Đề tài Dịch Murakami- Thảo luận bàn tròn qua điện thư - Philip Gabriel, Gary Fisketjon, Jay Rubin

Philip Gabriel, Gary Fisketjon, Jay Rubin Dịch Murakami: thảo luận bàn tròn qua điện thư Trịnh Lữ dịch Nhiều người đang bàn thảo về việc dịch sách, và có đề nghị tôi tham gia ý kiến. Không có tư cách hoặc điều kiện để bàn đến những vấn đề lớn như “chấn hưng dịch thuật nước nhà”; cũng không có khả năng tranh luận những vấn đề lí thuyết, tôi thường chỉ biết nói đến chuyện bản thân khi dịch thì vẫn hay để ý đến cái gì là chính mà thôi, mà đều là theo cảm tính cả. Tình cờ thế nào, tôi vừa lục lại được một tài liệu riêng đã có từ bốn năm năm nay trong một cái ổ cứng (hard drive) cũ, thấy có nhiều điều rất bổ ích về việc dịch, biên tập và xuất bản sách văn học, bèn đem dịch ra quốc ngữ để giới thiệu, mong góp được đôi lời với cuộc bàn thảo sôi nổi hiện nay. Tài liệu này nói chuyện gì và nó có ích ra sao trong câu chuyện xuất bản sách dịch ở ta hiện nay thì tự bạn đọc sẽ thấy trong bản dịch đầy đủ dưới đây, không cần tôi phải giải thích gì thêm. Chỉ có chi tiết nào hay hay và có thể gợi mở để bạn đọc tìm hiểu thêm thì tôi có chú thích ngắn gọn ngay trong ngoặc và có đề là của người dịch – ND. Đây là lời nói tự nhiên qua lại bằng điện thư của những người trong cuộc – Philip Gabriel, dịch giả của Murakami, Giáo sư về văn học Nhật tại Đại học Arizona, Tucson; Jay Rubin, dịch giả của Murakami, Giáo sư về văn học Nhật tại Đại học Harvard; Gary Fisketjon, biên tập viên của Nhà xuất bản Alfred A. Knopf - chứ không phải một bài diễn văn, thành thử đọc thấy rất thú vị, và vỡ nhẽ được nhiều điều bất ngờ. Mong rằng bạn đọc cũng sẽ thấy như vậy. Trịnh Lữ Hà Nội, giữa tháng 12 năm 2005 Philip Gabriel gửi Gary Fisketjon và Jay Rubin (Thứ Hai, 18.12.2000, lúc 5 giờ 28 phút chiều) Tôi là Philip Gabriel – Phó Giáo sư dạy môn văn học Nhật Bản tại Đại học Arizona ở thành phố Tucson (bên Mỹ - ND). Tôi nghiên cứu về văn học hậu chiến, đặc biệt là các tác phẩm của Toshio Shimao, và đã viết một cuốn sách nhan đề Những người vợ điên và những giấc mơ hải đảo: Toshio Shimao và mảng văn học bên lề của Nhật Bản. Tôi cũng là đồng biên tập của một tuyển các bài viết về văn học Nhật Bản đương đại nhan đề Oe và những chân trời mới sau ông. Về dịch thuật, tôi đã dịch một tiểu thuyết của Masahiko Shimada, một của Senji Kuroi (sắp xuất bản), hai tiểu thuyết của Haruki Murakami (và nửa tác phẩm phi-hư cấu Dưới ngầm của ông), và bốn truyện ngắn của Murakami. Đó là chỉ kể đến những gì đã được xuất bản. Tôi cũng vừa gửi bản dịch một truyện ngắn nữa của Murakami để xem có xuất bản được không, và hiện đang dịch một tiểu thuyết mới nhất của Kenzaburo Oe. Tuần này tôi còn ở Tucson, nhưng 27 tháng 12 này thì sẽ lại sang Nhật Bản. Lần đầu tiên tôi biết đến các tiểu thuyết của Murakami là vào năm 1986, lúc đang chuẩn bị trở lại trường cao học. Hồi ấy tôi sống ở