Đề tài Thực trạng về hoạt động BHXH đối với các HTX CNTTCN ở Việt Nam trong những năm qua
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước góp phần bảo đảm ổn định đời sống cho người lao động, ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội, thúc đẩy sự nghiệp xây dựng đất nước, bảo vệ tổ quốc. Thực hiện tốt chính sách BHXH trên nguyên tắc công bằng và tiến bộ xã hội trong hệ thống chính sách xã hội, sẽ là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế, là yếu tố quyết định cho sự ổn định và phát triển kinh tế, phát triển xã hội. Xã hội ta là xã hội vì con người; đặt con người vào vị trí trung tâm của phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội và lấy việc nâng cao chất lượng cuộc sống con người làm mục tiêu phục vụ. Đảng ta luôn nhấn mạnh phát triển kinh tế phải đi đôi với giải quyết tốt vấn đề xã hội. Từ ngày đầu thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hoà đến nay Đảng và Nhà nước ta đã luôn quan tâm đến ban hành, bố sung, sửa đổi các chính sách Xã hội trong đó có chính sách BHXH phù hợp với từng thời kỳ. Tuy nhiên, chính sách BHXH hiện hành còn còn có mặt hạn chế. Số lao động tham gia bảo hiểm xã hội mới chỉ chiếm khoảng 15% lao động xã hội, chủ yếu là cho đối tượng BHXH bắt buộc do Bộ Luật lao động điều chỉnh (lao động trong khu vực Nhà nước và lao động làm việc trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh có sử dụng từ 10 lao động trở lên). Hiện nay, Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa lại càng đòi hỏi phải giải quyết tốt những vấn đề xã hội. Chủ trương của Đảng và Nhà nước ta là từng bước mở rộng đối tượng tham gia BHXH cho lao động toàn xã hội và trong tất cả mọi thành phần kinh tế là một chủ trương đúng đắn và có tầm chiến lược. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã nêu rõ: “Khẩn trương mở rộng hệ thống bảo hiểm xã hội và an sinh xã hội” và “thực hiện các chính sách xã hội bảo đảm an toàn cuộc sống mọi thành viên cộng đồng, bao gồm bảo hiểm xã hội đối với người lao động thuộc các thành phần kinh tế ”. Mặt khác, trước những thành tựu to lớn đạt được sau 15 năm thực hiện công cuộc đổi mới xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc do Đảng khởi xướng và lãnh đạo, đất nước đang bước vào thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Cùng với sự phát triển kinh tế, đời sống nhân dân ngày một cải thiện, nhu cầu BHXH cho mọi người lao động ngày càng trở thành vấn đề bức xúc, khách quan và chính đáng. Vì vậy, nghiên cứu tổ chức thực hiện BHXH đối với người lao động mà trước hết là người lao động trong các hợp tác xã công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp (HTX CNTTCN), là đối tượng có quan hệ khác biệt so với quan hệ lao động do Bộ Luật lao động quy định và không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc theo điều lệ BHXH hiện hành là cần thiết và có ý nghĩa thiết thực trong giai đoạn hiện nay.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Thực trạng về hoạt động BHXH đối với các HTX CNTTCN ở Việt Nam trong những năm qua, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
PhÇn më ®Çu
1. Sù cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu:
B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ níc gãp phÇn b¶o ®¶m æn ®Þnh ®êi sèng cho ngêi lao ®éng, æn ®Þnh chÝnh trÞ, trËt tù an toµn x· héi, thóc ®Èy sù nghiÖp x©y dùng ®Êt níc, b¶o vÖ tæ quèc. Thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch BHXH trªn nguyªn t¾c c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi trong hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi, sÏ lµ ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cho sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn x· héi.
X· héi ta lµ x· héi v× con ngêi; ®Æt con ngêi vµo vÞ trÝ trung t©m cña ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi vµ lÊy viÖc n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng con ngêi lµm môc tiªu phôc vô. §¶ng ta lu«n nhÊn m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò x· héi. Tõ ngµy ®Çu thµnh lËp níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®Õn nay §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· lu«n quan t©m ®Õn ban hµnh, bè sung, söa ®æi c¸c chÝnh s¸ch X· héi trong ®ã cã chÝnh s¸ch BHXH phï hîp víi tõng thêi kú.
Tuy nhiªn, chÝnh s¸ch BHXH hiÖn hµnh cßn cßn cã mÆt h¹n chÕ. Sè lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi míi chØ chiÕm kho¶ng 15% lao ®éng x· héi, chñ yÕu lµ cho ®èi tîng BHXH b¾t buéc do Bé LuËt lao ®éng ®iÒu chØnh (lao ®éng trong khu vùc Nhµ níc vµ lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn).
HiÖn nay, §¶ng vµ Nhµ níc ta chñ tr¬ng thùc hiÖn nhÊt qu¸n vµ l©u dµi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa l¹i cµng ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. Chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc ta lµ tõng bíc më réng ®èi tîng tham gia BHXH cho lao ®éng toµn x· héi vµ trong tÊt c¶ mäi thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét chñ tr¬ng ®óng ®¾n vµ cã tÇm chiÕn lîc. NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX ®· nªu râ: “KhÈn tr¬ng më réng hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi vµ an sinh x· héi” vµ “thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi b¶o ®¶m an toµn cuéc sèng mäi thµnh viªn céng ®ång, bao gåm b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ”.
MÆt kh¸c, tríc nh÷ng thµnh tùu to lín ®¹t ®îc sau 15 n¨m thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc do §¶ng khëi xíng vµ l·nh ®¹o, ®Êt níc ®ang bíc vµo thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ®êi sèng nh©n d©n ngµy mét c¶i thiÖn, nhu cÇu BHXH cho mäi ngêi lao ®éng ngµy cµng trë thµnh vÊn ®Ò bøc xóc, kh¸ch quan vµ chÝnh ®¸ng.
V× vËy, nghiªn cøu tæ chøc thùc hiÖn BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng mµ tríc hÕt lµ ngêi lao ®éng trong c¸c hîp t¸c x· c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp (HTX CNTTCN), lµ ®èi tîng cã quan hÖ kh¸c biÖt so víi quan hÖ lao ®éng do Bé LuËt lao ®éng quy ®Þnh vµ kh«ng thuéc ®èi tîng tham gia BHXH b¾t buéc theo ®iÒu lÖ BHXH hiÖn hµnh lµ cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa thiÕt thùc trong giai ®o¹n hiÖn nay.
2. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu:
2.1. Môc ®Ých:
- Nghiªn cøu t×nh h×nh tæ chøc thùc hiÖn BHXH cho ngêi lao ®éng trong c¸c HTX CNTTCN trong thêi gian qua.
- X©y dùng c¬ së lý luËn cho viÖc tæ chøc thùc hiÖn BHXH ®èi víi c¸c HTX CNTTCN trong thêi gian tíi.
2.2. NhiÖm vô nghiªn cøu:
- Nªu ®îc nh÷ng c¬ së lý luËn vÒ tæ chøc thùc hiÖn BHXH trong khu vùc HTX CNTTCN ë ViÖt Nam.
- Kh¸i qu¸t thùc tr¹ng t×nh h×nh ho¹t ®éng BHXH ®èi víi c¸c HTX CNTTCN ë ViÖt Nam trong thêi gian qua.
- §a ra mét sè ®Þnh híng vµ gi¶i ph¸p tæ chøc thùc hiÖn BHXH ®èi víi c¸c HTX CNTTCN trong thêi gian tíi.
3. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi:
B¶o hiÓm x· héi lµ mét chÝnh s¸ch lín trong c¸c chÝnh s¸ch an sinh x· héi cña §¶ng vµ Nhµ níc ta. Nh÷ng n¨m qua c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ - x· héi, c¸c nhµ khoa häc ®· cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu ®Ò xuÊt chÝnh s¸ch chÕ ®é cho phï hîp víi t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc. BHXH ViÖt Nam tõ khi thµnh lËp ®Õn nay ®· cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ BHXH trªn c¶ lÜnh vùc khoa häc c¬ b¶n vµ khoa häc øng dông, ®· vµ ®ang lµ c¬ së ®Ó ®Ò xuÊt víi c¬ quan qu¶n lý nhµ níc hoµn thiÖn, bæ sung, söa ®æi vÒ chÝnh s¸ch, chÕ ®é vµ c¬ chÕ qu¶n lý BHXH.
