Đề án Một số bất cập trong Công tác thu bảo hiểm xa hội – nguyên nhân và giải pháp

Lêi më ®Çu B¶o hiÓm x· héi lµ mét chÝnh s¸ch trong hÖ thèng An sinh x· héi, nã lµ sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña bÊt kú quèc gia nµo. §èi víi ViÖt Nam ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®· ®­îc §¶ng ta ho¹ch ®Þnh tõ l©u, nh­ng viÖc triÓn khai cßn muén. Khi b­íc vµo x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng héi nhËp víi kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc nhiÒu vÊn ®Ò n¶y sinh vµ cÇn sù ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. Trong nh÷ng vÊn ®Ò ®ã lµ chÝnh s¸ch x· héi, cô thÓ lµ B¶o hiÓm x· héi. Qua h¬n 30 n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi, chóng ta ®· ®¹t ®­îc mét sè thµnh tùu song còng kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc nh÷ng tån t¹i. Chóng ta ph¶i biÕt nh×n th¼ng vµo nh÷ng tån t¹i mµ kh¾c phôc, kh«ng ®­îc nÐ tr¸nh hay gi¶i quyÕt mét c¸ch qua loa, ®¹i kh¸i. Lµm sao cho chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi thÓ hiÖn lµ c«ng cô b¶o vÖ h÷u hiÖu nhÊt ®èi vãi ng­êi lao ®éng. §ång thêi còng thÓ hiÖn tÝnh ­u viÖt cña chÕ ®é X· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. Mét x· héi cña d©n do d©n vµ v× d©n. Tõ khi t¸ch Quü B¶o hiÓm x· héi ra khái Ng©n s¸ch nhµ n­íc, tiÕn hµnh thu phÇn ®ãng gãp cña nguêi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. C«ng t¸c thu trë lªn v« cïng quan träng. §Ó thùc hiÖn tèt c¸c chÕ ®é trong B¶o hiÓm x· héi th× C«ng t¸c thu ph¶i thùc hiÖn tèt hay cã thu tèt th× chi míi ®ñ. V× vËy em chän ®Ò tµi : “Mét sè bÊt cËp trong C«ng t¸c thu b¶o hiÓm x· héi – nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p” cho ®Ò ¸n m«n häc cña m×nh. Môc ®Ých cña ®Ò tµi nµy lµ cho ta mét c¸i nh×n tæng qu¸t h¬n vÒ mét sè bÊt cËp trong C«ng t¸c thu B¶o hiÓm x· héi, víi nh÷ng nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p ®­a ra nh»m lµm cho C«ng t¸c thu trë lªn hoµn thiÖn h¬n. MÆc dï em chØ ®­a ra mét khÝa c¹nh trong ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi nh­ng qua ®ã mµ cã thÓ thÊy ®­îc nh÷ng bÊt cËp trong ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi. Víi mong muèn chÝnh s¸ch cao ®Ñp nµy cña nhµ n­íc ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn, quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng ngµy cµng ®­îc ®¶m b¶o. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« Th.s Ph¹m ThÞ §Þnh ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Do lý luËn vµ thùc tiÔn cßn h¹n chÕ nªn kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc nh÷ng khiÕm khuyÕt kÝnh mong C« söa vµ bæ xung cho ®Ò tµi ®­îc tèt h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n C«. Néi dung Ch­¬ng I .Giíi thiÖu chung vÒ B¶o hiÓm x· héi vµ c«ng t¸c thu B¶o hiÓm x· héi