Phát triển của giao lưu thương mại nhằm bảo vệ quyền của chủ sở hữu đối
với các đối tượng SHCN. Vấn đề bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp vẫn không
ngừng vận động và phát triển theo hướng mở rộng cácquyền năng cho chủ sở
hữu, mở rộng phạm vi các đối tượng được bảo hộ. Vấnđề bảo hộ SHCN
không chỉ là vấn đề riêng lẻ của từng quốc gia mà nó chính là vấn đề mang
tính toàn cầu trong bối cảnh tự do hóa, toàn cầu hóa thương mại hiện nay.
Nền kinh tế Việt Nam có một bước ngoặt được đánh dấu bằng Đại hội
Đảng toàn quốc lần thứ VI tháng 12/1986 trong đó Đảng và Nhà nước ta đã
dứt khoát xóa bỏ cơ chế quản lý kinh tế tập trung quan liêu hành chính, bao
cấp, chuyển sang cơ chế hạch toán kinh doanh, thực hiện nhất quán chính sách
kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủnghĩa. Quá trình đổi mới
về kinh tế đã ngày càng chứng tỏ nền kinh tế nước ta đã và đang vận hành theo
cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước và theo định hướng xã hội chủ
nghĩa. Lúc này, các doanh nghiệp cũng dần có được quyền bình đẳng trong
hoạt động kinh doanh với môi trường cạnh tranh lànhmạnh. Tình hình này
cũng làm giảm đáng kể sự độc quyền, sự độc quyền chỉ còn tồn tại đâu đó
trong một số ngành cung cấp có tính chất đặc biệt còn hầu hết là sự phong phú
của hàng hóa, dịch vụ được tạo ra bởi các thành phần kinh tế khác nhau. Do
vậy, người tiêu dùng đang dần trở thành "thượng đế"theo đúng nghĩa của nó.
Hàng hóa đa dạng, dịch vụ phong phú cũng khiến các doanh nghiệp để mời
được "thượng đế" đến với mình buộc phải coi trọng và có sự thay đổi liên mục
mẫu mã, chủng loại hàng hóa của mình trên thị trường nhưng đồng thời chữ
tín ngày càng được các doanh nghiệp quan tâm xây dựng dựa vào các thương
hiệu Bởi, một trong những cơ sở để người tiêu dùnglựa chọn chính là những
2
dấu hiệu thể hiện trên bao bì, nhãn mác, giấy tờ giao dịch, quảng cáo của sản
phẩm, dịch vụ. Có rất nhiều dấu hiệu để người tiêu dùng có thể nhận biết được
hàng hóa sản phẩm như: nhãn hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý Và những
dấu hiệu này làm phát sinh trách nhiệm của chính doanh nghiệp đối với người
tiêu dùng, đối với xã hội, bởi chúng chính là yếu tố quan trọng giúp người tiêu
dùng xác định sản phẩm, dịch vụ mà họ mong muốn.
Tuy vậy, một mặt các nhà sản xuất, kinh doanh phải lo phục vụ cho
người tiêu dùng, đem đến cho người tiêu dùng những sản phẩm, dịch vụ với
chất lượng tốt nhất, một mặt khác để tồn tại họ buộc phải đối mặt với nạn
hàng nhái, hàng giả đang tràn ngập trên thị trường với những sự sao chép, mô
phỏng, nhái theo ngày càng tinh vi. Tình trạng xâm phạm quyền sở hữu công
nghiệp đang ngày càng diễn ra một cách tràn lan và có quy mô, thủ đoạn ngày
càng tinh vi và rộng khắp làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường kinh
doanh lành mạnh mà pháp luật đang bảo vệ; quyền lợicủa người tiêu dùng
cũng vì thế mà không được đảm bảo. Chính vì vậy, vấn đề phải xây dựng và
hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp nói chung
và bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu hàng hóa (NHHH), tên thương mại,
chỉ dẫn địa lý đang ngày càng trở nên bức xúc đối với những người kinh
doanh chân chính, đây cũng là đòi hỏi làm trong sạch thị trường nhằm bảo vệ
cho quyền lợi của người tiêu dùng. Khi thực hiện được các bảo hộ này là
đương nhiên chúng ta đã thực hiện được đòi hỏi trong sạch và lành mạnh hóa
thị trường.
Trong bối cảnh hiện nay, khi nhu cầu hội nhập là vấn đề mang tính tất
yếu khách quan, kinh tế tri thức chiếm tỷ trọng caotrong nền kinh tế toàn cầu
thì vấn đề bảo hộ sở hữu công nghiệp càng được đặt ra là vấn đề bức thiết của
bất cứ quốc gia nào, đặc biệt là Việt Nam. Chiến lược phát triển kinh tế ư xã
hội của Việt Nam từ 2001 đến 2010 đã chỉ rõ một trong những mục tiêu cơ bản
trong việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật của Việt Nam là "chủ động
hội nhập kinh tế quốc tế theo lộ trình phù hợp với điều kiện của nước ta nhằm
3
đảm bảo thực hiện những cam kết trong quan hệ song phương và đa phương
như AFTA, APEC, Hiệp định Thương mại Việt Mỹ, tiến tới gia nhập WTO.".
