Đặc điểm đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam từ khi bình thường hóa quan hệ đến nay

lª tuÊn thanh nghiªn cøu trung quèc sè 7(77) - 2007 48 Ths. Lª tuÊn thanh ViÖn Nghiªn cøu Trung Quèc Ó tõ khi b×nh th−êng ho¸ quan hÖ vµo th¸ng 11-1991 ®Õn nay, hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam – Trung Quèc ®· cã b−íc ph¸t triÓn trªn nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã bao gåm c¶ quan hÖ ®Çu t−. §©y ®−îc coi lµ mét néi dung míi trong hîp t¸c kinh tÕ ViÖt Nam – Trung Quèc. Bëi tr−íc khi b×nh th−êng ho¸, hai n−íc ch−a cã quan hÖ ®Çu t− víi nhau. C¸c c«ng tr×nh cña Trung Quèc ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n nh÷ng n¨m 50 -70 thÕ kû XX, chñ yÕu lµ d−íi h×nh thøc viÖn trî kinh tÕ, gióp ViÖt Nam x©y dùng c«ng tr×nh, nhµ m¸y thiÕt yÕu phôc vô cho s¶n xuÊt ë miÒn B¾c. B−íc sang thËp niªn 90, quan hÖ ®Çu t− gi÷a hai n−íc míi thùc sù b¾t ®Çu. Dù ¸n ®Çu t− ®Çu tiªn cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam lµ dù ¸n Nhµ hµng “Hoa Long’’ t¹i phè Hµng Trèng, Hµ Néi ngµy 25-11-1991 víi vèn ®Çu t− 200.000 USD. §©y lµ dù ¸n ®¸nh dÊu sù hîp t¸c míi gi÷a hai n−íc. TiÕp sau ®ã, ®Ó t¨ng c−êng hîp t¸c còng nh− b¶o ®¶m quyÒn lîi hîp ph¸p cho c¸c nhµ ®Çu t−, ChÝnh phñ hai n−íc ®· chÝnh thøc ký kÕt “HiÖp ®Þnh khuyÕn khÝch vµ b¶o hé ®Çu t− lÉn nhau” vµo ngµy 2-12-1992. Tõ ®ã ®Õn nay, ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam ®· cã nhiÒu thay ®æi vÒ sè l−îng, h×nh thøc vµ ph−¬ng thøc ®Çu t−. Tuy nhiªn, quan hÖ ®Çu t− gi÷a hai bªn chñ yÕu th−êng nghiªng vÒ c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc ®Çu t− vµo ViÖt Nam(1). §iÒu nµy cã thÓ ®−îc lý gi¶i, bëi chÝnh s¸ch ®æi míi, thu nhËp ®Çu ng−êi, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ cña ViÖt Nam thÊp h¬n so víi Trung Quèc. V× vËy, bµi viÕt sÏ ®i vµo ph©n tÝch mét sè ®Æc ®iÓm chÝnh cña ®Çu t− Trung Quèc vµo ViÖt Nam kÓ tõ khi hai n−íc b×nh th−êng ho¸ quan hÖ ®Õn nay vµ ®−a ra mét sè nhËn xÐt vÒ triÓn väng ®Çu t− cña Trung Quèc t¹i ViÖt Nam trong thêi gian tíi. I. §Æc ®iÓm ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam 1. Quy m« dù ¸n t¨ng chËm Trong giai ®o¹n nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, quy m« dù ¸n còng nh− vèn K §Æc ®iÓm ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam… nghiªn cøu trung quèc sè 7(77) - 2007 49 ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam Ýt, quy m« nhá(2), ch−a t−¬ng xøng víi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña hai n−íc(3). C¸c doanh nghiÖp Trung Quèc ®Çu t− vµo ViÖt Nam giai ®o¹n nµy chñ yÕu lµ nh÷ng dù ¸n nhá. Sè c«ng tr×nh ®Çu t− d−íi 1 triÖu USD/ c«ng tr×nh chiÕm 60%(4), chñ yÕu tËp trung vµo nh÷ng ngµnh kh¸ch s¹n, ¨n uèng, chÕ t¹o kÝnh v.v…(5) §iÒu ®¸ng l−u ý lµ, trong ®ã cã mét sè dù ¸n cã sè vèn ®Çu t− qu¸ nhá, chØ trªn d−íi 100.000 USD(6). NÕu so s¸nh c¸c dù ¸n ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi vµo ViÖt Nam trong giai ®o¹n 1988-1999, sè l−îng vèn ®¨ng ký quy m« dù ¸n b×nh qu©n lµ 13,4 triÖu USD/dù ¸n(7), th× cã thÓ thÊy r»ng b×nh qu©n vèn ®Çu t− cña c¸c dù ¸n cña Trung Quèc cßn cã kho¶ng c¸ch xa so víi vèn ®Çu t− b×nh qu©n cña mét dù ¸n n−íc ngoµi vµo ViÖt Nam trong thêi ®iÓm trªn. Tuy nhiªn, ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI, cïng víi nh÷ng thay ®æi vÒ ngµnh nghÒ ®Çu t−, n¨ng lùc cña c¸c nhµ ®Çu t− Trung Quèc, vèn ®Çu t− b×nh qu©n mçi dù ¸n ®· t¨ng lªn vµo kho¶ng h¬n 2 triÖu USD(8). Nh−ng nÕu so víi c¸c dù ¸n cña c¸c n−íc kh¸c, tû lÖ trªn vÉn ch−a ph¶i lµ cao. H¬n n÷a, thêi gian cña c¸c dù ¸n ®Çu t− cña Trung Quèc t¹i ViÖt Nam th−êng chØ trong kho¶ng 20 n¨m. Theo chóng t«i, ®iÒu nµy cã liªn quan ®Õn 3 nguyªn nh©n chÝnh sau: Thø nhÊt, do Trung Quèc lµ n−íc ®ang ph¸t triÓn, ®ang trong thêi kú chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ(9), møc sèng, thu nhËp ®Çu ng−êi kh«ng cao. KÓ tõ nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, Trung Quèc vÉn ®ang tiÕn hµnh thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi, tranh thñ nguån vèn, kü thuËt hiÖn ®¹i cña ph−¬ng T©y ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ trong n−íc, n©ng cao møc sèng cña ng−êi d©n nªn Ýt cã kh¶ n¨ng v−¬n ra ®Çu t− ë n−íc ngoµi. Trong giai ®o¹n nµy, Trung Quèc lµ mét trong nh÷ng n−íc thu hót FDI nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi. Thø hai, c¶ hai n−íc ®Òu lµ nh÷ng n−íc theo m« h×nh qu¶n lý kinh tÕ cò, míi chuyÓn h−íng sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Do vËy, nhiÒu doanh nghiÖp cña hai n−íc cßn gÆp khã kh¨n vÒ vèn, lóng tóng vµ thiÕu kinh nghiÖm khi ®iÒu hµnh, qu¶n lý doanh nghiÖp, nhÊt lµ nh÷ng doanh nghiÖp ®Çu t− ë n−íc ngoµi. Thø ba, thÞ tr−êng cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu lµ nh÷ng thÞ tr−êng míi, nªn c¸c chÝnh s¸ch vÒ thu hót ®Çu t−, c¸c luËt lÖ liªn quan cßn ch−a ®ång bé. Thªm vµo ®ã, chÝnh s¸ch ®Çu t− cña nhµ n−íc vµ c¸c doanh nghiÖp hai n−íc vÉn ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn(10). Ch¼ng h¹n nh− LuËt ®Çu t− n−íc ngoµi t¹i ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®· qua nhiÒu lÇn söa ®æi bæ sung (1990, 1992, 1996, 2000)(11) vµ lÇn söa ®æi cuèi cïng vµo n¨m 2005 trong LuËt §Çu t− chung(12). Gièng ViÖt Nam, Trung Quèc còng ph¶i nhiÒu lÇn söa ®æi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ ®Çu t− n−íc ngoµi(13). V× vËy, c¸c thñ tôc ®Ó triÓn khai dù ¸n ®ßi hái nhiÒu giÊy tê, ph¶i th«ng qua nhiÒu kh©u rÊt phøc t¹p, trong khi ®ã ng−êi n−íc ngoµi Ýt hiÓu biÕt vÒ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi vµ ph¸t lª tuÊn thanh nghiªn cøu trung quèc sè 7(77) - 2007 50 luËt ViÖt Nam, hä th−êng gÆp khã kh¨n trong giao dÞch, quan hÖ cïng mét lóc víi kh¸ nhiÒu c¬ quan chøc n¨ng cña ViÖt Nam ®Ó cã ®−îc ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn triÓn khai x©y dùng c¬ b¶n còng nh− tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n ®Çu t−(14). Do c¸c chÕ ®Þnh ®Çu t− ch−a ®ång bé nh− vËy, nªn phÇn lín c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi ch−a thùc sù an t©m khi ®Çu t− vµo ®©y. Ph¶i ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, khi tr×nh ®é kü thuËt, thùc lùc, ®iÒu kiÖn kinh tÕ ®ñ m¹nh, nhiÒu doanh nghiÖp qua mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®· hiÓu biÕt ®−îc thÞ tr−êng ViÖt Nam, céng víi nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ thu hót ®Çu t− cña ViÖt Nam ®−îc söa ®æi ngµy cµng minh b¹ch, th«ng tho¸ng nªn nhiÒu doanh nghiÖp cña Trung Quèc ®· m¹nh d¹n ®Çu t− vèn vµo ®©y. Nhê ®ã, quy m« vèn ®Çu t−, sè l−îng dù ¸n cña c¸c nhµ ®Çu t− Trung Quèc sang ViÖt Nam míi dÇn dÇn n©ng lªn. 2. Tèc ®é vèn ®Çu t− t¨ng, nh−ng kh«ng cã nhiÒu ®ét ph¸ MÆc dï lµ hai n−íc l¸ng giÒng, cã ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ, giao th−¬ng ph¸t triÓn æn ®Þnh, nh−ng ®Çu t− cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc vµo ViÖt Nam trong thêi gian qua vÉn ch−a t−¬ng xøng víi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña hai n−íc. Trong giai ®o¹n ®Çu tÝnh tõ khi cã c¸c dù ¸n ®Çu t− ®Çu tiªn cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam ®Õn gi÷a thËp kû 90 thÕ kû XX cã 39 c«ng ty cña Trung Quèc ®¨ng ký më v¨n phßng ®¹i diÖn t¹i ViÖt Nam(15). VÒ ®Çu t−, Trung Quèc ®Çu t− vµo ViÖt Nam 60 triÖu USD(16). §Õn n¨m 1997, Trung Quèc ®Çu t− 48 dù ¸n ë ViÖt Nam, víi sè vèn ®Çu t− theo hiÖp ®Þnh lµ 90 triÖu USD, chØ chiÕm 0,3% tæng møc ®Çu t− cña n−íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, ®øng thø 21 trong tæng sè 57 n−íc vµ khu vùc ®Çu t− vµo ViÖt Nam(17). TÝnh trong toµn bé thËp niªn 90 cña thÕ kû tr−íc, tæng sè vèn ®Çu t− trùc tiÕp theo ®¨ng ký cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc lµ 120 triÖu USD, chiÕm kho¶ng 0,36% tæng sè vèn ®Çu t− trùc tiÕp cña n−íc ngoµi vµo ViÖt Nam, khiÕn cho Trung Quèc ®Õn cuèi n¨m 1999 vÉn chØ ®øng ë vÞ trÝ ngoµi 20 trªn h¬n 60 quèc gia vµ vïng l·nh thæ trªn thÕ giíi cã vèn ®Çu t− trùc tiÕp ë ViÖt Nam(18). §©y qu¶ lµ mét con sè rÊt nhá bÐ nÕu so víi 2.773 dù ¸n ®Çu t− n−íc ngoµi vµo ViÖt Nam thêi ®iÓm ®ã víi tæng vèn ®¨ng ký cña c¸c dù ¸n cßn hiÖu lùc lµ 36.086 triÖu USD(19). Nh×n chung, ®Õn cuèi thËp niªn 90 thÕ kû XX tèc ®é ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam kh«ng cã nh÷ng ®ét biÕn, b×nh qu©n mçi n¨m ®Çu t− vµo ViÖt Nam kho¶ng h¬n 10 triÖu USD. MÆc dï ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam ch−a t−¬ng xøng víi kh¶ n¨ng cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc, nh−ng ®Çu t− cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc vµo ViÖt Nam còng ®· cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh cho sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. TÝnh ®Õn th¸ng 9-1999, cã 39 triÖu USD trong tæng sè h¬n 118,6 triÖu USD ®Çu t− trùc tiÕp cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc t¹i ViÖt Nam ®· ®−îc ®−a vµo sö dông (trªn 30%) §Æc ®iÓm ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam… nghiªn cøu trung quèc sè 7(77) - 2007 51 thu hót h¬n 1.550 lao ®éng lµm viÖc trùc tiÕp, cã doanh thu kho¶ng 34 triÖu USD, trong ®ã xuÊt khÈu ®−îc kho¶ng 6 triÖu USD(20). Thêi kú nµy, cã mét sè dù ¸n ®¸ng chó ý cña Trung Quèc ®Çu t− vµo ViÖt Nam lµ vµo th¸ng 8-1998, c¸c nhµ ®Çu t− cña Trung Quèc ®· ®Çu t− 2 dù ¸n cã tæng sè vèn 15,35 triÖu USD ®Ó x©y dùng chî S¾t (H¶i Phßng) vµ kinh doanh nhµ hµng ¨n Trung Quèc (Hµ Néi). Mét dù ¸n quan träng vµ thµnh c«ng nhÊt cña Trung Quèc trªn l·nh thæ ViÖt Nam lµ cña C«ng ty liªn doanh khai th¸c kinh doanh khu chÕ xuÊt Sµi Gßn – Linh Trung (thµnh phè Hå ChÝ Minh), tæng vèn ®Çu t− 26,5 triÖu USD(21). Tû lÖ gãp vèn cña mçi bªn lµ 50/50(22) ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng dù ¸n thµnh c«ng nhÊt ë khu vùc §NA(23). TiÕp ®ã lµ nhµ m¸y thÐp H¶i Phßng víi vèn ®Çu t− lµ 9,7 triÖu USD(24). Sang ®Õn giai ®o¹n nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, ®Çu t− cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc vµo ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu cã nh÷ng nÐt khëi s¾c. §Õn cuèi n¨m 2001, sè l−îng ®Çu t− trùc tiÕp cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam lµ 154 dù ¸n víi vèn ®Çu t− ®¹t 278 triÖu USD. Tèc ®é ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam giai ®o¹n nµy ®· t¨ng nhanh, trong vßng 3 n¨m vèn ®Çu t− ®· t¨ng gÊp ®«i. Trong 9 th¸ng ®Çu n¨m 2003, Trung Quèc ®· ®Çu t− 42 dù ¸n vµo ViÖt Nam víi vèn ®Çu t− 64 triÖu USD, gÊp gÇn 2 lÇn so víi ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam n¨m 2000(25). TÝnh c¶ n¨m 2003, ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam chiÕm tû träng 10,3% tæng vèn ®Çu t− n−íc ngoµi vµo ViÖt Nam, xÕp thø 16/63 n−íc vµ vïng l·nh thæ. Theo sè liÖu cña Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− ViÖt Nam, tÝnh ®Õn ngµy 31-12-2005, sè dù ¸n ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam lµ 358 dù ¸n (chiÕm 5,92% sè dù ¸n ®Çu t− vµo ViÖt Nam; víi tæng vèn ®Çu