I.B¶o hiÓm x· héi ( BHXH ) 1.BHXH lµ mét chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc. BHXH hiÖn nay hÇu hÕt ®­îc ¸p dông ë tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Song kh«ng ph¶i ai còng hiÓu ®­îc BHXH lµ g× vµ thÊy ®­îc sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña BHXH trong ®êi sèng. Tr­íc hÕt, ta cÇn ph¶i biÕt BHXH lµ mét chÝnh s¸ch x· héi cña nhµ n­íc, lµ bé phËn quan träng cÊu thµnh hÖ thèng An sinh x· héi . Mµ An sinh x· héi thÓ hiÖn truyÒn thèng ®oµn kÕt, gióp ®ì lÉn nhau, t­¬ng th©n t­¬ng ¸i cña céng ®ång, thÓ hiÖn chñ nghÜa nh©n ®¹o cao ®Ñp. VËy An sinh x· héi lµ g× ? mµ ®Æc biÖt BHXH lµ g×? Theo Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO), An sinh x· héi lµ sù b¶o vÖ ®èi víi c¸c thµnh viªn cña m×nh th«ng qua mét lo¹t biÖn ph¸p c«ng cô nh»m chèng l¹i nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi, do bÞ ngõng hoÆc gi¶m thu nhËp g©y ra bëi c¸c rñi ro nh­ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, thÊt nghiÖp, tuæi giµ, chÕt, ®ång thêi b¶o ®¶m ch¨m sãc y tÕ vµ trî cÊp cho c¸c gia ®×nh ®«ng con. Cßn BHXH ®­îc coi lµ x­¬ng sèng cña hÖ thèng An sinh x· héi. Nã lµ sù b¶o ®¶m thay thÕ, bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng­êi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro lµm gi¶m, mÊt thu nhËp do gi¶m, hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm v× c¸c nguyªn nh©n nh­ èm ®au, tai n¹n, giµ yÕu... ViÖc thùc hiÖn BHXH dùa trªn nguyªn t¾c cïng chia sÎ rñi ro gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia. Ng­êi tham gia gåm cã ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng, vµ cã sù hç trî cña nhµ n­íc. An sinh x· héi còng nh­ BHXH lµ sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ®èi víi bÊt kú x· héi nµo. Nh­ng tuú vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña mçi n­íc mµ cã hÖ thèng an sinh x· héi vµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH lµ kh¸c nhau. Song nÕu thùc hiÖn ®­îc tèt c¸c chÕ ®é trong An sinh x· héi, ®Æc biÖt lµ thùc hiÖn tèt c¸c chÕ ®é BHXH chÝnh lµ ®iÒu kiÖn, ®éng lùc thóc ®Èy tiÕn bé x· héi vµ c«ng b»ng x· héi. V× BHXH lµ chÝnh s¸ch lín cña nhµ n­íc nªn nã ®­îc c¸c n­íc rÊt quan t©m vµ th­êng cã h¼n mét bé luËt riªng cho nã quy ®Þnh râ ®èi t­îng tham gia, møc ®ãng vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn tham gia. Dï bÊt kú ®Êt n­íc nµo víi chÕ ®é chÝnh trÞ nh­ thÕ nµo ®i ch¨ng n÷a th× BHXH vÉn lu«n thÓ hiªn sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña nã trong ®êi sèng. NhiÒu n­íc BHXH ®­îc ¸p dông mét c¸ch réng r·i trong x· héi, song còng cã n­íc viÖc ¸p dông BHXH cßn rÊt h¹n chÕ vÝ dô nh­ ViÖt Nam. VËy vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i lµm g× ®Ó BHXH ®i vµo cuéc sèng cña bÊt kú ng­êi d©n nµo. Nh­ng vÊn ®Ò nµy kh«ng ph¶i lµ dÔ song còng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã biÖn ph¸p, ®iÒu nµy cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè song nh×n chung yÕu tè quan träng nhÊt vÉn lµ quan niÖm cña nhµ n­íc vÒ vÊn ®Ò tuyªn truyÒn BHXH. NÕu chó träng h¬n viÖc nµy th× ch¾c ch¾n sÏ thu ®­îc kÕt qu¶ tèt h¬n hiÖn t¹i. Ta sÏ thÊy râ h¬n tÇm quan träng cña BHXH khi biÕt ®­îc nhiÖm vô, vai trß vµ b¶n chÊt cña nã. 2.Chøc n¨ng, vai trß, b¶n chÊt, nhiÖm vô cña BHXH 2.1. Chøc n¨ng- vai trß cña BHXH. a.Chøc n¨ng. BHXH kh«ng nh÷ng cã chøc n¨ng ph©n phèi vµ gi¸m ®èc mµ do nã cã tÝnh ®Æc thï nªn BHXH cßn cã tÝnh kinh tÕ – x· héi cao. Nh­ng nh×n chung BHXH cã mét sè chøc n¨ng sau: Thø nhÊt: BHXH thay thÕ, bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng­êi lao ®éng tham gia BHXH khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hay mÊt viÖc lµm do c¸c nguyªn nh©n nh­ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, chÕt.v.v.. BÊt kú ai sinh ra còng ph¶i lín lªn, giµ ®i råi chÕt. Muèn tån t¹i th× con ng­êi ph¶i lao ®éng nh­ng lao ®éng chØ thùc hiÖn khi cßn cã kh¶ n¨ng lao ®éng, vËy cßn lóc èm ®au hay vÒ giµ th× sao. Ng­êi lao ®éng tham gia BHXH sÏ cã thÓ an t©m s¶n xuÊt vµ kh«ng ph¶i lo l¾ng vÒ thu nhËp khi bÊt ngê gÆp rñi ro. Thø hai: BHXH tiÕn hµnh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia BHXH. T¹o sù c«ng b»ng trong x· héi. Ta ®· biÕt ®èi t­îng tham gia BHXH lµ ng­êi lao ®éng , ng­êi sö dông lao ®éng vµ cã sù hç trî mét phÇn cña nhµ n­íc. BHXH sÏ tiÕn hµnh ph©n phèi l¹i gi÷a ng­êi giµu vµ ng­êi nghÌo, ng­êi khoÎ m¹nh vµ ng­êi èm yÕu ph¶i nghØ viÖc....Tõ ®ã t¹o sù c«ng b»ng trong x· héi. Thø ba: gãp phÇn kÝch thÝch ng­êi lao ®éng h¨ng say s¶n xuÊt. Khi m¹nh khoÎ ng­êi lao ®éng ®­îc tr¶ l­¬ng cho c«ng viÖc cña m×nh, khi rñi ro x¶y ra ng­êi lao ®éng ®­îc trî cÊp .Tõ ®ã mµ hä thÊy ®­îc sù quan t©m cña mäi ng­êi ®èi víi hä ®Æc biÖt lµ ng­êi sö dông lao ®éng.Vµ hä sÏ h¨ng say lao ®éng h¬n, kÝch thÝch sù s¸ng t¹o lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Thø t­: BHXH g¾n lîi Ých cña ng­êi lao ®éng víi lîi Ých cña ng­êi sö dông lao ®éng vµ nhµ n­íc. Tõ tr­íc ®Õn nay, ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng lu«n cã mèi quan hÖ m©u thuÉn néi t¹i ë bªn trong. Khi tham gia BHXH ng­êi lao ®éng h¨ng say s¶n suÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao déng vµ ®©y chÝnh lµ lîi Ých cña ng­êi sö dông lao ®éng, nhµ n­íc ®· ®iÒu hoµ m©u thuÉn néi t¹ng ®ã, b¶o ®¶m cho x· héi ®­îc ®¶m b¶o, vµ thu thuÕ tõ ng­êi sö dông lao ®éng dÔ dµng h¬n. Nhµ n­íc kh«ng nh÷ng thu ®­îc lîi Ých kinh tÕ mµ cßn thu ®­îc lîi Ých x· héi. b.Vai trß. Thø nhÊt: Vai trß BHXH ®èi víi ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng . Tõ nh÷ng chøc n¨ng cña BHXH ®· nªu ë trªn ta thÊy viÖc ng­êi lao ®éng tham gia BHXH lµ thùc sù cÇn