Chúng ta đã là thành viên của ASEAN, APEC và ngày 14/11/2006 đánh dấu
một điểm mốc quan trọng, chúng ta đã chính thức trởthành thành viên thứ 150
của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Điều này càng đặt vấn đề hoàn
thiện pháp luật về sở hữu công nghiệp trước những thách thức mới bởi chúng
ta phải thực hiện những quy định đã cam kết đặc biệt là Hiệp định TRIPS.
Trước những yêu cầu khách quan đó, ngày 19/11/2005 Luật Sở hữu trí tuệ
(SHTT) được Quốc hội khóa IX nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
thông qua và đã có hiệu lực từ ngày 1/7/2006. Đây là lần đầu tiên những quy
định về SHTT được thống nhất và quy định chặt chẽ trong một bộ luật.
Đó cũng chính là lý do để chúng tôi lựa chọn đề tài "Bảo hộ quyền sở
hữu công nghiệp đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ
theo quy định của pháp luật Việt Nam" để làm Luận văn Thạc sĩ Luật học.
93 trang |
Chia sẻ: ngtr9097 | Lượt xem: 1956 | Lượt tải: 5
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ theo quy định của pháp luật Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
1
më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Nhu cÇu b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp (SHCN) xuÊt hiÖn cïng víi
sù ph¸t triÓn cña giao l−u th−¬ng m¹i nh»m b¶o vÖ quyÒn cña chñ së h÷u ®èi
víi c¸c ®èi t−îng SHCN. VÊn ®Ò b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp vÉn kh«ng
ngõng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn theo h−íng më réng c¸c quyÒn n¨ng cho chñ së
h÷u, më réng ph¹m vi c¸c ®èi t−îng ®−îc b¶o hé. VÊn ®Ò b¶o hé SHCN
kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò riªng lÎ cña tõng quèc gia mµ nã chÝnh lµ vÊn ®Ò mang
tÝnh toµn cÇu trong bèi c¶nh tù do hãa, toµn cÇu hãa th−¬ng m¹i hiÖn nay.
NÒn kinh tÕ ViÖt Nam cã mét b−íc ngoÆt ®−îc ®¸nh dÊu b»ng §¹i héi
§¶ng toµn quèc lÇn thø VI th¸ng 12/1986 trong ®ã §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®·
døt kho¸t xãa bá c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung quan liªu hµnh chÝnh, bao
cÊp, chuyÓn sang c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh, thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch
kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Qu¸ tr×nh ®æi míi
vÒ kinh tÕ ®· ngµy cµng chøng tá nÒn kinh tÕ n−íc ta ®· vµ ®ang vËn hµnh theo
c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc vµ theo ®Þnh h−íng x· héi chñ
nghÜa. Lóc nµy, c¸c doanh nghiÖp còng dÇn cã ®−îc quyÒn b×nh ®¼ng trong
ho¹t ®éng kinh doanh víi m«i tr−êng c¹nh tranh lµnh m¹nh. T×nh h×nh nµy
còng lµm gi¶m ®¸ng kÓ sù ®éc quyÒn, sù ®éc quyÒn chØ cßn tån t¹i ®©u ®ã
trong mét sè ngµnh cung cÊp cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt cßn hÇu hÕt lµ sù phong phó
cña hµng hãa, dÞch vô ®−îc t¹o ra bëi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. Do
vËy, ng−êi tiªu dïng ®ang dÇn trë thµnh "th−îng ®Õ" theo ®óng nghÜa cña nã.
Hµng hãa ®a d¹ng, dÞch vô phong phó còng khiÕn c¸c doanh nghiÖp ®Ó mêi
®−îc "th−îng ®Õ" ®Õn víi m×nh buéc ph¶i coi träng vµ cã sù thay ®æi liªn môc
mÉu m·, chñng lo¹i hµng hãa cña m×nh trªn thÞ tr−êng nh−ng ®ång thêi ch÷
tÝn ngµy cµng ®−îc c¸c doanh nghiÖp quan t©m x©y dùng dùa vµo c¸c th−¬ng
hiÖu… Bëi, mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó ng−êi tiªu dïng lùa chän chÝnh lµ nh÷ng
2
dÊu hiÖu thÓ hiÖn trªn bao b×, nh·n m¸c, giÊy tê giao dÞch, qu¶ng c¸o cña s¶n
phÈm, dÞch vô. Cã rÊt nhiÒu dÊu hiÖu ®Ó ng−êi tiªu dïng cã thÓ nhËn biÕt ®−îc
hµng hãa s¶n phÈm nh−: nh·n hiÖu, tªn th−¬ng m¹i, chØ dÉn ®Þa lý…Vµ nh÷ng
dÊu hiÖu nµy lµm ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm cña chÝnh doanh nghiÖp ®èi víi ng−êi
tiªu dïng, ®èi víi x· héi, bëi chóng chÝnh lµ yÕu tè quan träng gióp ng−êi tiªu
dïng x¸c ®Þnh s¶n phÈm, dÞch vô mµ hä mong muèn.
