Đề tài Thách thức của toàn cầu hoá kinh tế đối với các nước đang pháp triển và những bài học vượt qua thách thức cho Việt Nam
Ngày 7/11/2006 đánh dấu một mốc đáng ghi nhớ trong chặng đ-ờng phát triển của kinh tế Việt Nam: Việt Nam đ-ợc công nhận là thành viên của Tổ chức Th-ơng mại Thế giới (WTO) sau 11 năm đàm phán. Điều đó có nghĩa là Việt Nam đã chính thức tham gia sâu rộng hơn vào quá trình toàn cầu hoá (TCH) kinh tế, một cuộc chơi mở ra rất nhiều cơ hội, nh-ng cũng không ít thách thức. Cơ hội mà không biết tận dụng thì cơ hội sẽ biến thành thách thức. Thách thức mà biết cách v-ợt qua thì thách thức sẽ biến thành cơ hội. Vậy làm thế nào để nhận biết đ-ợc các thách thức để tìm cách v-ợt qua và biến chúng thành cơ hội? Để trả lời đ-ợc câu hỏi trên, có thể nghiên cứu một số n-ớc đang phát triển có điều kiện kinh tế t-ơng đối giống Việt Nam để rút ra kinh nghiệm cho riêng Việt Nam. Gia nhập WTO thực chất là tham gia TCH về kinh tế. Là n-ớc đi sau, với thể chế chính trị - kinh tế - xã hội có nhiều điểm t-ơng đồng nh-ng cũng có điểm khác biệt so với một số n-ớc đang phát triển, vì vậy việc tìm hiểu kinh nghiệm của các n-ớc đi tr-ớc là hết sức bổ ích đối với Việt Nam. Trong việc tìm hiểu kinh nghiệm của các n-ớc đi tr-ớc, việc tìm hiểu kinh nghiệm v-ợt qua thách thức của họ là rất cần thiết đối với Việt Nam hiện nay. Bởi vì, có rất nhiều ng-ời cho rằng, gia nhập WTO, tham gia vào TCH kinh tế, Việt Nam sẽ có rất nhiều cơ hội. Tuy nhiên, gia nhập WTO, Việt Nam cũng sẽ phải đối mặt với rất nhiều thách thức. Đặc biệt, so với nhiều n-ớc đang phát triển khác, Việt Nam là n-ớc XHCN, nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế phi thị tr-ờng, cho nên thách thức sẽ nhiều hơn khi Việt Nam tham gia vào "sân chơi chung" với bản chất là sân chơi của các n-ớc có nền kinh tế thị tr-ờng. Vì vậy việc nghiên cứu những thách thức của TCH kinh tế đối với các n-ớc đang phát triển, phân tích những kinh nghiệm v-ợt qua các thách thức đó để rút ra bài học cho Việt Nam có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận cũng nh-thực tiễn. Về điều này, Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung -ơng Đảng khoá VIII tại 2 Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng đã khẳng định: "Nắm bắt cơ hội, v-ợt qua thách thức, phát triển mạnh mẽ trong thời kỳ mới, đó là vấn đề có ý nghĩa sống còn đối với Đảng và nhân dân ta" [11, tr.67]. Mặt khác, trong bài phát biểu của Thủ t-ớng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng, ông cũng đã làm rõ: "gia nhập Tổ chức Th-ơng mại thế giới, hội nhập kinh tế quốc tế vừa có cơ hội lớn vừa phải đối đầu với thách thức không nhỏ. Cơ hội tự nó không biến thành lực l-ợng vật chất trên thị tr-ờng mà tùy thuộc vào khả năng vận dụng cơ hội của chúng ta. Thách thức tuy là sức ép trực tiếp nh-ng tác động của nó đến đâu còn tùy thuộc vào nỗ lực v-ơn lên của chúng ta. Cơ hội và thách thức không phải nhất thành bất biến mà luôn vận động, chuyển hóa và và thách thức đối với ngành này có thể là cơ hội đối với ngành khác phát triển. Tận dụng đ-ợc cơ hội sẽ tạo ra thế và lực mới để v-ợt qua và đẩy lùi thách thức, tạo cơ hội mới lớn hơn. Ng-ợc lại, không tận dụng đ-ợc cơ hội, thách thức sẽ lấn át, cơ hội sẽ mất đi, thách thức sẽ chuyển thành những khó