Đề tài Xây dựng đường cong lãi suất góp phần phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam

TÓM TẮT ĐỀ TÀI I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Đường cong lãi suất có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với các nhà phát hành (hạn chế rủi ro), các nhà đầu tư (xác định được giá theo thị trường, quyết định đầu tư trên cơ sở phân tích được rủi ro của khoản đầu tư cũng như lợi tức thu được) mà còn rất có ý nghĩa đối với các nhà trung gian (phát triển các công cụ phát sinh và tạo lập thị trường qua các giao dịch mua bán có kỳ hạn và giao dịch tương lai), giúp đinh hướng lãi suất cho nền kinh tế và là nhân tố quan trọng tạo tiền đề cho thị trường trái phiếu phát triển. Tuy nhiên, thị trường trái phiếu Việt Nam hiện nay vẫn chưa xây dựng được đường cong lãi suất chuẩn, dẫn đến thị trường trái phiếu vẫn trong tình trạng kém phát triển, rời rạc, manh mún, thiếu tính thanh khoản. Nắm bắt được tính cấp thiết của thực tế về sự thiếu vắng đường cong lãi suất, nguyên nhân chính dẫn đến sự kém phát triển của thị trường trái phiếu, đề tài “XÂY DỰNG ĐƯỜNG CONG LÃI SUẤT GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU VIỆT NAM” đã ra đời nhằm tổng kết thực trạng về đường cong lãi suất và thị trường trái phiếu Việt Nam, phân tích nguyên nhân dẫn đến tình trạng kém phát triển đồng thời đưa ra giải pháp nhằm xây dựng đường cong lãi suất, tháo bỏ nút thắt quan trọng góp phần thúc đẩy thị trường trái phiếu Việt Nam phát triển. II. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là đề xuất các giải pháp để xây dựng đường cong lãi suất góp phần phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam. III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để giải quyết các mục đích mà đề tài hướng đến, tác giả đã vận dụng lý thuyết các môn học Thị trường tài chính, Tài chính doanh nghiệp, Đầu tư tài chính làm nền tảng lý luận; bên cạnh đó tác giả sử dụng phương pháp thống kê lịch sử và phương pháp tổng hợp số liệu để đánh giá về thực trạng đường cong lãi suất và tình hình hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam; vận dụng kinh nghiệm của các nước làm cơ sở đề xuất các giải pháp phù hợp, nhằm xây dựng đường cong lãi suất và thúc đẩy thị trường trái phiếu Việt Nam vận động và phát triển. IV. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI Đề tài tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận về đường cong lãi suất và thị trường trái phiếu, các phương pháp xây dựng đường cong lãi suất, mô hình thực tế một số quốc gia trên thế giới; đồng thời nghiên cứu về thực trạng đường cong lãi suất và thị trường trái phiếu Việt Nam thời gian qua. Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp nhằm xây dựng đường cong lãi suất chuẩn cho thị trường trái phiếu nói riêng và nền kinh tế nói chung, ngoài ra còn có các giải pháp hỗ trợ phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam trong thời gian tới. V. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI Đề tài đã hệ thống lại các vấn đề liên quan đến đường cong lãi suất, bao gồm nền tảng cơ sở lý thuyết, phân loại, hình dạng, vai trò và các nhân tố tác động đến đường cong lãi suất. Đề tài đã tổng hợp tương đối hệ thống và đầy đủ số liệu hoạt động của thị trường trái phiếu ở Việt Nam từ năm 2000 đến nay, cũng như thực trạng về đường cong lãi suât. Đề xuất một số giải pháp chủ yếu để xây dựng đường cong lãi suất và các giải pháp hỗ trợ để phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam. VI. HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA ĐỀ TÀI Đề tài có thể mở rộng nghiên cứu các giải pháp đồng bộ khác để phát triển thị trường trái phiếu như xây dựng cơ chế xác định lãi suất phát hành, lộ trình tự do hóa lãi suất ở Việt Nam, hình thành và phát triển các tổ chức định mức tín nhiệm ở Việt Nam… MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG, HÌNH PHẦN MỞ ĐẦU 1.1 ĐƯỜNG CONG LÃI SUẤT .............................................................................................. 3 1.1.1 Khái niệm. ........................................................................................................................ 