Đề tài Sự tương đồng và khác biệt giữa cấu trúc nguồn luật trong dòng họ Civil Law và dòng họ Common Law

Đề bài 8: Sự tương đồng và khác biệt giữa cấu trúc nguồn luật trong dòng họ Civil Law và dòng họ Common Law. Dòng họ Common Law và Civil Law là hai dòng họ pháp luật lớn và điển hình trên thế giới. Với những điểm đặc thù, tạo nên những "dòng họ" pháp luật, với những đặc trưng pháp lý riêng. Sự quy định thành tố cấu thành của hai dòng họ này tương tự nhau là: luật thành văn, án lệ, tiền lệ pháp, các học thuyết pháp luật, lẽ phải tự nhiên… Mặc dù ngày nay pháp luật ở các nước thuộc hai dòng họ này cũng có nhiều thay đổi theo hướng bổ khuyết những mặt hạn chế, tích hợp nhiều nội dung mới, nhưng về cơ bản sự thay đổi ấy vẫn không làm mất đi những đặc thù riêng, triết lý riêng, từng tạo nên "bản sắc" của hai dòng họ pháp luật này. Tuy vậy ta có thể nhận diện chúng qua một điểm khác biệt rõ nét, đó là sự coi trọng Luật thành văn với tư cách là nguồn luật chính của Civil Law trong khi Common Law lại thừa nhận và ưu tiên Án lệ là nguồn luật chính của mình. Có thể nói, các hệ thống pháp luật của hai dòng họ càng ngày càng có nhiều điểm ảnh hưởng, học tập nhau, thể hiện rõ xu hướng hội tụ: Pháp luật của Scốt-len trước khi nhập vào Anh đã từng theo mô hình pháp luật La Mã. Ngược lại, pháp luật bang Québec (Canada) và bang Louisiane (Mỹ) theo truyền thống pháp luật La Mã nhưng đã chịu ảnh hưởng rất lớn của hệ thống pháp luật Anh - Mỹ đang được sử dụng ở các bang còn lại ở nước này. Điểm tương đồng dễ nhận thấy nhất giữa hai dòng Civil Law và Common Law chính là sự thừa nhận cả bốn thành tố: luật thành văn, án lệ (tiền lệ pháp), tập quán pháp, lẽ phải tự nhiên, các học thuyết trong quá trình ngiên cứu pháp luật… Sự tương đồng này xuất phát từ quá trình hình thành và phát triển pháp luật của hai dòng họ đều dựa trên cơ sở lý luận pháp luật, pháp luật được xây dựng cùng quá trình hình thành và phát triển các học thuyết nghiên cứu pháp luật (với dòng họ Civil Law), hay qua thực tiễn xét xử với các vụ việc cụ thể (Common Law). Với cả hai dòng họ pháp luật ra đời do sự nhu cầu thực tiễn. Cả hai dòng họ đều chịu sự ảnh hưởng từ Luật La Mã, nên ở cả hai đều hình thành tư duy pháp lý từ rất sớm, điều đó giải thích tại sao lại có án lệ, luật hành văn và các học thuyết pháp lý trong cấu trúc nguồn luật của hai dòng họ này. Luật tục hay còn gọi là tập quán pháp và lẽ phải tự nhiên là thành tố mà hầu hết dòng họ pháp luật nào cũng thừa nhận, vì vậy nguyên nhân chính để xuất hiện sự tương đồng này vẫn là cả hai dòng họ Civil Law và Common Law đều xây dựng pháp luật theo tư duy pháp luật, pháp luật thực sự là công cụ, ý chí của nhà nước chứ không phải thần thánh hay thượng đế giống các dòng Luật Hồi giáo hoặc các dòng họ luật tục khác. Ngoài điểm tương đồng nổi bất kể trên, còn có một sự tương đồng khác trong cấu trúc nguồn luật của cả hai dòng họ này, đó chính là sự ảnh hưởng của Luật La mã tới cấu trúc nguồn luật tuy nhiên với mức độ khác nhau. Điểm khác biệt đầu tiên và cũng là cơ bản giữa cấu trúc nguồn luật của hai dòng họ là: Civil Law coi luật thành văn là nguồn luật chính trong khi đó Common Law lại thừa nhận án lệ là nguồn luật chính thức. Pháp luật thành văn: hệ thống các quy phạm pháp luật được tập hợp hóa và pháp điển hóa do nhà nước ban hành. Án lệ: là bản án đã tuyên hoặc sự giải thích, áp dụng pháp luật được coi như tiền lệ làm cơ sở để các thẩm phán sau đó có thể áp dụng trong các trường hợp tương tự. Sự khác biệt này xuất phát từ sự khác nhau trong tư duy pháp lý trong quá trình phát triển của hai dòng họ này. Luật thành văn được coi là nguồn chính của Civil law trong đó quan trọng nhất là các qui phạm pháp luật. Với tư duy pháp lí là chủ nghĩa duy lí (rationalism) hay tư duy theo lối diễn dịch, đi từ cái phổ quát đến trường hợp cá biệt. Phương pháp tư duy này bắt nguồn từ viêc coi trọng pháp điển hóa, khái quát các trường hợp của cuộc sống. Luật thành văn xuất hiện do sự kiện diễn ra vào năm 528, Hoàng đế Justinian I ra lệnh tập hợp, hệ thống