khăn dài rất khó khắc phục." [36]. Thách thức và cơ hội khi tham gia vào TCH kinh tế luôn luôn gắn bó chặt chẽ với nhau. Tuy nhiên, trong khuôn khổ của một luận án tiến sỹ, tác giả không có tham vọng phân tích các cơ hội mà chỉ lựa chọn những thách thức khi Việt Nam tham gia vào TCH kinh tế để tìm hiểu, phân tích. Vả lại, khi Việt Nam đã gia nhập WTO, cơ hội, bản thân nó cũng dễ đ-ợc nhận biết để tận dụng và khai thác. Còn thách thức, đôi khi ng-ời ta phải tìm hiểu, phải nghiên cứu, thậm chí phải chỉ rõ ra thì mới nhận thấy. Những phân tích trên đây đã thúc đẩy tác giả chọn vấn đề "Thách thức của toàn cầu hoá đối với các n-ớc đang phát triển và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam" làm đề tài luận án tiến sĩ kinh tế của mình.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Thách thức của toàn cầu hoá kinh tế đối với các nước đang pháp triển và những bài học vượt qua thách thức cho Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
----------------o0o-----------------
Nguyễn Thị Thanh Minh
THÁCH THỨC CỦA TOÀN CẦU HOÁ KINH TẾ
ĐỐI VỚI CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN
VÀ NHỮNG BÀI HỌC VƯỢT QUA
THÁCH THỨC CHO VIỆT NAM
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Hà Nội - năm 2007
C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i:
Tr−êng §¹i häc Ngo¹i th−¬ng
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:
1. GS. TS. Nguyễn Thị Mơ
2. TS. Nguyễn Trường Sơn
Ph¶n biÖn 1:PGS.TS §ç §øc B×nh
Ph¶n biÖn 2PGS.TS §ç §øc §Þnh
Ph¶n biÖn 3:TS Lª §¨ng Doanh
LuËn ¸n ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp nhµ n−íc
häp t¹itr−êng §¹i Häc Ngo¹i Th−¬ng
vµo håi16 giê 30.ngµy26 th¸ng 7 n¨m 2007
Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i th− viÖn Quèc gia, th− viÖn tr−êng §¹i Häc Ngo¹i
Th−¬ng
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIÁ
1. NguyÔn ThÞ Thanh Minh (2003), T×m hiÓu qu¸ tr×nh ®µm ph¸n cña Trung Quèc
gia nhËp WTO, T¹p chÝ Kinh tÕ §èi ngo¹i, Sè 3/2003.
2. NguyÔn ThÞ Thanh Minh (2006), Th¸ch thøc cña toµn cÇu hãa kinh tÕ ®èi víi c¸c
n−íc ®ang ph¸t triÓn trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i - ph©n tÝch tõ gãc ®é thùc tiÔn, T¹p
chÝ Kinh tÕ §èi ngo¹i, Sè 18 (7/2006).
3. NguyÔn ThÞ Thanh Minh (2007), Trung Quèc v−ît qua th¸ch thøc trong lÜnh vùc
n«ng nghiÖp sau khi gia nhËp WTO, T¹p chÝ Kinh tÕ §èi ngo¹i, Sè 22 (2/2007).
1
Lêi Më §ÇU
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Ngµy 7/11/2006 ®¸nh dÊu mét mèc ®¸ng ghi nhí trong chÆng ®−êng
ph¸t triÓn cña kinh tÕ ViÖt Nam: ViÖt Nam ®−îc c«ng nhËn lµ thµnh viªn
cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) sau 11 n¨m ®µm ph¸n. §iÒu ®ã
cã nghÜa lµ ViÖt Nam ®· chÝnh thøc tham gia s©u réng h¬n vµo qu¸ tr×nh
toµn cÇu ho¸ (TCH) kinh tÕ, mét cuéc ch¬i më ra rÊt nhiÒu c¬ héi, nh−ng
còng kh«ng Ýt th¸ch thøc. C¬ héi mµ kh«ng biÕt tËn dông th× c¬ héi sÏ
biÕn thµnh th¸ch thøc. Th¸ch thøc mµ biÕt c¸ch v−ît qua th× th¸ch thøc sÏ
biÕn thµnh c¬ héi. VËy lµm thÕ nµo ®Ó nhËn biÕt ®−îc c¸c th¸ch thøc ®Ó
t×m c¸ch v−ît qua vµ biÕn chóng thµnh c¬ héi? §Ó tr¶ lêi ®−îc c©u hái
trªn, cã thÓ nghiªn cøu mét sè n−íc ®ang ph¸t triÓn cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ
t−¬ng ®èi gièng ViÖt Nam ®Ó rót ra kinh nghiÖm cho riªng ViÖt Nam.