3 1.1.2 Lợi ích của đường cong lãi suất...................................................................................... 4 1.1.2.1 Đối với nền kinh tế........................................................................................................ 4 1.1.2.2 Đối với các chứng khoán khác..................................................................................... 7 1.1.2.3 Đối với nhà đầu tư ........................................................................................................ 8 1.1.3 Hình dạng của đường cong lãi suất................................................................................ 9 1.1.3.1 Dạng thông thường:...................................................................................................... 9 1.1.3.2 Dạng đi lên: ................................................................................................................... 9 1.1.3.3 Dạng nghịch đảo ( Inverted yield curve) .................................................................. 10 1.1.3.4 Dạng nằm ngang (Flat yield curve)........................................................................... 11 1.1.3.5 Bong bóng hoặc bướu................................................................................................. 11 1.1.4 Nhân tố tác động đến sự dịch chuyển đường cong lãi suất........................................ 12 1.1.5 Nhân tố tác động đến hình dạng đường cong lãi suất ................................................ 16 1.1.5.1 Lý thuyết kỳ vọng ....................................................................................................... 16 1.1.5.2 Lý thuyết ưa thích thanh khoản................................................................................ 18 1.1.5.3 Lý thuyết thị trường phân cách................................................................................. 19 1.1.6 Các loại đường cong lãi suất ......................................................................................... 20 1.1.6.1 Đường cong lãi suất hiện hành và đường cong lãi suất zero coupon ..................... 20 1.1.6.2 Đường cong lãi suất zerocoupon kỳ hạn................................................................... 21 1.1.6.3 Đường cong lãi suất ngang giá (Par Yield Curve) ................................................... 22 1.1.7 Mối quan hệ giữa các đường cong lãi suất .................................................................. 23 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ....................................................................................................... 24 CHƯƠNG 2 PHƯƠNG PHÁP XÂY DỰNG ĐƯỜNG CONG LÃI SUẤT – MÔ HÌNH MỘT SỐ NƯỚC ..................................................................................................................... 25 2.1 PHƯƠNG PHÁP XÂY DỰNG........................................................................................ 25 2.1.1 Kỹ thuật ước lượng đường cong lãi suất trái phiếu không trả lãi định kỳ .............. 25 2.1.2 Mô hình tham số ............................................................................................................ 26 2.1.3 Mô hình dựa trên nối trục (Spline-based) ................................................................... 28 2.1.4 So sánh cấu trúc kỳ hạn lãi suất của các ngân hàng trung ương.............................. 30 2.1.5 Đường cong lãi suất trái phiếu không trả lãi định kỳ ................................................ 31 2.1.6 Lãi suất kỳ hạn và lãi suất giao ngay thu được từ tham số ước lượng ..................... 31 2.2 MÔ HÌNH XÂY DỰNG ĐƯỜNG CONG LÃI SUẤT Ở MỘT SỐ NƯỚC................ 32 2.2.8 Ước lượng cấu trúc lãi suất kỳ hạn của Tây Ban Nha ............................................... 32 2.2.2 Kỹ thuật mô hình hàm nối trục mũ Merrill Lynch áp dụng trong cấu trúc kỳ hạn của Canada.............................................................................................................................. 35 2.2.4 Ước lượng cấu trúc lãi suất kỳ hạn của Pháp ............................................................. 