Nagasaki và có tích cực tham gia một nhóm nghiên cứu dịch thuật gồm hầu hết là các giáo sư văn học người Nhật giảng dạy cả văn học Anh ngữ lẫn văn học Nhật. Ngay trước khi trở về Mỹ, một trong những giáo sư ấy và tôi có cùng nhau vào một hiệu sách. Tôi nhờ ông giới thiệu độ bốn năm tác giả mà ông cho là đáng nghiên cứu. Hôm đó thành ra một ngày đáng ghi nhớ, vì trong số bốn tác giả mà ông giới thiệu thì có ba người mà sau này tôi đã rất chú tâm nghiên cứu hoặc dịch các tác phẩm của họ. Đó là Shimao, Kuroi và Murakami. Chẳng mấy chốc tôi đã đọc hết các truyện ngắn của Murakami, lúc bấy giờ in thành hai tuyển tập, và thực sự bàng hoàng vì chúng. Tôi mê cái chất nhẹ nhàng của ông, tính hài hước, cái lối nhìn đời lạ lùng của ông, cũng như cái dư vị hoài cổ thường có ở các truyện đầu tay ấy của ông. Về đến trường cao học (ở đại học Cornell), tôi viết một luận văn về một trong những truyện ngắn ấy, và dịch nó ra tiếng Anh để kèm theo làm phần phụ lục. Trước đấy tôi cũng đã dịch cái này cái kia một ít rồi, nhưng lần ấy thì thấy thích thú cái việc khó nhọc ấy lắm, và cứ thế dịch tiếp ba bốn truyện nữa của Murakami, chỉ cho riêng mình mà thôi. Ông chủ bút tờ ZYZZYVA, một tạp chí văn học xuất bản ở Berkeley bên California, không hiểu sao lại biết là tôi đã dịch một ít truyện ngắn của Murakami, có nhắn tôi gửi cho ông một truyện. Đó là truyện “Thông cáo Kangaroo”, được đăng vào số Thu năm 1988, và tôi tin rằng đó là truyện ngắn đầu tiên của Murakami được xuất bản ở Hoa Kỳ. Lần đó người ta có liên lạc với đại diện của Murakami ở Tokyo, và cuối cùng thì toàn bộ các bản dịch của tôi cũng đến tay bà, và đến tay tác giả. Năm 1989, tôi được học bổng Fulbright sang Tokyo làm luận văn tốt nghiệp tiến sĩ, và đã gặp Murakami ở đó. Tôi đã hy vọng sẽ dịch một tuyển truyện ngắn của ông, nhưng ông nói việc đó đã có người khác làm rồi. Sau đó thì vừa bận dịch một tiểu thuyết của Masahiko Shimada, vừa mải lo tìm một chân dạy học ổn định ở Mỹ, tôi đã không dịch thêm gì của Murakami mãi cho đến khi tờ The New Yorker liên lạc với tôi vào năm 1992 để in bản dịch truyện “Vựa lúa bốc cháy” của tôi. Sau đó, tạp chí này đăng thêm hai bản dịch nữa của tôi (số cuối là số ra ngày 4 tháng 12 năm 2000), và tôi cũng may mắn được phép dịch hai tiểu thuyết là Phía nam biên giới, Phía tây mặt trời và Cục cưng Sputnik, và cả tác phẩm phi-hư cấu Nơi chốn đã hứa hẹn, sau này trở thành phần Hai của cuốn Dưới ngầm. Nhân thể tôi cũng xin nói rằng trước khi ổn định cuộc sống ở Tucson, đã có một thời gian ngắn tôi là đồng nghiệp cấp dưới của Jay Rubin tại Đại học Washington. Tôi còn nhớ ít nhất là một lần ở văn phòng ông, chúng tôi đã chia sẻ mối quan tâm chung về Murakami, và tôi mong rằng cuộc đối thoại điện thư này sẽ tiếp nối câu chuyện ấy sau nhiều năm cách quãng. Tất nhiên, giây phút hạnh phúc nhất khi dịch một tác phẩm của Murakami là lúc vừa dịch song và