Đề tài Hoàn thiện và phát triển hệ thống niêm yết chứng khoán trên thị trường chứng khoán Việt Nam

DANH MôC Ký HIÖU C¸C CH÷ VIÕT T¾T 4 Më §ÇU 5 CH¦¥NG I: Tæng quan vÒ HÖ THèNG niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n 1. Tæng quan vÒ hÖ thèng niªm yÕt 7 1.1 Kh¸i niÖm 7 1.2 Môc tiªu niªm yÕt 8 1.3 Ph©n lo¹i niªm yÕt 9 1.3.1 Ph©n theo thÞ tr−êng 9 1.3.2 Ph©n theo lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt: 10 1.4 Tiªu chuÈn niªm yÕt 14 1.5.1 Tiªu chuÈn ®Þnh l−îng 14 1.5.2 Tiªu chuÈn ®Þnh tÝnh 15 1.5 Nh÷ng thuËn lîi vµ bÊt lîi cña viÖc niªm yÕt 17 1.5.1 ThuËn lîi 17 1.5.2 BÊt lîi 19 1.6 Niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n n−íc ngoµi vµ niªm yÕt cña tæ chøc n−íc ngoµi trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam 20 1.6.1 Sù cÇn thiÕt 20 1.6.2 §iÒu kiÖn thùc hiÖn héi nhËp víi thÞ tr−êng chøng kho¸n quèc tÕ22 1.6.3 Qu¶n lý m· niªm yÕt theo tiªu chuÈn quèc tÕ ISIN 25 2. HÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt 26 2.1 NghiÖp vô niªm yÕt chøng kho¸n 27 2.1.1 Hå s¬ niªm yÕt 27 2.1.2 Quy tr×nh xÐt duyÖt vµ cÊp phÐp niªm yÕt 29 2.2 NghiÖp vô qu¶n lý sau niªm yÕt 31 2.2.1 Gi¸m s¸t t×nh h×nh qu¶n trÞ c«ng ty 31 2.2.2 Gi¸m s¸t viÖc duy tr× tiªu chuÈn niªm yÕt 34 2.2.3 Gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn quy ®Þnh vÒ c«ng bè th«ng tin 36 3. Ho¹t ®éng qu¶n lý niªm yÕt t¹i mét sè thÞ tr−êng chøng kho¸n trong khu vùc vµ bµi häc kinh nghiÖm cho thÞ tr−êng ViÖt Nam 40 3.1 ThÞ tr−êng chøng kho¸n Th¸i Lan 40 1 3.1.1 CÊu tróc thÞ tr−êng 40 3.1.2 C¸c quy ®Þnh vÒ niªm yÕt chøng kho¸n trªn SET 41 3.1.3 Quy tr×nh niªm yÕt cæ phiÕu phæ th«ng trªn SET 43 3.2 ThÞ tr−êng chøng kho¸n Hµn Quèc 44 3.2.1 CÊu tróc thÞ tr−êng 44 3.2.2 C¸c quy ®Þnh vÒ niªm yÕt chøng kho¸n 45 3.2.3 Quy tr×nh niªm yÕt chøng kho¸n 47 3.3 ThÞ tr−êng chøng kho¸n Trung Quèc 50 3.3.1 C¨n cø ph¸p lý cña viÖc qu¶n lý, gi¸m s¸t ph¸t hµnh vµ niªm yÕt chøng kho¸n 50 3.3.2 Tiªu chuÈn niªm yÕt 51 3.3.3 Hå s¬ niªm yÕt 51 3.3.4 C«ng t¸c thÈm ®Þnh ph¸t hµnh/ niªm yÕt chøng kho¸n 52 3.3.5 Qu¶n lý, gi¸m s¸t niªm yÕt t¹i SGDCK 54 3.4 Bµi häc kinh nghiÖm 56 CH¦¥NG II: Thùc tr¹ng HÖ THèNG QU¶N Lý niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng KHO¸N viÖt nam 1. Tæng quan vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam vµ hÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt chøng kho¸n 59 1.1 Tæng quan vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam 59 1.2 Tæng quan vÒ hÖ thèng niªm yÕt 64 1.2.1 Khung ph¸p lý 64 1.2.2 CÊp phÐp niªm yÕt 66 1.2.3 NghiÖp vô qu¶n lý niªm yÕt 70 2. §¸nh gi¸ hÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt 93 1.1 Khung ph¸p lý ®iÒu chØnh hÖ thèng niªm yÕt chøng kho¸n 93 1.2 C¸c qui ®Þnh liªn quan ®Õn tiªu chuÈn niªm yÕt vµ CBTT 96 1.3 §¸nh gi¸ c«ng t¸c qu¶n lý niªm yÕt trªn TTGDCK Tp. HCM 103 2.3.1 X©y dùng vµ ¸p dông quy tr×nh nghiÖp vô 103 2.3.2 §¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn c¸c néi dung qu¶n lý niªm yÕt 104 1.4 §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc niªm yÕt 111 1.5 Vai trß cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc 118 2 3. Bµi häc kinh nghiÖm 120 CH¦¥NG III: GI¶I PH¸P HOµN THIÖN Vµ PH¸T TRIÓN HÖ THèNG NI£M YÕT CHøNG KHO¸N trªn thÞ tr−êng GIAO DÞCH TËP TRUNG 1. §Þnh h−íng ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam 123 1.1 VÒ quy m« thÞ tr−êng chøng kho¸n 123 1.2 VÒ m« h×nh thÞ tr−êng chøng kho¸n 124 2. Nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi hÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt 125 2.1 §èi víi Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n TP.HCM 125 2.2 §èi víi Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n Hµ Néi 126 3. C¸c gi¶i ph¸p hoµn thiÖn hÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt trong giai ®o¹n tr−íc m¾t 3.1 §Ò xuÊt m« h×nh gi¸m s¸t niªm yÕt trªn TTGDCK Tp. HCM 126 3.2 §Ò xuÊt m« h×nh ho¹t ®éng cho TTGDCK Hµ Néi 130 3.3 §Ò xuÊt hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn m« h×nh c«ng bè th«ng tin 131 3.4 C¸c ®Ò xuÊt nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n trÞ c«ng ty 133 3.5 C¸c ®Ò xuÊt liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch ®èi víi c«ng ty niªm yÕt 134 3.6 §Ò xuÊt nh»m x©y dùng hÖ thèng tiªu chÝ gi¸m s¸t c¸c c«ng ty niªm yÕt nh»m c¶nh b¸o thÞ tr−êng 136 3.7 §Ò xuÊt thùc hiÖn niªm yÕt chÐo vµ liªn kÕt giao dÞch 137 3.8 C¸c kiÕn nghÞ kh¸c 139 4. C¸c gi¶i ph¸p l©u dµi (®Õn n¨m 2020) 140 4.1 M« h×nh niªm yÕt 140 4.2 Tiªu chuÈn niªm yÕt 142 5. §iÒu kiÖn ®Ó thùc thi c¸c gi¶i ph¸p 145 5.1 Hoµn chØnh m« h×nh thÞ tr−êng 145 5.2 Hoµn chØnh vµ n©ng cao hiÖu lùc cña khung ph¸p lý vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n 147 5.3 C«ng nghÖ tin häc trong qu¶n lý niªm yÕt 148 5.4 Thµnh lËp Trung t©m L−u ký ®éc lËp 149 KÕT LUËN 152 TµI LIÖU THAM KH¶O 153 PHô LôC Error! Bookmark not defined. 3 DANH MôC Ký HIÖU C¸C CH÷ VIÕT T¾T 1. ThÞ tr−êng chøng kho¸n TTCK 2. ñy ban Chøng kho¸n UBCK 3. ñy ban Chøng kho¸n Nhµ n−íc UBCKNN 4. Së Giao dÞch Chøng kho¸n SGDCK 5. Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n TTGDCK 6. Thµnh phè Hå ChÝ Minh Tp. HCM 7. C«ng ty chøng kho¸n CTCK 8. Doanh nghiÖp nhµ n−íc DNNN 9. C«ng bè th«ng tin CBTT 10. Héi ®ång qu¶n trÞ H§QT 11. §¹i héi ®ång cæ ®«ng §HC§ 12. Trung t©m l−u ký TTLK 4 Më §ÇU ThÞ tr−êng chøng kho¸n lµ mét thÞ tr−êng tµi chÝnh bËc cao, lµ kªnh huy ®éng vµ ph©n phèi vèn hiÖu qu¶ cho nÒn kinh tÕ, gãp phÇn t¹o tÝnh thanh kho¶n cho c¸c lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt trªn