37 2.2.6 Ước lượng cấu trúc lãi suất kỳ hạn của Nhật Bản...................................................... 39 2.2.7 Ước lượng cấu trúc lãi suất kỳ hạn của Mỹ ................................................................ 42 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ....................................................................................................... 46 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG VỀ ĐƯỜNG CONG LÃI SUẤT VÀ THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU VIỆT NAM ..................................................................................................... 47 3.1 THỰC TRẠNG VỀ ĐƯỜNG CONG LÃI SUẤT TẠI VIỆT NAM ............................ 47 3.1.1 Tổng quan....................................................................................................................... 47 3.1.2 Hình dạng đường cong lãi suất..................................................................................... 48 3.1.3 Nguyên nhân Việt Nam vẫn chưa có đường cong lãi suất chuẩn.............................. 50 3.1.3.1 Lãi suất ........................................................................................................................ 50 3.1.3.2 Trái phiếu chính phủ.................................................................................................. 52 3.2 NHỮNG TÁC ĐỘNG ĐẾN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU VIỆT NAM DO THIẾU VẮNG ĐƯỜNG CONG LÃI SUẤT ..................................................................................... 53 3.2.2 Quy mô thị trường còn nhỏ, thanh khoản thấp .......................................................... 53 3.2.3 Hàng hóa của thị trường chưa đa dạng, thiếu chuẩn hóa.......................................... 56 3.2.3.1 Trái phiếu chính phủ.................................................................................................. 56 3.2.3.2 Trái phiếu Chính quyền địa phương (Trái phiếu đô thị)........................................ 57 3.2.3.3 Trái phiếu doanh nghiệp............................................................................................ 59 3.2.3.4 Hợp đồng mua bán lại ................................................................................................ 60 3.2.3.5 Các công cụ phái sinh................................................................................................. 61 3.2.4 Chủ thể phát hành còn hạn chế.................................................................................... 61 3.2.4.1 Nhà tạo lập thị trường................................................................................................ 62 3.2.4.2 Nhà bảo lãnh phát hành............................................................................................. 62 3.2.4.3 Đối tượng đầu tư......................................................................................................... 63 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ....................................................................................................... 64 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP XÂY DỰNG ĐƯỜNG CONG LÃI SUẤT GIẢI PHÁP HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU VIỆT NAM....................................... 65 4.2 GIẢI PHÁP XÂY DỰNG ĐƯỜNG CONG LÃI SUẤT ............................................... 65 4.2.1 Dữ liệu............................................................................................................................. 65 4.2.1.1 Xây dựng các loại trái phiếu chuẩn .......................................................................... 65 4.2.1.2 Phát hành trái phiếu theo lô lớn................................................................................ 66 4.2.1.3 Lãi suất ........................................................................................................................ 69 4.2.2 Phương pháp ước lượng................................................................................................ 70 4.3 GIẢI PHÁP HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU VIỆT NAM ... 71 4.3.1 Đa dạng hóa các công cụ trên thị trường .................................................................... 