C¸c kho¸ ®µo t¹o, båi dìng lý luËn chÝnh trÞ cao cÊp cña Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, nhiÒu häc viªn ®· cã nh÷ng ®Ò tµi nghiªn cøu ë tõng néi dung kh¸c nhau liªn quan ®Õn b¶o hiÓm x· héi. Tuy nhiªn c¸c ®Ò tµi míi chØ tËp trung ph©n tÝch sù bÊt cËp cña chÝnh s¸ch, chÕ ®é vµ c¬ chÕ qu¶n lý b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ®èi tîng hiÖn ®· vµ ®ang tham gia BHXH theo quy ®Þnh hiÖn hµnh, cha nghiªn cøu ®Ó triÓn khai tæ chøc thùc hiÖn BHXH ®èi víi khu vùc kinh tÕ tËp thÓ, cô thÓ lµ ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c HTX phi n«ng nghiÖp, trong ®ã cã c¸c HTX CNTTCN.
4. C¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
4.1. C¬ së lý luËn:
- Lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh vÒ chÝnh s¸ch x· héi.
- C¸c v¨n kiÖn cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ chÝnh s¸ch x· héi vµ chÝnh s¸ch BHXH.
- Lý luËn x· héi häc vÒ chÝnh s¸ch x· héi vµ chÝnh s¸ch BHXH.
- C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, héi th¶o khoa häc, gi¸o tr×nh kinh tÕ b¶o hiÓm, tµi liÖu tæng kÕt vÒ hîp t¸c x· tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ sè liÖu trong niªn gi¸m thèng kÕ qua mét sè n¨m...
4.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
Sö dông c¸c ph¬ng ph¸p vµ kü thuËt ®iÒu tra x· héi häc kÕt hîp víi ph©n tÝch tµi liÖu vµ tæng kÕt thùc tiÔn.
5. ý nghÜa thùc tiÔn cña ®Ò tµi nghiªn cøu:
§Ò tµi nghiªn cøu ®a ra mét sè ®Þnh híng vµ gi¶i ph¸p tæ chøc thùc hiÖn BHXH ®èi víi HTX CNTTCN trong thêi gian tíi, nh»m ®Ò xuÊt víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ BHXH tham kh¶o ®Ó sím ban hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®èi víi khu vùc kinh tÕ tËp thÓ, tríc hÕt lµ ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c HTX CNTTCN.
6. KÕt cÊu ®Ò tµi:
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ môc lôc danh môc tµi liÖu tham kh¶o, ®Ò tµi nghiªn cøu gåm 3 ch¬ng, cô thÓ nh sau:
Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vÒ tæ chøc thùc hiÖn BHXH trong c¸c HTX CNTTCN.
Ch¬ng II: Thùc tr¹ng vÒ ho¹t ®éng BHXH ®èi víi c¸c HTX CNTTCN ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua.
Ch¬ng III: Mét sè ®Þnh híng vµ gi¶i ph¸p ®Ó tæ chøc thùc hiÖn BHXH ®èi víi c¸c HTX CNTTCN ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi.
Ch¬ng I
C¬ së lý luËn vÒ tæ chøc thùc hiÖn BHXH trong c¸c HTX CNTTCN
I. Tæng quan vÒ b¶o hiÓm x· héi.
1. Giíi thiÖu chung vÒ B¶o hiÓm x· héi:
1.1. B¶o hiÓm x· héi vÊn ®Ò quan träng cña chÝnh s¸ch x· héi
1.1.1. Kh¸i niÖm chÝnh s¸ch x· héi:
C¸c M¸c lµ ngêi s¸ng lËp ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö lµm c¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p luËn cho mäi khoa häc x· héi, trong ®ã cã x· héi häc. Sù tån t¹i x· héi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi, ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña x· héi nãi chung. X· héi biÕn ®æi theo quy luËt tõ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c. Sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi ®îc xem lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· v¹ch ra bé khung lý luËn c¬ b¶n lµm nÒn t¶ng cho x· héi häc m¸c xÝt ®i s©u nghiªn cøu chÝnh s¸ch x· héi, coi chÝnh s¸ch x· héi lµ bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi khái ®èi tîng nghiªn cøu cña nã.