thÞ tr−êng. Trªn thùc tÕ, thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam míi ra ®êi vµ ®i vµo ho¹t ®éng h¬n 4 n¨m, qui m« thÞ tr−êng cßn nhá hÑp, sè l−îng, chñng lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt vÉn ch−a cã sù ®ét biÕn ®¸ng kÓ, hÖ thèng c¸c qui ®Þnh liªn quan ®Õn ho¹t ®éng niªm yÕt chøng kho¸n vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu më réng vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng. Trong thêi gian tíi, ®Ó phôc vô cho c¸c c«ng ty cæ phÇn võa vµ nhá, Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n Hµ Néi sÏ chÝnh thøc më cöa ho¹t ®éng vµ theo sau sÏ lµ hµng lo¹t vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hÖ thèng niªm yÕt/ ®¨ng ký giao dÞch vµ gi¸m s¸t sau niªm yÕt. Tr−íc nh÷ng th¸ch thøc vµ nhu cÇu ph¸t triÓn thÞ tr−êng, viÖc duy tr× mét hÖ thèng niªm yÕt víi c¸c tiªu chÝ vµ qui ®Þnh niªm yÕt chÆt chÏ, ®Çy ®ñ gióp cho c¸c c«ng ty thùc hiÖn nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm mét c¸ch nghiªm tóc h¬n ®èi víi ng−êi ®Çu t−, ®ång thêi n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý vµ gi¸m s¸t c¸c tæ chøc niªm yÕt/ c«ng ty qu¶n lý quü lµ mét nhiÖm vô hÕt søc quan träng, cã ý nghÜa then chèt trong viÖc cñng cè lßng tin cña ng−êi ®Çu t− vµ gãp phÇn thóc ®Èy thÞ tr−êng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §©y còng lµ ®éng lùc cho chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu, tæng kÕt c¸c mÆt ho¹t ®éng cña hÖ thèng qu¶n lý chøng kho¸n niªm yÕt trªn thÞ tr−êng ViÖt Nam vµ m« h×nh c¸c n−íc cã thÞ tr−êng chøng kho¸n ph¸t triÓn æn ®Þnh. §©y còng lµ c¬ së ®Ó x©y dùng luËn cø khoa häc cho ®Ò tµi “Hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn hÖ thèng niªm yÕt chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam”. Néi dung ®Ò tµi tËp trung vµo 3 phÇn chÝnh bao gåm: giíi thiÖu tæng quan vÒ hÖ thèng niªm yÕt chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung, thùc tr¹ng hÖ thèng qu¶n lý chøng kho¸n niªm yÕt trªn Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n Tp. HCM hiÖn nay, tõ ®ã ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn hÖ thèng niªm yÕt chøng kho¸n cho thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung trong thêi gian tíi. B»ng viÖc sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p thèng kª ®èi víi c¸c sè liÖu thùc tÕ, ph©n tÝch vµ tæng hîp c¸c ho¹t ®éng cô thÓ trªn thÞ tr−êng tõ khi míi ®i 5 vµo ho¹t ®éng ®Õn hÕt th¸ng 11/2004, toµn bé hiÖn tr¹ng cña hÖ thèng niªm yÕt sÏ ®−îc hÖ thèng hãa vµ ph©n tÝch theo tõng néi dung vµ m¶ng nghiÖp vô. Trªn c¬ së ®ã, chóng t«i ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò sau: - Hoµn thiÖn khung ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña hÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt; - Hoµn