Đề tài Bệnh tiểu đường trên chó tại các quận huyện thành phố Cần Thơ

i CHẤP THUẬN CỦA HỘI ĐỒNG Luận án đính kèm theo đây, với tên đề tài: “Bệnh tiểu đường trên chó tại các quận huyện thành phố Cần Thơ” do Nghiên cứu sinh Trần Thị Thảo thực hiện và báo cáo đã được hội đồng chấm luận án thông qua. Ủy viên Thư ký Phản biện 1 Phản biện 2 Cán bộ hướng dẫn Chủ tịch Hội đồng ii LỜI CẢM TẠ Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Cần Thơ, khoa Sau đại học, ban Chủ nhiệm khoa Nông nghiệp và Sinh học ứng dụng, bộ môn Thú Y, các Quý thầy, cô đã giảng dạy, hướng dẫn, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và thực hiện Luận án. Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn vô cùng sâu sắc đến thầy hướng dẫn PGS.TS. Trần Ngọc Bích đã tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi học tập, nghiên cứu, chăm bồi kiến thức và hoàn thành luận án. Xin cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Hữu Hưng, Thầy Nguyễn Dương Bảo, PGS.TS. Huỳnh Kim Diệu luôn động viên, chia sẽ những tài liệu vô cùng bổ ích cũng như cho tôi những lời khuyên, những kinh nghiệm hết sức quí báu về mặt chuyên môn. Xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành các Quý thầy, cô trong hội đồng chấm Luận án đã đóng góp cho tôi những ý kiến vô cùng quý giá để tôi có thể hoàn thiện hơn bản Luận án của mình. Xin chân thành cám ơn đến Ban lãnh đạo cũng như nhân viên của các phòng mạch thú y và các hộ dân nuôi chó tại thành phố Cần Thơ đã hợp tác, tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện Luận án. Xin gởi lời cám ơn chân thành đến các bạn bè, đồng nghiệp của tôi đang công tác tại bộ môn Thú Y, cũng như bệnh xá Thú Y, trường Đại học Cần thơ đã động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành Luận án. Tôi xin dành tất cả sự yêu thương và lời cám ơn tới gia đình, người thân yêu của tôi đã luôn ủng hộ, chia sẻ những buồn vui trong cuộc sống để tôi có thể an tâm và có thêm nghị lực hoàn thành Luận án. Xin chân thành cám ơn! Tác giả luận án Trần Thị Thảo iii TÓM TẮT Đề tài “Bệnh tiểu đường trên chó tại các quận huyện thành phố Cần Thơ” được thực hiện từ tháng 10/2013 đến tháng 3/2017 tại thành phố Cần Thơ với mục tiêu chung là xác lập ngưỡng bình thường của nồng độ glucose, HbA1c (glycohemoglobin) và insulin trong máu chó, xác định tần suất lưu hành, đánh giá mức độ biến chứng và đánh giá hiệu quả kiểm soát đường huyết bệnh tiểu đường trên đàn chó được nuôi dưỡng tại Thành phố Cần Thơ. Xác định hàm lượng đường huyết, glycohemoglobin và insulin trên 480 con chó khỏe mạnh được nuôi dưỡng tại thành phố Cần Thơ để thiết lập ngưỡng bình thường của các chỉ số này. Phân tích Nồng độ HbA1c và hoạt lực insulin trên 20 chó tiểu đường tiền lâm sàng và 20 chó tiểu đường lâm sàng để thiết lập ngưỡng HbA1c trên chó tiểu đường. Kết quả nghiên cứu cho thấy, giá trị trung bình của glucose trong máu ngoại vi là 84,29 mg/dL với khoảng đối chiếu 62-108 mg/dL. Giá trị trung bình hàm lượng glucose trong huyết thanh 95,85 mg/dL với khoảng đối chiếu 70-121 mg/dL. Giá trị trung bình của HbA1c trên chó khỏe là 4,36 % và khoảng đối chiếu 2,7-6%. Giá trị trung bình của hoạt lực insulin trên chó khỏe mạnh là 12,56 µIU/mL và khoảng đối chiếu là 5-20 µIU/mL. Giá trị trung bình của hàm lượng glucose, của nồng độ HbA1c và hoạt lực insulin trên chó khỏe không phụ thuộc vào nhóm trọng lượng, nhóm giống, giới tính và nhóm tuổi với P>0,05. Giá trị trung bình HbA1c trên chó tiểu đường tiền lâm sàng là 5,36%, dao động trong khoảng 5,2-6,3%; trên chó tiểu đường lâm sàng có giá trị trung bình là 7,15%, dao động trong khoảng 6,4-10%; Nồng độ HbA1c khác nhau rất có ý nghĩa thống kê (P<0,01) giữa nhóm chó khỏe mạnh, nhóm chó tiểu đường tiền lâm sàng và nhóm chó tiểu đường lâm sàng. HbA1c ≥6,4% là ngưỡng xác định chó mắc bệnh tiểu đường. Điều tra 5.520 chó được nuôi dưỡng tại thành phố Cần Thơ (TPCT). Trong đó, 2.070 con chó được điều tra tại hộ dân nuôi chó và 3.450 con chó được chủ mang đến khám và chữa trị tại 4 phòng mạch Thú y trên địa bàn TPCT. Kết quả cho thấy, chó được nuôi dưỡng tại TPCT mắc bệnh tiểu đường với tỷ lệ là 5,54%. Bệnh tiểu đường trên chó phụ thuộc hoàn toàn vào nhóm giống, nhóm tuổi, nhóm trọng lượng, giới tính, phương thức nuôi, và thể trạng cơ thể. Nhóm giống chó ngoại, giới tính cái mắc tiểu đường cao lần lượt 6,47%; 6,63%. Chó >7 năm tuổi, nhóm chó nhỏ vóc (TL<9kg), chó nuôi nhốt, chó béo phì mắc bệnh tiểu đường cao nhất với tỷ lệ lần lượt là 11,64%; 6,49%; 7,97%; 7,54%. Chó tiểu đường tiền lâm sàng với tỷ lệ 70,92% cao hơn chó tiểu đường lâm sàng (6,16%). Chó tiểu đường thiếu insulin chiếm tỷ lệ 58,43%, cao hơn chó tiểu đường kháng insulin (41,57%). Tất cả 89 chó tiểu đường thiếu insulin và tiểu đường kháng insulin được chỉ định đo huyết áp iv bằng máy đo huyết áp cơ (Sakura - Nhật Bản); soi đáy mắt