t− lµ 742.231.362 USD (chiÕm 1,45% tû lÖ vèn ®Çu t− cña n−íc ngoµi vµo ViÖt Nam), trong ®ã vèn ph¸p ®Þnh lµ 408.891.827 USD (chiÕm 1,8% vèn ph¸p ®Þnh n−íc ngoµi ®Çu t− vµo ViÖt Nam), ®Çu t− thùc hiÖn lµ 179.322.129 USD (chiÕm 0,66%); ®øng thø 16 trong sè 73 n−íc vµ vïng l·nh thæ ®Çu t− vµo ViÖt Nam(26). Sang n¨m 2006, vèn ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam ®· cã sù bøt ph¸ m¹nh mÏ víi 369 triÖu USD ®Çu t− vµo ViÖt Nam, b»ng gÇn 1/3 tæng vèn ®Çu t− cña c¸c n¨m tr−íc ®ã céng l¹i(27). ChØ trong vßng 6 n¨m, tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2006, vèn ®Çu t− cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc vµo ViÖt Nam tõ h¬n 100 triÖu ®· v−¬n lªn ®¹t trªn 1,1 tû USD, t¨ng kho¶ng 10 lÇn. Tèc ®é t¨ng vèn ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam giai ®o¹n nµy tÝnh trung b×nh mçi n¨m t¨ng kho¶ng gÇn 200 triÖu USD, h¬n tæng ®Çu t− Trung Quèc cña toµn bé giai ®o¹n nh÷ng n¨m 90 vµo ViÖt Nam. ChÝnh v× vËy ®· ®−a ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam ®· v−¬n lªn ®øng ë vÞ trÝ thø 14 trong tæng sè c¸c n−íc vµ khu vùc ®Çu t− vµo ViÖt Nam(28). Trong giai ®o¹n nµy, mét sè h¹ng môc c«ng tr×nh hîp t¸c ®Çu t− gi÷a hai n−íc ®−îc c¸c bé ngµnh hai bªn triÓn khai thùc hiÖn nh− dù ¸n ®−êng s¾t nhÑ Hµ lª tuÊn thanh nghiªn cøu trung quèc sè 7(77) - 2007 52 Néi-Hµ §«ng, Nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n ®¹m Ninh B×nh. Th¸ng 7-2005, trong chuyÕn th¨m Trung Quèc cña Chñ tÞch TrÇn §øc L−¬ng, ®¸ng chó ý cã mét sè h¹ng môc hîp t¸c lín nh−: Tho¶ thuËn hîp t¸c thµnh lËp nhµ m¸y liªn doanh s¶n xuÊt ph«i thÐp t¹i ViÖt Nam trÞ gi¸ 500 triÖu USD gi÷a Tæng C«ng ty C«ng nghiÖp tµu thuû ViÖt Nam vµ Tæng C«ng ty Kho¸ng s¶n Trung Quèc. Dù ¸n x©y dùng Nhµ m¸y NhiÖt ®iÖn CÈm Ph¶ 300 MW, trÞ gi¸ 280 triÖu USD gi÷a Tæng C«ng ty Than ViÖt Nam vµ C«ng ty C«ng tr×nh §iÖn C¸p NhÜ T©n. Tuy nhiªn nÕu so víi ®Çu t− cña c¸c n−íc vµ khu vùc kh¸c vµo ViÖt Nam th× chóng ta dÔ nhËn thÊy r»ng vÒ khèi l−îng, quy m« ®Çu t− cña Trung Quèc thêi gian qua vÉn cßn khiªm tèn, ch−a cho thÊy kh¶ n¨ng, tiÒm n¨ng cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc. 3. C¬ cÊu ®Çu t− theo lÜnh vùc chuyÓn ®æi dÇn sang c«ng nghiÖp nÆng Nh×n l¹i ®Çu t− cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc vµo ViÖt Nam trong thêi gian qua, cã thÓ thÊy næi lªn mét ®iÓm chÝnh lµ trong nh÷ng n¨m 90, ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam ®a sè lµ nh÷ng s¶n phÈm tiªu dïng c«ng nghiÖp nhÑ(29). Cßn lÜnh vùc kü thuËt cao, nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp cã −u thÕ cña Trung Quèc vÉn ch−a xuÊt hiÖn t¹i ViÖt Nam nh− ngµnh c¬ khÝ, thiÕt bÞ thuû ®iÖn, thiÕt bÞ c«ng nghiÖp v.v…(30) Ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ, dÞch vô chñ yÕu tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc nhµ hµng, kh¸ch s¹n, in Ên m¸c bao b× thùc phÈm, s¶n xuÊt l¾p r¸p ®å ®iÖn d©n dông, s¶n xuÊt vµ l¾p r¸p m¸y n«ng nghiÖp c¸c lo¹i, chÕ biÕn s¶n phÈm n«ng nghiÖp, gia c«ng chÕ biÕn chÌ xuÊt khÈu, s¶n xuÊt kinh doanh thuèc trõ s©u, s¶n xuÊt giÊy dÇu lîp nhµ, s¶n xuÊt l¾p r¸p m¸y ®Õm tiÒn vµ c¸c thiÕt bÞ cã liªn quan ®Õn ng©n hµng(31), c¸c dù ¸n s¶n xuÊt kinh doanh ®a sè thuéc c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ vµ hµng tiªu dïng. Víi nh÷ng lÜnh vùc dÞch vô kh«ng yªu cÇu nhiÒu vèn ®Çu t− nh− trªn, ®iÒu hiÓn nhiªn lµ vèn ®Çu t− cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc vµo ViÖt Nam kh«ng nhiÒu, quy m« s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng lín, khã cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó trang bÞ nh÷ng thiÕt bÞ c«ng nghÖ, m¸y mãc hiÖn ®¹i. B−íc vµo thÕ kû XXI, lÜnh vùc ®Çu t− cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc vµo ViÖt Nam ®· cã thay ®æi. NhiÒu dù ¸n ®· chuyÓn h−íng sang ®Çu t− vµo lÜnh vùc th¨m dß, khai th¸c má, x©y dùng nhµ m¸y luyÖn mangan, nh«m, gang thÐp(32), lÜnh vùc c«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. Trong 9 th¸ng ®Çu n¨m 2003, sè l−îng vèn ®Çu t− cña c¸c c«ng tr×nh trong ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng Trung Quèc vµo ViÖt Nam lµ 71,6% vµ 52,6%; trong lÜnh vùc n«ng, l©m, ng− nghiÖp lµ 15,4% vµ 17,4%; ngµnh dÞch vô lµ 13% vµ 30%. §Õn n¨m 2006, ®Çu t− vµo lÜnh vùc c«ng nghiÖp, nhÊt lµ c«ng nghiÖp nÆng ®· thu hót rÊt nhiÒu doanh nghiÖp Trung Quèc víi tæng vèn ®Çu t− chiÕm tû lÖ rÊt cao (b¶ng 1). B¶ng 1: §Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam ph©n theo ngµnh (n¨m 2006) §Æc ®iÓm ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam… nghiªn cøu trung quèc sè 7(77) - 2007 53 TT Chuyªn ngµnh Sè dù ¸n Vèn ®Çu t− ®¨ng ký (USD) Vèn ph¸p ®Þnh (USD) C«ng nghiÖp vµ x©y dùng 58 338.092.217 137.315.032 C«ng nghiÖp nÆng 34 313.208.217 121.704.732 C«ng nghiÖp nhÑ 17 16.884.000 9.930.300 C«ng nghiÖp thùc phÈm 1 200.000 200.000 I X©y dùng 6 7.800.000 5.480.000 II N«ng L©m nghiÖp 8 14.474.726 8.219.408 DÞch vô 8 16.910.000 7.220.000 DÞch vô 3 1.160.000 1.120.000 GTVT-B−u ®iÖn 1 150.000 50.000 Kh¸ch s¹n, du lÞch 1 4.800.000 1.250.000 III V¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc 3 10.800.000 4.800.000 Tæng sè 74 369.476.943 152.754.440 Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− So víi thêi kú nh÷ng n¨m 90, cã thÓ thÊy r»ng ®· cã sù thay ®æi vÒ vèn ®Çu t−. NhiÒu dù ¸n ®−îc ®Çu t− víi sè vèn t−¬ng ®èi, tËp trung vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô v.v... Víi 191 dù ¸n khai th¸c nguyªn liÖu