Đề tài Điều tra tình hình chăn nuôi bò ở các nông hộ huyện M'Đrăk tỉnh Đăk Lăk

T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp, TËp 2 sè 1/2004 ®iÒu tra t×nh h×nh ch¨n nu«i bß ë c¸c n«ng hé huyÖn M’§r¨k tØnh ®¨k L¨k A survey on cattle production in households in M’Drak district, Daklak province NguyÔn TuÊn Hïng1, §Æng Vò B×nh2 Summary A survey on cattle production of 240 households in M’Drak district (Daklak province) was carried out from December 2001 to June 2002. Results showed that all cattle were kept either as breeding stock or for meat production. The average household herd was 12.93 heads with more than 70% cattle in those households having 11 heads or above. The crossbred “Lai Sin” accounted for 36.64% of the total cattle population, which was higher than the average rate of Lai Sin in the whole country. Households with big herd sizes applied extensive systems, employing herding labor but with minimal investment per head of cattle. Meanwhile, smaller cattle holders applied semi-intensive systems using family labor with more investment per head of cattle for feed supplements in addition to grazing. The total investment varied from 10 to 150 million VND per cattle holder, depending on the herd size. Key words : Cattle, household 1 Khoa N«ng L©m Tr−êng §¹i häc T©y Nguyªn 2 Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I 1. §Æt vÊn ®Ò TØnh §¨k L¨k cã diÖn tÝch 19.599 km2, chiÕm gÇn 6% tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña c¶ n−íc - bao gåm 18 huyÖn vµ thµnh phè, d©n sè 2.003.520 ng−êi, mËt ®é trung b×nh 102,23 ng−êi/km2. Lµ mét tØnh n»m trong vïng sinh th¸i khÝ hËu ®Æc thï T©y Nguyªn, §¨k L¨k cã ®ång cá tù nhiªn réng vµ ®a d¹ng. §©y chÝnh lµ thÕ m¹nh ®Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i ®¹i gia sóc. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2002, ®µn bß cña tØnh lµ 94.845 con (Côc Thèng kª tØnh §¨k L¨k, 2003). Thu nhËp vÒ ch¨n nu«i bß ®ang gi÷ mét vai trß quan träng trong kinh tÕ n«ng hé cña §¨k L¨k, ®Æc biÖt lµ t¹i huyÖn M’§r¨k - mét huyÖn cã nhiÒu tiÒm n¨ng nu«i bß cña tØnh. §Ó cã thÓ c¨n cø x©y dùng c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn ch¨n nu«i, chóng t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra kh¶o s¸t t×nh h×nh ch¨n nu«i bß ë c¸c n«ng hé trong huyÖn M’§r¨k, tØnh §¨k L¨k. 2. §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. §èi t−îng nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu lµ c¸c n«ng hé ch¨n nu«i bß trªn ®Þa bµn huyÖn M’§r¨k, tØnh §¨k L¨k. HuyÖn M’§r¨k cã diÖn tÝch 1.348 km2 n»m ë phÝa §«ng cña tØnh §¨k L¨k kh«ng chØ chÞu t¸c ®éng cña khÝ hËu cao nguyªn mµ cßn bÞ chi phèi bëi khÝ hËu vïng duyªn h¶i miÒn Trung, nªn mïa kh« ng¾n h¬n c¸c vïng kh¸c. D©n sè cña huyÖn n¨m 2002 lµ 55.570 ng−êi; mËt ®é d©n sè thÊp nhÊt so víi c¸c huyÖn kh¸c trong tØnh (41,22 ng−êi/km2); thu nhËp n«ng l©m nghiÖp 56 chiÕm 69,76% so víi tæng thu nhËp. §µn bß cña huyÖn cã 16.850 con chiÕm 17,77% tæng ®µn bß cña tØnh §¨k L¨k (Côc Thèng kª tØnh §¨k L¨k, 2003). M’§r¨k lµ vïng ®Êt phi bazan kh«ng thÝch hîp víi c¸c lo¹i c©y cã gi¸ trÞ cao nh− cµ phª, cao su..., nh−ng l¹i cã ®ång cá tù nhiªn réng vµ ®a d¹ng. H¬n n÷a mïa m−a ng¾n nªn Ýt gÆp khã kh¨n vÒ mïa vô thøc ¨n cho bß. ChÝnh v× vËy mµ M’§r¨k lµ vïng quy ho¹ch ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß thÞt cña tØnh, ®Õn n¨m 2010 dù kiÕn sÏ ®¹t 35.000 con, tû lÖ bß lai ®¹t 70-80% (ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ n«ng nghiÖp, 2000; ñy ban nh©n d©n tØnh §¨k L¨k, 2001). Tõ n¨m 1995, Trung t©m bß gièng M’§r¨k thuéc C«ng ty Ch¨n nu«i tØnh ®· tiÕn hµnh ch−¬ng tr×nh c¶i t¹o ®µn bß ®Þa ph−¬ng vµ tû lÖ bß lai ®· ®¹t kho¶ng 30-40%. 2.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong kho¶ng thêi gian tõ th¸ng 12/2001 ®Õn th¸ng 6/2002, chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra 240 hé theo c¸ch bèc th¨m chän mÉu t¹i 12 x· thuéc huyÖn. ViÖc ®iÒu tra ®−îc thùc hiÖn theo phiÕu ®iÒu tra cã chñ ®Ò. C¸c néi dung ®iÒu tra chñ yÕu bao gåm: quy m« ch¨n nu«i, c¬ cÊu ®µn vµ c¬ cÊu gièng, ph−¬ng thøc ch¨n nu«i, ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt, ®Çu t− cho ch¨n nu«i. Sè liÖu ®iÒu tra ®−îc xö lý theo ph−¬ng ph¸p thèng kª sinh häc b»ng phÇn mÒm Excel 7.0. VÒ c¬ cÊu gièng, nh×n chung bß Vµng lµ chñ yÕu (chiÕm tû lÖ 62,58%), bß Laisind chiÕm 36,64%, ®©y lµ tû lÖ cao so víi c¬ cÊu gièng bß cña n−íc ta (bß Laisind chØ chiÕm 10-15%, Lª ViÕt Ly, 1995). Tû lÖ bß Laisind t−¬ng ®èi cao ë c¸c n«ng hé cã quy m« nu«i tõ 5 tíi 20 con. C¸c n«ng hé cã quy m« d−íi 5 con hoÆc tõ 21 tíi 40 con cã tû lÖ bß Laisind thÊp h¬n, ®Æc biÖt ë c¸c hé ch¨n nu«i quy m« lín tû lÖ bß Laisind thÊp nhÊt. 3. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn 3.1. Quy m« ch¨n nu«i bß trong n«ng hé C¸c sè liÖu thu ®−îc cho thÊy: quy m« nu«i trung b×nh lµ 12,9 con/hé. Sè hé nu«i d−íi 5 con chiÕm tû lÖ cao nhÊt (32,50%), nh−ng sè l−îng bß nu«i trong c¸c hé nµy chØ chiÕm 8,54% tæng ®µn ®· ®iÒu tra. Ng−- îc l¹i, tuy c¸c hé ch¨n nu«i víi quy m« lín (trªn 40 bß/hé) chØ chiÕm mét tØ lÖ thÊp (5,42%), nh−ng sè l−îng bß l¹i chiÕm 22,20% so víi tæng ®µn ®· ®iÒu tra. Nh×n chung, trªn 70% bß ®−îc nu«i t¹i c¸c n«ng hé cã quy m« ch¨n nu«i tõ 11 ®Õn trªn 40 con, sè n«ng hé nµy chiÕm 40% tæng sè c¸c hé ®iÒu tra. 3.2. C¬ cÊu gièng vµ c¬ cÊu ®µn VÒ c¬ cÊu ®µn, chñ yÕu lµ bß sinh s¶n vµ bª chiÕm h¬n 90%, tû lÖ bß cµy kÐo thÊp 2,19%). §iÒu nµy cho thÊy môc ®Ých ch¨n nu«i bß cña c¸c n«ng hé M’§r¨k lµ nu«i bß sinh s¶n vµ bß thÞt. B¶ng 1. Quy m« ch¨n nu«i bß trong n«ng hé Hé nu«i bß Sè l−îng bß Nhãm quy m« (con) Sè hé Tû lÖ (%) Sè bß (con) Tû lÖ (%) Trungb×nh (con/hé) <5 78 32,50 265 8,54 3,4 Tõ 5-10 65 27,08 520 16,76 8,0 Tõ 11-20 58 24,17 951 30,65 16,4 Tõ 21-40 26 10,83 678 21,85 26,1 > 40 13 5,42 689 22,20 53,0 Tæng sè 240 100,00 3.103 100,00 12,9 57 57 B¶ng 2. C¬ cÊu ®µn vµ c¬ cÊu gièng Quy m« (bß/hé) ChØ tiªu <5 (265 bß) 5-10 (520 bß) 11-20 (951 bß) 21-40 (678 bß) >40 (689 bß) Tæng (3.003 bß) §ùc gièng 15,48 1,92 0,84 2,06 1,16 2,61 Bß c¸i 45,28 52,69 53,00 53,25 55,44 52,88 Bª<24 th¸ng 33,58 42,31 43,85 43,51 42,38 42,32 Cµy kÐo 5,66 3,08 2,31 1,18 1,02 2,19 C¬ cÊu ®µn (%) Tæng 100 100 100 100 100 100 Bß Vµng 66,04 51,92 53,21 65,20 79,68 62,58 Laisind 32,83 47,31 45,95 33,92 19,88 36,64 Kh¸c 1,13 0,77 0,84 0,88 0,44 0,78 C¬ cÊu gièng (%) Tæng 100 100 100 100 100 100 3.3. §Þa ®iÓm ch¨n th¶, ph−¬ng thøc nu«i, sö dông lao ®éng vµ øng dông KHKT KÕt qu¶ b¶ng 3 cho thÊy, quy m« ch¨n nu«i cµng lín th× ®Þa bµn ch¨n th¶ chñ yÕu lµ tr¶ng cá d−íi t¸n rõng vµ c¸c b·i cá tù nhiªn. Ch¨n th¶ quanh nhµ vµ nu«i nhèt chñ yÕu ®−îc ¸p dông ë c¸c n«ng hé cã sè l−îng bß Ýt. 3.4. Møc ®é ®Çu t− cho ch¨n nu«i bß Ph−¬ng thøc nu«i qu¶ng canh, ch¨n th¶ khai th¸c b·i ch¨n vµ sö dông nguån thøc ¨n tù nhiªn lµ ph−¬ng thøc ch¨n nu«i chñ yÕu mµ hÇu hÕt c¸c n«ng hé ®Òu ¸p dông. Mét tû lÖ nhá c¸c n«ng hé ¸p dông ph−¬ng thøc ch¨n nu«i b¸n qu¶ng canh, tû lÖ nµy gi¶m dÇn khi quy m« ch¨n nu«i t¨ng lªn. Ph−¬ng thøc ch¨n nu«i th©m canh ®−îc ¸p dông ë c¸c n«ng hé cã quy m« tõ 10 con trë xuèng vµ víi mét tû lÖ rÊt thÊp. VÒ sö dông lao ®éng trong ch¨n nu«i bß: C¸c n«ng hé ch¨n nu«i quy m« nhá chñ yÕu huy ®éng lao ®éng phô lµ con c¸i vµ ng−êi giµ trong gia ®×nh. Quy m« ch¨n nu«i t¨ng lªn, lao ®éng chÝnh ®−îc huy ®éng nhiÒu h¬n. C¸c hé ch¨n nu«i víi quy m« 11 bß trë lªn ph¶i sö dông nh©n c«ng thuª, quy m« cµng t¨ng nh©n c«ng thuª cµng nhiÒu. VÒ tr×nh ®é ¸p dông khoa häc kü thuËt : 70% sè hé thùc hiÖn tiªm phßng cho ®µn bß, 46% sè hé ¸p dông thô tinh nh©n t¹o cho bß. Nh− vËy, biÖn ph¸p kü thuËt thô tinh nh©n t¹o ®· ®−îc c¸c n«ng hé thùc sù quan t©m bëi v× chÊt l−îng con gièng liªn quan trùc tiÕp ®Õn gi¸ c¶ vµ chÊt l−îng ®µn bao gåm ngo¹i h×nh, søc kháe, kh¶ n¨ng t¨ng träng. KÕt qu¶ tÝnh to¸n cho thÊy : ®Çu t− con gièng chiÕm tû lÖ lín kinh phÝ (tõ 89 ®Õn 96% kinh phÝ tuú theo quy m«). Tæng ®Çu t− tÝnh cho mét bß cao nhÊt ë c¸c n«ng hé ch¨n nu«i quy m« d−íi 5 con. Quy m« ch¨n nu«i t¨ng, tæng ®Çu t− cho mét bß sÏ gi¶m. Tæng ®Çu t− cho ch¨n nu«i bß thÞt ë c¸c n«ng hé dao ®éng trong kho¶ng 10 tíi 150 triÖu ®ång, tuú thuéc vµo quy m« ch¨n nu«i nhá hay lín. Khi quy m« ch¨n nu«i t¨ng lªn, ®Çu t− cho c¸c kh©u gièng, chuång tr¹i, thøc ¨n, thô tinh nh©n t¹o, thó y gi¶m xuèng, ®Çu t− cho nh©n c«ng t¨ng lªn. C¸c ph©n tÝch trªn cho thÊy khi thùc thi c¸c ch−¬ng tr×nh kinh tÕ - x· héi t¹i tØnh §¨k L¨k nãi chung vµ huyÖn M’§r¨k nãi riªng, ®Æc biÖt lµ ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo b»ng biÖn ph¸p ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß thÞt, cÇn cã nh÷ng t¸c ®éng kh¸c nhau phï hîp víi quy m« ch¨n nu«i bß cña c¸c n«ng hé. 58 B¶ng 3. §Þa bµn ch¨n th¶, ph−¬ng thøc nu«i, sö dông lao ®éng vµ øng dông KHKT Quy m« (bß/hé) ChØ tiªu 40 §ång cá tù nhiªn (%) 11,54 32,31 39,93 42,31 46,15 D−íi t¸n rõng (%) 10,26 50,77 58,62 57,69 53,85 Quanh nhµ (%) 75,64 15,38 3,45 - - §Þa bµn ch¨n th¶ Nu«i nhèt (%) 2,56 1,54 - - - Qu¶ng canh (%) 82,05 86,15 87,93 92,31 92,31 B¸n qu¶ng canh (%) 15,38 12,31 12,07 7,69 7,69 Ph−¬ng thøc nu«i* Th©m canh (%) 2,56 1,54 - - - ChÝnh (%) 12,82 13,85 32,76 53,85 46,16 Phô (%) 87,18 86,15 62,07 4,62 15,38 Sö dông lao ®éng Thuª (%) - - 5,17 11,54 38,46 Thô tinh nh©n t¹o (%) 39,74 44,62 55,17 61,54 30,77øng dông