bằng đèn soi đáy mắt Riester – Đức; Xét nghiệm sinh lý, sinh hóa nước tiểu bằng giấy thử URS10 (Tập đoàn ACON Laboratories Inc, Mỹ), soi tươi cặn nước tiểu; Xét nghiệm sinh lý sinh hóa máu để theo dõi những chỉ tiêu liên quan đến chức năng thận và chức năng gan. Kết quả cho thấy, chó tiểu đường thiếu insulin và kháng insulin xuất hiện biến chứng tăng huyết áp với tỷ lệ 40,45%, đục thủy tinh thể 44,94%, nhiễm keton 38,20%, bệnh thận 35,96%, bệnh gan 42,7%. Phần lớn chó tiểu đường bị thận có urê, creatinine cao trong máu, trong nước tiểu của của chúng xuất hiện hồng cầu, bạch cầu, tế bào biểu mô, trụ hạt và trụ sáp. Gần như 100% chó tiểu đường bị bệnh gan có hoạt lực AST và ALT cao trong máu. Trong tổng số 60 chó tiểu đường tiền lâm sàng được chia làm 2 nhóm, mỗi nhóm 30 con. Nhóm 1 cho uống Metformin 500mg với liều khởi điểm là 5mg/kgP, nhóm 2 cho uống Diamicron 30mg (Gliclazide) với liều khởi điểm 3mg/1kgP. Tổng số 20 con chó tiểu đường lâm sàng được tiêm insulin (Mixtard 30) với liều khởi điểm 0,3 UI/kgP, 2 lần/ngày mỗi lần cách nhau 6-8 giờ. Theo dõi triệu chứng lâm sàng và kiểm tra đường huyết mỗi ngày để có thể kịp thời hiệu chỉnh liều thuốc sử dụng trên từng cá thể. Thời gian theo dõi điều trị là 90 ngày. Kết quả thể hiện, trong 20 trường hợp điều trị bằng insulin có 65% kiểm soát ĐH tốt, 25% ĐH tạm ổn, 10% kiểm soát ĐH kém. Trên chó điều trị bằng Metformin 500mg có 83,33% kiểm soát ĐH tốt, 16,66% đường huyết tạm ổn. Trên chó điều trị bằng Diamicron có 90% kiểm soát tốt, 10% đường huyết tạm ổn. Từ khóa: Chó tiểu đường, HbA1c, Insulin, Thành phố Cần Thơ v ABSTRACT A study “Canine diabetes in Can Tho city” was carried out from 10/2013 to 3/2017 in Can Tho city.The goal of study were setting the normal threshold of Glucose, glycohemoglobin (HbA1c) and insulin in dogs blood, determine endemicity, evaluate complication levels, and evaluate efficacy of treatment regime against diabetes in dogs were surveyed in Can Tho city. The section of this study was to determine levels of blood glucose, glycohemoglobin and insulin on 480 healthy dogs in Can Tho city to set the normal threshold of index. The analysis was conducted to measure the level of HbA1c and insulin in 20 preclinical diabetes and 20 clinical one to set the threshold of HbA1c in diabetes dogs. The results showed that the capillary blood glucose concentration was in the range of 62-108 mg/dL with an average of 84.29 mg/dL. The mean serum glucose concentration was 95.85 mg/dL with the range of 70-121 mg/dL. The mean HbA1c value on healthy dogs was 4.36% and the range were 2.7-6%. The mean of insulin activity in healthy dogs was 12.56 μIU/mL and the range of insulin was 5-20 μI/mL. Mean values of glucose, HbA1c and insulin activity in healthy dogs were independent of sex, age, breed and bodyweight groups (P>0.05). Average level of HbA1c in preclincal diabetes was 5.36% (5.2 – 6.3%); in clinical one 7.15% (6.4 – 10%). There was a significant difference in HbA1c in diabetic dogs and healthy dogs (P<0.01). Threshold of HbA1c in diabetic dogs was HbA1c ≥6.4%. A survey on 5,520 dogs in Can Tho city was carried out in this study. A total of 2,070 and 3,450 dogs were surveyed at household and at 4 Veterinary Clinics in Can Tho city. The results showed that prevalence of diabetes in dogs was 5.54% in Can Tho city. Diabetes in dogs was dependent of sex, age, breed, bodyweight, feed method and body condition groups. Exotic group dogs and Female dogs exhibited were high diabetic ratio 6.47% and 6.63%, respectively. Dogs with age >7-year-old , small dogs (weight <9), captive dogs and obesity of dogs were the highest diabetic ratio such as 11.64%; 6.49%; 7.97% and 7.54%, respectively. Ratio of preclinical diabetic dogs (70.92%) was higher clinical one (29.08%). Insulin deficiency diabetes (IDD) in dogs (58.43%) was higher Insulin resistance diabetes (IRD) (41.57%). A total of 89 diabetic dogs that IDD and IRD was designated for measuring blood pressure (Sakura, Japan); retinopathy examination by laryngoscope (Riester, Germany); testing biophysical and biochemical parameters by URS10 kit (ACON Laboratories Inc, USA); tested sediment of urine; biophysical and biochemical parameters in blood for evaluating physical function of liver and kidneys. The results indicated that diabetic dogs vi that IDD and IRD appeared 40.45% hypertension; 44.94% cataract; 38.20% ketosis; 35.96% renal disease and 42.7% hepatitis. Most of the in the renal disease in diabetic dogs showed urea, high creatinine in blood. 