th« nh− than ®¸, b«xÝt vµ x©y dùng ®−êng bé, ®−êng s¾t nèi liÒn vïng duyªn h¶i ViÖt Nam víi miÒn Nam Trung Quèc, cã tæng vèn ®Çu t− 302,9 triÖu USD, chiÕm 71,5% vÒ sè dù ¸n vµ 55,5% tæng vèn ®Çu t−(33). Thêi kú nµy, c«ng nghÖ ®Çu t− cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc vµo ViÖt Nam ®· dÇn dÇn chuyÓn biÕn bëi mét sè doanh nghiÖp lín trang bÞ thiÕt bÞ tèt h¬n so víi tr−íc ®©y ®· b¾t ®Çu th©m nhËp vµo thÞ tr−êng ViÖt Nam. Nh−ng nh×n chung, c¸c thiÕt bÞ, m¸y mãc c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc ®−a vµo ViÖt Nam cßn sö dông kü thuËt c«ng nghÖ, kü thuËt ch−a cao so víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, kü thuËt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt thuéc lo¹i trung b×nh kh«ng tiªn tiÕn vµ hiÖn ®¹i b»ng NhËt B¶n, c¸c n−íc t− b¶n chñ nghÜa ¢u – Mü vµ ASEAN(34). §iÒu nµy còng dÔ hiÓu, bëi n¨ng lùc, tr×nh ®é kü thuËt cña Trung Quèc ch−a ph¶i lµ cao, c«ng nghÖ th−êng ®i sau nh÷ng n−íc ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam cßn Ýt nh÷ng doanh nghiÖp lín cã nguån vèn, trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, mµ ®a phÇn lµ nh÷ng doanh nghiÖp võa vµ nhá cña Trung Quèc. MÆc dï vËy, nh÷ng dù ¸n nµy ®· t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho mét bé phËn ng−êi d©n b¶n ®Þa, nh−ng còng mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc khi n−íc nµy cã thÓ tiªu thô ®−îc nhiÒu m¸y mãc thiÕt bÞ sang ViÖt Nam, ®ång thêi khai th¸c nhiÒu kho¸ng s¶n nh− quÆng s¾t, than phôc vô s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc. lª tuÊn thanh nghiªn cøu trung quèc sè 7(77) - 2007 54 4. C¬ cÊu theo h×nh thøc ®Çu t− Trung Quèc ®Çu t− vµo ViÖt Nam chñ yÕu theo ba h×nh thøc. H×nh thøc thø nhÊt lµ ®Çu t− 100% vèn. Thø hai lµ liªn doanh. Thø ba lµ kinh doanh hîp t¸c. C¸c dù ¸n ®Çu t− trùc tiÕp cña Trung Quèc t¹i ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 90 thÕ kØ XX ®Òu ®−îc triÓn khai d−íi hai h×nh thøc chñ yÕu lµ dù ¸n liªn doanh vµ dù ¸n 100% vèn Trung Quèc(35). Trong ®ã, tuyÖt ®¹i ®a sè lµ dù ¸n liªn doanh víi phÝa doanh nghiÖp, c«ng ty cña ViÖt Nam(36). §iÒu nµy cã nguyªn nh©n, v× giai ®o¹n ®Çu c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc ®Çu t− vµo ViÖt Nam mang tÝnh chÊt th¨m dß, t×m hiÓu thÞ tr−êng. NhiÒu doanh nghiÖp ch−a n¾m râ thÞ tr−êng, chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam, cho nªn viÖc ®Çu t− vèn lín lµ ®iÒu khã x¶y ra. Bªn c¹nh ®ã, ViÖt Nam còng nh− Trung Quèc ®Òu muèn khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi lùa chän h×nh thøc liªn doanh ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c ®èi t¸c së t¹i, ®ång thêi ®−a ra nh÷ng biÖn ph¸p th¾t chÆt hoÆc h¹n chÕ h×nh thøc 100% vèn n−íc