thiÖn c¸c nghiÖp vô niªm yÕt ®ang thùc hiÖn vµ x©y dùng c¸c quy tr×nh thùc hiÖn ®èi víi c¸c nghiÖp vô míi ph¸t sinh; - C¸c gi¶i ph¸p liªn quan ®Õn ho¹t ®éng thu hót hµng hãa niªm yÕt trªn thÞ tr−êng. Víi hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p nªu trªn, chóng t«i hy väng ®Ò tµi nµy sÏ ®ãng gãp mét sè néi dung thiÕt thùc cho viÖc hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam trong thêi gian s¾p tíi. 6 CH¦¥NG I Tæng quan vÒ HÖ THèNG niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n 1. Tæng quan vÒ hÖ thèng niªm yÕt 1.1 Kh¸i niÖm Niªm yÕt chøng kho¸n lµ thñ tôc cho phÐp mét chøng kho¸n nhÊt ®Þnh ®−îc phÐp giao dÞch trªn thÞ tr−êng giao dÞch chøng kho¸n tËp trung. Cô thÓ, ®©y lµ qu¸ tr×nh mµ SGDCK (hoÆc UBCK) chÊp thuËn cho chøng kho¸n ®−îc phÐp niªm yÕt vµ giao dÞch trªn SGDCK nÕu tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n ®ã ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c tiªu chuÈn vÒ ®Þnh l−îng còng nh− ®Þnh tÝnh mµ SGDCK (hoÆc UBCK) ®Ò ra. Th«ng th−êng, viÖc cÊp phÐp niªm yÕt do SGDCK quyÕt ®Þnh. Tuy nhiªn, ë nh÷ng thÞ tr−êng míi thµnh lËp th× UBCK th−êng lµ c¬ quan cã thÈm quyÒn cÊp phÐp niªm yÕt. Nh×n chung, c¸c lo¹i chøng kho¸n ®−îc niªm yÕt gåm cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, chøng chØ quü ®Çu t−, chøng quyÒn, quyÒn mua cæ phiÕu vµ c¸c lo¹i chøng kho¸n kh¸c (chøng kho¸n cã tµi s¶n ®¶m b¶o1, chøng kho¸n ph¸i sinh...). T¹i mét sè thÞ tr−êng, do kh¸c biÖt vÒ c¸ch thøc giao dÞch, tr¸i phiÕu vµ c¸c lo¹i chøng kho¸n nî kh¸c cã thÓ ®−îc t¸ch ra giao dÞch theo hÖ thèng riªng biÖt so víi cæ phiÕu vµ c¸c chøng kho¸n vèn kh¸c. §Ó t¹o lßng tin vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cho ng−êi ®Çu t−, c¸c chøng kho¸n ®¨ng ký niªm yÕt ph¶i ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn niªm yÕt ®−îc quy ®Þnh cô thÓ trong quy chÕ vÒ niªm yÕt chøng kho¸n do SGDCK (hoÆc UBCK) ban hµnh. Th«ng th−êng c¸c ®iÒu kiÖn nµy ®−îc ®Æt ra nh»m tháa m·n hai yªu cÇu vÒ duy tr× ho¹t ®éng liªn tôc cña c«ng ty niªm yÕt vµ ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n cña chøng kho¸n. Yªu cÇu vÒ duy tr× ho¹t ®éng liªn tôc cña c«ng ty niªm yÕt ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ chÕ c«ng bè th«ng tin, ®¶m b¶o c«ng chóng ®Çu t− cã c¬ héi ngang nhau trong viÖc n¾m b¾t th«ng tin. Yªu cÇu vÒ tÝnh kh¶ m¹i thÓ hiÖn 1 Chøng kho¸n cã tµi s¶n ®¶m b¶o (ABS – asset-backed securities): c¸c chøng kho¸n lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh chøng kho¸n hãa 7 qua viÖc chän läc c¸c chøng kho¸n cã sè l−îng l−u hµnh cao do c¸c c«ng ty cã quy m« vµ ho¹t ®éng tèt ®Ó cã thÓ ®−îc mua b¸n dÔ dµng trªn thÞ tr−êng. Nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cho c¸c nhµ ®Çu