Gia nhËp WTO thùc chÊt lµ tham gia TCH vÒ kinh tÕ. Lµ n−íc ®i sau,
víi thÓ chÕ chÝnh trÞ - kinh tÕ - x· héi cã nhiÒu ®iÓm t−¬ng ®ång nh−ng
còng cã ®iÓm kh¸c biÖt so víi mét sè n−íc ®ang ph¸t triÓn, v× vËy viÖc t×m
hiÓu kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ®i tr−íc lµ hÕt søc bæ Ých ®èi víi ViÖt
Nam. Trong viÖc t×m hiÓu kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ®i tr−íc, viÖc t×m
hiÓu kinh nghiÖm v−ît qua th¸ch thøc cña hä lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi ViÖt
Nam hiÖn nay. Bëi v×, cã rÊt nhiÒu ng−êi cho r»ng, gia nhËp WTO, tham
gia vµo TCH kinh tÕ, ViÖt Nam sÏ cã rÊt nhiÒu c¬ héi. Tuy nhiªn, gia
nhËp WTO, ViÖt Nam còng sÏ ph¶i ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu th¸ch thøc. §Æc
biÖt, so víi nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c, ViÖt Nam lµ n−íc XHCN,
nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ phi thÞ tr−êng, cho nªn th¸ch thøc sÏ
nhiÒu h¬n khi ViÖt Nam tham gia vµo "s©n ch¬i chung" víi b¶n chÊt lµ
s©n ch¬i cña c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. V× vËy viÖc nghiªn cøu
nh÷ng th¸ch thøc cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ph©n
tÝch nh÷ng kinh nghiÖm v−ît qua c¸c th¸ch thøc ®ã ®Ó rót ra bµi häc cho
ViÖt Nam cã ý nghÜa quan träng c¶ vÒ lý luËn còng nh− thùc tiÔn. VÒ ®iÒu
nµy, B¸o c¸o chÝnh trÞ cña Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ VIII t¹i
2
§¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: "N¾m b¾t
c¬ héi, v−ît qua th¸ch thøc, ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong thêi kú míi, ®ã lµ
vÊn ®Ò cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi §¶ng vµ nh©n d©n ta" [11, tr.67]. MÆt
kh¸c, trong bµi ph¸t biÓu cña Thñ t−íng ChÝnh phñ NguyÔn TÊn Dòng,
«ng còng ®· lµm râ: "gia nhËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi, héi nhËp
kinh tÕ quèc tÕ võa cã c¬ héi lín võa ph¶i ®èi ®Çu víi th¸ch thøc kh«ng
nhá. C¬ héi tù nã kh«ng biÕn thµnh lùc l−îng vËt chÊt trªn thÞ tr−êng mµ
tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng vËn dông c¬ héi cña chóng ta. Th¸ch thøc tuy lµ
søc Ðp trùc tiÕp nh−ng t¸c ®éng cña nã ®Õn ®©u cßn tïy thuéc vµo nç lùc
v−¬n lªn cña chóng ta. C¬ héi vµ th¸ch thøc kh«ng ph¶i nhÊt thµnh bÊt
biÕn mµ lu«n vËn ®éng, chuyÓn hãa vµ vµ th¸ch thøc ®èi víi ngµnh nµy
cã thÓ lµ c¬ héi ®èi víi ngµnh kh¸c ph¸t triÓn. TËn dông ®−îc c¬ héi sÏ
t¹o ra thÕ vµ lùc míi ®Ó v−ît qua vµ ®Èy lïi th¸ch thøc, t¹o c¬ héi míi lín
h¬n. Ng−îc l¹i, kh«ng tËn dông ®−îc c¬ héi, th¸ch thøc sÏ lÊn ¸t, c¬ héi
sÏ mÊt ®i, th¸ch thøc sÏ chuyÓn thµnh nh÷ng khã kh¨n dµi rÊt khã kh¾c
phôc." [36].
Th¸ch thøc vµ c¬ héi khi tham gia vµo TCH kinh tÕ lu«n lu«n g¾n
bã chÆt chÏ víi nhau. Tuy nhiªn, trong khu«n khæ cña mét luËn ¸n tiÕn sü,
t¸c gi¶ kh«ng cã tham väng ph©n tÝch c¸c c¬ héi mµ chØ lùa chän nh÷ng
th¸ch thøc khi ViÖt Nam tham gia vµo TCH kinh tÕ ®Ó t×m hiÓu, ph©n tÝch.
V¶ l¹i, khi ViÖt Nam ®· gia nhËp WTO, c¬ héi, b¶n th©n nã còng dÔ ®−îc
nhËn biÕt ®Ó tËn dông vµ khai th¸c. Cßn th¸ch thøc, ®«i khi ng−êi ta ph¶i
t×m hiÓu, ph¶i nghiªn cøu, thËm chÝ ph¶i chØ râ ra th× míi nhËn thÊy.
Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y ®· thóc ®Èy t¸c gi¶ chän vÊn ®Ò
"Th¸ch thøc cña toµn cÇu ho¸ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ bµi
häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam" lµm ®Ò tµi luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ cña
m×nh.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ë trong vµ ngoµi n−íc
2.1. ë ngoµi n−íc
ë n−íc ngoµi ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh, bµi viÕt nghiªn cøu vÒ TCH
vµ t¸c ®éng cña TCH, tiªu biÓu nhÊt lµ "HiÓu vÒ toµn cÇu hãa"
3
(Understanding Globalization) cña Schaeffer, NXB Rowman & Littlefield
n¨m 1997; "Nh÷ng chuyÓn ®æi toµn cÇu" (Global Transformation) cña
David Held, & Anthony MCGrew, David Goldblatt & Jonathan Perraton,
NXB Polity, n¨m 1999... C«ng tr×nh hiÖn g©y tranh c·i nhiÒu nhÊt lµ
"Toµn cÇu hãa vµ mÆt tr¸i cña toµn cÇu hãa" (Globalization and Its
Discontent) cña Stigliz, chuyªn gia kinh tÕ cña Ng©n hµng ThÕ giíi (WB),
NXB Cambridge, n¨m 2001. GÇn ®©y míi xuÊt hiÖn mét cuèn s¸ch thu
hót ®«ng ®¶o c¸c nhµ lý luËn, c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ TCH trªn thÕ giíi, ®ã
lµ "ChiÕc Lexus vµ c©y Oliu, toµn cÇu hãa lµ g×?" cña Thomas L.
Friedman do nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi dÞch vµ xuÊt b¶n, n¨m 2005.
Bªn c¹nh ®ã cßn cã mét sè tµi liÖu nghiªn cøu cña c¸c nhµ kinh tÕ, c¸c tæ
chøc phi chÝnh phñ nh− Oxfarm... viÕt vÒ mÆt tr¸i cña TCH. Tuy nhiªn,
ch−a c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ nh÷ng th¸ch
thøc cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ®Ó rót ra nh÷ng bµi
häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam.
2.2. ë ViÖt Nam
ë trong n−íc còng cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ TCH vµ
nh÷ng c¬ héi nh−: "Toµn cÇu hãa, nghÞch lý cña ThÕ giíi t− b¶n chñ
nghÜa", NXB Thèng kª, Hµ Néi 2003; "Tõ DiÔn ®µn Siaton, toµn cÇu hãa
vµ Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi", B¸o c¸o nghiªn cøu chÝnh s¸ch cña
Ng©n hµng thÕ giíi (2002); "Toµn cÇu hãa, t¨ng tr−ëng vµ nghÌo ®ãi",
NXB V¨n hãa Th«ng tin, n¨m 2001; "Nh÷ng vÊn ®Ò cña toµn cÇu hãa
kinh tÕ", TS NguyÔn V¨n D©n, NXB Khoa häc X· héi, Hµ Néi, n¨m
2001; "Toµn cÇu hãa - quan ®iÓm vµ thùc tiÔn", cña t¸c gi¶ TrÇn ViÖt
Ph−¬ng, NXB Thèng kª - Hµ Néi n¨m 1999; "Toµn cÇu hãa kinh tÕ C¬
héi vµ th¸ch thøc víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn", cña t¸c gi¶ §−êng Vinh
S−êng, NXB thÕ giíi, n¨m 2004; "Toµn cÇu hãa c¸c cuéc ph¶n kh¸ng-
HiÖn tr¹ng c¸c cuéc ®Êu tranh 2002" NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi,
n¨m 2000, v.v... vµ c¸c bµi viÕt, tµi liÖu nghiªn cøu cña c¸c nhµ kinh tÕ
cña ViÖn Nghiªn cøu ChÝnh trÞ ThÕ giíi, ViÖn Nghiªn cøu Qu¶n l Ý kinh tÕ
Trung −¬ng... Tuy nhiªn, c¸c tµi liÖu trªn ®©y hoÆc chØ nghiªn cøu chung
4
vÒ TCH, hoÆc chØ ph©n tÝch vÒ c¬ héi vµ th¸ch thøc nãi chung cña TCH,
hoÆc mÆt tr¸i cña TCH trong c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng, vÒ x· héi, vÒ an
ninh l−¬ng thùc ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Còng ®· cã nh÷ng bµi
viÕt kh¸c vÒ TCH nh−ng chó träng chuyªn s©u d−íi gãc ®é an ninh chÝnh
trÞ hay c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®ãi nghÌo vµ viÖc lµm. Nh÷ng th¸ch thøc
cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ch−a ®−îc nghiªn cøu
mét c¸ch toµn diÖn mµ míi chØ cã c¸c nghiªn cøu nhá lÎ, hoÆc chØ ph©n
tÝch tõng n−íc cô thÓ mµ ch−a cã mét nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ vÊn ®Ò TCH
®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ rót ra c¸c bµi häc kinh
nghiÖm trong viÖc v−ît qua th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam. §©y lµ luËn ¸n
tiÕn sÜ kinh tÕ ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy.