ChÝnh s¸ch x· héi lµ c«ng cô t¸c ®éng vµo nh÷ng quan hÖ x· héi nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ®ang dÆt ra, gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng, b×nh ®¼ng, tiÕn bé x· héi vµ ph¸t triÓn toµn diÖn con ngêi.
Mét trong nh÷ng luËn ®iÓm träng t©m trong lý thuyÕt x· héi häc cña M¸c lµ con ngêi ®ãng vai trß võa lµ chñ thÓ cña x· héi, võa lµ kh¸ch thÓ chÞu sù chi phèi cña x· héi. Nghiªn cøu x· héi häc vÒ chÝnh s¸ch x· héi lµ nghiªn cøu nh÷ng nguyªn nh©n, ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt cña nh÷ng kh¸c biÖt x· héi nh»m ®iÒu chØnh hoÆc lµm gi¶m bít nh÷ng hËu qu¶ cña chóng, t¹o ®iÒu kiÖn tèi u cho c¸c ho¹t ®éng lao ®éng, m«i trêng lao ®éng vµ m«i trêng sèng cña con ngêi.
ChÝnh s¸ch x· héi sÏ nh»m ®¹t tíi nh÷ng môc tiªu sau:
Mét lµ: gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng hËu qu¶ x· héi cã tÝnh lÞch sö nh: tµn d chiÕn tranh, hËu qu¶ cña chñ nghÜa thùc d©n, tµn d cña phong tôc tËp qu¸n l¹c hËu, b¶o thñ...
Hai lµ: X¸c ®Þnh vµ gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi n¶y sinh do chÝnh t×nh tr¹ng l¹c hËu vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi vµ nh÷ng hÖ qu¶ cña ngay sù ph¸t triÓn t¹o ra, lµm sao t¹o ®îc m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi tèt nhÊt cho sù ph¸t triÓn cña mçi ngêi, mçi nhãm x· héi, b¶o ®¶m cho hä ph¸t huy cao nhÊt nh÷ng kh¶ n¨ng s½n cã cña m×nh.
ChÝnh s¸ch x· héi chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc mét c¸ch triÖt ®Ó mét khi chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é x· héi ho¸ cao cña lùc lîng s¶n xuÊt gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ vµ nhµ níc thùc sù cña d©n, do d©n, v× d©n. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tõng ®Ò cËp mét c¸ch tãm t¾t, méc m¹c:" lµm cho mäi ngêi cã c«ng ¨n viÖc lµm, ®îc Êm no vµ sèng cuéc ®êi h¹nh phóc".
Trong C¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi §¶ng ta nhÊn m¹nh:" ChÝnh s¸ch x· héi ®óng ®¾n v× h¹nh phóc con ngêi lµ ®éng lùc to lín ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña nh©n d©n trong sù nghiÖp x©y dùng CNXH. Ph¬ng híng lín cña chÝnh s¸ch x· héi lµ ph¸t huy nh©n tè con ngêi trªn c¬ së b¶o ®¶m c«ng b»ng, b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô c«ng d©n, kÕt hîp tèt t¨ng trëng kinh tÕ víi tiÕn bé x· héi; gi÷a ®êi sèng vËt chÊt vµ ®êi sèng tinh thÇn, gi÷a ®¸p øng c¸c nhu cÇu tríc m¾t vµ ch¨m lo lîi Ých l©u dµi; gi÷a c¸ nh©n víi tËp thÓ vµ céng ®ång x· héi." §ã lµ t tëng c¬ b¶n cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi chÝnh s¸ch x· héi ®îc ho¹ch ®Þnh trong thêi gian tríc m¾t còng nh trong chiÕn lîc l©u dµi cña §¶ng ta.
Trong ®êng lèi vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, khi ®Ò cËp vÒ viÖc gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi, NghÞ quyÕt IX cña §¶ng ®· nªu :" Thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi b¶o ®¶m an toµn cuéc sèng mäi thµnh viªn céng ®ång".
1.1.2. HÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch x· héi:
- HÖ thèng nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi ®iÒu chØnh quan hÖ gi÷a c¸c cÊu thµnh cña c¬ cÊu x· héi.
