Đề tài Tăng cường quản lý thu ngân sách địa phương ở Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào

Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu ë n­íc Céng hßa d©n chñ nh©n d©n Lµo (CHDCND Lµo), LuËt Ng©n s¸ch Nhµ n­íc Lµo ra ®êi vµ cã hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 14/4/1995 ®· quy ®Þnh thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc (NSNN) lµ mét hÖ thèng thèng nhÊt bao gåm thu ng©n s¸ch Trung ­¬ng (NSTW) vµ thu ng©n s¸ch c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng. Ng©n s¸ch tØnh lµ mét cÊp trong ng©n s¸ch c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®­îc Nhµ n­íc ph©n cÊp nguån thu theo chøc n¨ng quyÒn h¹n cô thÓ. Tuy nhiªn trong thùc tÕ qu¶n lý thu ng©n s¸ch cÊp tØnh ë Lµo cßn nhiÒu bÊt cËp. §Ó thu ng©n s¸ch cÊp tØnh trë thµnh mét cÊp thu ng©n s¸ch theo ®óng nghÜa, cÇn ph¶i t×m nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu trong c«ng t¸c t¨ng c­êng qu¶n lý nh»m hoµn thiÖn viÖc thu ng©n s¸ch cÊp tØnh, ®ã lµ mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt hiÖn nay. V× vËy, t«i ®· lùa chän nghiªn cøu ®Ò tµi: " Tăng cường quản lý thu ngân sách địa phương ở Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào (VÝ dô ë tØnh Viªng Ch¨n)" cho b¶n luËn v¨n th¹c sÜ cña m×nh. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu ®Ò tµi Th«ng qua viÖc nghiªn cøu ho¹t ®éng cña thu ng©n s¸ch cÊp tØnh trong mèi quan hÖ víi hÖ thèng thu NSNN nh»m t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp h­íng cho ng©n s¸ch tØnh ph¸t huy ®­îc vai trß tÝch cùc cña m×nh, gãp phÇn t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý thu ng©n s¸ch ë Lµo ngµy mét tèt h¬n. 3. §èi t­îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi 3.1. §èi t­îng nghiªn cøu Nghiªn cøu chung vÒ qu¶n lý thu ng©n s¸ch cÊp tØnh trong toµn quèc vµ qu¶n lý thu Ng©n s¸ch cÊp tØnh cña tØnh Viªng Ch¨n trong thêi gian 5 n¨m tõ n¨m 2000 ®Õn kÕ ho¹ch dù ®o¸n n¨m 2005. 3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu - Nghiªn cøu viÖc qu¶n lý thu ng©n s¸ch cÊp tØnh. - Nghiªn cøu mèi quan hÖ thu ng©n s¸ch cÊp tØnh víi thu ng©n s¸ch c¸c cÊp trong hÖ thèng. - Nghiªn cøu quy tr×nh lËp, chÊp hµnh vµ quyÕt to¸n trong viÖc t¨ng c­êng qu¶n lý thu ng©n s¸ch cÊp tØnh. 4. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi nghiªn cøu KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn v¨n cã thÓ kh¸i qu¸t trªn c¸c khÝa c¹nh: - VÒ mÆt lý thuyÕt: LuËn v¨n ®· hÖ thèng hãa vµ kh¸i qu¸t vÒ mÆt lý luËn mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n qu¶n lý thu NSNN. - VÒ mÆt thùc tiÔn: LuËn v¨n ®· ®­a ra nh÷ng nhËn xÐt kh¸ch quan vÒ thùc tr¹ng qu¶n lý thu NSNN ë CHDCND Lµo trong nh÷ng n¨m qua. - VÒ c¸c ®Ò xuÊt kiÕn nghÞ: LuËn v¨n ®· ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m t¨ng c­êng qu¶n lý thu NSNN ë CHDCND Lµo trong nh÷ng n¨m tíi. Trong ®iÒu kiÖn c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ n­íc vµ c¶i c¸ch tµi chÝnh c«ng ë CHDCND Lµo hiÖn nay, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn ®©y cña luËn v¨n lµ cã ý nghÜa thiÕt thùc c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. 5. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña luËn v¨n ®­îc chia thµnh 3 ch­¬ng. Ch­¬ng 1: Vai trß cña thu NSNN vµ tæ chøc hÖ thèng qu¶n lý thu ng©n s¸ch cÊp tØnh. Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc ë céng hßa d©n chñ nh©n d©n lµo (VÝ dô ë TØnh Viªng Ch¨n). Ch­¬ng 3: Gi¶i ph¸p t¨ng c­êng qu¶n lý thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc ë CHDCND Lµo (vÝ dô ë tØnh Viªng Ch¨n). Ch­¬ng 1 Vai trß cña thu ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ tæ chøc hÖ thèng qu¶n lý thu ng©n s¸ch cÊp tØnh 1.1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thu ng©n s¸ch nhµ n­íc 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm thu ng©n s¸ch nhµ n­íc Khi Nhµ n­íc ra ®êi, ®Ó ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ho¹t ®éng cña m×nh, Nhµ n­íc ®· ®Æt ra chÕ ®é thuÕ khãa nh»m huy ®éng sù ®ãng gãp cña d©n c­ ®Ó h×nh thµnh nªn quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n­íc. Lóc ®Çu, Nhµ n­íc sö dông nã ®Ó nu«i bé m¸y nhµ n­íc; sau ®ã ph¹m vi sö dông ®­îc më réng dÇn theo sù ph¸t triÓn cña c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ n­íc. Ngµy nay, Nhµ n­íc cßn sö dông NSNN ®Ó chi tiªu cho c¸c kho¶n phóc lîi x· héi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Do vËy, hÖ thèng thu NSNN ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn. Thu NSNN lµ viÖc Nhµ n­íc dïng quyÒn lùc cña m×nh ®Ó tËp trung mét phÇn nguån tµi chÝnh quèc gia h×nh thµnh quü NSNN nh»m tháa m·n c¸c nhu cÇu cña Nhµ n­íc. Nguån tµi chÝnh ®­îc tËp trung vµo NSNN lµ nh÷ng kho¶n thu nhËp cña Nhµ n­íc ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh Nhµ n­íc tham gia ph©n phèi cña c¶i x· héi d­íi h×nh thøc gi¸ trÞ. Thu NSNN ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ kinh tÕ n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph©n phèi c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia gi÷a Nhµ n­íc víi c¸c chñ thÓ trong x· héi. Sù ph©n phèi ®ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña bé m¸y nhµ n­íc còng nh­ yªu cÇu thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ - x· héi cña Nhµ n­íc. VÒ mÆt néi dung, thu NSNN chøa ®ùng c¸c quan hÖ ph©n phèi d­íi h×nh thøc gi¸ trÞ n¶y sinh trong qu¸ tr×nh Nhµ n­íc dïng quyÒn lùc tËp trung mét phÇn nguån tµi chÝnh quèc gia h×nh thµnh quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n­íc. VÒ mÆt néi dung, thu NSNN chøa ®ùng c¸c quan hÖ ph©n phèi d­íi h×nh thøc gi¸ trÞ n¶y sinh trong qu¸ tr×nh Nhµ n­íc dïng quyÒn lùc trõng trÞ ®Ó tËp trung mét phÇn nguån tµi chÝnh quèc gia h×nh thµnh quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n­íc. Mét ®Æc ®iÓm n÷a cña thu NSNN lµ g¾n chÆt víi thùc tr¹ng kinh tÕ vµ sù vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ nh­ gi¸ c¶, l·i suÊt, thu nhËp… Sù vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï ®ã võa t¸c ®éng ®Õn sù t¨ng gi¶m møc thu, võa ®Æt ra yªu cÇu n©ng cao t¸c dông ®iÒu tiÕt cña c¸c c«ng cô thu NSNN. 1.1.2 Néi dung thu ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ ph©n lo¹i thu ng©n s¸ch nhµ n­íc Thu ng©n s¸ch nhµ n­íc bao gåm: - ThuÕ, lÖ phÝ, phÝ do c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n nép theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. - C¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n­íc nh­: + Thu nhËp tõ vèn gãp cña Nhµ n­íc vµo c¸c c¬ së kinh tÕ. + TiÒn thu håi vèn cña Nhµ n­íc t¹i c¸c c¬ së kinh tÕ. + Thu håi tiÒn cho vay cña Nhµ n­íc (c¶ gèc vµ l·i). - Thu tõ c¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp. - Thu tõ b¸n hoÆc cho thuª tµi nguyªn, tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ n­íc. - Thu tõ vay nî vµ viÖn trî kh«ng hoµn tr¶ l¹i cña ChÝnh phñ c¸c n­íc, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n n­íc ngoµi, tõ ®ãng gãp tù nguyÖn cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong vµ ngoµi n­íc. - Thu kh¸c: nh­ thu tõ ph¹t, tÞch thu, tÞch biªn lai tµi s¶n… Trong hÖ thèng thu NSNN, thu tõ thuÕ, lÖ phÝ, phÝ chiÕm tû träng chñ yÕu. V× vËy ®Ó t¨ng thu NSNN cÇn cã biÖn ph¸p ng¨n ngõa h¹n chÕ thÊt thu thuÕ gi÷ vai trß quan träng. §Ó qu¶n lý tèt nguån thu viÖc ph©n lo¹i c¸c kho¶n thu cã ý nghÜa quan träng qua ®ã cã thÓ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý c¸c nguån thu NSNN. Cã hai c¸ch ph©n lo¹i phæ biÕn lµ: - Ph©n lo¹i theo néi dung kinh tÕ: Ph©n lo¹i c¸c kho¶n thu NSNN theo néi dung kinh tÕ lµ cÇn thiÕt ®Ó thÊy râ sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, tÝnh hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, cã thÓ chia c¸c kho¶n thu NSNN thµnh hai nhãm: + Nhãm thu th­êng xuyªn cã tÝnh chÊt b¾t buéc gåm thuÕ, phÝ, lÖ phÝ víi nhiÒu h×nh thøc cô thÓ do luËt ®Þnh. + Nhãm thu kh«ng th­êng xuyªn bao gåm c¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n­íc, thu tõ ho¹t ®éng sù nghiÖp, thu tiÒn b¸n hoÆc cho thuª tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ n­íc vµ c¸c kho¶n thu kh¸c ®· kÓ ë trªn. - Ph©n lo¹i theo yªu cÇu ®éng viªn vèn vµo NSNN: Cã thÓ chia c¸c kho¶n thu NSNN thµnh: + Thu trong c©n ®èi NSNN: bao gåm c¸c kho¶n thu th­êng xuyªn vµ thu kh«ng th­êng xuyªn. + Thu bï ®¾p thiÕu hôt NSNN: khi sè thu NSNN kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu chi tiªu vµ Nhµ n­íc ph¶i ®i vay, bao gåm vay trong n­íc tõ c¸c tÇng líp d©n c­, c¸c tæ chøc kinh tÕ - x· héi, vay tõ n­íc ngoµi. C¸ch ph©n lo¹i nµy cho phÐp ®¸nh gi¸ sù lµnh m¹nh cña NSNN vµ cã ý nghÜa trong tæ chøc ®iÒu hµnh NSNN. 1.1.3 Nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn thu ng©n s¸ch nhµ n­íc Mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng trong thu NSNN lµ viÖc x¸c ®Þnh møc ®éng viªn vµ lÜnh vùc ®éng viªn mét c¸ch ®óng ®¾n, hîp lý. §iÒu ®ã kh«ng chØ ¶nh h­ëng ®Õn sè thu NSNN, mµ cßn t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi. Møc ®éng viªn vµ lÜnh vùc ®éng viªn l¹i chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña quèc gia. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn thu NSNN cÇn ph¶i kÓ ®Õn lµ: Thu nhËp GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi. ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tèc ®é t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia, ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm, tiªu dïng vµ ®Çu t­ cña mét n­íc. Thu nhËp GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn møc ®éng viªn cña NSNN. NÕu kh«ng tÝnh ®Õn chØ tiªu nµy khi x¸c ®Þnh møc ®éng viªn cña ng©n s¸ch sÏ ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn c¸c vÊn ®Ò tiÕt kiÖm, tiªu dïng vµ ®Çu t­ cña c¸c tæ chøc kinh tÕ, cña c¸c tÇng líp d©n c­. Tû suÊt doanh lîi trong nÒn kinh tÕ: Tû suÊt doanh lîi trong nÒn kinh tÕ ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ cña ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ. Tû suÊt doanh lîi cµng lín, nguån tµi chÝnh cµng lín. §©y lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc n©ng cao tû suÊt thu NSNN. Dùa vµo tû suÊt doanh lîi trong nÒn kinh tÕ ®Ó x¸c ®Þnh tû suÊt thu NSNN sÏ tr¸nh ®­îc viÖc ®éng viªn qu¸ cao vµo NSNN g©y khã kh¨n vÒ tµi chÝnh cho ho¹t ®éng kinh tÕ. TiÒm n¨ng ®Êt n­íc vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn: §èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó th× nh©n tè nµy cã ¶nh h­ëng lín ®Õn thu NSNN. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc cho thÊy, nÕu tû träng xuÊt khÈu dÇu má vµ kho¸ng s¶n chiÕm trªn 20% kim ng¹ch xuÊt khÈu th× tû suÊt thu NSNN sÏ cao vµ cã kh¶ n¨ng t¨ng nhanh. ë ViÖt Nam trong t­¬ng lai, viÖc xuÊt khÈu dÇu má vµ kho¸ng s¶n chiÕm tû träng lín trong kim ng¹ch xuÊt khÈu. §ã lµ nh©n tè rÊt quan träng ¶nh h­ëng to lín ®Õn viÖc n©ng cao tû suÊt thu NSNN. Møc ®é trang tr¶i c¸c kho¶n chi phÝ cña Nhµ n­íc: Nh©n tè nµy phô thuéc vµo: + Quy m« tæ chøc cña bé m¸y nhµ n­íc vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña nã. + Nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ – x· héi mµ Nhµ n­íc ®¶m nhËn trong tõng thêi kú. + ChÝnh s¸ch sö dông kinh phÝ cña Nhµ n­íc. Trong ®iÒu kiÖn c¸c nguån tµi trî kh¸c cho chi phÝ Nhµ n­íc kh«ng cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn, viÖc t¨ng møc ®é chi phÝ cña Nhµ n­íc sÏ dÉn ®Õn tû suÊt thu NSNN t¨ng lªn. ë hÇu hÕt c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, Nhµ n­íc ®Òu cã tham väng ®Èy nhanh sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ b»ng viÖc ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh lín. §Ó cã nguån vèn ®Çu t­ ph¶i t¨ng thu. Nh­ng trong thùc tÕ t¨ng thu qu¸ møc l¹i lµm cho tèc ®é t¨ng tr­ëng chËm l¹i. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nan gi¶i ®ã, Nhµ n­íc ph¶i cã mét ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi thËn träng trªn c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao, tõ ®ã x¸c lËp mét chÝnh s¸ch chi cã hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm. Cã nh­ vËy míi gi¶i quyÕt hµi hßa mèi quan hÖ gi÷a thu vµ chi cña NSNN. Tæ chøc bé m¸y thu nép. Tæ chøc bé m¸y thu nép gän nhÑ, ®¹t hiÖu qu¶ cao, chèng ®­îc thÊt thu do trèn, lËu thuÕ sÏ lµ nh©n tè tÝch cùc lµm gi¶m tû suÊt thu NSNN mµ vÉn ®¸p øng nhu cÇu chi tiªu cña NSNN. VÒ mÆt lý luËn còng nh­ thùc tiÔn, ®Ó x¸c ®Þnh møc thu NSNN ®óng ®¾n cÇn ph¶i cã sù ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ cô thÓ c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn nã trong nh÷ng ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cô thÓ cña ®Êt n­íc trong tõng thêi kú. Tû suÊt thu NSNN ®­îc xem lµ h¹t nh©n c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch thu nªn cÇn ph¶i ®­îc nghiªn cøu, xem xÐt trªn nhiÒu khÝa c¹nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi. 1.2 Tæ chøc qu¶n lý thu ng©n s¸ch cÊp tØnh C¨n cø chøc n¨ng quyÒn h¹n cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, Nhµ n­íc ph©n cÊp cho ®Þa ph­¬ng ®­îc h­ëng c¸c nguån thu t­¬ng øng theo ph­¬ng ph¸p ph©n ®Þnh nh­ sau: Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nguån thu ng©n s¸ch ë Lµo b¾t ®Çu vµ ph©n cÊp qu¶n lý sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8. Lóc ®ã Lµo hÇu nh­ chØ cã mét cÊp ng©n s¸ch lµ NSTW. Do cÊp tØnh ch­a ®¶m ®­¬ng ®­îc ®Çy ®ñ chøc n¨ng lµ mét cÊp thu ng©n s¸ch hoµn chØnh, nªn chñ yÕu thùc hiÖn theo chØ ®Þnh tõ Trung ­¬ng. §Õn khi luËt Ng©n s¸ch ngµy 18/7/1944, sè 0594/QH Lµo vµ LuËt ThuÕ ra ®êi míi æn ®Þnh nguån thu vµ ®¶m b¶o nhiÖm vô chi cho ®Þa ph­¬ng, tõ ®ã h×nh thµnh nguån thu cña ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng (NS§P). 1.2.1. C¸c kho¶n thu cè ®Þnh §©y lµ c¸c kho¶n thu ph¸t sinh bao nhiªu th× ng©n s¸ch tØnh ®­îc h­ëng trän vÑn bÊy nhiªu (100%). Theo kinh nghiÖm ViÖt Nam trong LuËt NSNN hiÖn hµnh quy ®Þnh th× c¸c kho¶n thu cè ®Þnh cña ng©n s¸ch tØnh gåm cã: - TiÒn cho thuª ®Êt - TiÒn thuª vµ b¸n nhµ thuéc së h÷u Nhµ n­íc - LÖ phÝ tr­íc b¹ - Thu tõ ho¹t ®éng xæ sè kiÕn thiÕt - ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña c¸c tæ chøc c¸ nh©n cho cÊp tØnh - PhÝ, lÖ phÝ vµ thu kh¸c ng©n s¸ch tØnh - C¸c kho¶n ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch cÊp tØnh - Thu kÕt d­ ng©n s¸ch cÊp tØnh 1.2.2. C¸c kho¶n thu ph©n ®Þnh gi÷a c¸c cÊp ng©n s¸ch §èi víi c¸c kho¶n thu nµy, hiÖn nay trªn thÕ giíi phæ biÕn cã 2 m« h×nh: M« h×nh 1: C¸c kho¶n thu ®­îc tËp trung vµo NSNN th«ng qua Kho b¹c Nhµ n­íc (KBNN), sau ®ã ph©n chia cho c¸c cÊp theo nh÷ng tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh, ®­îc gäi lµ thu ®iÒu tiÕt. C¸c n­íc theo m« h×nh nµy lµ Trung Quèc, ViÖt Nam… LuËt Ng©n s¸ch hiÖn hµnh cña ViÖt Nam quy ®Þnh c¸c kho¶n thu ®iÒu tiÕt gi÷a NSTW vµ ng©n s¸ch cÊp tØnh lµ: - ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (kh«ng kÓ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng hµng nhËp khÈu). - ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp (kh«ng kÓ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n toµn ngµnh). - ThuÕ chuyÓn lîi nhuËn ra n­íc ngoµi. - ThuÕ thu nhËp ®èi víi ng­êi cã thu nhËp cao. Tû lÖ ®iÒu tiÕt ë ®©y, theo LuËt NSNN do Trung ­¬ng quy ®Þnh cô thÓ cho tõng tØnh vµ ®­îc æn ®Þnh tõ 3 – 5 n¨m. C¸c kho¶n thu ph©n chia theo tû lÖ phÇn tr¨m gi÷a ng©n s¸ch cÊp tØnh, ng©n s¸ch cÊp huyÖn, ng©n s¸ch x· ph­êng, thÞ trÊn: - ThuÕ chuyÓn quyÒn ¸p dông ®Êt. - ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt hµng s¶n xuÊt trong n­íc cña mét sè mÆt hµng ph©n chia cho ®Þa ph­¬ng. Tû lÖ ®iÒu tiÕt cho mçi cÊp ng©n s¸ch cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, theo LuËt NSNN hiÖn hµnh do tØnh quy ®Þnh. Riªng tû lÖ ®iÒu tiÕt thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó l¹i cho x·, ph­êng, thÞ trÊn tèi thiÓu lµ 20%. M« h×nh 2: Mçi kho¶n thu ph¸t sinh th× NSTW thu mét phÇn vµ NS§P thu mét phÇn. Phæ biÕn nhÊt lµ c¸c kho¶n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (GTGT), Thu nhËp doanh nghiÖp (TNDN), thu nhËp c¸ nh©n… (Th­êng luËt ThuÕ do Nhµ n­íc Trung ­¬ng ban hµnh vµ quy ®Þnh biÓu thuÕ cho NSTW, sau ®ã cho phÐp c¸c ®Þa ph­¬ng cã biÓu thuÕ riªng t­¬ng øng. Th«ng th­êng ChÝnh phñ Trung ­¬ng quy ®Þnh khung thuÕ suÊt víi møc thÊp nhÊt vµ møc cao nhÊt). C¸c ®Þa ph­¬ng vËn dông trong khung ®ã. BiÓu thuÕ ®Þa ph­¬ng nµy cã 2 d¹ng phæ biÕn: Thø nhÊt, lµ biÓu thuÕ ®Þa ph­¬ng lòy tiÕn theo møc cè lòy tiÕn cña biÓu thuÕ Trung ­¬ng. Thø hai, lµ biÓu thuÕ ®Þa ph­¬ng chØ ¸p dông mét møc cè ®Þnh cho mäi thu nhËp chÞu thuÕ. Trªn biªn lai thuÕ cã nh÷ng tiªu thøc sau: Thu nhËp chÞu thuÕ: §­îc x¸c ®Þnh theo quy ®Þnh cña LuËt ThuÕ. ThuÕ NSTW: x% x Thu nhËp chÞu thuÕ. ThuÕ NS§P: y% x Thu nhËp chÞu thuÕ. Tæng sè thuÕ ph¶i nép: Gåm c¶ thuÕ cña NSTW vµ NS§P. VÝ dô: ë NhËt B¶n, khung thuÕ suÊt do Quèc héi quy ®Þnh tõ 12 – 15% th× Héi ®ång nh©n d©n ®Þa ph­¬ng cã thÓ quy ®Þnh cô thÓ mét møc nµo ®ã trong khung nh­ng tèi ®a kh«ng qu¸ 15%. C¨n cø vµo quyÕt ®Þnh cña Héi ®ång nh©n d©n (H§ND), tõng ®Þa ph­¬ng tiÕn hµnh thu thuÕ vÒ cho cÊp m×nh. ë Cana®a, thuÕ GTGT thu cho NSTW lµ 8%, cßn thu cho NS§P ®­îc phÐp kh«ng qu¸ 7%. NhËn xÐt: Hai m« h×nh ®Òu cã nh÷ng ­u ®iÓm nhÊt ®Þnh. ë m« h×nh thø nhÊt c¸c kho¶n thu ®­îc tËp trung vµo ng©n s¸ch, sau ®ã ®iÒu tiÕt cho c¸c cÊp sÏ t¹o ra biÓu thuÕ thèng nhÊt trong toµn quèc, tõ ®ã nghÜa vô nép thuÕ còng thèng nhÊt trong toµn quèc, kh«ng ph©n biÖt gi¸ c¶ gi÷a c¸c vïng, miÒn. ViÖc ®iÒu tiÕt chØ lµ ph©n chia