Tuy vËy, mét mÆt c¸c nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh ph¶i lo phôc vô cho
ng−êi tiªu dïng, ®em ®Õn cho ng−êi tiªu dïng nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô víi
chÊt l−îng tèt nhÊt, mét mÆt kh¸c ®Ó tån t¹i hä buéc ph¶i ®èi mÆt víi n¹n
hµng nh¸i, hµng gi¶ ®ang trµn ngËp trªn thÞ tr−êng víi nh÷ng sù sao chÐp, m«
pháng, nh¸i theo ngµy cµng tinh vi. T×nh tr¹ng x©m ph¹m quyÒn së h÷u c«ng
nghiÖp ®ang ngµy cµng diÔn ra mét c¸ch trµn lan vµ cã quy m«, thñ ®o¹n ngµy
cµng tinh vi vµ réng kh¾p lµm ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn m«i tr−êng kinh
doanh lµnh m¹nh mµ ph¸p luËt ®ang b¶o vÖ; quyÒn lîi cña ng−êi tiªu dïng
còng v× thÕ mµ kh«ng ®−îc ®¶m b¶o. ChÝnh v× vËy, vÊn ®Ò ph¶i x©y dùng vµ
hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp nãi chung
vµ b¶o hé quyÒn SHCN ®èi víi nh·n hiÖu hµng hãa (NHHH), tªn th−¬ng m¹i,
chØ dÉn ®Þa lý ®ang ngµy cµng trë nªn bøc xóc ®èi víi nh÷ng ng−êi kinh
doanh ch©n chÝnh, ®©y còng lµ ®ßi hái lµm trong s¹ch thÞ tr−êng nh»m b¶o vÖ
cho quyÒn lîi cña ng−êi tiªu dïng. Khi thùc hiÖn ®−îc c¸c b¶o hé nµy lµ
®−¬ng nhiªn chóng ta ®· thùc hiÖn ®−îc ®ßi hái trong s¹ch vµ lµnh m¹nh hãa
thÞ tr−êng.
Trong bèi c¶nh hiÖn nay, khi nhu cÇu héi nhËp lµ vÊn ®Ò mang tÝnh tÊt
yÕu kh¸ch quan, kinh tÕ tri thøc chiÕm tû träng cao trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu
th× vÊn ®Ò b¶o hé së h÷u c«ng nghiÖp cµng ®−îc ®Æt ra lµ vÊn ®Ò bøc thiÕt cña
bÊt cø quèc gia nµo, ®Æc biÖt lµ ViÖt Nam. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi cña ViÖt Nam tõ 2001 ®Õn 2010 ®· chØ râ mét trong nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n
trong viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt cña ViÖt Nam lµ "chñ ®éng
héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ theo lé tr×nh phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña n−íc ta nh»m
3
®¶m b¶o thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt trong quan hÖ song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng
nh− AFTA, APEC, HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i ViÖt Mü, tiÕn tíi gia nhËp WTO..".
Chóng ta ®· lµ thµnh viªn cña ASEAN, APEC… vµ ngµy 14/11/2006 ®¸nh dÊu
mét ®iÓm mèc quan träng, chóng ta ®· chÝnh thøc trë thµnh thµnh viªn thø 150
cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO). §iÒu nµy cµng ®Æt vÊn ®Ò hoµn
thiÖn ph¸p luËt vÒ së h÷u c«ng nghiÖp tr−íc nh÷ng th¸ch thøc míi bëi chóng
ta ph¶i thùc hiÖn nh÷ng quy ®Þnh ®· cam kÕt ®Æc biÖt lµ HiÖp ®Þnh TRIPS.
Tr−íc nh÷ng yªu cÇu kh¸ch quan ®ã, ngµy 19/11/2005 LuËt Së h÷u trÝ tuÖ
(SHTT) ®−îc Quèc héi khãa IX n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
th«ng qua vµ ®· cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/7/2006. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn nh÷ng quy
®Þnh vÒ SHTT ®−îc thèng nhÊt vµ quy ®Þnh chÆt chÏ trong mét bé luËt.