ta có thể nhìn lại toàn bộ công việc đã làm ròng rã trong nhiều tháng trời. Khi dịch một cuốn tiểu thuyết, tôi thường cố làm được 4 trang mỗi ngày. So sánh một cách không được đặc sắc cho lắm thì việc ấy giống như việc trèo núi – nếu nhìn lên, ta có thể chóng mặt và bỏ cuộc, nhưng nếu cứ cố gắng, từng bước, từng bước một, thì sẽ có ngày ta thấy mình đứng trên đỉnh núi. (Kiệt sức và hụt hơi, nhưng mừng rỡ vô cùng.) Sau đó đến đoạn lại phải quay xuống chính những dốc núi ấy mà trong quá trình dịch gọi là việc chỉnh sửa toàn bộ – đúng là việc lần trở lại những bước ta đã đi qua. Tôi luôn nhớ lời của Raymond Carver nói rằng trong việc viết văn ông thích nhất cái quá trình chỉnh sửa cẩn thận và chậm rãi một bản thảo vừa kết thúc. Tức là việc trau đi chuốt lại. Quả thực tôi cũng rất thích quá trình này, và để rất nhiều thời gian chữa đi chữa lại bản dịch như một văn bản Anh ngữ trước khi lại đối chiếu nó với bản gốc. Có một chuyện thế này: khi tôi dịch cuốn Cục cưng Sputnik, đến chương 5 thì gặp một đoạn trích ngắn từ bài thơ Eugene Onegin của Pushkin. Trong những trường hợp như thế – tức là những đoạn trích bằng tiếng Nhật dịch từ những ngôn ngữ khác – tất nhiên là cần phải tìm đến bản gốc, và khi chúng không phải là tiếng Anh thì tôi đều cố tìm một bản dịch nào đó đã được nhiều người chấp nhận. Lúc ấy tôi mới biết rằng Eugene Onegin là một tác phẩm thơ dài hết cả một tập sách, và đã tưởng mình phải ngồi giờ này qua giờ khác may ra mới tìm thấy mấy dòng được trích dẫn kia. May sao, mấy dòng ấy ở ngay phần đầu cuốn sách. Điều thú vị là tôi đã tìm thấy bốn bản dịch khác nhau của tác phẩm này, và không bản nào dịch giống bản nào: Bản 1: He had no itch to dig for glories/Deep in the dust that time has laid. Bản 2: He lacked the slightest predilection/ for raking up historic dust. Bản 3: He lack the yen to go out poking/Into the dusty lives of yore... Bản 4: He had no urge to rummage/In the chronological dust. Tôi chép cả bốn đoạn ấy vào sổ tay, và cuối cùng quyết định dùng đoạn số 1 cho bản dịch Cục cưng Sputnik của mình. Nhìn cả bốn đoạn dịch ấy chép cạnh nhau đã đem lại cho tôi một tỉnh ngộ nho nhỏ. Về đến nhà, tôi ghim chúng lên cái bảng ghi nhớ – bây giờ chúng vẫn còn ở đó – để tự nhắc nhở về một chân lí giản dị là chỉ với một câu thôi, chúng ta cũng có thể có rất nhiều cách dịch. Việc đọc và dịch một tiểu thuyết phụ thuộc rất nhiều vào việc nghe ra được cái “giọng” của tác phẩm ấy. Dịch những loại văn như của Murakami thì việc tái tạo được cái “giọng” của tác phẩm là cái mà ta phải cố làm cho được. Người ta hỏi tôi dịch Murakami thì khó nhất là gì, và có lẽ câu trả lời của tôi là: phải tìm ra, và tái tạo trung thành được cái “giọng” của tác giả mà ta nghe thấy rõ ràng trong đầu trong khi đọc nguyên tác. Tôi xin có một câu hỏi với các bạn tham gia cuộc thảo luận bàn tròn này: các bạn có phát hiện được một chuyển biến