trong néi bé ng©n s¸ch, v× vËy ChÝnh phñ Trung ­¬ng cã thÓ chñ ®éng quy ®Þnh tû lÖ ®iÒu tiÕt kh¸c nhau cho c¸c ®Þa ph­¬ng. ë m« h×nh thø hai cã ­u ®iÓm lµ ®Þa ph­¬ng cã thÓ chñ ®éng quy ®Þnh mét thuÕ suÊt trong khung phï hîp víi ®Þa ph­¬ng m×nh. Cïng xuÊt ph¸t tõ ®iÒu ®ã lµm cho mçi ®Þa ph­¬ng cã thÓ cã mét tû lÖ thuÕ kh¸c nhau, dÉn ®Õn mçi vïng miÒn, ®Þa ph­¬ng cã nghÜa vô nép thuÕ kh¸c nhau vµ gi¸ c¶ hµng hãa còng kh¸c nhau. §©y chÝnh lµ ®iÓm linh ho¹t trong chÝnh s¸ch thuÕ, thuÕ cã thÓ trë thµnh c«ng cô ®iÒu tiÕt ph©n bæ d©n c­, kinh tÕ. Cô thÓ lµ ®Ó gi¶m bít thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, ng­êi d©n cã thÓ chuyÓn ®Õn sinh sèng ë ®Þa ph­¬ng cã biÓu thuÕ ®Þa ph­¬ng thÊp. T­¬ng tù nh­ vËy, c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc muèn gi¶m thuÕ thu nhËp, thuÕ GTGT ®Ó nh»m môc ®Ých t¨ng lîi nhuËn cã thÓ tæ chøc kinh doanh hoÆc di chuyÓn ®Þa ®iÓm kinh doanh vµ vèn tíi ®Þa ph­¬ng cã biÓu thuÕ ®Þa ph­¬ng thÊp… C¸c m« h×nh thuÕ nªu trªn cã thÓ ®­îc lùa chän ¸p dông ë c¸c quèc gia kh¸c nhau phô thuéc vµo ph©n cÊp kinh tÕ x· héi vµ hµnh chÝnh cña tõng quèc gia, c¸c yÕu tè chÝnh trÞ vµ ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng thuÕ. Víi m« h×nh thø nhÊt th× ®ßi hái sù chia xÎ tr¸ch nhiÖm cña c¶ c¸c cÊp chÝnh quyÒn tõ Trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng. Bëi v× nguån thu ®­îc ®iÒu tiÕt cho c¸c cÊp, nªn viÖc tæ chøc bé m¸y thu thèng nhÊt do Trung ­¬ng qu¶n lý ®Ó phèi hîp víi chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng trong c«ng t¸c thu sÏ ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶. Víi m« h×nh thø hai cho phÐp ®Þa ph­¬ng tù quyÕt ®Þnh møc trong khung thuÕ ®Þa ph­¬ng, t¹o ®éng lùc cho ®Þa ph­¬ng tù t×m kiÕm nguån thu ®¸p øng nhu cÇu chi t¨ng thªm ë ®Þa ph­¬ng thÝch hîp víi c¸ch tæ chøc bé m¸y thu riªng cho tõng cÊp. 1.2.3. C¸c kho¶n thu bæ sung tõ ng©n s¸ch Trung ­¬ng Ngoµi c¸c kho¶n thu cè ®Þnh vµ ®iÒu tiÕt, mét kho¶n thu rÊt quan träng ®èi víi ng©n s¸ch tØnh lµ thu bæ sung tõ ng©n s¸ch cÊp trªn. §©y lµ mét biÖn ph¸p ®iÒu hßa ng©n s¸ch nh»m ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn hµi hßa, ®ång ®Òu cña tÊt c¶ c¸c vïng, miÒn. C¨n nguyªn thø nhÊt cña biÖn ph¸p nµy xuÊt ph¸t tõ sù t¸ch rêi gi÷a n¬i s¸ng t¹o GDP vµ n¬i thùc hiÖn GDP. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng nguån thu tõ thuÕ do GDP t¹o ra ë mét ®Þa ph­¬ng nµo ®ã, nh­ng b»ng biÖn ph¸p bæ sung NS§P cã thÓ thô h­ëng tõ mét ®Þa ph­¬ng kh¸c. VÝ dô: Mét doanh nghiÖp thu mua hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu ®¨ng ký ho¹t ®éng ë ®Þa ph­¬ng A. Khi thu mua hµng th× doanh nghiÖp ph¶i nép thuÕ GTGT víi thuÕ suÊt 2% mÆc dï n¬i s¶n xuÊt ra hµng n«ng s¶n ®ã cã thÓ lµ ë mét ®Þa ph­¬ng B. Nh­ vËy, ®iÒu bÊt hîp lý cã thÓ x¶y ra, ®ã lµ n¬i s¸ng t¹o ra nhiÒu GDP l¹i cã thÓ cã nguån thu nhá, trong khi n¬i kh«ng t¹o ra nhiÒu GDP nh­ng vÉn cã nguån thu