3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu
3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu
Trªn c¬ së lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ TCH kinh tÕ còng nh−
ph©n tÝch nh÷ng th¸ch thøc cô thÓ cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang
ph¸t triÓn, luËn ¸n ph©n tÝch ®Ó rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt
Nam trong viÖc v−ît qua nh÷ng th¸ch thøc khi tham gia vµo TCH kinh tÕ
vµ gia nhËp WTO.
3.2. NhiÖm vô nghiªn cøu
§Ó ®¹t ®−îc nh÷ng môc ®Ých nªu trªn, luËn ¸n cã nhiÖm vô sau ®©y:
• HÖ thèng hãa nh÷ng lý thuyÕt chñ yÕu liªn quan ®Õn TCH kinh
tÕ;
• Lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ TCH kinh tÕ nh− kh¸i niÖm, néi
dung vµ ®Æc ®iÓm cña TCH kinh tÕ;
• Ph©n tÝch ®Ó lµm râ ®Æc ®iÓm cña n−íc ®ang ph¸t triÓn víi ý
nghÜa lµ mét trong sè 4 nhãm n−íc tham gia vµo TCH kinh tÕ, tõ ®ã, nªu
bËt nh÷ng th¸ch thøc cña TCH kinh tÕ;
• Ph©n tÝch thùc tiÔn tham gia qu¸ tr×nh TCH kinh tÕ cña mét sè
n−íc ®ang ph¸t triÓn, nªu bËt nh÷ng th¸ch thøc cô thÓ mµ nh÷ng n−íc
nµy ®· ph¶i ®èi mÆt vµ ®· v−ît qua vµ rót ra bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt
Nam
5
4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
4.1. §èi t−îng nghiªn cøu
§èi t−îng nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn
cña TCH kinh tÕ (c¸c kh¸i niÖm, c¸c lý thuyÕt vÒ TCH kinh tÕ vµ néi dung
cña TCH kinh tÕ...) vµ nh÷ng th¸ch thøc cña TCH kinh tÕ mµ c¸c n−íc
®ang ph¸t triÓn ph¶i ®èi mÆt. §èi t−îng cña luËn ¸n cßn bao gåm c¶
nh÷ng quy ®Þnh cña WTO vµ c¸c HiÖp ®Þnh ®a biªn cña WTO. Khi
nghiªn cøu c¸c hiÖp ®Þnh nµy, träng t©m ph©n tÝch cña luËn ¸n lµ lµm râ
nh÷ng th¸ch thøc mµ chÝnh b¶n th©n nh÷ng tæ chøc nµy ®Æt ra ®èi víi c¸c
n−íc ®ang ph¸t triÓn víi ý nghÜa lµ nh÷ng rµng buéc, nh÷ng cam kÕt gi÷a
c¸c n−íc víi nhau khi tham gia vµo TCH kinh tÕ. §èi t−îng nghiªn cøu
cña luËn ¸n cßn bao gåm nh÷ng sè liÖu vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vµ héi nhËp
KTQT cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ cña ViÖt Nam
4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
- VÒ mÆt néi dung: Trong khu«n khæ cña mét luËn ¸n tiÕn sÜ Kinh tÕ,
luËn ¸n giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu chØ ë TCH vÒ kinh tÕ, víi 3 néi dung
chñ yÕu lµ TCH th−¬ng m¹i, TCH ®Çu t− vµ toµn cÇu hãa tµi chÝnh. Bëi v×
c¸c lÜnh vùc nµy rÊt réng, nªn ph¹m vi nghiªn cøu tiÕp tôc ®−îc giíi h¹n ë
chç: ®èi víi TCH th−¬ng m¹i, luËn ¸n chØ nghiªn cøu lÜnh vùc th−¬ng m¹i
hµng ho¸, ®èi víi TCH ®Çu t−, luËn ¸n chØ nghiªn cøu lÜnh vùc ®Çu t− trùc
tiÕp n−íc ngoµi, ®èi víi TCH tµi chÝnh, luËn ¸n chØ nghiªn cøu lÜnh vùc
ng©n hµng. Khi ph©n tÝch TCH trong nh÷ng lÜnh vùc nµy, luËn ¸n chØ ®Ò
cËp nh÷ng vÊn ®Ò chung mµ kh«ng ®i s©u ph©n tÝch tõng nhãm hµng ho¸
cô thÓ.
- VÒ mÆt thêi gian: Tõ ®Çu thËp kû 90 ®Õn nay
- VÒ nhãm c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn mµ luËn ¸n nghiªn cøu: Trung
Quèc, Ên §é vµ mét sè n−íc §«ng Nam ¸ nh− Th¸i Lan, Indonesia vµ
Malaysia.