KHKT Tiªm phßng (%) 67,95 70,77 72,41 69,23 61,53 Ghi chó : Qu¶ng canh : Ch¨n th¶ hoµn toµn B¸n qu¶ng canh : Ch¨n th¶ cã bæ sung thøc ¨n Th©m canh : Nu«i nhèt hoµn toµn vµ cho ¨n t¹i chuång B¶ng 4. Møc ®é ®Çu t− cho ch¨n nu«i bß Quy m« (bß/hé) ChØ tiªu 40 - Chuång tr¹i (1.000 ®ång/1 bß) 260 160 130 90 50 - Thô tinh nh©n t¹o (1.000 ®ång/1 bß) 20 20 10 10 - - Thøc ¨n (1.000 ®ång/1 bß) 20 10 - - - - Thó y (1.000 ®ång/1 bß) 20 20 20 10 - - Nh©n c«ng (1.000 ®ång/1 bß) - - 10 20 40 - Con gièng (1.000 ®ång/1 bß) 2.620 2.630 2.640 2.610 2.590 Tæng ®Çu t− (1.000 ®ång/1 bß) 2.940 2.840 2.810 2.740 2.680 Sè bß trung b×nh (con/hé) 3,4 8,0 16,4 26,1 53,0 ¦íc tÝnh tæng ®Çu t− (triÖu ®ång/hé) 9.996 22.720 46.084 71.514 142.040 Ghi chó : Gi¸ tÝnh theo thêi ®iÓm th¸ng 6/2002 4. KÕt luËn C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra kh¶o s¸t vÒ t×nh h×nh ch¨n nu«i bß t¹i huyÖn M’§r¨k tØnh §¨k L¨k cho phÐp rót ra mét sè kÕt luËn sau: - Quy m« ch¨n nu«i bß ë n«ng hé kh¸ lín: trung b×nh mçi hé nu«i 12,93 con/hé, trªn 70% ®µn bß ®−îc nu«i t¹i c¸c n«ng hé cã quy m« ch¨n nu«i tõ 11 ®Õn trªn 40 con. - C¸c hé nu«i bß nh»m môc ®Ých sinh s¶n vµ nu«i thÞt. Tû lÖ bß Laisind trong c¬ cÊu gièng kh¸ cao (chiÕm 36,64%). - C¸c hé ch¨n nu«i víi quy m« lín ¸p dông ph−¬ng thøc ch¨n nu«i qu¶ng canh, bß ®−îc ch¨n th¶ d−íi t¸n rõng hoÆc b·i cá tù 59 nhiªn, tuy ph¶i thuª thªm nh©n c«ng ch¨n nu«i, nh−ng ®Çu t− chi phÝ cho nu«i mét con bß thÊp. C¸c hé ch¨n nu«i víi quy m« nhá th−êng ¸p dông ph−¬ng thøc ch¨n nu«i b¸n th©m canh, cã bæ sung thªm thøc ¨n t¹i chuång, sö dông chñ yÕu lao ®éng phô trong gia ®×nh, ®Çu t− chi phÝ cho mét bß cao h¬n. Tæng ®Çu t− cho ch¨n nu«i bß dao ®éng trong kho¶ng 10 tíi 150 triÖu tuú thuéc vµo quy m« ch¨n nu«i. Tµi liÖu tham kh¶o Lª ViÕt Ly, (1995). Nu«i bß thÞt vµ nh÷ng kÕt qu¶ b−íc ®Çu ë ViÖt Nam. Nxb N«ng nghiÖp, Hµ Néi, tr.36. Tæng côc Thèng kª, Côc thèng kª tØnh §¨k L¨k (4/2003). Niªn gi¸m thèng kª 2002, tr 83. ñy ban nh©n d©n tØnh §¨k L¨k, (6/2001). B¸o c¸o quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt tØnh §¨k L¨k ®Õn n¨m 2010, tr.39, 59-60 vµ 98. ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ n«ng nghiÖp Ph©n viÖn miÒn Trung, (12/2000). Quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi huyÖn M’§r¨k - tØnh §¨k L¨k ®Õn n¨m 2010, tr.48. 60