Khóa luận Hoàn thiện kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán trong Kiểm toán BCTC tại công ty TNHH Kế toán và Kiểm toán AAC

ÂAÛI HOÜC HUÃÚ TRÆÅÌNG ÂAÛI HOÜC KINH TÃÚ KHOA KÃÚ TOAÏN - TAÌI CHÊNH .......... KHOÏA LUÁÛN TÄÚT NGHIÃÛP ÂAÛI HOÜC HOAÌN THIÃÛN KYÎ THUÁÛT THU THÁÛP BÀÒNG CHÆÏNG KIÃØM TOAÏN TAÛI CÄNG TY TNHH KÃÚ TOAÏN VAÌ KIÃØM TOAÏN AAC Sinh viãn thæûc hiãûn: Giaïo viãn hæåïng dáùn: LÃ NGUYÃÙN CAÏT TÆÅÌNG ThS. HÄÖ PHAN MINH ÂÆÏC Låïp : K42 - KTKT Niãn khoïa: 2008 - 2012 HUẾ, 05/2012 TR ƯỜ NG ĐẠ I H ỌC KI NH TẾ - UẾ iĐể hoàn thành đề tài này trước hết xin gởi lời cám ơn chân thành nhất đến Thầy giáo Hồ Phan Minh Đức, người đã tận tình dẫn dắt và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình làm đề tài, sự chỉ bảo tận tình của Thầy ngay từ ngày đầu bỡ ngỡ bước chân vào TP. Đà Nẵng xa xôi để tham gia thực tập cùng đoàn thực tập công ty TNHH Kiểm toán và Kế toán AAC Đà Nẵng đã giúp tôi sự tự tin và hoàn thành tốt đề tài mà mình quan tâm yêu thích. Sự hoàn thiện của đề tài là lời cảm ơn chân thành đến toàn thể các anh chị trong công ty TNHH Kiểm toán và Kế toán AAC Đà Nẵng, môi trường thân thiện và cởi mở giúp tôi có cơ hội tham gia làm việc cùng công ty và được tự mình thực hiện các phương pháp thu thập bằng chứng Kiểm toán mà mình được đào tạo trên nhà trường. Sự chỉ bảo tận tình của các anh chị trong đoàn hướng dẫn, thời gian đào tạo 10 ngày từ ban lãnh đạo công ty. Đó là sự hỗ trợ quý giá cho đoàn thực tập – và cho riêng cá nhân tôi trong việc hoàn thiện đề tài tốt nghiệp của mình. Thời gian được tham gia cùng đoàn Kiểm toán để lại trong tôi nhiều kỷ niệm sâu sắc và cả một bài học lớn về công việc tương lai mà mình đam mê. Cuối cùng xin gởi lời cám ơn chân thành đến toàn thể Quý thầy cô giáo trong Trường Đại Học Kinh Tế Huế - Quý Thầy cô giáo khoa Kế Toán Tài Chính, những người đã trang bị cho chúng tôi một hành trang kiến thức để chuẩn bị cho công việc tương lai và cho một ngày mai. Tôi xin chân thành cám ơn. Huế, tháng 5 năm 2012 Sinh viên LêNguyễn Cát Tường i TR ƯỜ NG ĐẠ I H ỌC KI NH TẾ - H UẾ ii MỤC LỤC Lời cám ơn ............................................................................................................................ i Mục lục ................................................................................................................................ ii Danh mục chữ viết tắt.......................................................................................................... v Danh mục bảng ............................................................................................................. ..vi Danh mục biểu đồ, sơ đồ ...................................................................................................vii PHẦN I – ĐẶT VẤN ĐỀ....................................................................................................1 1.1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu .................................................................................1 1.2. Mục tiêu của đề tài nghiên cứu......................................................................................3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................4 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................................4 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................................4 1.4. Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................................4 1.4.1. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp ..........................................................................4 1.4.2. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp ........................................................................5 1.5. Kết cấu của khóa luận....................................................................................................5 PHẦN II - NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..................................................6 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẰNG CHỨNG KIỂM TOÁN VÀ KỸ THUẬT THU THẬP BẰNG CHỨNG KIỂM TOÁN TRONG KIỂM TOÁN BCTC ...............6 1.1. Bằng chứng kiểm toán ...................................................................................................6 1.1.1. Khái niệm về bằng chứng kiểm toán ..........................................................................6 1.1.2. Ý nghĩa và vai trò của bằng chứng kiểm toán ............................................................7 1.1.3. Phân loại bằng chứng kiểm toán ................................................................................7 1.1.3.1. Phân loại bằng chứng theo nguồn gốc hình thành...................................................8 1.1.3.2. Phân loại bằng chứng theo tính thuyết phục ...........................................................9 1.1.3.3. Phân loại bằng chứng kiểm toán theo loại hình ......................................................9 1.1.4. Tính chất của bằng chứng kiểm toán........................................................................10 1.1.4.1. Tính đầy đủ ............................................................................................................10 TR ƯỜ NG ĐẠ I H ỌC KI NH TẾ - H UẾ iii 1.1.4.2. Tính thích hợp........................................................................................................11 1.2. Kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán.....................................................................12 1.2.1. Kiểm tra ....................................................................................................................12 1.2.1.1. Kiểm tra vật chất....................................................................................................12 1.2.1.2. Kiểm tra tài liệu .....................................................................................................13 1.2.2. Quan sát ....................................................................................................................14 1.2.3. Điều tra – phỏng vấn ................................................................................................15 1.2.4. Lấy xác nhận.............................................................................................................15 1.2.5. Tính toán...................................................................................................................17 1.2.6. Phân tích ...................................................................................................................17 CHƯƠNG 2. KỸ THUẬT THU THẬP BẰNG CHỨNG TRONG KIỂM TOÁN BCTC DO CÔNG TY AAC THỰC HIỆN.....................................................................20 2.1. Giới thiệu về công ty TNHH kiểm toán và kế toán AAC ...........................................20 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của công ty TNHH kiểm toán và kế toán AAC20 2.1.2. Phương châm, mục tiêu hoạt động ...........................................................................21 2.1.3. Bộ máy tổ chức công ty ............................................................................................22 2.1.4. Những dịch vụ do công ty TNHH kiểm toán và kế toán AAC cung cấp .................23 2.1.5. Quy trình kiểm toán BCTC do công ty TNHH kiểm toán và kế toán AAC thực hiện .....................................................................................................................................24 2.1.5.1. Lập kế hoạch kiểm toán.........................................................................................24 2.1.5.2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán...............................................................................25 2.2. Kỹ thuật thu thập bằng chứng trong quá trình kiểm toán BCTC do Công ty TNHH Kiểm toán và Kế toán AAC thực hiện................................................................................27 2.2.1. Khái quát về các kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán do KTV AAC thực hiện .....................................................................................................................................27 2.2.2. Kiểm tra đối chiếu ....................................................................................................29 2.2.3. Quan sát – Phỏng vấn ...............................................................................................37 2.2.4. Lấy xác nhận.............................................................................................................41 2.2.5. Tính toán...................................................................................................................44 TR ƯỜ NG ĐẠ I ỌC KI NH TẾ - H UẾ iv 2.2.6. Phân tích ...................................................................................................................50 CHƯƠNG 3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KỸ THUẬT THU THẬP BẰNG CHỨNG KIỂM TOÁN TẠI CÔNG TY TNHH KIỂM TOÁN VÀ KẾ TOÁN AAC .............................................................................................55 3.1. Đánh giá và hoàn thiện kỹ thuật kiểm kê ....................................................................55 3.2. Đánh giá và giải pháp hoàn thiện kỹ thuật Kiểm tra tài liệu: ......................................57 3.3. Đánh giá và giải pháp hoàn thiện kỹ thuật Quan sát: ..................................................59 3.4. Đánh giá và giải pháp hoàn thiện kỹ thuật Phỏng vấn ................................................59 3.5. Đánh giá và giải pháp hoàn thiện kỹ thuật Lấy xác nhận: ..........................................60 3.6. Đánh giá và giải pháp hoàn thiện kỹ thuật Tính toán..................................................62 3.7. Đánh giá và giải pháp hoàn thiện kỹ thuật Phân tích ..................................................62 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................................68 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................71 PHỤ LỤC TR ƯỜ NG ĐẠ I H ỌC KI NH TẾ - H UẾ vDANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AAC : Công Ty TNHH VAS : Chuẩn mực kiểm toán Kiểm toán & Kế toán Việt Nam AAC BCTC: Báo cáo tài chính BHXH: Bảo hiểm xã hội BHYT: Bảo hiểm y tế BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp HTK : Hàng tồn kho KTV : Kiểm toán viên SXKD: Sản xuất kinh doanh TSCĐ : Tài sản cố định XDCB: Xây dựng cơ bản ISA : Chuẩn mực kiểm toán quốc tế TR ƯỜ NG ĐẠ I H ỌC KI NH TẾ - H UẾ vi DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Biên bản kiểm kê tài sản cố định .....................................................................30 Bảng 2: Bảng tổng tổng hợp thư xác nhận chưa nhận được phản hồi...........................43 Bảng 3: Bảng tính khấu hao theo ktv cho cuộc kiểm toán BCTC.................................46 Bảng 4: Bảng tổng hợp BHXH, BHYT, BHTN theo thông báo nộp BHXH ...............48 Bảng 5: Giấy làm việc Tài khoản“Đầu tư tài chính ngắn hạn và dài hạn” ...................53 TR ƯỜ NG ĐẠ I H ỌC KI NH TẾ - H UẾ vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Biểu đồ 1: Các kỹ thuật kiểm toán được sử dụng nhiều nhất trong kiểm toán BCTC tại AAC...........................................................................................27 Biểu đồ 2: Kỹ thuật thu thập bằng chứng được sử dụng trong kiểm toán BCTC do KTV AAC thực hiện ....................................................................................32 Sơ đồ 1: Sơ đồ bộ máy tổ chức của công ty AAC.........................................................22 Sơ đồ 2: Bộ máy tổ chức phòng kiểm toán ...................................................................22 Sơ đồ 3: Quy trình kiểm toán BCTC tại công ty AAC .................................................24 Sơ đồ 4: Quy trình lập kế hoạch kiểm toán ...................................................................25 Sơ đồ 5: Quá trình phân tích của kiểm