ngoµi(37). B−íc vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21, cïng víi quan hÖ chÝnh trÞ song ph−¬ng ngµy cµng tèt ®Ñp, nhiÒu doanh nghiÖp Trung Quèc ®· t×m hiÓu vµ n¾m râ thÞ tr−êng, chÝnh s¸ch vµ cã kinh nghiÖm trong ®Çu t− ë ViÖt Nam. MÆt kh¸c, nhiÒu doanh nghiÖp cña Trung Quèc muèn më réng doanh nghiÖp vµ uy tÝn cña m×nh t¹i ViÖt Nam, v× vËy nhiÒu doanh nghiÖp ®· tiÕn hµnh h×nh thøc ®Çu t− 100% vèn n−íc ngoµi(38). TÝnh ®Õn thêi ®iÓm n¨m 2005 ®· cã 236 dù ¸n cña Trung Quèc ®Çu t− vµo ViÖt Nam, trong ®ã c¸c c«ng tr×nh liªn doanh chiÕm 57%; 100% vèn n−íc ngoµi chiÕm 36%, cßn l¹i lµ c¸c c«ng tr×nh hîp t¸c kinh doanh(39). Nh−ng vµo n¨m 2006, sè dù ¸n theo h×nh thøc ®Çu t− 100% vèn n−íc ngoµi b¾t ®Çu chiÕm −u thÕ râ rÖt, cho dï vèn ®Çu t− cña lo¹i h×nh nµy cßn kÐm xa so víi vèn ®Çu t− cña c¸c dù ¸n liªn doanh. Sang n¨m 2006, h×nh thøc ®Çu t− 100% vèn n−íc ngoµi ®· chiÕm tû lÖ rÊt cao (b¶ng 2). B¶ng 2: H×nh thøc ®Çu t− cña doanh nghiÖp Trung Quèc vµo ViÖt Nam n¨m 2006 §¬n vÞ: USD TT H×nh thøc ®Çu t− Sè dù ¸n Vèn ®Çu t− ®¨ng ký Vèn ph¸p ®Þnh 1 100% vèn n−íc ngoµi 56 136.579.193 69.635.690 2 Liªn doanh 14 222.597.750 74.318.750 3 Hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh 4 10.300.000 8.800.00 Tæng sè 74 369.476.943 152.754.440 Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− §Æc ®iÓm ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam… nghiªn cøu trung quèc sè 7(77) - 2007 55 §©y lµ b−íc ph¸t triÓn phï hîp víi b−íc ®i ®Çu t− cña c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi ë ViÖt Nam. Nã còng cho thÊy ®Çu t− cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b−íc chuyÓn biÕn míi. 5. §Þa bµn ®Çu t− tõng b−íc ®−îc më réng Nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, giai ®o¹n khëi ®Çu c¸c dù ¸n cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam tËp trung ph©n bè t¹i c¸c tØnh, thµnh phè t−¬ng ®èi ph¸t triÓn, thuËn lîi cho vËn chuyÓn hµng ho¸, nguyªn vËt liÖu nh÷ng khu vùc cã ng−êi Hoa c− tró(40) ®Ó tËn dùng ®−îc lîi thÕ vÒ giao th«ng, kh¶ n¨ng kinh nghiÖm cña ng−êi Hoa. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1999, c¸c nhµ ®Çu t− Trung Quèc cã mÆt t¹i 30 tØnh vµ thµnh phè cña ViÖt Nam nh−: Hµ Néi, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh, Hµ Nam, Th¸i B×nh, Hoµ B×nh, S¬n T©y, VÜnh Phóc, L¹ng S¬n, B¾c Giang, Th¸i Nguyªn, Thanh Ho¸, §µ N½ng, B×nh D−¬ng, thµnh phè Hå ChÝ Minh v.v... Trong ®ã, 50,1% vèn ®¨ng ký tËp trung t¹i 4 ®Þa ph−¬ng lín lµ: thµnh phè Hå ChÝ Minh: 9 dù ¸n, vèn ®Çu t− 39,9 triÖu USD; Hµ Néi 24 dù ¸n, vèn ®Çu t− 33,5 triÖu USD; H¶i Phßng: 8 dù ¸n, vèn ®Çu t− 27,2 triÖu USD; Nam §Þnh: 3 dù ¸n, vèn ®Çu t− 14,1 triÖu USD(41), vµ c¸c tØnh ven biªn nh− Lµo Cai, L¹ng S¬n, Qu¶ng