100% hepatitic dogs showed a higher level of AST and ALT enzyme in the blood. Total of 60 preclinical diabetic dogs were divided into two groups for treatment. In Group 1, 30 dogs were orally administered Metformin 500mg with an initial dose of 5mg/kgP; in Group 2, 30 dogs were treated with Diamicron 30mg (Gliclazide) with an initial dose of 3mg/1kgP. Total of 20 clinical diabetic dogs were injected Mixtard 30 twice per day with 6-8 hour interval with an initial dose of 0.3 UI/kgP. Treated dogs were daily monitored for their clinical signs and blood sugar in order to provide appropriate treatment modification. Treatment regime lasted for 90 days. The results indicated that 20 cases treated with insulin showed that 65% for good outcome and 25% moderate outcome and 10% bad outcome. The cases treated with 500mg Metformin, efficacy was 83.3%, 16.6% for good outcome and moderate outcome, respectively. With dogs treated with Diamicron, efficacy was 90% with good outcome and 10% of the moderate outcome, respectively. Keyword: Diabetic dogs, HbA1c, Insulin, Cantho city. vii TRANG CAM KẾT KẾT QUẢ Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Cán bộ hướng dẫn Tác giả luận án PGs.Ts. Trần Ngọc Bích Trần Thị Thảo viii MỤC LỤC MỤC TRANG CHẤP THUẬN CỦA HỘI ĐỒNG ............................................................................... i LỜI CẢM TẠ............................................................................................................... ii TÓM TẮT ................................................................................................................... iii ABSTRACT ................................................................................................................. v TRANG CAM KẾT KẾT QUẢ................................................................................. vii MỤC LỤC................................................................................................................. viii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................... xvi Chương 1: GIỚI THIỆU .............................................................................................. 1 Chương 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .......................................................................... 3 2.1 Khái niệm bệnh tiểu đường .................................................................................... 3 2.2 Lịch sử bệnh tiểu đường trên chó ........................................................................... 3 2.3 Sinh lý bệnh tiểu đường ......................................................................................... 4 2.3.1 Sự hấp thu và chuyển hóa glucose ...................................................................... 4 2.3.2 Sinh lý tụy nội tiết ............................................................................................... 5 2.3.3 Tác dụng của insulin ........................................................................................... 9 2.3.4 Rối loạn tiết insulin ........................................................................................... 11 2.4 Dịch tễ bệnh tiểu đường trên chó ......................................................................... 11 2.5 Chẩn đoán bệnh tiểu đường trên chó ................................................................... 13 2.5.1 Dấu hiệu lâm sàng ............................................................................................. 13 2.5.2 Xét nghiệm ........................................................................................................ 14 2.6 Phân loại bệnh tiểu đường trên chó ...................................................................... 18 2.6.1. Tiểu đường thiếu insulin (Insulin deficiency diabetes - IDD) ......................... 18 2.6.1.1. Khái niệm ...................................................................................................... 18 2.6.1.3. Cơ chế ........................................................................................................... 19 2.6.2 Tiểu đường kháng insulin (Insulin resistance diabetes-IRD)............................ 20 2.6.2.1. Khái niệm ...................................................................................................... 20 2.6.2.3. Cơ chế ........................................................................................................... 22 2.7 Những biến chứng của tiểu đường trên chó ......................................................... 24 ix 2.7.1 Nhiễm keton ...................................................................................................... 24 2.7.2 Đục thủy tinh thể ............................................................................................... 27 2.7.3 Bệnh lý thận tiểu đường .................................................................................... 28 2.8 Thuốc điều trị ....................................................................................................... 28 2.8.1 Thuốc uống ....................................................................................................... 