thiÕt. Nã lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o vµ b¶o vÖ nguêi lao ®éng tr­íc nh÷ng rñi ro bÊt ngê cã thÓ x¸y ra, gióp hä cã thÓ æn ®Þnh cuéc sèng, yªn t©m s¶n suÊt, t¹o cho hä niÒm tin vµo t­¬ng lai vµ mäi ng­êi xung quanh. Nãi chung BHXH vµ nguêi lao ®éng kh«ng thÓ t¸ch rêi vµ chØ cã BHXH lµ c«ng cô b¶o vÖ h÷u hiÖu nhÊt. Tõ ®ã mµ nh÷ng ng­êi sö dông lao ®éng cã thÓ t¨ng n¨ng suÊt vµ t¨ng lîi nhuËn. Thø hai: Vai trß cña BHXH ®èi víi nhµ n­íc vµ nÒn kinh tÕ – x· héi. BHXH ®· chøng minh sù cÇn thiÕt cña m×nh b»ng nh÷ng g× mang ®Õn cho ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®«ng vµ ®Æc biÖt h¬n nã ®¶m b¶o sù æn ®Þnh trong tõng tÕ bµo cña x· héi, lµm cho x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn. Kh«ng nh÷ng thÕ nã cßn cã vai trß trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. ViÖc tham gia BHXH ®· huy ®éng mét quü tµi chÝnh t­¬ng ®èi lín, nguån tµi chÝnh nµy sÏ ®­îc sö dông ®Ó thùc hiÖn c¸c chÕ ®é trong BHXH. Khi Quü BHXH nhµn rçi nã sÏ ®­îc ®Çu t­ vµo nÒn kinh tÕ. BHXH lµ mét biÖn ph¸p huy ®éng vèn h÷u hiÖu cho nÒn kinh tÕ. 2.2.B¶n chÊt cña BHXH. Thùc chÊt BHXH lµ sù ®Òn bï hËu qu¶ cña nh÷ng rñi ro x· héi. Sù ®Òn bï nµy ®­îc thùc hiÖn th«ng qua qu¸ tr×nh tæ chøc vµ sö dông quü tiÒn tÖ tËp chung h×nh thµnh do sù ®ãng gãp cu¶ c¸c bªn tham gia nh»m ®¶m b¶o an toµn x· héi Nh­ vËy b¶n chÊt cña BHXH ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung sau: Thø nhÊt: BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan. Qua nhiÖm vô vµ vai trß cña BHXH ë trªn, ta còng ®· thÊy ®­îc BHXH quan träng nh­ thÕ nµo ®èi víi cuéc sèng. Nã kh«ng nh÷ng lµ nhu cÇu kh¸ch quan cña ng­êi lao ®éng mµ nã cßn lµ nhu cÇu kh¸ch quan cña x· héi. Thø hai: BHXH cã tÝnh ngÉu nhiªn ph¸t sinh kh«ng ®ång ®Òu theo thêi gian vµ kh«ng gian. C¸c rñi ro lµ ngÉu nhiªn trong cuéc sèng theo thêi gian vµ kh«ng gian nªn còng cã thÓ nãi viÖc chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH còng lµ ngÉu nhiªn ( trõ tr­êng hîp tuæi giµ), v× vËy cã thÓ coi BHXH lµ ngÉu nhiªn Thø ba: BHXH võa cã tÝnh kinh tÕ, võa cã tÝnh x· héi, ®ång thêi cßn cã tÝnh dÞch vô. TÝnh kinh tÕ, x· héi cña BHXH ®· ®­îc nªu ë trªn. Ngoµi ra BHXH cßn mang tÝnh dÞch vô ë chç. BHXH kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, muèn ®­îc h­ëng c¸c chÕ ®é BHXH th× ng­êi lao ®éng ph¶i ®ãng phÝ vµ tÊt nhiªn ph¶i lµm viÖc trong doanh nghiÖp cã ®¨ng ký tham gia BHXH. Khi nÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn th× tÝnh dÞch vô vµ x· héi ho¸ cña BHXH ngµy cµng cao. 2.3.NhiÖm vô cña BHXH. Mçi n­íc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH lµ kh¸c nhau, nh­ng nh×n chung BHXH cã nh÷ng nhiÖm vô sau: ChØ ®¹o vµ thùc hiÖn c«ng t¸c thu BHXH, qu¶n lý quü, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nh»m t¨ng tr­ëng quü BHXH