gì không, theo thời gian, trong phong cách, giọng điệu, và từ vựng của Murakami? Về mặt “chủ đề” thì tôi cảm thấy hiện nay ông có vẻ ngày càng nghiêm cẩn hơn, và đang tự hỏi không biết các bạn có thấy điều này bộc lộ qua lối viết của ông hay không. Và một câu hỏi nữa là: theo ý các bạn thì tại sao Murakami lại trở thành một văn sĩ Nhật Bản đột biến lừng lẫy ở phương Tây như vậy (không kể trường hợp của Banana Yoshimoto)? Xin cảm ơn. Phil Jay Rubin gửi Gary Fisketjon và Philip Gabriel (20.12.2005, lúc 5 giờ 23 phút sáng) Tuần này tôi đang viết cho hai bạn từ Kyoto, Nhật Bản. Tôi đã ở đây từ tháng 6 đến giờ, tham gia một nghiên cứu chung về kịch Nō, một hình thức sân khấu đã tồn tại ở Nhật từ thời trung cổ. Bình thường tôi vẫn sống ở Cambridge, Massachusetts, và dạy về văn học Nhật ở đại học Harvard. Từ thời còn ở cao học trong những năm 60 tôi đã tranh thủ nghiên cứu kịch Nō, nhưng năm nay thì được dành hết thời gian cho việc này. Hầu hết các nghiên cứu của tôi là về các nhà văn đã nổi lên trong giai đoạn đầu thế kỷ 20, và tôi rất ít quan tâm đến văn học đương đại Nhật Bản. Không biết tại sao, mỗi khi đọc thử bất kì một tác phẩm đương đại nào tôi cũng thấy nó mỏng mảnh và non nớt so với văn chương thời kỳ Meiji (1868-1912 , ta vẫn gọi là thời Minh Trị - ND) như của đại văn hào Soseki Natsume chẳng hạn. Thế rồi, vào năm 1989, tôi đọc Haruki Murakami. Trước đó tôi chỉ hơi biết đến ông ta, như một kiểu văn sĩ thời thượng vẫn có hàng đống sách chất đầy các quầy ở mặt tiền các hiệu sách, và vẫn chưa có đủ can đảm đọc những cái chắc hẳn chỉ là những ba láp ngốc nghếch về bọn thiếu niên uống rượu say và rủ nhau nhẩy lên giường. Mấy tháng trước khi cuốn Cuộc rượt cừu hoang dại được ấn hành bằng tiếng Anh, một nhà xuất bản Mỹ đề nghị tôi đọc một tiểu thuyết của Murakami để xem nó có đáng dịch không. Họ đã đang đánh giá một bản dịch rồi, nhưng muốn có một ý kiến về nguyên tác. Cuốn tiểu thuyết ấy sau này được dịch là Mảnh đất thần tiên Luộc chín và Tận cùng của Thế giới, và nó đã cuốn ào tôi đi như một trận cuồng phong, đến nỗi trong suốt mười năm qua tôi chẳng tập trung vào được việc gì khác ngoài Murakami. Tôi nói với nhà xuất bản ấy rằng họ nên làm cuốn ấy với bất kì giá nào, và rằng nếu họ không hài lòng về bản dịch mà họ đang xem xét thì họ nên để tôi dịch lại. Nhưng họ phớt lờ cả hai ý kiến ấy của tôi, và thế là mấy năm sau đó nhà xuất bản Kodansha mới cho ra được cuốn tiểu thuyết ấy, do Alfred Birnbaum dịch. Sau nhiều năm tập trung vào văn chương hiện thực lặng lẽ và xám ngắt của Nhật Bản, tôi không thể tin lại có một nhà văn Nhật mạnh bạo và có trí tưởng tượng hoang dại đến như Murakami. Tôi vẫn còn nhìn thấy những giấc mơ sặc sỡ sắc mầu lan tỏa vào không trung từ những bộ xương sọ loài ngựa một sừng ở gần đoạn cuối của cuốn sách mỗi khi tôi nhớ lại lần đầu tiên đọc Mảnh đất thần tiên Luộc chín, và vẫn còn nhớ cảm giác nuối tiếc khi đã đọc hết trang cuối cùng và chợt nhận ra rằng mình không thể sống trong thế giới của Murakami lâu hơn nữa. Kể từ thời sinh viên còn mê mẩn Dostoievsky, chưa có nhà văn nào khiến tôi có phản ứng mãnh liệt như thế. Tôi kiếm tất cả những gì Murakami đã viết và bắt đầu chỉ đọc văn ông mà thôi. Tôi đặc biệt thích các truyện ngắn của ông. Tìm được địa chỉ của ông trong thư viện, tôi viết cho ông, nói rằng tôi muốn dịch khoảng nửa tá truyện ngắn của ông. Đại diện lúc ấy của ông hồi âm, nói tôi cứ dịch đi. Tôi bèn gửi cho bà một truyện mà tôi thích nhất: “Tấn công hiệu bánh lần thứ hai”, và liền sau đó chính Murakami gọi dây nói cho tôi, hỏi tôi có chịu cho bản dịch ấy được đăng trên tạp chí Playboy hay không. Vẫn chỉ quen xuất bản các bài khảo cứu của mình cho độ mươi mười hai người đọc, tôi vui mừng chộp ngay lấy cơ hội ấy, mặc kệ những lăn tăn có thể có trong đầu mình về “triết lý” của tờ Playboy. Tôi mê tơi thấy mình có bài được đăng trên một ấn phẩm mà ngoài bìa có hình cả một đội áo tắm hai mảnh của Thụy Điển! Minh họa cho truyện dịch đầu tiên ấy của tôi cũng là một tuyệt tác – một bức vẽ theo phong cách ukiyoe (tranh khắc gỗ truyền thống của Nhật Bản – ND) cảnh nhà hàng McDonald bị cướp. Tờ The New Yorker cũng nhận đăng bản dịch truyện “Con voi biến mất” của tôi cùng thời gian ấy. Sau đó ít hôm thì Murakami làm tôi ngỡ ngàng khi ông gọi dây nói cho tôi từ Princeton. Có lẽ tôi là giáo sư văn học Nhật duy nhất ở Mỹ đã không biết là ông đang ở đó. Ông nói sẽ tham gia cuộc chạy đường dài Boston 1991 vào tháng Tư, và thế là ngay hôm sau cuộc chạy ấy chúng tôi đã gặp nhau tại Cambridge, khi ông đến dự buổi lên lớp của Howard Hibbett về bản dịch truyện “Tấn công hiệu bánh” của tôi, lúc ấy vẫn chưa xuất bản. Sau này chúng tôi thành hàng xóm của nhau ở Cambridge và gặp nhau rất nhiều. Tôi đã làm ông phát điên một vài lần khi đòi ông phải giải thích một số đoạn quá cô đọng hoặc chỉ cho ông thấy những chỗ không nhất quán mà các biên tập viên người Nhật của ông đã bỏ sót. Vì Alfred có vẻ là người có toàn quyền dịch các tiểu thuyết của Murakami (bản dịch cuốn Rượt cừu rất sống động của ông có tác động lớn khiến Murakami được biết đến ở Hoa Kỳ), tôi được Murakami cho phép dịch những truyện nào mà Alfred không quan tâm đến. Đối với tôi, đó lại là những truyện hay nhất, và Alfred đã nhỡ đò trong việc này. Những truyện anh ấy thích thì tôi lại không thích. Hầu như không bao giờ chúng tôi đề nghị dịch cùng một truyện cả. Thật lạ lùng. Khi Gary Fisketjon ở nhà xuất bản Knopf nhận trách nhiệm tổ chức bản thảo cho một tuyển tập truyện ngắn, anh ấy đọc những truyện mà Alfred và tôi đã riêng biệt gửi đến, rồi lựa chọn chúng hoàn toàn theo thị hiếu riêng của mình. Lạ hơn nữa là những người viết điểm sách cũng hầu như luôn luôn chỉ nhắc đến toàn những truyện tôi dịch, hoặc toàn những truyện Alfred dịch, chứ không