HÖ thèng nµy ®îc ph©n chia thµnh hai nhãm chÝnh lµ:
+ Nhãm nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi ®iÒu chØnh c¬ cÊu x· héi giai cÊp.
+ ChÝnh s¸ch x· héi t¸c ®éng vµo nh÷ng nhãm x· héi ®Æc thï.
- HÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi t¸c ®éng vµo c¸c mèi quan hÖ x· héi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi. HÖ thèng nµy ®îc ph©n chia thµnh mét sè nhãm sau:
+ Nhãm c¸c chÝnh s¸ch x· héi t¸c ®éng ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt vµ t¸i t¹o chÝnh con ngêi. Bao gåm: chÝnh s¸ch d©n sè, chÝnh s¸ch viÖc lµm, chÝnh s¸ch b¶o hé lao ®éng.
+ Nhãm chÝnh s¸ch x· héi t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp. Bao gåm: chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng, chÝnh s¸ch phóc lîi x· héi, chÝnh s¸ch BHXH, chÝnh s¸ch u ®·i x· héi, chÝnh s¸ch cøu trî x· héi.
+ Nhãm chÝnh s¸ch x· héi t¸c ®éng ®Õn lÜnh vùc ho¹t ®éng v¨n ho¸ tinh thÇn. Bao gåm: chÝnh s¸ch gi¸o dôc, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn v¨n ho¸, nghÖ thuËt.
1.1.3. B¶o hiÓm x· héi lµ mét bé phËn quan träng cña chÝnh s¸ch x· héi:
Nh phÇn trªn ®· tr×nh bµy, trong hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi, BHXH thuéc nhãm chÝnh s¸ch x· héi t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp. BHXH cÇn cho tÊt c¶ mäi ngêi trong mäi giai tÇng x· héi bÊt luËn giÇu hay nghÌo, ®Þa vÞ x· héi cao hay thÊp. Thùc tÕ tai n¹n rñi ro kh«ng trõ mét ai. Do ®ã ®¶m b¶o sù c©n b»ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi hä mÊt hoÆc gi¶m sót kh¶ n¨ng lao ®éng lµ hÕt søc cÇn thiÕt. X· héi nµo hÖ thèng BHXH cµng tèt th× x· héi cµng ph¸t triÓn æn ®Þnh, ngêi lao ®éng cµng yªn t©m, tha thiÕt víi s¶n xuÊt.
T tëng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, x©y dùng x· héi x· héi chñ nghÜa ë níc ta lµ" Kh«ng ngõng n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, tríc hÕt lµ nh©n d©n lao ®éng". ë tõng giai ®o¹n, tõng thêi kú §¶ng vµ Nhµ níc ta lu«n chó träng ®Õn c¸c vÊn ®Ò thuéc chÝnh s¸ch x· héi trong ®ã cã BHXH.Trong HiÕn ph¸p ®îc Quèc héi níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ th«ng qua ngµy 31/12/1959, t¹i §iÒu 32 ®· ghi râ quyÒn cña ngêi lao ®éng ®îc gióp ®ì vÒ vËt chÊt khi giµ yÕu, bÖnh tËt, hoÆc mÊt søc lao ®éng. Ngµy 27/ 12/1961 Héi ®ång ChÝnh phñ (nay lµ ChÝnh phñ) ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 218/CP ban hµnh §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc. Khi ®Þnh híng ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc chñ yÕu trong ®ã cã chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò x· héi, t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, §¶ng ta x¸c ®Þnh ph¶i gi¶i quyÕt tèt viÖc: “ Thùc hiÖn vµ hoµn thiÖn chÕ ®é BHXH, b¶o ®¶m ®êi sèng ngêi nghØ hu ®îc æn ®Þnh, tõng bíc ®îc c¶i thiÖn. X©y dùng LuËt BHXH" [ 20 trang 115]. Trong ®êng lèi vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, khi ®Ò cËp vÒ viÖc gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi, NghÞ quyÕt IX cña §¶ng ®· nªu :" Thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi b¶o ®¶m an toµn cuéc sèng mäi thµnh viªn céng ®ång, bao gåm BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ,cøu trî x· héi "[ 22trang 106 ], vµ trong ®Þnh híng c¬ chÕ chÝnh s¸ch vµ c¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m 2001-2005 ®· nªu râ: "C¶i c¸ch c¬ chÕ BHXH vµ b¶o ®¶m x· héi, c¶i c¸ch vµ t¨ng cêng chÊt lîng hÖ thèng BHXH, cung cÊp dÞch vô x· héi c¬ b¶n cho nh©n d©n, nhÊt lµ cho ngêi nghÌo, vïng nghÌo. Ban hµnh LuËt BHXH" [ 22 trang 336 ].
