nhiều trong ngành dược và những ngành cồng nghiệp khác như thuốc lá, thuốc đánh răng, kẹo…Từ tinh dầu bạc hà chiết suất lấy menthol, ta thu được menthol là sản phẩm có giá trị song vẫn có tinh dầu bạc hà tốt. Có thể tách menthol trong tinh dầu bạc hà bằng nhiệt độ thấp. Hạ nhiệt độ hỗn hợp tinh dầu bạc hà xuống 10 – 1 độ C, menthol trong tinh dầu bạc hà kết tinh lại và được rút ra ngoài. *Chiết suất Menthol CT49C Hanoi Agricultural University CT49C Hanoi Agricultural University