bao giờ nhắc đến cả hai người dịch. Rõ ràng là đã có một thứ linh tính lạ lùng nào đó xui khiến Gary trong khi anh tuyển chọn và kết hợp cả thị hiếu của Alfred và của tôi, rồi khi tham khảo ý kiến người đọc cũng lại thấy thị hiếu nào cũng có người ưa thích cả. Nhân chuyện này tôi nghĩ đến câu hỏi của Phil. Chắc chắn là cái chất nhẩy nhót uốn éo trong các tác phẩm ban đầu của Murakami đã không còn nữa khi ông viết Mảnh đất thần tiên Luộc chín. Có lẽ nếu lúc đầu mà tôi đọc những sách khác của ông, kể cả cuốn Rừng Nauy (tôi chỉ mới hiểu được câu chuyện này ở mức rất sơ lược), thì tôi đã không thích ông đến thế. Sở dĩ tôi đã có thể thích hầu như tất cả sách của ông là bởi vì biết rằng ông là tác giả của Mảnh đất thần tiên Luộc chín – một cuộc chu du tinh thần ngoạn mục mà âm hưởng của nó ta có thể nghe thấy trong tất cả những tác phẩm khác của ông. Tôi vừa dịch xong tập truyện ngắn của ông về trận động đất Kobe, có nhan đề Con cái Thượng đế ai cũng biết nhẩy múa, có lẽ là những câu chuyện gần như nề nếp nhất của ông, viết với giọng kể trầm lắng ở ngôi thứ ba. Đó là những văn phẩm tinh tế tuyệt vời, đề cập đến trận động đất như thể những rung động xa xôi trong cuộc sống của con người giữa thập kỷ 90, mong manh như cảm giác lúc ta bắt gặp một cái gì đó và tưởng chừng như đã gặp rồi trong quá khứ (một đề tài rất hay gặp ở ông). Thật ra không thể gọi tất cả những truyện ngắn này là “nề nếp” – nhất là truyện “Siêu Ếch cứu Tokyo”, là câu chuyện tôi thích nhất. Còn câu hỏi sau của Phil, có lẽ Gary sẽ trả lời chăng? Và tiện thể cho mọi người biết luôn những suy nghĩ của bạn khi tổ chức bản thảo tập Con voi biến mất nữa được không? Phil này, tôi hoàn toàn không hiểu được tại sao Murakami lại đột biến lừng lẫy ở phương Tây như thế. Lúc đầu, tôi cảm thấy như ông ta viết riêng cho tôi đọc vậy, và tôi vẫn nghĩ thị hiếu kì cục của mình rất khó chia sẻ được với ai. Không phải là tôi chọn ông sau khi đã nghiêm chỉnh đọc qua tất cả những tác giả Nhật hiện nay và kết luận rằng ông là hay nhất. Tôi chỉ biết rằng sẽ không thể tìm thấy một nhà văn nào khác trên khắp thế giới này có thể đến với tôi một cách trực tiếp và riêng tư đến như vậy, và tôi cứ thế nhẩy thẳng vào thế giới của ông, không một chút đắn đo. Làm sao lại có nhiều độc giả khác đến thế cũng cảm thấy như tôi? Murakami thâm nhập trí não ta và làm những chuyện kì cục trong đó. Tôi nhớ một giây phút Murakami mà tôi đã có sau khi dịch một đoạn trong Biên niên Chim Dây Cót, trong đó con bé Nutmeg trèo lên lòng người cha làm nghề thú y của nó và ngửi thấy mùi của tất cả những con thú đã ám trên người ông từ vườn thú về đến nhà. Đột nhiên, tôi hát váng lên “Oh, My Papa, To Me He Was So Wonderful.” Philip Gabriel gửi Jay Rubin và Gary Fisketjon (20.12.2000, lúc 12 giờ 17 phút chiều) Phil đây. Tôi có mấy câu hỏi Jay: Một sinh viên cao học của tôi viết luận văn về cuốn Biên niên