5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ chñ nghÜa M¸c Lª-Nin vÒ
duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. C¸c quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ
6
n−íc ta vÒ TCH vµ héi nhËp Kinh tÕ quèc tÕ (KTQT), vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ
®Êt n−íc còng ®−îc t¸c gi¶ ®Æc biÖt qu¸n triÖt. T¸c gi¶ còng dùa vµo c¸c
luËn thuyÕt kinh tÕ chñ yÕu lµm c¬ së lý luËn khi ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò
chung nhÊt vÒ TCH kinh tÕ. Khi ph©n tÝch TCH kinh tÕ trong lÜnh vùc
th−¬ng m¹i hµng hãa, t¸c gi¶ chän c¸ch tiÕp cËn ph©n tÝch theo c¸c ngµnh
c«ng, n«ng nghiÖp. Do mét sè vÊn ®Ò ph©n tÝch ch−a cã lý thuyÕt ®Ó
chøng minh, t¸c gi¶ sÏ ph©n tÝch dùa trªn viÖc kh¸i qu¸t c¸c nghiªn cøu
t×nh huèng.
Ngoµi ra, luËn ¸n còng sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu tæng hîp
nh− ph©n tÝch, thèng kª, tæng hîp, luËn gi¶i, ®Æc biÖt lµ ph−¬ng ph¸p so
s¸nh vµ ph−¬ng ph¸p diÔn gi¶i quy n¹p.
6. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn ¸n
- Lµ luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ ®Çu tiªn nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng
nh÷ng vÊn ®Ò vÒ th¸ch thøc cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t
triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam. §Ó nªu bËt ®−îc th¸ch thøc cña TCH kinh tÕ,
luËn ¸n ®· hÖ thèng ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ TCH vµ TCH kinh tÕ.
LuËn ¸n còng ®· ®−a ra ®−îc kh¸i niÖm cña riªng t¸c gi¶ vÒ TCH kinh tÕ.
- §· ph©n tÝch thùc tiÔn tham gia vµo qu¸ tr×nh TCH kinh tÕ vµ héi
nhËp KTQT cña mét sè n−íc ®ang ph¸t triÓn ®Ó nªu bËt nh÷ng th¸ch thøc
mµ hä ph¶i ®èi mÆt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng kinh nghiÖm mµ hä ®· v−ît qua
th¸ch thøc ®ã.
- §· lµm râ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam khi ViÖt
Nam ph¶i ®èi mÆt vµ v−ît qua th¸ch thøc thêi kú hËu gia nhËp WTO vµ
tham gia vµo TCH kinh tÕ.
7. Bè côc cña luËn ¸n
Ngoµi lêi nãi ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña
luËn ¸n gåm 3 ch−¬ng:
Ch−¬ng 1. C¬ së lý luËn vÒ TCH kinh tÕ vµ th¸ch thøc cña TCH kinh
tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn.
Ch−¬ng 2. Nh÷ng th¸ch thøc cô thÓ cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc
®ang ph¸t triÓn - Nghiªn cøu tr−êng hîp cña Trung Quèc, Ên §é vµ mét
7
sè n−íc ë §«ng Nam ¸.
Ch−¬ng 3. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam.
Ch−¬ng 1
C¥ Së Lý LUËN VÒ Toμn CÇu Hãa KINH TÕ Vμ TH¸CH
THøC CñA Toμn CÇu Hãa kinh tÕ §èI VíI C¸C N¦íC
§ANG PH¸T TRIÓN
1.1. Lý luËn chung vÒ toµn cÇu hãa
1.1.1. Nh÷ng lÝ thuyÕt chñ yÕu liªn quan tíi toµn cÇu hãa kinh tÕ.
Trong s¸ch b¸o kinh tÕ, cã nhiÒu lý thuyÕt kh¸c nhau ®Ò cËp ®Õn toµn cÇu
ho¸, trong ®ã næi bËt lµ ThuyÕt Träng th−¬ng, ThuyÕt Tù do th−¬ng m¹i,
ThuyÕt B¶o hé mËu dÞch, ThuyÕt HiÖn thùc, ThuyÕt Phô thuéc, Häc
thuyÕt M¸c Lªnin, Tõ c¸c lý thuyÕt ®ã, cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng toµn cÇu
ho¸ lµ cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c quèc gia, song do lîi Ých tõ
qu¸ tr×nh nµy ®−îc ph©n chia kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c n−íc vµ do tr×nh
®é ph¸t triÓn cña hä lµ kh«ng nh− nhau, v× thÕ, c¸c n−íc th−êng kÕt hîp
toµn cÇu ho¸ víi chÝnh s¸ch b¶o hé v× lîi Ých quèc gia cña m×nh.