t−, SGDCK cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý c¸c chøng kho¸n ®−îc niªm yÕt ®Ó t¹o ra mét thÞ tr−êng ho¹t ®éng cã trËt tù vµ c«ng b»ng. Chøc n¨ng qu¶n lý chøng kho¸n niªm yÕt ®−îc thÓ hiÖn trªn c¸c ph−¬ng diÖn: - Gi¸m s¸t viÖc duy tr× ®iÒu kiÖn niªm yÕt; - Gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn chÕ ®é c«ng bè th«ng tin, c¸c quy ®Þnh vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n; vµ - Gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn chÕ ®é qu¶n trÞ c«ng ty. Tãm l¹i, niªm yÕt chøng kho¸n lµ mét qu¸ tr×nh b¾t ®Çu tõ kh©u thÈm ®Þnh cÊp phÐp niªm yÕt vµ tiÕp theo lµ qu¸ tr×nh gi¸m s¸t chøng kho¸n niªm yÕt kÐo dµi liªn tôc cho ®Õn khi chøng kho¸n kh«ng cßn ®−îc niªm yÕt trªn thÞ tr−êng. 1.2 Môc tiªu niªm yÕt Niªm yÕt lµ kh©u chän läc hµng ho¸ cho thÞ tr−êng chøng kho¸n, lµ mét phÇn quan träng trong c¸c quy ®Þnh vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n nh»m hç trî thÞ tr−êng ho¹t ®éng æn ®Þnh vµ x©y dùng lßng tin trong c«ng chóng ®Çu t− ®èi víi thÞ tr−êng chøng kho¸n. Ho¹t ®éng niªm yÕt nh»m nh÷ng môc tiªu sau: - Lùa chän hµng ho¸ cã kh¶ n¨ng sinh lêi æn ®Þnh: kh¶ n¨ng sinh lêi lµ môc tiªu mµ nhµ ®Çu t− h−íng tíi khi ®Çu t− vµo mét lo¹i chøng kho¸n. Kh¶ n¨ng sinh lêi cña c«ng ty ph¶n ¸nh qua hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cao, c¬ cÊu tæ chøc hîp lý, ban l·nh ®¹o qu¶n trÞ tèt vµ cã tÇm nh×n chiÕn l−îc, ®Ò ra kÕ ho¹ch kinh doanh phï hîp, ®éi ngò nh©n viªn lµm viÖc tÝch cùc, s¸ng t¹o, c«ng ty cã nhiÒu c¬ héi ph¸t triÓn trong t−¬ng lai… Nh÷ng hµng ho¸ cã kh¶ n¨ng sinh lêi sÏ thu hót nhµ ®Çu t− ®Õn víi thÞ tr−êng t¹o nªn mét thÞ tr−êng s«i ®éng, chÊt l−îng vµ tõ ®ã t¸c ®éng trë l¹i c«ng ty gióp c«ng ty huy ®éng vèn ®Çu t− vµo ph¸t triÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. - Lùa chän hµng ho¸ cã tÝnh thanh kho¶n: mét lo¹i hµng ho¸ cã tÝnh thanh kho¶n nghÜa lµ dÔ dµng ®−îc giao dÞch trªn thÞ tr−êng. TÝnh thanh kho¶n cña hµng ho¸ t¹o sù an t©m cho ng−êi ®Çu t− bëi v× khi muèn ®Çu t− vµo c«ng ty 8 th× cã thÓ mua vµ khi cÇn rót vèn cã thÓ b¸n hµng ho¸ ®ã ®i nhanh chãng. Ngoµi ra, ho¹t ®éng giao dÞch cña nh÷ng hµng ho¸ cã tÝnh thanh kho¶n diÔn ra th−êng xuyªn t¹o ®iÒu kiÖn cho nhµ ®Çu t− kiÕm ®−îc nhiÒu lîi nhuËn tõ sù chªnh lÖch gi¸. ChÝnh ®iÒu nµy t¹o nªn −u thÕ, søc hÊp dÉn cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ®Ó thu hót ®«ng ®¶o nhµ ®Çu t− ®Õn víi thÞ tr−êng. TÝnh thanh kho¶n cña mét lo¹i hµng ho¸ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh− khèi l−îng chøng kho¸n ®ang l−u hµnh trªn thÞ tr−êng, tû lÖ n¾m gi÷ cña cæ ®«ng ®¹i chóng, c¸c h¹n chÕ giao dÞch, kh¶ n¨ng sinh lêi, quy m« vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi cña c«ng ty, triÓn väng ph¸t triÓn trong t−¬ng lai, ho¹t ®éng c«ng bè th«ng tin chÝnh x¸c, kÞp thêi… - Lùa chän c«ng ty cã ho¹t ®éng minh b¹ch: minh b¹ch lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu hµng ®Çu cña thÞ tr−êng chøng kho¸n. ®èi víi c«ng ty, ho¹t ®éng minh b¹ch gióp cho ban l·nh ®¹o ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng mét c¸ch ®óng ®¾n tõ ®ã ®Ò ra chiÕn l−îc kinh doanh phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ vµ cã sù ph©n phèi nguån lùc hîp lý cho môc tiªu ph¸t triÓn cña c«ng ty. ®èi víi thÞ tr−êng, ho¹t ®éng minh b¹ch ®¶m b¶o c«ng chóng ®Çu t− nhËn ®−îc nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c cña c«ng ty vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh, ho¹t ®éng kinh doanh, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn… §©y chÝnh lµ nh÷ng c¬ së ®Ó ra quyÕt ®Þnh ®Çu t−. Tãm l¹i, ho¹t ®éng minh b¹ch t¹o nªn h×nh ¶nh tèt ®Ñp cho c«ng ty tõ ®ã gãp phÇn lµm t¨ng gi¸ trÞ néi t¹i vµ kh¶ n¨ng thu hót vèn tõ c«ng chóng ®Çu t−. ViÖc lùa chän ®−îc nh÷ng c«ng ty cã ho¹t ®éng minh b¹ch sÏ lµm t¨ng chÊt l−îng vµ gãp phÇn ®¶m b¶o tÝnh minh b¹ch cho thÞ tr−êng chøng kho¸n. 1.3 Ph©n lo¹i niªm yÕt 1.3.1 Ph©n theo thÞ tr−êng - ThÞ tr−êng giao dÞch tËp trung: c¸c chøng kho¸n niªm yÕt ®−îc giao dÞch mua b¸n t¹i mét ®Þa ®iÓm tËp trung gäi lµ sµn giao dÞch hoÆc th«ng qua hÖ thèng m¸y tÝnh cña SGDCK. C¸c chøng kho¸n ®−îc niªm yÕt trªn SGDCK th«ng th−êng lµ chøng kho¸n cña nh÷ng c«ng ty lín, cã danh tiÕng, ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh tèt, uy tÝn, cã tiÒm lùc vÒ tµi chÝnh vµ nhiÒu triÓn väng ph¸t triÓn trong t−¬ng lai. C¸c c«ng ty nµy ph¶i ®¸p øng ®−îc mét sè 9 tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh (®Þnh tÝnh, ®Þnh l−îng) vÝ dô nh− tiªu chuÈn vÒ vèn cæ phÇn, lîi nhuËn, t×nh h×nh tµi chÝnh, sè cæ ®«ng bªn ngoµi … vµ ph¶i v−ît qua qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh niªm yÕt do c¸c SGDCK/ UBCK tiÕn hµnh ®Ó ®−îc niªm yÕt trªn thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung. - ThÞ tr−êng giao dÞch phi tËp trung (thÞ tr−êng OTC- over-the-counter): lµ mét thÞ tr−êng ®−îc tæ chøc kh«ng dùa vµo mét mÆt b»ng giao dÞch cè ®Þnh nh− thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung mµ dùa vµo mét hÖ thèng vËn hµnh theo c¬ chÕ chµo gi¸ c¹nh tranh vµ th−¬ng l−îng. ThÞ tr−êng nµy tån t¹i ë nhiÒu ®Þa ®iÓm, t¹i bÊt kú n¬i nµo thuËn lîi cho bªn mua vµ bªn b¸n th−¬ng l−îng gi¸ c¶, giao dÞch vµ th«ng tin ®−îc dùa vµo hÖ thèng ®iÖn tho¹i vµ Internet víi sù trî gióp cña c¸c thiÕt bÞ ®Çu cuèi. Tiªu chÝ ®Ó chøng kho¸n ®−îc giao dÞch trªn thÞ tr−êng nµy th−êng chØ cÇn ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n tèi thiÓu vµ tæ chøc ph¸t hµnh ho¹t ®éng nghiªm tóc, kh«ng lõa ®¶o. Do vËy, chøng kho¸n giao dÞch trªn thÞ tr−êng OTC th−êng