hoá và củng cố - điển chế hoá Luật La Mã và tập hợp các chế định luật dân sự - Corpus Juris Civilis ra đời, đặt viên gạch đầu tiên cho luật thành văn. Sự phát triển của luật thành văn gắn liền với sự phát triển của hoạt động nghiên cứu luật La Mã của trường phái pháp điểm hóa - trường phái các nhà pháp điển hiện đại (Usus Modernus Pandectarium hay Pandectists) xuất hiện ở Đức thế kỷ 16. Trường phái này không phát triển lý luận về pháp luật, cũng không tìm hiểu nội dung mang tính lịch sử của Corpus Juris mà quan tâm đến việc làm thế nào để áp dụng các quy phạm pháp luật trong thực tiễn, làm cho nó không mâu thuẫn với tập quán pháp ở Đức. Sự thừa nhận luật thành văn với tư cách một nguồn luật chính trong dòng họ Civil Law xuất phát từ cuối thế kỷ XIX, với việc phục hồi pháp điển hoá. Việc pháp điển hoá ở Pháp đã trở thành mẫu mực cho hệ thống pháp luật châu Âu lục địa (Tiêu biểu là Bộ luật Napoleon 1804). Pháp điển hoá là kỹ thuật trình bày một cách có phương pháp một pháp luật phù hợp với xã hội hiện đại, một pháp luật được toà án áp dụng. Pháp điển hoá cũng bộc lộ những hậu quả tiêu cực, làm xuất hiện trường phái luật học thực chứng. Chủ nghĩa luật học thực chứng phủ nhận vai trò của luật tự nhiên và đánh giá quá cao vai trò của pháp điển hoá, cho rằng trong hệ thống pháp luật chỉ có các văn bản pháp luật mới có thể được coi là nguồn luật. Với Common Law theo chủ nghĩa kinh nghiệm (empiricism) hay lối suy luận quy nạp đi từ trường hợp cá biệt đến cái tổng quát, nguyên tắc, án lệ lựa chọn là nguồn chính. Điều này mang tới một dòng họ Common Law mở, gần gũi với đời sống thực tế, tạo nên tính chủ động sáng tạo, mềm dẻo và linh hoạt trong tư duy pháp luật. Án lệ xuất hiện ở Anh, năm 1154, Vua Henry II đã tạo ra một hệ thống luật chung và sáng tạo ra một hệ thống tòa án thống nhất đầy quyền năng, ông đưa các thẩm phán từ tòa án Hoàng gia đi khắp nơi trong nước và sưu tầm, chọn lọc cách thức giải quyết các tranh chấp. Sau đó những thẩm phán này sẽ trở về thành Luân đôn và thảo luận về những vụ tranh chấp đó với các thẩm phán khác. Những phán quyết này sẽ được ghi lại và dần trở thành án lệ (precedent), hay theo Tiếng Latin là stare decisis. Theo đó, khi xét xử thẩm phán sẽ chịu sự ràng buộc bởi những phán quyết đã có từ trước đó. Thuật ngữ “Common Law” bắt đầu xuất hiện từ thời điểm đó. Như vậy trước khi Nghị viện ra đời trong lịch sử pháp luật của Anh, Common Law đã được áp dụng trên toàn bộ vương quốc trong vài thế kỉ. Một sự khác biệt tuy không rõ nét nhưng cũng giúp ta nhận nhìn sâu hơn trong mối tương quan so sánh chính là sự tiếp nhận tư duy pháp lý của luật Lã Mã trong việc xây dựng cấu trúc nguồn luật của hai dòng họ này. Tuy cả hai dòng họ pháp luật này đều ít nhiều đều thừa hưởng sự giàu có và tính chuẩn mực của thuật ngữ pháp lý La Mã. Ví dụ: stare decisis (Phán quyết của Tòa án trước đó phải được công nhận như tiền lệ); pacta sunt servandas (Hợp đồng phải được tôn trọng), nhưng sự ảnh hưởng của Luật La Mã tới cấu trúc nguồn luật của Civil Law chính là sự hình thành và coi trong luật thành văn thì sự ảnh hưởng của các học thuyết pháp lý, với tư cách là một nguồn luật thì ở Common Law có xu hướng áp dụng nhiều hơn so với các nước thuộc hệ thống pháp luật Civil law. Sở dĩ có điểm khác biệt này vì Luật La Mã có sự ảnh hưởng mang tính quyết định và xuyên suốt quá trình phát triển của dòng họ Civil Law còn với Common Law luật La Mã chỉ là một sự bổ trợ và có ảnh hưởng không nhiều như với Civil Law. Như vậy, chúng ta có thể nhận thấy xu hướng hội tụ của hai dòng họ Civil Law và Common Law. Sự hội tụ này là một xu hướng tất yếu trong quá trình vận động, tiếp biến và học hỏi nhau. Mỗi dòng họ sẽ phát huy được những thế mạnh của mình đồng thời khắc phục được những hạn chế của mình. Đó là cơ sở cho một hệ thống pháp luật toàn thế giới phát triển./. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình Luật so sánh. ĐH Luật Hà Nội. NXB Công an nhân dân. Luật so sánh (bản tiếng Việt). Michael Bogdan. NXB Kluwer, Norstedts Juridik, Tano, 2002.