Tæ chøc chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH, tæ chøc c«ng t¸c thèng kª, h¹ch to¸n, kÕ to¸n viÖc thu, chi BHXH. Thùc hiÖn l­u gi÷ hå s¬. Cã nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p vÒ viÖc söu ®æi bæ xung vÒ møc ®ãng, møc h­ëng vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña BHXH. X©y dùng bé phËn th«ng, tin tuyªn truyÒn, gi¶i thÝch BHXH ®èi víi c¸c ®èi t­îng tham gia. Th­êng xuyªn kiÓm tra, kiÖn toµn tæ chøc bé m¸y, viÖc thu chi, n©ng cao tr×nh ®é cho c¸n bé c«ng nh©n viªn. Cã nh÷ng biÖn ph¸p nh»m t¨ng sè l­îng lao ®éng vµ sè doanh nghiÖp tham gia BHXH. II. Quü BHXH. 1.Nguån h×nh thµnh. Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp n»m ngoµi Ng©n s¸ch nhµ n­íc. Nã ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau: Thø nhÊt lµ do sù ®ãng gãp cña ng­êi sö dông lao ®éng ( th­êng c¨n cø vµo tæng quü l­¬ng). Thø hai lµ do sù ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng ( th­êng c¨n cø vµo l­¬ng th¸ng). Thø ba lµ do sù ®ãng gãp vµ hç trî thªm cña nhµ n­íc. Thø t­ lµ c¸c nguån kh¸c ( l·i ®Çu t­ , c¸c tæ chøc tõ thiÖn ...) Tuú vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi vµ tËp qu¸n cña mçi n­íc mµ cã nh÷ng møc ®ãng gãp lµ kh¸c nhau. VÝ dô: ViÖt Nam. ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng 15% so víi tæng quü l­¬ng. Ng­êi lao ®éng ®ãng 5% l­¬ng th¸ng. Nhµ n­íc ®ãng cho c¸c c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc trong c¬ quan nhµ n­íc vµ hç trî ( bï thiÕu, ®¶m b¶o thùc hiÖn mét sè chÕ ®é ...). Céng hoµ liªn bang §øc. Ng­êi sö dông lao déng ®ãng 16,3% ®Õn 22,6% so víi tæng quü l­¬ng. Ng­êi lao ®éng ®ãng14,8% ®Õn 18,8% l­¬ng th¸ng. Nhµ n­íc tiÕn hµnh bï thiÕu. Malaxia. Ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng 12,75% so víi tæng quü l­¬ng. Ng­êi lao ®éng ®ãng 9,5% l­¬ng th¸ng. Nhµ n­íc chi toµn bé chÕ ®é èm ®au, thai s¶n. ViÖt Nam, hµng th¸ng ng­êi sö dông lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm ®ãng BHXH theo quy ®Þnh vµ trÝch tõ tiÒn l­¬ng cña ng­êi lao ®éng nép cho c¬ quan BHXH. TiÒn l­¬ng th¸ng cña ng­êi lao ®éng lµm c¨n cø ®Ó ®ãng BHXH gåm l­¬ng g¹ch bËc, chøc vô, hîp ®ång, vµ c¸c kho¶n phô cÊp khu vùc, ®¾t ®á, chøc vô, th©m niªn, hÖ sè chªnh lÖch b¶o l­u ( nÕu cã ). Ngoµi ra hµng th¸ng bé tµi chÝnh trÝch tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc sè tiÒn chuyÓn vµo quü BHXH ®ñ chi cho c¸c chÕ ®é h­u trÝ, trî cÊp mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, tö tuÊt, b¶o hiÓm y tÕ, cña nh÷ng ng­êi lao ®éng thuéc khu vùc nhµ n­íc. Quü BHXH ®­îc qu¶n lý thèng nhÊt theo chÕ ®é tµi chÝnh cña nhµ n­íc, h¹ch to¸n ®éc lËp vµ ®­îc nhµ n­íc b¶o hé. ViÖc qu¶n lý Quü BHXH, cã sù ph©n cÊp viÖc thu ®ãng do bé phËn thu cña mçi cÊp ®¶m nhiÖm vµ chÞu tr¸ch nhiÖm toµn diÖn sau ®ã sÏ ®­îc tËp trung qu¶n lý thèng nhÊt theo chÕ ®é qu¶n lý tµi chÝnh cña nhµ n­íc. 2. Môc ®Ých sö dông quü. Theo c«ng ­íc 102 th¸ng 6 n¨m 1952 t¹i Gi¬nev¬ cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ ( ILO) th× quü BHXH dïng ®Ó trî cÊp cho 9 chÕ ®é. Ch¨m sãc y tÕ. Trî cÊp èm ®au. Trî cÊp thÊt nghiÖp. Trî cÊp tuæi giµ. Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. Trî cÊp gia ®×nh. Trî cÊp sinh ®Î. Trî cÊp khi tµn phÕ. Trî cÊp cho ng­êi cßn sèng ( trî cÊp mÊt ng­êi nu«i d­ìng). Tuú vµo ®iÒu kiÖn cña mçi n­íc mµ cã thÓ tham gia nh÷ng ®iÒu kiÖn g×, nh­ng Ýt nhÊt ph¶i cã mét trong n¨m chÕ ®é lµ: 3,4,5,8,9. ViÖt Nam thùc hiÖn n¨m chÕ ®é ®ã lµ : Trî cÊp èm ®au. Trî cÊp thai s¶n. Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp. Trî cÊp h­u, mÊt søc lao ®éng. Trî cÊp tö tuÊt. §Ó xÐt h­ëng BHXH cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè trong ®ã cã: Thêi gian ®ãng BHXH, kh¶ n¨ng thanh to¸n cña quü, møc sèng cña d©n c­, l­¬ng cña ng­êi lao ®éng, l­¬ng tèi thiÓu theo quy ®Þnh cña nhµ n­íc...Tuy nhiªn møc h­ëng kh«ng cao h¬n so víi tiÒn l­¬ng cña nguêi lao ®éng khi hä ®ang lµm viÖc. Ngoµi ra quü BHXH cßn dïng ®Ó chi tr¶ cho chi phÝ qu¶n lý hµnh chÝnh, PhÇn nhµn rçi dïng ®Ó ®Çu t­ vµo nÒn kinh tÕ nh»m sinh lêi ®¶m b¶o vµ t¨ng tr­ëng quü. ViÖt Nam, quü BHXH ®­îc giao cho c¬ quan BHXH ViÖt Nam qu¶n lý thu chi ®­îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc cÊp ph¸t sæ BHXH. ViÖc ®Çu t­ t¨ng tr­ëng Quü BHXH ph¶i gi¶i quyÕt tèt mét sè vÊn ®Ò sau: Thø nhÊt, ph¶i x¸c ®Þnh râ nguån ®Çu t­. Thø hai, quy ®Þnh râ tõng danh môc ®Çu t­ vµ h¹n møc ®Çu t­ cho tõng danh môc ph¶i ®¶m b¶o anh toµn vµ ®¶m b¶o t¨ng tr­ëng Quü. Thø ba, kh«ng h¹n chÕ ë danh môc ®Çu t­ cã thÓ më réng ra thªm c¸c danh môc ®Çu t­ trong nÒn kinh tÕ cã nghÜa lµ ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t­. Thø t­, ph¶i ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t­ mét c¸ch kü l­ìng vµ ch¾c ch¾n vµ thµnh lËp mét bé phËn chuyªn chÞu tr¸c nhiÖm vÒ ho¹t ®éng ®Çu t­ t¨ng t­ëng Quü. II. vai trß cña c«ng t¸c thu BHXH. BHXH lµ chÝnh s¸ch lín cña nhµ n­íc, viÖc chi tr¶ c¸c chÕ ®é trong BHXH dùa trªn nguyªn t¾c chia sÎ rñi ro cña nh÷ng ng­êi tham gia vµ nguyªn t¾c cã ®ãng míi cã h­ëng. ViÖc thu BHXH lµ cÇn thiÕt kh¸ch quan. Nh×n chung vÒ nguyªn t¾c th× c«ng t¸c thu BHXH cã mét sè vai trß sau: 1. Thu BHXH cña nh÷ng ng­êi tham gia ®Ó t¹o ra mét quü tµi chÝnh tËp chung ®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é trong BHXH, chi phÝ qu¶n lý hµnh chÝnh, vµ c¸c chi phÝ kh¸c cã liªn quan. VËy thu BHXH lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH. Cã thu tèt th× viÖc chi tr¶ míi ®¹t hiÖu qu¶. Tõ ®ã kÐo theo nh÷ng lîi Ých cña BHXH mang l¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ-x· héi. 2. Tõ viÖc x¸c ®Þnh dù to¸n thu, møc thu, biÖn ph¸p thu phï hîp, ph¹m vi c¸c ®èi t­îng tham gia lµm sao ®Ó ®¶m b¶o thu ®ñ chi vµ quü BHXH ngµy cµng ®­îc më. §Ó thùc hiÖn c«ng viÖc nµy BHXH ph¶i dùa vµo c¸c sè liÖu nh­ sè doanh nghiÖp, sè lao ®éng, møc t¨ng tr­ëng kinh tÕ, tiÒn l­¬ng tèi thiÓu, møc sèng cña d©n c­...