cã møc ®é tÝn nhiÖm thÊp h¬n, ®é rñi ro cao h¬n c¸c chøng kho¸n ®−îc niªm yÕt trªn thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung. C¸c chøng kho¸n niªm yÕt trªn thÞ tr−êng OTC chñ yÕu lµ cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty võa vµ nhá, c«ng ty c«ng nghÖ cao, c«ng ty míi thµnh lËp nh−ng cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn tèt; tr¸i phiÕu doanh nghiÖp vµ tr¸i phiÕu chÝnh phñ, c¸c chøng kho¸n ph¸i sinh, . . . Th«ng th−êng c¸c c«ng ty cã chøng kho¸n giao dÞch trªn thÞ tr−êng OTC lµ nh÷ng c«ng ty ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt trªn thÞ tr−êng tËp trung, tuy nhiªn còng cã tr−êng hîp c¸c c«ng ty nµy ®· ®¸p øng ®−îc tiªu chuÈn niªm yÕt nh−ng do nhiÒu lý do kh¸c nhau nªn hä vÉn muèn giao dÞch trªn thÞ tr−êng OTC. 1.3.2 Ph©n theo lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt: Cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng chøng kho¸n, chøng kho¸n - hµng hãa cña thÞ tr−êng - ngµy cµng phong phó, ®a d¹ng c¶ vÒ ph−¬ng diÖn chñng lo¹i vµ ®Æc tÝnh chøng kho¸n. Nh×n chung, chøng kho¸n cã thÓ ®−îc chia thµnh c¸c nhãm gåm cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, chøng chØ quü ®Çu t−, chøng kho¸n cã thÓ chuyÓn ®æi vµ c«ng cô ph¸i sinh. Mçi lo¹i chøng kho¸n sÏ cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ tiªu chuÈn niªm yÕt còng nh− quy tr×nh thÈm ®Þnh vµ cÊp phÐp niªm yÕt riªng phï hîp víi ®Æc tÝnh chøng kho¸n. 10 - Cæ phiÕu: cæ phiÕu lµ mét lo¹i chøng kho¸n x¸c nhËn quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng−êi së h÷u cæ phiÕu ®èi víi tµi s¶n hoÆc vèn cña mét c«ng ty cæ phÇn. Khi mua cæ phiÕu, nh÷ng ng−êi ®Çu t− (cæ ®«ng) sÏ trë thµnh nh÷ng ng−êi chñ së h÷u ®èi víi c«ng ty. Møc ®é së h÷u ®ã tïy thuéc vµo tû lÖ cæ phÇn mµ cæ ®«ng n¾m gi÷. Lµ chñ së h÷u, c¸c cæ ®«ng cïng nhau chia sÎ mäi thµnh qu¶ còng nh− tæn thÊt trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c«ng ty. Trong tr−êng hîp xÊu nhÊt lµ c«ng ty ph¶i thanh lý hay ph¸ s¶n, cæ ®«ng chØ nhËn ®−îc nh÷ng g× cßn l¹i sau khi c«ng ty ®· trang tr¶i xong c¸c nghÜa vô kh¸c (nh− thuÕ, nî ng©n hµng hay nghÜa vô ®èi víi tr¸i phiÕu…). Theo tÝnh chÊt cña c¸c quyÒn lîi mµ cæ phiÕu mang l¹i cho cæ ®«ng, cã 2 lo¹i cæ phiÕu c¬ b¶n: cæ phiÕu phæ th«ng vµ cæ phiÕu −u ®·i. ®Ó ®−îc niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n, cæ phiÕu cña mét c«ng ty ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh niªm yÕt vµ ®¸p øng ®−îc c¸c tiªu chuÈn ®Þnh l−îng vÒ thêi gian ho¹t ®éng, vèn cæ phÇn, lîi nhuËn, sè l−îng cæ ®«ng c«ng chóng, sè l−îng cæ phÇn mµ c¸c thµnh viªn chñ chèt cam kÕt n¾m gi÷, c¸c chØ tiªu vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh; ®ång thêi ph¶i ®¶m b¶o c¸c tiªu chuÈn ®Þnh tÝnh kh¸c nh− c¬ cÊu tæ chøc cña