§ã còng chÝnh lµ lý do ®Ó chóng t«i lùa chän ®Ò tµi "B¶o hé quyÒn së
h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô
theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam" ®Ó lµm LuËn v¨n Th¹c sÜ LuËt häc.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu
§Ò tµi ®−îc nghiªn cøu trong bèi c¶nh LuËt SHTT míi ®−îc Quèc héi
n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam khãa XI, kú häp thø 8 th«ng qua
ngµy 29 th¸ng 11 n¨m 2005 vµ cã hiÖu lùc thi hµnh tõ 1 th¸ng 7 n¨m 2006.
LuËt SHTT ®· cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸ míi mÎ, cËp nhËt nh− nh÷ng quy ®Þnh
vÒ x¸c lËp quyÒn SHCN ®èi víi nh·n hiÖu næi tiÕng, nh÷ng quy ®Þnh vÒ chØ
dÉn ®Þa lý, quyÒn tù b¶o vÖ khi cã x©m ph¹m cña chñ thÓ quyÒn SHCN…
B¶o hé quyÒn SHCN ®èi víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm,
dÞch vô ®· ®−îc nghiªn cøu rÊt nhiÒu nh−ng ®ã cã thÓ chØ lµ c¸c nghiªn cøu cña
c¸c luËn v¨n tèt nghiÖp §¹i häc hoÆc c¸c nghiªn cøu mang tÝnh riªng lÎ cña tõng
lo¹i dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô mµ th«i. Cßn ®Ó nghiªn cøu
tæng hîp th× cho ®Õn nay, ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo cô thÓ vÒ b¶o hé
quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm,
dÞch vô lµ nh·n hiÖu, chØ dÉn ®Þa lý, tªn th−¬ng m¹i.
4
3. Môc ®Ých nghiªn cøu
LuËn v¨n tËp trung lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn, b¶n chÊt, néi dung,
cña c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô, vai trß vµ ý nghÜa cña
viÖc b¶o hé. Muèn vËy chóng t«i ®· cã sù nghiªn cøu vÒ sù h×nh thµnh ph¸p
luËt vÒ b¶o hé quyÒn SHCN ®èi víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm,
dÞch vô trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam. Víi môc ®Ých nghiªn cøu nh− trªn, nhiÖm
vô cô thÓ cña luËn v¨n lµ:
- TiÕp cËn mét c¸ch cã hÖ thèng nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ quyÒn SHCN
®èi víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô.
- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ b¶o hé quyÒn
SHCN ®èi víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô, so s¸nh víi
c¸c quy ®Þnh cña c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam ®· tham gia, tõ ®ã chØ ra
nh÷ng ®Þnh h−íng hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ b¶o hé quyÒn SHCN ®èi víi c¸c
dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô.
Nh÷ng ®iÓm míi cña luËn v¨n thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau:
- §©y lµ luËn v¨n ®Çu tiªn nghiªn cøu mét c¸ch tæng hîp vÒ b¶o hé
quyÒn SHCN ®èi víi nhãm c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô
gåm Tªn th−¬ng m¹i, ChØ dÉn ®Þa lý vµ Nh·n hiÖu theo quy ®Þnh cña LuËt
SHTT 2005.
- Nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng nhãm c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt
s¶n phÈm, dÞch vô nµy víi t− c¸ch lµ ®èi t−îng quyÒn SHCN vµ c¸c biÖn ph¸p
b¶o vÖ quyÒn SHCN ®èi víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô
theo LuËt SHTT 2005.
- Dùa vµo viÖc ph©n tÝch thùc tr¹ng b¶o hé quyÒn SHCN ®èi víi c¸c
dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô trong thêi gian qua, LuËn v¨n
chØ ra nh÷ng kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ b¶o hé quyÒn SHCN ®èi
víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô nµy.
5
4. Ph¹m vi nghiªn cøu
Trong ph¹m vi nghiªn cøu cña mét luËn v¨n th¹c sÜ, t¸c gi¶ tËp trung
nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn liªn quan ®Õn nhãm c¸c ®èi t−îng dÊu hiÖu
dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô bao gåm Tªn th−¬ng m¹i, ChØ dÉn ®Þa lý
vµ Nh·n hiÖu cïng víi viÖc ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng b¶o hé quyÒn SHCN ®èi víi
nh÷ng ®èi t−îng nµy ë ViÖt Nam tõ ®ã ®−a ra nh÷ng kiÕn gi¶i nh»m hoµn
thiÖn ph¸p luËt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng b¶o hé quyÒn SHCN ®èi
víi c¸c ®èi t−îng nµy.
5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, luËn v¨n nµy ®· sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p
nghiªn cøu nh− sau: Ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng; ph−¬ng ph¸p duy vËt
lÞch sö; ph−¬ng ph¸p thèng kª; so s¸nh; tæng hîp; ®iÒu tra x· héi häc...