Nh÷ng ®iÒu ®ã cho thÊy trong chÝnh s¸ch x· héi, BHXH cho ngêi lao ®éng cã mét tÇm quan träng ®Æc biÖt, lu«n lu«n ®îc Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, §¶ng vµ Nhµ níc ta quan t©m.
1.2. B¶o hiÓm x· héi vµ nh÷ng kh¸i niÖm cã liªn quan.
1.2.1. Kh¸i niÖm B¶o hiÓm x· héi
§øng trªn mçi gãc ®é kh¸c nhau, c¸c nhµ kinh ®iÓn ®a ra mét ®Þnh nghÜa vÒ BHXH kh¸c nhau. Theo Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ - ILO- BHXH ®îc hiÓu lµ: "Sù b¶o vÖ cña x· héi ®èi víi c¸c thµnh viªn cña m×nh, th«ng qua mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p c«ng céng (b»ng ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ) ®Ó ®èi phã víi t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi do bÞ ngõng hoÆc gi¶m thu nhËp, g©y ra bëi èm ®au, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, tuæi giµ, chÕt; thªm vµo ®ã, BHXH cßn ch¨m sãc y tÕ, søc khoÎ vµ trî cÊp cho c¸c gia ®×nh ®«ng con."
Song cã thÓ hiÓu mét c¸ch kh¸i qu¸t nhÊt theo Tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt nam th×: "BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi hä bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp do bÞ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, tµn tËt, thÊt nghiÖp, tuæi giµ, tö tuÊt, dùa trªn c¬ së mét quü tµi chÝnh do sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH, cã sù b¶o hé cña Nhµ níc theo Ph¸p luËt, nh»m ®¶m b¶o an toµn ®êi sèng cho ngßi lao déng vµ gia ®×nh hä, ®ång thêi gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi."
B¶o hiÓm x· héi cÇn cho tÊt c¶ mäi ngêi trong mäi giai tÇng x· héi bÊt luËn giÇu hay nghÌo, ®Þa vÞ x· héi cao hay thÊp. Do ®ã ®¶m b¶o sù c©n b»ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi hä mÊt hoÆc gi¶m sót kh¶ n¨ng lao ®éng lµ hÕt søc cÇn thiÕt. X· héi nµo hÖ thèng BHXH cµng tèt th× x· héi cµng ph¸t triÓn æn ®Þnh, ngêi lao ®éng cµng yªn t©m, tha thiÕt víi s¶n xuÊt.
1.2.2. ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi:
ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi lµ nh÷ng chñ tr¬ng, quan ®iÓm, nguyªn t¾c BHXH ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi liªn quan ®Õn mét tÇng líp ®«ng ®¶o ngêi lao ®éng vµ c¸c vÊn ®Ò kÝch thÝch ph¸t triÓn kinh tÕ cña tõng thêi kú. ChÝnh s¸ch BHXH n»m trong hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi. Trong mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau, chÝnh s¸ch BHXH ®îc Nhµ níc ®Ò ra vµ thùc hiÖn phï hîp víi môc tiªu, nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tõng giai ®o¹n.
1.2.3. ChÕ ®é B¶o hiÓm x· héi :
ChÕ ®é BHXH lµ sù cô thÓ ho¸ chÝnh s¸ch BHXH. Bao gåm c¸c chÕ ®é trî cÊp nh: ch¨m sãc y tÕ, trî cÊp èm ®au, trî cÊp thÊt nghiÖp, trî cÊp tuæi giµ, trî cÊp tai n¹n lao ®éng, trî cÊp gia ®×nh, trî cÊp thai s¶n, trî cÊp tµn tËt, trî cÊp mÊt ngêi nu«i dìng.