lín. VÝ dô: Theo thèng kª ch­a chÝnh thøc, n¨m 2001, Thµnh phè Hå ChÝ Minh chØ t¹o ra kho¶ng 9% GDP cña c¶ n­íc nh­ng ®· cã sè thu ng©n s¸ch trªn ®Þa bµn chiÕm gÇn 40% tæng thu NSNN trong n­íc. Nguyªn nh©n chÝnh lµ GDP ®­îc t¹o ra tõ ®ång b»ng s«ng Cöu Long, T©y Nguyªn… nh­ng phÇn lín ®æ dån vÒ thùc hiÖn t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh. ë Hµ Néi t×nh h×nh còng t­¬ng tù nh­ vËy. Thø hai lµ xuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ ®Þa lý kinh tÕ x· héi kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c ®Þa ph­¬ng: C¸c vïng nói cao, Biªn giíi, H¶i ®¶o, kinh tÕ kh«ng ph¸t triÓn nh­ng l¹i cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng, ®ã lµ vïng phªn dËu cña ®Êt n­íc, nÕu kh«ng ®­îc b¶o vÖ ch¾c ch¾n sÏ ¶nh h­ëng ®Õn hßa b×nh vµ æn ®Þnh cña c¶ Quèc gia. V× vËy, mÆc dï cã thÓ kh«ng s¸ng t¹o vµ thùc hiÖn nhiÒu GDP nh­ng ph¶i ®iÒu hßa nguån lùc tµi chÝnh ®Õn nh÷ng vïng nh­ vËy. Thø ba lµ trong c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña Trung ­¬ng vÒ ph©n ®Þnh nguån thu vµ nhiÖm vô chi cña NSTW cã phÇn muèn t¹o ra sù mÊt c©n ®èi cña NS§P (thu kh«ng ®ñ chi) nh»m kiÓm so¸t vµ chi phèi c¸c ho¹t ®éng cña ®Þa ph­¬ng. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao ngay c¶ c¸c ®Þa ph­¬ng cã thÓ tù c©n ®èi ®­îc thu chi còng ®­îc ph©n cÊp sao cho Trung ­¬ng vÉn ph¶i bæ sung mét sè ch­¬ng tr×nh môc tiªu. VÝ dô: ë Trung Quèc, sè bæ sung tõ NSTW cho ®Þa ph­¬ng th­êng chiÕm 20% tæng sè thu; ë NhËt B¶n, viÖc trî cÊp tõ Trung ­¬ng cho c¸c tØnh còng nh»m hç trî c¸c dù ¸n cô thÓ… 1.2.4. Mèi quan hÖ gi÷a ng©n s¸ch cÊp tØnh víi c¸c cÊp ng©n s¸ch kh¸c Tr­íc hÕt, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh ng©n s¸ch tØnh lµ mét cÊp ng©n s¸ch trong hÖ thèng NSNN thèng nhÊt, nªn nã cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi c¸c cÊp ng©n s¸ch kh¸c. 1.2.4.1. Mèi quan hÖ gi÷a ng©n s¸ch tØnh víi ng©n s¸ch trung ­¬ng ChÕ ®é thu ng©n s¸ch ®­îc quy ®Þnh thèng nhÊt trong toµn quèc, mäi nguån thu ®Òu ®­îc tËp trung vµo NSNN sau ®ã ®iÒu tiÕt theo tû lÖ quy ®Þnh cho tõng tØnh. Sau khi dù to¸n thu ng©n s¸ch tØnh ®­îc x©y dùng vµ giao chÝnh thøc, Trung ­¬ng sÏ c¨n cø vµo ®ã ®Ó x¸c ®Þnh sè bæ sung ng©n s¸ch tØnh hµng n¨m vµ tõng quý chuyÓn ®Õn cho NS§P. Ngoµi nh÷ng néi dung trªn, Trung ­¬ng cßn cÊp cho ®Þa ph­¬ng kinh phÝ ®Ó thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh môc tiªu. PhÇn nµy n»m ngoµi c©n ®èi NS§P vµ tïy thuéc vµo néi dung ch­¬ng tr×nh môc tiªu ë tõng n¨m. Nh­ vËy cã thÓ nãi NS§P phô thuéc chÆt chÏ vµo Trung ­¬ng tõ kh©u ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é thu chi, ®Õn kh©u x©y dùng dù to¸n vµ cuèi cïng nh­ng còng trùc tiÕp nhÊt lµ th«ng qua sè hç trî bæ sung. 1.2.4.2. Mèi quan hÖ gi÷a ng©n s¸ch tØnh víi ng©n s¸ch huyÖn T­¬ng tù nh­ vËy, ng©n s¸ch tØnh quan hÖ víi ng©n s¸ch huyÖn còng nh­ quan hÖ gi÷a Trung ­¬ng víi tØnh. TØnh giao dù to