6. KÕt cÊu cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung
cña luËn v¨n gåm 3 ch−¬ng:
Ch−¬ng 1: Kh¸i qu¸t chung vÒ quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi c¸c
dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô.
Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ b¶o hé quyÒn së h÷u
c«ng nghiÖp ®èi víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô.
Ch−¬ng 3: Thùc tr¹ng ¸p dông ph¸p luËt vÒ b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng
nghiÖp ®èi víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô ë ViÖt Nam
cïng mét sè khuyÕn nghÞ hoµn thiÖn ph¸p luËt.
6
Ch−¬ng 1
Kh¸i qu¸t chung vÒ quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi
c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô
1.1. Vai trß cña C¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm,
dÞch vô vµ ý nghÜa cña viÖc b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp
®èi víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô
1.1.1. Vai trß cña c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm,
dÞch vô
Mét c¸ch rÊt tù nhiªn, ngay tõ thêi cæ ®¹i con ng−êi ®· cã ý muèn c¸
biÖt hãa kÕt qu¶ s¶n phÈm lao ®éng cña m×nh b»ng c¸ch sö dông c¸c dÊu hiÖu
kh¸c nhau: tªn gäi riªng, ký hiÖu riªng, tªn gäi ®Þa lý… "nhiÒu b»ng chøng
cho thÊy, tõ thêi cæ ®¹i c¸c nhµ s¶n xuÊt ®· sö dông c¸c dÊu hiÖu ®Ó chØ ra n¬i
ë cña m×nh (tøc n¬i xuÊt xø hµng hãa) VÝ dô: Kho¶ng thÕ kû thø IV tr−íc
C«ng nguyªn ®· xuÊt hiÖn nh÷ng dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt c¸c lo¹i r−îu
vang cña Hy L¹p, mËt ong Xixili…" [26] Qua kho¶ng thêi gian l©u dµi, víi
nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt phong phó ®−îc tÝch lòy, nh÷ng n¬i mµ cã thªm
®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi cho viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm ®−îc trë thµnh nh÷ng
vïng chuyªn s¶n xuÊt s¶n phÈm ®ã, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp.
Tªn vïng, tªn khu vùc ®ã ®−îc næi tiÕng vµ khi nh¾c ®Õn chóng ng−êi ta liªn
t−ëng ngay ®Õn c¸c s¶n phÈm ®Æc tr−ng cã chÊt l−îng cao cña vïng. V× vËy,
®· h×nh thµnh nªn quy luËt sö dông c¸c dÊu hiÖu ®Þa lý cho c¸c s¶n phÈm uy
tÝn xuÊt xø tõ vïng, khu vùc næi tiÕng ®ã.
Nh·n hiÖu tõ l©u ®· ®−îc sö dông ®Ó nhËn biÕt nguån gèc cña s¶n
phÈm. Cã b»ng chøng vÒ viÖc tõ xa x−a tíi 4.000 n¨m vÒ tr−íc thî thñ c«ng ë
Trung Quèc, Ên §é vµ Ba T− ®· sö dông ch÷ ký cña hä hoÆc biÓu t−îng ®Ó
ph©n biÖt s¶n phÈm cña hä. Thî gèm La M· ®· sö dông h¬n 100 nh·n hiÖu
7
kh¸c nhau ®Ó ph©n biÖt t¸c phÈm cña m×nh, næi tiÕng nhÊt lµ nh·n hiÖu Fortis
mµ nhiÒu s¶n phÈm gi¶ ®· b¾t ch−íc. Ng−êi ta tin r»ng c¸c thî thñ c«ng ®ã ®·
sö dông nh·n hiÖu cho nhiÒu môc ®Ých, bao gåm sö dông ®Ó qu¶ng c¸o cho
ng−êi lµm ra c¸c s¶n phÈm ®ã, lµm b»ng chøng ®Ó kh¼ng ®Þnh s¶n phÈm thuéc
vÒ mét th−¬ng gia cô thÓ nµo ®ã khi cã tranh chÊp vÒ së h÷u còng nh− sö dông
lµm mét sù ®¶m b¶o vÒ chÊt l−îng. Råi tõ chÝnh sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh
ph©n c«ng lao ®éng vµ trao ®æi hµng hãa ®· h×nh thµnh nh÷ng x−ëng thñ c«ng,
nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt thñ c«ng… chuyªn s¶n xuÊt mét sè s¶n phÈm nhÊt ®Þnh,
nh·n hiÖu ®−îc b¾t ®Çu b»ng nh÷ng dÊu hiÖu riªng rÊt ®¬n gi¶n ®Ó ph©n biÖt
hµng hãa gi÷a nh÷ng x−ëng, c¬ së s¶n xuÊt thñ c«ng mang tÝnh chÊt ph−êng
héi. Trong thêi Trung cæ, viÖc sö dông nh·n hiÖu ®· ®−îc g¾n víi ph¸t triÓn vµ
t¨ng tr−ëng cña th−¬ng m¹i, do ®ã cã thuËt ng÷ "nh·n hiÖu hµng hãa". Nh·n
hiÖu ®· ®−îc sö dông ®Ó chØ ra r»ng mét s¶n phÈm do mét thµnh viªn cña mét
ph−êng héi ®−îc biÕt ®Õn lµ cã kinh nghiÖm trong ngµnh bu«n b¸n ®ã lµm ra.