1.2.4. Trî cÊp BHXH:
Trî cÊp BHXH lµ kho¶n tiÒn do c¬ quan BHXH trÝch tõ quü BHXH ®Ó chi tr¶ cho ngêi L§ ®· tham gia BHXH, khi hä bÞ gi¶m hay mÊt nguån thu nhËp do bÞ suy gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, hoÆc mÊt viÖc lµm vµ héi tô ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn thô hëng chÕ ®é BHXH theo luËt ®Þnh.
1.2.5. Quü BHXH:
HiÖn nay, cha cã ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ quü BHXH. Nhng cã thÓ hiÓu quü BHXH lµ tæng sè tiÒn ®ãng gãp cña nh÷ng ngêi tham gia BHXH, cña Nhµ níc, cña c¸c nguån kh¸c b»ng tiÒn, t¹o thµnh mét quü tiÒn tÖ tËp trung, mang tÝnh x· héi rÊt cao, ®îc h¹ch to¸n ®éc lËp víi ng©n s¸ch Nhµ níc (NSNN) vµ ®îc qu¶n lý thèng nhÊt theo c¸c chÕ ®é tµi chÝnh, kÕ to¸n hiÖn hµnh cña Nhµ níc; ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH cho nh÷ng ngêi tham gia BHXH, gia ®×nh hä vµ chi cho viÖc qu¶n lý quü BHXH.
1.2.6. TiÒn ®ãng BHXH:
TiÒn ®ãng BHXH (hay cßn gäi lµ phÝ BHXH) lµ kho¶n tiÒn cña nh÷ng ngêi tham gia BHXH ®ãng cho c¬ quan qu¶n lý quü BHXH ®Ó h×nh thµnh quü BHXH.
ViÖc x¸c ®Þnh møc ®ãng BHXH lµ mét viÖc rÊt hÖ träng, nã cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc c©n b»ng thu - chi cña quü BHXH. Tuy nhiªn, viÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c møc ®ãng BHXH kh«ng ph¶i dÔ dµng vµ kh«ng ph¶i lóc nµo còng lµm ®îc, bëi v× nã phô thuéc vµo rÊt nhiÒu nh©n tè kh¸c nhau vµ b¶n th©n c¸c nh©n tè nµy còng thêng xuyªn biÕn ®éng.
2. Nh÷ng chÕ ®é BHXH chñ yÕu:
2.1. Ch¨m sãc y tÕ (B¶o hiÓm y tÕ):
Ngêi tham gia BHXH khi bÞ èm ®au, m¾c c¸c bÖnh tËt th«ng thêng hoÆc ®ét xuÊt sÏ ®îc c¬ quan y tÕ ch¨m sãc, kh¸m vµ ch÷a bÖnh mµ kh«ng ph¶i tr¶ lÖ phÝ kh¸m, ch÷a bÖnh (hoÆc chØ ph¶i tr¶ mét phÇn). LÖ phÝ nµy do BHXH trÝch tõ quü BHXH (hay quü B¶o hiÓm y tÕ) ®Ó chi tr¶ cho c¸c c¬ quan y tÕ theo ®Þnh kú hoÆc theo tõng trêng hîp ngêi bÖnh cô thÓ.
2.2. ChÕ ®é trî cÊp èm ®au:
Ngêi tham gia BHXH, nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn quy ®inh, khi bÞ èm ®au ph¶i nghØ lµm viÖc ®Ó kh¸m, ch÷a bÖnh, kh«ng cã thu nhËp trong nh÷ng ngµy nµy, nªn ®îc c¬ quan BHXH tr¶ trî cÊp èm ®au ®Ó hç trî cho ®êi sèng cña hä vµ gia ®×nh trong nh÷ng ngµy nghØ èm kh«ng cã thu nhËp nµy. Ngoµi ra ®èi víi ngêi L§ khi cã con cßn nhá bÞ èm, ngêi mÑ (hoÆc bè) còng ®îc nghØ theo ®Ó ch¨m sãc con c¸i bÞ ®au èm (con èm, mÑ nghØ). Nh÷ng ngµy nghØ nµy còng ®îc BHXH tr¶ trî cÊp èm ®au nh chÝnh b¶n th©n m×nh bÞ èm.