71 4.3.1.1 Trái phiếu chính phủ.................................................................................................. 71 4.3.1.2 Trái phiếu chính quyền địa phương ......................................................................... 72 4.3.1.3 Trái phiếu doanh nghiệp............................................................................................ 73 4.3.1.4 Hợp đồng mua bán lại ................................................................................................ 73 4.3.2 Phát triển Các công cụ phái sinh liên quan đến trái phiếu........................................ 73 4.3.3 Đổi mới phương thức phát hành .................................................................................. 74 4.3.4 Xây dựng và phát triển hệ thống định mức tín nhiệm (ĐMTN) ............................... 74 4.3.5 Phát triển đội ngũ các nhà tạo lập thị trường ............................................................. 75 4.3.6 Thực hiện công khai hóa thông tin............................................................................... 76 4.3.8 Phát triển thị trường phi tập trung (OTC) ................................................................. 76 4.3.9 Hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, giám sát của Nhà nước.......................................................................................................................................... 76 4.3.12 Xem xét lại chính sách thuế đối với trái phiếu.......................................................... 77 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ....................................................................................................... 77 KẾT LUẬN ............................................................................................................................. 78 PHỤ LỤC ................................................................................................................................ 80 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á BTC Bộ Tài chính CTCK Công ty chứng khoán DNNN Doanh nghiệp Nhà nước ĐMTN Định mức tín nhiệm ĐTNN Đầu tư nước ngoài FED Cục dự trữ liên bang Mỹ KBNN Kho bạc Nhà nước NĐT Nhà đầu tư NHPT Ngân hàng Phát triển NHTM Ngân hàng thương mại NHTƯ Ngân hàng Trung ương NSNN Ngân sách Nhà nước OTC Thị trường chứng khoán phi tập trung SGDCK TP.HCM Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh SGDCK HN Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội TCT Tổng công ty TPCP Trái phiếu chính phủ TPCQĐP Trái phiếu chính quyền địa phương TPCT Trái phiếu công ty TPDN Trái phiếu doanh nghiệp TTCK Thị trường chứng khoán SGDCK HN Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội TTTC Thị trường tài chính TTTP Thị trường trái phiếu UBCKNN Ủy ban chứng khoán Nhà nước WTO Tổ chức Thương mại Thế giới DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: So sánh các hệ thống giao dịch TPCP thứ cấp Bảng 2.1: Cấu trúc kỳ hạn lãi suất – chi tiết ước lượng Bảng 2.2: Cấu trúc kỳ hạn lãi suất một số nước Bảng 2.3: Các yếu tố ước lượng đường cong lãi suất Tây Ban Nha Bảng 3.1: Cơ cấu thị trường trái phiếu Việt Nam Bảng 3.2: Tổ chức phát hành TPCP Bảng 3.3: Kết quả phát hành TPCP theo phương thức huy động vốn. Bảng 3.4: Tình hình phát hành TPCQĐP từ năm 2003-2009. Bảng 3.5: Thống kê phát hành trái phiếu doanh nghiệp đến năm 2009 Bảng 3.6: Thành viên của thị trường trái phiếu Việt Nam Bảng 3.7: Số liệu thống kê về giao dịch trái phiếu. Bảng 3.8: Thống kê chi tiết tình hình giao dịch. Bảng 4.1: Phát hành trái phiếu chính phủ theo lô lớn Bảng 4.2: Cơ cấu lại lãi suất và thời gian đáo hạn của TPCP đã phát hành DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.2: Hình dạng đường cong lãi suất Hình 1.3: Đường cong lãi suất đi lên Trái phiếu Mỹ 30/4/1992 Hình 1.4: Đường cong lãi suất nghịch đảo Trái phiếu Mỹ 31/3/2000 Hình 1.5: Đường cong lãi suất nằm ngang Trái phiếu Mỹ 31/12/2089 Hình 1.6: Đường cong lãi suất dạng bướu của Anh giữa năm 2005 Hình 1.7: Các nhân tố làm dịch chuyển đường cong lãi suất Hình 1.8: Đường cong lãi suất chuẩn và đường cong lãi suất zero coupon Hình 1.9: Đường cong lãi suất giao ngay, kỳ hạn 1 