1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ toµn cÇu hãa. Theo quan niÖm réng, TCH lµ mét
qu¸ tr×nh, theo ®ã sù ¶nh h−ëng còng nh− sù t¸c ®éng mäi mÆt cña ®êi
sèng tõng quèc gia, tõng n−íc trë nªn kh«ng cã giíi h¹n, kh«ng bÞ rµng
buéc bëi kho¶ng c¸ch l·nh thæ, ®Þa lÝ, khu vùc, vïng hay tõng n−íc. Theo
quan niÖm hÑp, TCH giíi h¹n sù t¸c ®éng cña nã trong ph¹m vi c¸c nhãm
n−íc, khu vùc hoÆc giíi h¹n ë vÊn ®Ò s¶n xuÊt, thÞ tr−êng, giao th«ng hay
cßn gäi lµ giíi h¹n ë ph¹m vi kinh tÕ. ë ph¹m vi hÑp nh− vËy, TCH cßn
®−îc gäi lµ TCH kinh tÕ. Trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm vÒ TCH, luËn
¸n ®· rót ra 3 ®Æc ®iÓm vÒ TCH nh− sau:
- Toµn cÇu hãa lµ mét qu¸ tr×nh, mét xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu g¾n liÒn
víi sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé cña x· héi loµi ng−êi, ®−îc diÔn ra trªn tÊt c¶
c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi trªn ph¹m vi toµn cÇu.
- Toµn cÇu hãa lµm biÕn ®æi s©u s¾c, toµn diÖn c¸c mèi quan hÖ kinh
tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù, v¨n hãa, khoa häc, m«i tr−êng... cña thÕ giíi theo
h−íng lo¹i bá nh÷ng ng¨n c¸ch vÒ ®Þa lý, tõ ®ã tiÕn tíi lo¹i bá sù kh¸c
8
biÖt vÒ thÓ chÕ, vÒ chÝnh trÞ cña tõng quèc gia ®Ó t¹o ra mét s©n ch¬i
chung d−íi t¸c ®éng cña c¸c n−íc ph¸t triÓn, c¸c tËp ®oµn xuyªn quèc
gia. C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn sÏ ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu th¸ch thøc, nÕu
kh«ng cã nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp khi tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy.
- Môc ®Ých cña TCH lµ nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ, do ®ã, TCH kinh tÕ
®ãng vai trß chñ yÕu trong qu¸ tr×nh TCH.
Sau khi ph©n tÝch c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn TCH, luËn ¸n kh¼ng ®Þnh
r»ng: cã nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa, trong
®ã quan träng nhÊt lµ nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, chÝnh
s¸ch më cöa kinh tÕ cña c¸c n−íc vµ ho¹t ®éng kinh doanh ®−îc quèc tÕ
hãa vµ vai trß cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia.
1.2. Toµn cÇu hãa kinh tÕ
1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ toµn cÇu hãa kinh tÕ. TCH kinh tÕ lµ mét xu thÕ,
mét qu¸ tr×nh x· héi hãa cã tÝnh kh¸ch quan trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi.
Nã ®·, ®ang vµ sÏ ¶nh h−ëng, t¸c ®éng, thÈm thÊu lÉn nhau xuyªn biªn
giíi trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng con ng−êi vµ mäi quèc gia, vµ vËn
hµnh trong mét trËt tù cña hÖ thèng kinh tÕ toµn cÇu, h×nh thµnh nªn mét
nÒn kinh tÕ thÕ giíi thèng nhÊt, trong ®ã thu hót sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c
n−íc vµ ®−îc ®iÒu tiÕt bëi nh÷ng luËt lÖ, quy ®Þnh chung do chÝnh c¸c
n−íc tham gia vµo TCH ®Æt ra..
C¸c n−íc cã thÓ ®−a ra quan ®iÓm cña m×nh vÒ toµn cÇu hãa kinh tÕ.
C¸c n−íc ph¸t triÓn cho r»ng toµn cÇu ho¸ lµ tÊt yÕu, kh¸ch quan, vµ do
®ã, c¸c n−íc cÇn chÊp nhËn c¸c qui t¾c vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy.
MÆc dï thõa nhËn nã mang l¹i c¬ héi ®Ó c¶i thiÖn nÒn kinh tÕ, song do
nh÷ng h¹n chÕ vÒ tr×nh dé ph¸t triÓn, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lu«n c¶m
thÊy bÞ thiÖt thßi khi tham gia toµn cÇu ho¸. Do vËy, hä cã chung quan
®iÓm lµ ph¶i chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ vµ chñ ®éng ®Êu tranh víi c¸c
n−íc ph¸t triÓn ®Ó giµnh quyÒn c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ cho
m×nh. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ViÖt nam lµ ph¶i héi nhËp vµ
chñ ®éng tham gia TCH kinh tÕ.®Ó n¾m b¾t nh÷ng c¬ héi mµ TCH kinh tÕ
mang l¹i vµ v−ît qua th¸ch thøc b»ng nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu.