2.3. ChÕ ®é trî cÊp thÊt nghiÖp:
Ngêi lao ®«ng tham gia BHXH, nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn quy ®inh, khi bÞ thÊt nghiÖp (mÊt viÖc lµm vµ cha t×m ®îc viÖc lµm), ®îc BHXH tr¶ mét kho¶n trî cÊp thÊt nghiÖp ®Ó æn ®Þnh t¹m thêi cuéc sèng cña b¶n th©n vµ gia ®×nh hä trong thêi gian thÊt nghiÖp.
2.4. Trî cÊp hu trÝ (hay cßn gäi lµ trî cÊp tuæi giµ):
Ngêi lao ®éng khi hÕt tuæi lao ®éng, cã tham gia BHXH vµ cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh, sÏ ®îc BHXH tr¶ trî cÊp hu trÝ ®Ó sèng vµ nghØ ng¬i trong nh÷ng n¨m cuèi ®êi.
2.5. ChÕ ®é tö, tuÊt: gåm hai lo¹i trî cÊp:
- Ngêi lao ®éng khi tham gia BHXH, kh«ng may bÞ chÕt (do èm ®au, tai n¹n, giµ c¶...) ®Òu ®îc BHXH trî cÊp mét kho¶n tiÒn ®Ó lµm c¸c thñ tôc mai t¸ng, ch«n cÊt cho ngêi ®· qu¸ cè. Kho¶n trî cÊp nµy gäi lµ “tiÒn mai t¸ng” ®îc tr¶ cho ngêi ®øng ra lµm viÖc nµy.
- Ngêi lao ®éng cã tham gia BHXH, kh«ng may bÞ tõ trÇn, th× ngoµi trî cÊp khi chÕt (nh ®· nªu ë phÇn trªn), nh÷ng ngêi th©n sèng dùa vµo nguån thu nhËp cña ngêi ®· chÕt cßn ®îc BHXH trî cÊp mét kho¶n tiÒn tõ quü BHXH gäi lµ trî cÊp mÊt ngêi nu«i dìng (hay trî cÊp tuÊt, trî cÊp c« nhi, qu¶ phô).
2.6. Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp:
Ngêi lao ®éng khi tham gia BHXH, trong qu¸ tr×nh lao ®éng, lµm viÖc, s¶n xuÊt vµ kinh doanh, dÞch vô kh«ng may bÞ tai n¹n lao ®éng (TNL§) kh«ng do lçi cña c¸ nh©n ngêi lao ®éng g©y ra, hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp (BNN), sÏ ®îc ch÷a ch¹y kh«ng ph¶i mÊt tiÒn (tiÒn ch÷a ch¹y do ngêi chñ sö dông lao ®éng tr¶). Sau ®ã, nÕu søc khoÎ vµ kh¶ n¨ng lao ®éng bÞ gi¶m sót dÉn ®Õn nguån thu nhËp b×nh thêng bÞ gi¶m, ¶nh hëng ®Õn cuéc sèng l©u dµi, sÏ ®îc BHXH tr¶ mét kho¶n trî cÊp, gäi lµ trî cÊp tai n¹n lao ®éng & bÖnh nghÒ nghiÖp (TNL§BNN) nh»m æn ®Þnh cuéc sèng cña hä.
2.7. Trî cÊp tµn tËt (trî cÊp mÊt søc lao ®éng):
Ngêi lao ®éng khi tham gia BHXH, cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh, nhng cha ®Õn tuæi vÒ hu mµ søc khoÎ, kh¶ n¨ng lao ®éng bÞ gi¶m sót qu¸ nhiÒu, hoÆc kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng dÉn ®Õn nguån thu nhËp bÞ gi¶m hoÆc mÊt, còng sÏ ®îc BHXH tr¶ mét kho¶n trî cÊp, gäi lµ trî cÊp tµn tËt (hoÆc trî cÊp mÊt søc lao ®éng), ®Ó hç trî cho cuéc sèng cña hä vµ gia ®×nh. Kho¶n trî cÊp nµy cã thÓ tr¶ mét lÇn hoÆc tr¶ nhiÒu lÇn theo ®Þnh kú(trî cÊp thêng xuyªn), tuú theo møc su