§Æc biÖt ë ViÖt Nam, C«ng t¸c thu ®­îc triÓn khai ®· dÇn dÇn xo¸ bá sù û l¹i, gi¶m g¸nh nÆng cho Ng©n s¸ch nhµ n­íc. 3. Cung cÊp sè liÖu thèng kª cho c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vµ c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn tõ ®ã cã c¨n cø khoa häc ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng, C¬ cÊu cña c¸c ®èi t­îng tham gia BHXH vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch hîp lý nh­ møc ®ãng, møc h­ëng, c«ng t¸c qu¶n lý, kiÓm tra, kiÖn toµn bé m¸y... BHXH lµ chÝnh s¸ch x· héi cña nhµ n­íc, C«ng t¸c thu ®¶m b¶o cho BHXH ®­îc thùc thi v× vËy C«ng t¸c thu lµ nÒn cho BHXH ph¸t triÓn vµ tr­ëng thµnh.Thu BHXH lµ cÇn thiÕt kh¸ch quan còng nh­ chÝnh s¸ch BHXH vËy. Ch­¬ng II . thùc tr¹ng c«ng t¸c thu BHXH ë viÖt nam I.Giíi thiÖu chung vÒ BHXH ë viÖt nam. §¶ng vµ Nhµ n­íc ViÖt Nam rÊt quan t©m ®Õn c¸c chÕ ®é trong an sinh x· héi ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch BHXH vµ lu«n t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó BHXH ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña BHXH cã thÓ chia lµm hai giai ®o¹n. 1.Giai ®o¹n tr­íc n¨m 1995. Ngay sau khi C¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 thµnh c«ng. §¶ng ®· cã mét sè s¾c lÖnh vÒ BHXH cho c¸n bé c«ng chøc viªn chøc nhµ n­íc. Song v× ®iÒu kiÖn ®Êt n­íc ta cßn ®ang chiÕn tranh cho nªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn. M·i ngµy 27 th¸ng 12 n¨m 1961 ChÝnh Phñ míi cã nghÞ ®Þnh sè 218/CP ban hµnh kÌm theo ®iÒu lÖ BHXH t¹m thêi ¸p dông cho c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc, víi c¸c chÕ ®é nh­: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, mÊt søc lao déng, h­u trÝ vµ tö tuÊt. Trong h¬n 30 n¨m ( 1961- 1993) thùc hiÖn BHXH theo ®iÒu lÖ t¹m thêi, ChÝnh Phñ ®· söa ®æi bæ xung rÊt nhiÒu lÇn. Song chÝnh s¸ch BHXH vÉn mang nÆng tÝnh bao cÊp, ®èi t­îng tham gia BHXH chØ lµ c¸n bé nhµ n­íc kh«ng ®­îc më réng ®Õn ng­êi lao déng trong c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Ch­a x©y dùng quü BHXH, mäi thu chi BHXH phô thuéc vµo Ng©n s¸ch nhµ n­íc, c¬ chÕ qu¶n lý ph©n t¸n ch­a tËp chung thèng nhÊt, ®iÒu nµy thÓ hiÖn ë viÖc BHXH ®­îc qu¶n lý bëi hai c¬ quan ®ã lµ Tæng c«ng ®oµn ViÖt Nam (hiÖn nay gäi lµ Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam) qu¶n lý quü BHXH ng¾n h¹n, Bé lao ®éng th­¬ng binh x· héi qu¶n lý quü dµi h¹n. TÊt c¶ c¸c kho¶n chi ®Òu lÊy tõ Ng©n s¸ch nhµ n­íc, mµ ®èi t­îng ®­îc h­ëng ngµy cµng t¨ng lªn do ®ã ®· t¹o g¸nh nÆng cho Ng©n s¸ch nhµ n­íc. 2. Giai ®o¹n tõ 1995 ®Õn nay. N¨m 