Trong tiÕng Ph¸p, thuËt ng÷ ®−îc sö dông lµ "marque deposÐe" trong ®ã
deposÐe cã nghÜa lµ nh·n hiÖu ®· ®−îc ®¨ng ký víi mét ph−êng héi bu«n
b¸n.Thêi kú nµy còng ®· cã sù giao th−¬ng quèc tÕ, bu«n b¸n hµng hãa gi÷a
c¸c quèc gia, ch©u lôc nh− con ®−êng t¬ lôa b¾t ®Çu tõ Hµng Ch©u, Trung
Quèc xuyªn qua c¸c quèc gia nh− M«ng Cæ, Ên §é, Iran… ®Õn Hy L¹p, vïng
§Þa Trung H¶i vµ ®Õn tËn ch©u ¢u… nh−ng giao th−¬ng quèc tÕ vÉn ch−a thùc
sù ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n vµo thÕ kû XVI - XVII d−íi
t¸c ®éng to lín cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ®Æc biÖt vµo nh÷ng n¨m
70, 80 cña thÓ kû XIX, nÒn c«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa ®· cã thÓ s¶n xuÊt
c¸c s¶n phÈm hµng lo¹t, nh÷ng ph¸t minh quan träng trong lÜnh vùc vËn t¶i ®·
lµm më cöa thÞ tr−êng quèc tÕ. Nh÷ng s¶n phÈm míi phôc vô cho cuéc sèng
tiÖn nghi h¬n liªn tiÕp ®−îc ra ®êi vµ s¶n xuÊt hµng lo¹t phôc vô nhu cÇu ngµy
cµng cao cña x· héi. Nh÷ng s¶n phÈm tõ s¶n phÈm gia dông nh−: tõ c©y kim,
sîi chØ ®Õn quÇn ¸o, giµy dÐp råi dông cô gia ®×nh… vµ c¶ nh÷ng s¶n phÈm
8
c«ng nghÖ cao nh− ®å ®iÖn l¹nh, ®iÖn tö… ®−îc s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ ph¹m vi
tiªu thô cña nã kh«ng chØ cßn trong ph¹m vi mét quèc gia hay vïng l·nh thæ
nhÊt ®Þnh nµo mµ ph¸t triÓn më réng trªn toµn thÕ giíi. Nh÷ng c«ng ty xuyªn
quèc gia, nh÷ng tËp ®oµn toµn cÇu ®· t¹o nªn cuéc c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng
vµ ngµy cµng trë nªn gay g¾t. Tªn th−¬ng m¹i lµ tªn gäi ®−îc dïng ®Ó nhËn
biÕt doanh nghiÖp, nã gióp ph©n biÖt chñ thÓ nµy víi chñ thÓ kh¸c trong cïng
mét ngµnh nghÒ, mét lÜnh vùc. §©y còng chÝnh yÕu tè quan träng ®Ó thÓ hiÖn
uy tÝn cña doanh nghiÖp. Do vËy, nhu cÇu vÒ viÖc ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô
th«ng qua c¸c dÊu hiÖu lµ nh·n hiÖu, tªn th−¬ng m¹i, chØ dÉn ®Þa lý kh«ng chØ
®¬n gi¶n lµ viÖc ®¸nh dÊu sù ph©n biÖt gi÷a s¶n phÈm nµy víi s¶n phÈm kh¸c
cïng lo¹i mµ nã trë thµnh c«ng cô ®Ó ®Þnh vÞ trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh
doanh cña doanh nghiÖp. Gi¸ trÞ cña chóng kh«ng chØ ®¬n gi¶n dõng l¹i ë viÖc
lµ c«ng cô ®Ó c¹nh tranh mµ nã trë thµnh tµi s¶n v« gi¸ cña doanh nghiÖp. Nh−
vËy, viÖc sö dông ®éc quyÒn SHCN ®èi víi c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n
phÈm, dÞch vô lµ nh·n hiÖu, tªn th−¬ng m¹i, chØ dÉn ®Þa lý ®· trë thµnh nhu
cÇu sèng cßn.
Trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi ®Æc tÝnh c¬ b¶n lµ c¹nh
tranh, vÊn ®Ò ph©n biÖt c¸c chñ thÓ kinh doanh cã ý nghÜa hÕt søc quan träng.
ViÖc c¸ thÓ hãa chñ thÓ kinh doanh vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña hä lµ mét
trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó lµm c¬ së cho viÖc h×nh thµnh vµ cñng cè
uy tÝn kinh doanh còng nh− më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ.
ViÖt Nam, trong nhiÒu n¨m qua, víi nhiÒu nç lùc LuËt SHTT ®· ra ®êi
®¸nh dÊu mét b−íc ph¸t triÓn trong sù ph¸t triÓn cña ph¸p luËt vÒ së h÷u trÝ
tuÖ. T¹i §iÒu 1 LuËt SHTT 2005 quy ®Þnh: "QuyÒn së h÷u c«ng nghiÖp lµ quyÒn
cña tæ chøc vµ c¸ nh©n ®èi víi s¸ng chÕ, kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp, thiÕt kÕ bè
trÝ m¹ng tÝch hîp b¸n dÉn, nh·n hiÖu, tªn th−¬ng m¹i, chØ dÉn ®Þa lý, bÝ mËt
kinh doanh do m×nh s¸ng t¹o ra hoÆc së h÷u quyÒn chèng c¹nh tranh kh«ng
lµnh m¹nh".
9
Sö dông ph−¬ng ph¸p liÖt kª nh− vËy, còng ®Ó ®Þnh nghÜa vÒ quyÒn së
h÷u c«ng nghiÖp còng lµ ®Ó ph©n biÖt víi quyÒn t¸c gi¶ trong SHTT. Bëi lÏ
còng lµ s¶n phÈm trÝ tuÖ nh−ng nÕu c¸c s¶n phÈm nµy kh«ng liªn quan ®Õn
viÖc t¹o ra cña c¶i, vËt chÊt cho x· héi th× ®−îc b¶o hé b»ng quyÒn t¸c gi¶ cßn
nÕu c¸c s¶n phÈm ®ã g¾n víi s¶n xuÊt kinh doanh, cã kh¶ n¨ng ¸p dông ®Ó t¹o
ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi th× sÏ ®−îc b¶o hé b»ng quyÒn së h÷u c«ng
nghiÖp. ThuËt ng÷ quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp xuÊt ph¸t tõ chç c¸c ®èi t−îng
cña lo¹i h×nh së h÷u nµy lµ tµi s¶n v« h×nh nh−ng l¹i ¸p dông vµo ho¹t ®éng
c«ng nghiÖp hoÆc thñ c«ng nghiÖp ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm vËt chÊt do ®ã cã
gi¸ trÞ kinh tÕ trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh. Ng−êi nµo lµ chñ së h÷u
cña nh÷ng tµi s¶n v« h×nh nµy th× ®−îc khai th¸c lîi Ých kinh tÕ tõ chóng vµ cã
lîi thÕ trong s¶n xuÊt kinh doanh. ChÝnh v× vËy ®Ó ®−îc b¶o hé th× c¸c ®èi
t−îng ®ã ph¶i tháa m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh theo quy ®Þnh cña ph¸p
luËt. Cã nh÷ng ®èi t−îng chØ ®−îc b¶o hé khi ®−îc c¬ quan cã thÈm quyÒn
cÊp v¨n b»ng b¶o hé, nh−ng còng cã nh÷ng ®èi t−îng kh«ng ®−îc b¶o hé
th«ng qua hÖ thèng cÊp v¨n b»ng b¶o hé. Mét trong nh÷ng phÇn kh«ng thÓ
thiÕu trong quy tr×nh cña së h÷u c«ng nghiÖp khi mµ c¸c ®èi t−îng v« h×nh
cña quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp l¹i tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh
t¹o ra s¶n phÈm cho x· héi, lóc ®ã buéc c¸c nhµ kinh doanh ph¶i ®Ó ý ®Õn
nh÷ng nh©n tè nh−: nh·n hiÖu, tªn th−¬ng m¹i, chØ dÉn ®Þa lý… C¸c nh©n tè ®ã
chÝnh lµ c¸c ®èi t−îng, lµ c«ng cô xóc tiÕn kinh doanh, chóng mang gi¸ trÞ
kinh tÕ to lín nh−ng lµ gi¸ trÞ v« h×nh trong s¶n phÈm h÷u h×nh, chóng ta thÊy
chóng cã thÓ kh«ng mang tÝnh s¸ng t¹o cao nh− s¸ng chÕ hay gi¶i ph¸p h÷u Ých,
kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp… nh−ng chóng l¹i lµ sù thÓ hiÖn uy tÝn, chÊt l−îng vµ ph¶i
do cã nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh (vÝ dô ®èi víi chØ dÉn ®Þa lý, ph¶i cã nh÷ng ®iÒu
kiÖn tù nhiªn −u ®·i nhÊt ®Þnh mµ chØ n¬i vïng miÒn ®ã cã, hoÆc vÝ dô ®èi víi
nh·n hiÖu, hay tªn th−¬ng m¹i, cÇn ph¶i cã sù minh chøng vÒ chÊt l−îng, uy
tÝn cña s¶n phÈm, hay cña doanh nghiÖp ®ã) qua mét kho¶ng thêi gian) míi cã
thÓ t¹o nªn ®−îc søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm ®ã trªn thÞ tr−êng.