năm và kỳ hạn 2 năm. Hình 1.10: Đường cong lãi suất hiện hành, ngang giá và kỳ hạn 1 năm Hình 3.1: Đường cong lãi suất trái phiếu chính phủ Việt Nam Hình 3.2: Đường cong lãi suất phẳng Hình 3.3: Lợi suất bình quân TPCP tại thời điểm 31/12/2009 Hình 3.4: Quy mô TTTP (tỷ lệ trên GDP) so với các nước trong khu vực Hình 3.5: Quy mô thị trường trái phiếu Việt Nam qua các năm. Hình 3.6: Giá trị TPCQĐP phát hành từ 2003-2009. Hình 3.7: Giá trị TPCP đấu thầu thành công qua các năm. -1- PHẦN MỞ ĐẦU I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Đường cong lãi suất có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với các nhà phát hành (hạn chế rủi ro), các nhà đầu tư (xác định được giá theo thị trường, quyết định đầu tư trên cơ sở phân tích được rủi ro của khoản đầu tư cũng như lợi tức thu được) mà còn rất có ý nghĩa đối với các nhà trung gian (phát triển các công cụ phát sinh và tạo lập thị trường qua các giao dịch mua bán có kỳ hạn và giao dịch tương lai), giúp đinh hướng lãi suất cho nền kinh tế và là nhân tố quan trọng tạo tiền đề cho thị trường trái phiếu phát triển. Tuy nhiên, thị trường trái phiếu Việt Nam hiện nay vẫn chưa xây dựng được đường cong lãi suất chuẩn, dẫn đến thị trường trái phiếu vẫn trong tình trạng kém phát triển, rời rạc, manh mún, thiếu tính thanh khoản do chưa thu hút được sự quan tâm của các nhà đầu tư bởi cơ chế lãi suất còn nhiều bất cập, thiếu công cụ để định giá các công cụ nợ …Ngoài ra thị trường trái phiếu Việt Nam còn thiếu sự rõ ràng trong hệ thống hành lang pháp lý, quy mô nhỏ, không có tính cạnh tranh…do đó chưa phát huy được hết vai trò vốn có của thị trường trái phiếu đối với nền kinh tế, với doanh nghiệp phát hành cũng như công chúng đầu tư. Nắm bắt được tính cấp thiết của thực tế về sự thiếu vắng đường cong lãi suất, nguyên nhân chính dẫn đến sự kém phát triển của thị trường trái phiếu, đề tài “XÂY DỰNG ĐƯỜNG CONG LÃI SUẤT GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU VIỆT NAM” đã ra đời nhằm tổng kết thực trạng về đường cong lãi suất và thị trường trái phiếu Việt Nam, phân tích nguyên nhân dẫn đến tình trạng kém phát triển đồng thời đưa ra giải pháp nhằm xây dựng đường cong lãi suất, tháo bỏ nút thắt quan trọng góp phần thúc đẩy thị trường trái phiếu Việt Nam phát triển. II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu của đề tài là vấn đề liên quan đến thực trạng hoạt động của thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp trái phiếu và những giải phát triển cả hai loại thị trường này ở Việt Nam. Về không gian, đề tài nghiên cứu trên địa bàn cả nước. Về thời gian, giới hạn nghiên cứu của đề tài là hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam từ năm 2000 đến nay. Về nội dung, đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng về đường cong lãi suất và thị trường trái phiếu Việt Nam, các phương thức xây dựng đường cong lãi suất một số -2- quốc gia trên thế giới. Trên cơ sở đó đề xuất giải pháp xây dựng sự hình thành đường cong lãi suất cho VIệt Nam. III. CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI Đề tài đã hệ thống lại các vấn đề liên quan đến đường cong lãi suất, bao gồm nền tảng cơ sở lý thuyết, phân loại, hình dạng, vai trò và các nhân tố tác động đến đường cong lãi suất. Đề tài đã tổng hợp tương đối hệ thống và đầy đủ số liệu hoạt động của thị trường trái phiếu ở Việt Nam từ năm 2000 đến nay, cũng như thực trạng về đường cong lãi suât. Đề xuất một số giải pháp chủ yếu để xây dựng đường cong lãi suất và các giải pháp hỗ trợ để phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam. IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để giải quyết các mục đích mà đề tài hướng đến, tác giả đã vận dụng lý thuyết các môn học Thị trường tài chính, Tài chính doanh nghiệp, Đầu tư tài chính làm nền tảng lý luận; bên cạnh đó tác giả sử dụng phương pháp thống kê lịch sử và phương pháp tổng hợp số liệu để đánh giá về thực trạng đường cong lãi suất và tình hình hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam; vận dụng kinh nghiệm của các nước làm cơ sở đề xuất các giải pháp phù hợp, nhằm xây dựng đường cong lãi suất và thúc đẩy thị trường trái phiếu Việt Nam vận động v