29 2.9 Tiên lượng ............................................................................................................ 32 2.10 Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước ........................................................ 32 2.10.2 Tình hình nghiên cứu ngoài nước .................................................................. 33 2.10.2.1 Đánh giá chức năng tế bào β ........................................................................ 33 2.10.2.2 Mô bệnh học ................................................................................................. 33 2.10.2.3 Dấu hiệu miễn dịch ...................................................................................... 34 2.10.2.4 Gen di truyền ................................................................................................ 34 2.10.2.5 Điều trị ......................................................................................................... 35 Chương 3: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................ 37 3.1.1 Thời gian ........................................................................................................... 38 3.1.2 Địa điểm ............................................................................................................ 38 3.2 Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................... 38 3.2.1 Giống chó .......................................................................................................... 38 3.2.2 Nhóm tuổi ......................................................................................................... 39 3.2.3 Nhóm trọng lượng cơ thể .................................................................................. 39 2.2.4 Cách chọn chó khảo sát ..................................................................................... 40 3.3 Vật liệu thí nghiệm ............................................................................................... 41 3.4 Nội dung khảo sát ................................................................................................ 41 3.4.1 Nội dung 1 ......................................................................................................... 41 3.4.2 Nội dung 2 ......................................................................................................... 43 3.4.3 Nội dung 3 ......................................................................................................... 48 3.5 Phân tích thống kê ................................................................................................ 58 Chương 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ................................................................. 59 4.1 Xác định hằng số sinh hóa glucose, glycohemoglobin (HbA1c) và insulin trong máu chó khỏe ......................................................................................................... 59 x 4.1.1 Giá trị trung bình chung của hằng số sinh hóa glucose, glycohemoglobin (HbA1c) và insulin trên chó khỏe ......................................................................... 59 4.1.2 Giá trị trung bình chung của hằng số sinh hóa glucose, insulin và HbA1c trên chó khỏe theo nhóm giống .................................................................................... 60 4.1.3 Giá trị trung bình chung của hằng số sinh hóa glucose, glycohemoglobin (HbA1c) và insulin trên chó khỏe theo giới tính ................................................... 61 4.1.4 Giá trị trung bình chung của hằng số sinh hóa glucose glycohemoglobin (HbA1c) và insulin trên chó khỏe theo tuổi .......................................................... 62 4.1.5 Giá trị trung bình của glucose, HbA1c và insulin trên chó khỏe theo nhóm trọng lượng ............................................................................................................ 64 4.1.6 Xác định giá trị sinh hóa glycohemoglobin (HbA1c) và insulin trong máu chó tiểu đường .............................................................................................................. 65 4.1.7 So sánh giá trị trung bình của glycohemoglobin (HbA1c) trên chó khỏe và chó tiểu đường .............................................................................................................. 68 4.2 Tình hình bệnh tiểu đường trên chó được nuôi dưỡng ở thành phố Cần Thơ (TPCT) ................................................................................................................... 70 4.2.1 Tình hình bệnh tiểu đường trên chó qua phương cách điều tra ngẫu nhiên tại hộ dân ở 9 quận huyên của TPCT .............................................................................. 71 4.2.2 Tình hình bệnh tiểu đường trên chó qua điều tra ngẫu nhiên tạ