9
Toµn cÇu hãa kinh tÕ ®−îc biÓu hiÖn chñ yÕu th«ng qua sù gia t¨ng
cña c¸c luång giao l−u quèc tÕ vÒ th−¬ng m¹i, ®Çu t−, vèn, c«ng nghÖ,
dÞch vô, nh©n c«ng, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c thÞ tr−êng thèng nhÊt
trªn ph¹m vi toµn cÇu vµ sù gia t¨ng sè l−îng, qui m« vµ ph¹m vi ho¹t
®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia. Nã cã ba néi dung (lÜnh vùc) chÝnh
lµ toµn cÇu ho¸ th−¬ng m¹i, toµn cÇu ho¸ tµi chÝnh vµ toµn cÇu ho¸ ®Çu t−.
Loµi ng−êi ®· tr¶i qua nhiÒu lµn sãng toµn cÇu ho¸ kh¸c nhau. Lµn sãng
toµn cÇu ho¸ ngµy nay lµ mét qu¸ tr×nh toµn diÖn, réng kh¾p, mang tÝnh
hai mÆt – võa c¹nh tranh võa hîp t¸c gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia, ®−îc diÔn
ra ®ång thêi trªn nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau – toµn cÇu, khu vùc vµ song
ph−¬ng, h×nh thøc, qui m« kh¸c nhau, nh»m h×nh thµnh nªn c¸c thÞ tr−êng
réng lín h¬n.
1.2.2. Toµn cÇu hãa kinh tÕ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
Héi nhËp KTQT lµ qu¸ tr×nh chñ ®éng g¾n kÕt nÒn kinh tÕ vµ thÞ tr−êng
cña tõng n−íc víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi th«ng qua c¸c nç lùc tù
do hãa vµ më cöa thÞ tr−êng th−¬ng m¹i, ®Çu t−, dÞch vô... trªn c¸c cÊp ®é
®¬n ph−¬ng, song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng. Néi dung chñ yÕu cña héi nhËp
kinh tÕ quèc tÕ bao gåm ký kÕt vµ tham gia c¸c ®Þnh chÕ vµ tæ chøc kinh
tÕ quèc tÕ, ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch kinh tÕ theo h−íng tù do ho¸, ®iÒu chØnh
c¬ cÊu kinh tÕ trªn c¬ së lîi thÕ c¹nh tranh, c¶i c¸ch x· héi, ®Æc biÖt lµ
nguån nh©n lùc. Héi nhËp KTQT ®ùîc thùc hiÖn d−íi nhiÒu cÊp ®é vµ
h×nh thøc kh¸c nhau. Gi÷a toµn cÇu hãa kinh tÕ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc
tÕ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ, h÷u c¬ víi nhau. TCH kinh tÕ lµ kh¸i niÖm cã
sù tiÕp cËn vÜ m« ë cÊp ®é toµn cÇu. Héi nhËp KTQT lµ kh¸i niÖm ®−îc
tiÕp cËn ë cÊp ®é vÜ m« cña tõng nhµ n−íc, tõng n−íc, vïng l·nh thæ.
TCH kinh tÕ ®ßi hái c¸c n−íc ph¶i më cöa kinh tÕ, më cöa thÞ tr−êng ®Ó
hµng hãa, dÞch vô cña c¸c n−íc ®Õn ®−îc "s©n ch¬i chung", ®Õn ®−îc "thÞ
tr−êng chung". Héi nhËp KTQT ®Æt ra cho mçi n−íc ph¶i ph©n tÝch, ®¸nh
gi¸ vÒ "s©n ch¬i chung" ®ã nh»m t×m kiÕm nh÷ng lîi Ých cã thÓ cã, tõ ®ã,
®−a ra nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch phï hîp. TCH kinh tÕ ®ßi hái sù nç
lùc cña tÊt c¶ c¸c n−íc. Héi nhËp KTQT ®ßi hái sù nç lùc cña tõng n−íc.
10
§iÒu ®ã nghÜa lµ tÝch cùc héi nhËp KTQT cña mçi n−íc sÏ t¸c ®éng tÝch
cùc ®Õn TCH kinh tÕ
1.3. Th¸ch thøc cña toµn cÇu hãa kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang
ph¸t triÓn -ph©n tÝch tõ gãc ®é lý luËn.
Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ hÖ thèng ph¸p
luËt yÕu kÐm vµ ch−a æn ®Þnh, hÖ thèng hµnh chÝnh c«ng quyÒn cång
kÒnh, quan liªu, hÖ thèng tµi chÝnh yÕu kÐm vµ ch−a minh b¹ch, c¸c
ngµnh c«ng, n«ng nghiÖp vµ dÞch vô kÐm ph¸t triÓn vµ thiÕu søc c¹nh
tranh, møc sèng thÊp, tû lÖ nghÌo ®ãi vµ thÊt nghiÖp cao, tû lÖ tÝch lòy,
tr×nh ®é kü thuËt, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp,