Chim Dây Cót, tôi không nhớ hết các chi tiết, nhưng cô ta có nói đến một vài chương trong nguyên bản tiếng Nhật đã bị sửa đổi rất nhiều hoặc bỏ hẳn không dịch trong bản tiếng Anh. Có đúng như vậy không, và nếu đúng thì vì những lí do gì? Một câu hỏi nữa là tôi nhớ đã đọc ở đâu đó rằng khi Alfred dịch cuốn Mảnh đất thần tiên Luộc chín, Murakami đã đề nghị anh ấy sửa đổi hoặc bổ sung nhiều đoạn cho bản dịch tiếng Anh; không biết cuốn Biên niên Chim Dây Cót có như vậy không? Câu hỏi trên có liên quan đến một trong nhiều vấn đề tôi đã gặp phải trong khi dịch các tác phẩm văn học hiện đại của Nhật Bản: vấn đề biên tập ở Nhật. Tôi muốn nói là nhiều lần tôi đã thấy những chi tiết không nhất quán, những đoạn trùng lặp, và những đoạn phi lôgic trong các văn bản gốc tiếng Nhật mà tôi tin chắc rằng một biên tập viên Mỹ nhất định sẽ phát hiện và sửa chữa. Hồi mới dịch một cuốn tiểu thuyết Nhật (không phải của Murakami), nhiều lúc tôi cảm thấy mình vừa dịch vừa phải hiệu đính. (Khổ một nỗi là họ không tính tiền hiệu đính cho mình!) Biên tập của tôi nói một câu mà tôi nhớ mãi, rằng sách của các nhà văn thời thượng Nhật Bản đều được in vội và biên tập rất ít (so với tiêu chuẩn của ta), và biên tập viên Nhật có vai trò rất kém chủ động trong việc đề xuất chỉnh sửa văn bản. Cho nên đến lúc những người như chúng ta bắt tay vào dịch các văn bản ấy, chúng ta – và các biên tập viên của chúng ta – đều phải nhào nặn chúng cho vừa với quan niệm của chúng ta về một văn bản lôgic và chặt chẽ. Có lẽ những văn sĩ như Murakami đã biết rõ chuyện này nên khi sách của họ sắp được dịch, họ mới tính đến chuyện chỉnh sửa chỗ này chỗ kia chăng? Tôi thì không thấy đây là vấn đề lớn với các sách của Murakami, trừ một số trường hợp trùng lặp câu chữ ở đoạn này đoạn kia – nghĩa là cùng một ý mà có hai ba câu diễn đạt theo những cách khác nhau. Tôi đã gặp những trường hợp này khi dịch cuốn Phía nam biên giới, và đã quyết định bỏ không dịch một số câu trùng lặp để văn bản chặt chẽ hơn. Tất nhiên, chuyện này dẫn đến một vấn đề lớn hơn là vấn đề “bản địa hóa” các văn bản ngoại quốc, “trung tính hóa” các dị biệt, vân vân. Chúng ta có thể loại bỏ hoặc giảm nhẹ các khác biệt này đến mức độ nào để người đọc phương Tây có thể thưởng thức được cuốn sách? Có lẽ đây không phải là vấn đề lớn đối với hai tác giả đột biến lẫy lừng trong thập kỷ 90 là Murakami và Yoshimoto. Mà có thể đó là một phần lí do tại sao họ lại hấp dẫn người đọc phương Tây được đến thế. Nói cách khác, liệu có thể nói hai nhà văn này không đặc biệt “Nhật Bản” như các nhà văn khác ở quê hương họ và vì vậy mà họ dễ được tiêu hóa hơn ở phương Tây? Tôi còn nhớ người biên tập của tờ The New Yorker cho truyện ngắn dịch đầu tiên của tôi, chuyện “Vựa lúa bốc cháy”, đã thêm ba chữ “here in Tokyo” (ở đây, tại Tokyo) vào một câu ở ngay đoạn đầu của câu chuyện (tôi nhớ câu ấy như sau: “Tôi đã gặp cô ta