c«ng ty, kh¶ n¨ng qu¶n lý cña ban l·nh ®¹o, viÖc ¸p dông c¸c nguyªn t¾c qu¶n trÞ c«ng ty, triÓn väng cña c«ng ty trong t−¬ng lai, nh÷ng ®ãng gãp cña c«ng ty cho ngµnh, nghÒ nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ nãi chung… Trong qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh, SGDCK/ UBCK sÏ tiÕn hµnh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ xem c«ng ty cã tháa m·n ®−îc c¸c tiªu chuÈn ®Æt ra hay kh«ng; trªn c¬ së ®ã chÊp thuËn hoÆc tõ chèi cÊp phÐp niªm yÕt cho c«ng ty. - Tr¸i phiÕu: tr¸i phiÕu lµ mét lo¹i chøng kho¸n nî quy ®Þnh nghÜa vô cña ng−êi ph¸t hµnh (ng−êi vay tiÒn) ph¶i tr¶ cho ng−êi n¾m gi÷ tr¸i phiÕu (ng−êi cho vay) mét kho¶n tiÒn x¸c ®Þnh (l·i tr¸i phiÕu), th−êng lµ trong nh÷ng kho¶ng thêi gian cô thÓ vµ ph¶i hoµn tr¶ khèi l−îng vèn ®· vay ban ®Çu khi tr¸i phiÕu ®¸o h¹n. Cã nhiÒu lo¹i tr¸i phiÕu nh− tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, tr¸i phiÕu c«ng ty (ph©n lo¹i theo chñ thÓ ph¸t hµnh). Kh«ng gièng nh− cæ phiÕu, tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®−îc niªm yÕt theo quyÕt ®Þnh cña cÊp cã thÈm quyÒn mµ kh«ng ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh niªm yÕt v× ®©y lµ hai lo¹i 11 tr¸i phiÕu ®−îc xem gÇn nh− lµ kh«ng cã rñi ro, do ®−îc chÝnh phñ hoÆc chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®¶m b¶o thanh to¸n l·i vµ gèc khi ®¸o h¹n. Riªng ®èi víi tr¸i phiÕu c«ng ty th× vÉn ph¶i qua qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh tr−íc khi ®−îc cÊp phÐp niªm yÕt vµ c«ng ty cÇn ®¸p øng ®−îc mét sè tiªu chuÈn vÒ vèn, lîi nhuËn, t×nh h×nh tµi chÝnh, tû lÖ nî, sè l−îng ng−êi n¾m gi÷… - Chøng chØ quü ®Çu t−: lµ mét lo¹i chøng kho¸n do c¸c quü ®Çu t− chøng kho¸n (quü ®Çu t− tÝn th¸c, quü d¹ng hîp ®ång) ph¸t hµnh. Chøng kho¸n do c¸c quü ®Çu t− d¹ng c«ng ty ph¸t hµnh th× ®−îc gäi lµ cæ phiÕu. Quü ®Çu t− chøng kho¸n huy ®éng vèn theo hai c¸ch: + C¸ch thø nhÊt, mét c«ng ty qu¶n lý quü sÏ ®øng ra huy ®éng vèn b»ng c¸ch lÊy tæng khèi l−îng vèn dù kiÕn cña quü chia nhá thµnh c¸c phÇn b»ng nhau, mçi phÇn t−¬ng øng víi mét chøng chØ quü vµ c«ng ty sÏ b¸n c¸c chøng chØ ra c«ng chóng nh− lµ nh÷ng ®¬n vÞ ®Çu t−. Quü nµy ®−îc gäi lµ quü ®Çu t− d¹ng hîp ®ång. B¶n th©n quü kh«ng cã t− c¸ch ph¸p nh©n, c«ng ty qu¶n lý quü lµ bªn ®¹i diÖn thùc hiÖn mäi ho¹t ®éng ®Çu t− theo ®óng ph−¬ng ¸n ho¹t ®éng cña quü ®−îc c«ng bè khi thµnh lËp. + C¸ch thø hai, mét c«ng ty ®−îc thµnh lËp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh sÏ ph¸t hµnh c¸c cæ phÇn ra c«ng chóng. Khi mua cæ phÇn, ng−êi ®Çu t− trë thµnh cæ ®«ng cña quü vµ cã ®Çy ®ñ c¸c quyÒn do ph¸p luËt quy ®Þnh. B¶n th©n quü lµ mét c«ng ty cã t− c¸ch ph¸p nh©n. Quü nµy ®−îc gäi lµ quü ®Çu t− d¹ng c«ng ty. Chøng chØ quü muèn ®−îc niªm yÕt trªn SGDCK còng ph¶