10
Nh− vËy, cã thÓ thÊy c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch
vô cã vai trß rÊt quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Cô thÓ:
* Vai trß cña c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô ®èi
víi nÒn kinh tÕ:
Nhãm c¸c dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô gåm nh·n
hiÖu, chØ dÉn ®Þa lý, tªn th−¬ng m¹i, theo chóng t«i thùc hiÖn hai chøc n¨ng
kinh tÕ vÜ m« chñ yÕu ®ã lµ (1) gióp ng−êi tiªu dïng quyÕt ®Þnh vÒ sù lùa chän
cña hä ®èi víi s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng; (2) khuyÕn khÝch doanh nghiÖp ®Çu
t− vµo viÖc ph¸t triÓn, cung cÊp hµng hãa, dÞch vô víi chÊt l−îng mµ ng−êi
tiªu dïng mong muèn.
HiÖn nay, khi Nhµ n−íc ta chñ tr−¬ng x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng hãa
nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, tÇm quan träng vÒ kinh
tÕ, v¨n hãa cña quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Sù thay ®æi
nhËn thøc vÒ quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp xuÊt ph¸t tõ chÝnh sù thay ®æi néi t¹i
cña nÒn kinh tÕ.. Nguyªn nh©n kh¸ch quan dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc
së h÷u c«ng nghiÖp trong n−íc chÝnh lµ sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ trªn thÕ giíi
trong suèt mÊy thËp kû qua, thªm vµo ®ã lµ sù gia t¨ng ®¸ng kÓ cña c¸c ho¹t
®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ. Chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy sù tån t¹i cña c¸c c«ng
ty ®a quèc gia, c¸c tËp ®oµn toµn cÇu víi nh÷ng d¶i s¶n phÈm ®a d¹ng tõ s¶n
phÈm tiªu dïng ®Õn nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghÖ cao, nh÷ng c¸i tªn nh−
Unilever cïng nh÷ng nh·n hµng toµn cÇu cña hä nh−: OMO, POND’S… råi
Microsoft, Intel, Samsung, hay General Electric… Sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ
diÔn ra mét c¸ch m¹nh mÏ trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. Sù
s¸ng t¹o nµy lµm thay ®æi tÊt c¶ c¸c lo¹i s¶n phÈm vµ dÞch vô míi. §Ó khuyÕn
khÝch sù s¸ng t¹o cÇn ph¶i b¶o hé SHCN, ®Æc biÖt lµ b¶o hé SHCN ®èi víi c¸c
dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm, dÞch vô.
§èi víi n−íc ta, vÊn ®Ò nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa quan träng trong qu¸
tr×nh ®æi míi ®Êt n−íc còng nh− trong viÖc ®−a nÒn kinh tÕ héi nhËp nÒn kinh
11
tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Chóng ta ®ang xuÊt khÈu m¹nh c¸c mÆt hµng n«ng s¶n,
thùc phÈm chÕ biÕn, giµy dÐp, quÇn ¸o, hµng thñ c«ng mü nghÖ… víi chÊt
l−îng ngµy cµng cao ®¸p øng ®−îc nh÷ng ®ßi hái kh¾t khe cña c¸c thÞ tr−êng
khã tÝnh nh− EU, Mü… Tuy nhiªn, gÇn tíi 90% hµng ViÖt Nam vÉn ph¶i vµo
thÞ tr−êng thÕ giíi th«ng qua trung gian d−íi d¹ng gia c«ng th« hoÆc gia c«ng
cho c¸c th−¬ng hiÖu næi tiÕng thÕ giíi cña n−íc ngoµi [60]. Chóng ta còng ®·
cã nh÷ng bµi häc vÒ viÖc chËm ®¨ng ký nh·n hiÖu trong qu¸ tr×nh héi nhËp
kinh tÕ quèc tÕ, dÉn ®Õn nh÷ng tæn thÊt to lín vÒ kinh tÕ, ®iÓn h×nh nh− vô
tranh chÊp nh·n hiÖu cña Petro Vietnam vµ cµ phª Trung Nguyªn t¹i thÞ
tr−êng Hoa Kú, cña thuèc l¸ Vinataba t¹i thÞ tr−êng ch©u ¸, phång t