1995 víi sù ra ®êi cña bé luËt lao ®éng ®¸nh dÊu mét b­íc ph¸t triÓn míi vÒ c¸c vÊn dÒ lao ®éng. C¸c quy ®Þnh vÒ BHXH nh­ ®èi t­îng tham gia, møc ®ãng, tr¸ch nhiÖm ®ãng cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng, c¸c chÕ ®é BHXH, quü BHXH... ®­îc quy ®Þnh kh¸ râ. Ngµy 26 th¸ng 1 n¨m 1995 ChÝnh Phñ ban hµnh ®iÒu lÖ BHXH b¾t buéc kÌm theo nghÞ ®Þnh 12/CP ¸p dônh cho c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn vµ ®iÒu lÖ BHXH kÌm theo nghÞ ®Þnh 45/CP ¸p dông cho sÜ quan, qu©n nh©n chuyªn nghiÖp... Theo nghÞ ®Þnh 19/CP ngµy 19 th¸ng 2 n¨m 1995 cña ChÝnh Phñ, th× BHXH sÏ ®­îc ®Æt d­íi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña ChÝnh Phñ, sù qu¶n lý nhµ n­íc cña Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi, c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc cã liªn quan, vµ sù gi¸m s¸t cña Tæ chøc c«ng ®oµn. Theo ®ã viÖc thùc hiÖn BHXH theo nghÞ ®Þnh míi t¹o lªn nh÷ng nÐt thay ®æi míi trong BHXH ViÖt Nam ®ã lµ ®èi t­îng BHXH ®­îc më réng ®Õn ng­êi lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp quèc doanh cã sö dông 10 lao ®éng trë lªn, quü BHXH tËp chung ®· ®­îc h×nh thµnh, víi nguyªn t¾c cã ®ãng míi cã h­ëng ®· xo¸ bá t­ t­ëng û l¹i vµo Ng©n s¸ch nhµ n­íc. Víi chÝnh s¸ch BHXH thèng nhÊt ®· t¹o ®­îc sù c«ng b»ng gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng lµm viÖc ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. V× viÖc dùa vµo l­¬ng ®Ó x¸c ®Þnh møc ®ãng BHXH chØ cã thÓ ¸p dông ®èi víi nh÷ng ng­êi lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng. ViÖt Nam tØ lÖ lao ®éng tù do rÊt nhiÒu, l­¬ng kh«ng thÓ x¸c ®Þnh theo th¸ng v× vËy ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng ng­êi lao ®éng lµ rÊt khã. §iÒu ®¸ng ghi nhËn lµ n¨m 1996 BHXH tiÕn hµnh cÊp ph¸t sæ BHXH cho ng­êi lao ®éng. Nh»m qu¶n lý chÆt chÏ c¸c ®èi t­îng tham gia, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ ®¶m b¶o sù c«ng b»ng cho ng­êi lao ®éng, sæ BHXH cßn lµ c¬ s¬ ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng vµ c¬ quan BHXH. N¨m 2003, khi triÓn khai thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 01/2003/N§-CP Ngµy 9 th¸ng 1 n¨m 2003 cña ChÝnh Phñ, ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cã tõ mét lao ®éng trë lªn ®· më réng ®­îc ®èi t­îng tham gia song v× c¸c doanh nghiÖp tõ m­êi lao ®éng trë xuèng Ýt cã tæ chøc ®oµn thÓ do bËn s¶n xuÊt kinh doanh khã cã thÓ tËp hîp l¹i ®Ó phæ biÕn NghÞ ®Þnh míi. Trong thêi gian s¾p tíi, §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng chØ râ : KhÈn tr­¬ng më réng hÖ thèng BHXH vµ An sinh x· héi . Sím x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi ng­êi lao ®éng thÊt nghiÖp... ViÖt Nam ®ang cã chñ ch­¬ng tiÕn tíi BHXH tù nguyÖn. Do vËy nhiÖm vô cña C¬ quan BHXH trong thêi gian tíi rÊt nÆng lÒ. II. Thùc tr