toán viên khi kiểm toán BCTC khoản mục hàng tồn kho....................................................................................................51 Sơ đồ 6: KTV phân tích tỷ lệ chi phí bán hàng trên doanh thu.....................................52 TR ƯỜ NG ĐẠ I H ỌC KI NH TẾ - H UẾ 1PHẦN I – ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu Hơn 10 năm trôi qua từ việc Enroll, tập đoàn năng lượng hùng mạnh luôn có tên trong danh sách các công ty phát triển nhất nước Mỹ sụp đổ và câu chuyện ngôi sao thứ năm của thủ lĩnh khu vực Kiểm toán độc lập - Arthur Andersen đóng cửa. Vết đen trong lịch sử phát triển của kiểm toán còn đó như một bài học đắt giá cho cả Kiểm toán viên và công ty kiểm toán trong việc tuân thủ chuẩn mực đạo đức và quy trình kiểm toán. Trở lại Việt Nam với hàng loạt các vụ án cổ phiếu bị cấm/dừng lên sàn niêm yết và trách nhiệm của công ty kiểm toán trong việc thu thập và ra kết luận về báo cáo tài chính của khách thể kiểm toán. Từ vụ án Công ty Cổ phần Bông Bạch Tuyết (mã BBT trên sàn HOSE) biến lỗ thành lãi dẫn đến phá sản ngày 14 tháng 7 năm 2008. Từng tự hào là một thương hiệu hàng đầu trong ngành bông băng vệ sinh, y tế, CTCP Bông Bạch Tuyết (BBT) chiếm thị phần đa số trong việc cung cấp bông băng cho các bệnh viện ở Việt Nam. Vẫn báo cáo lãi đến năm 2007 nhưng thực tế công ty đã lỗ nặng do làm ăn kém hiệu quả. Theo kết quả thanh tra, nhiều năm liền, BBT đã không đủ điều kiện niêm yết là kinh doanh có lãi. Năm 2004, BCTC được kiểm toán cho thấy BBT lỗ 2,121 tỷ đồng. Năm 2005, BCTC do Công ty Kiểm toán A&C thực hiện cho thấy BBT có lợi nhuận sau thuế là 982 triệu đồng. Năm 2006, BCTC năm và các quý đã được kiểm toán điều khẳng định BBT có lãi ngoại trừ vài khoản mục trọng yếu. Thực tế trong BCTC cho năm tài chính 2007, Công ty lỗ 6,809 tỷ đồng. Sáu tháng đầu năm 2008, BCTC của BBT lỗ 4,537 tỷ đồng. Vụ việc vỡ lỡ khi quá muộn và con tàu BBT dường như chìm hẳn để không ít ngỡ ngàng cho cả nhà đầu tư và người lao động. TR ƯỜ NG ĐẠ I H ỌC KI NH TẾ - H UẾ 2Dư luận lên án trách nhiệm thuộc về kiểm toán viên và công ty kiểm toán, người được cho là đã thu thập bằng chứng không đầy đủ cho kết luận chính xác về tình hình tài chính của đơn vị và từ đó lên một báo cáo kiểm toán thiếu chính xác. Đến tháng 9 năm 2009, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước có thông báo không cho Công ty Cổ phần Mai Linh được phát hành cổ phiếu thưởng vì kết quả hoạt động kinh doanh của công ty này từ năm 2005 đến năm 2007 bị lỗ và có nhiều khoản bị ngoại trừ, trong khi công ty lại công bố báo cáo tài chính “đã được kiểm toán” là có lãi. Gần đây nhất, tháng 10 năm 2011, là thông báo phá sản đột ngột của công ty cổ phần Dược Viễn Đông khiến thị trường tài chính một phen “náo loạn” vì Báo cáo tài chính đã được kiểm toán vẫn khẳng định họ “có lãi”. Tất cả những vụ việc trên gióng lên hồi chuông báo động về tính minh bạch trong quản lý và chất lượng thực sự của các cuộc kiểm toán tại Việt Nam. Rõ ràng, kiểm toán viên không thể thay thế vai trò của một điều tra viên trong tình huống doanh nghiệp có mục đích và kỹ năng "che đậy" thông tin tốt. Tuy nhiên việc kiểm toán viên áp dụng chu trình kiểm toán chặt chẽ và kỹ thuật thu thập bằng chứng nhạy bén. Rủi ro kiểm toán có thể giảm đến mức tối thiếu. Nhìn lại thực trạng ở Việt Nam thời gian, gần như sai sót chỉ xảy ra đối với hoạt động của công ty kiểm toán có tầm trung. Và AAC là một trong số các công ty nằm trong nhóm này. Nhận thấy ý nghĩa thiết thực và tính cấp thiết của việc phải hoàn thiện kỹ thuật kiểm toán để nâng cao hơn nữa chất lượng cuộc kiểm toán nhằm bảo vệ tối đa lợi ích của người đọc báo cáo và cả bản thân công ty Kiểm toán. Thời gian thực tập ở công ty TNHH Kiểm toán và kế toán AAC, em đã chọn nghiên cứu đề tài: “Hoàn thiện kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán trong Kiểm toán BCTC tại công ty TNHH Kế toán và Kiểm toán AAC”. Công việc chỉ hoàn thiện khi nhân tố quan trọng nhất tạo nên thành công của nó được quan tâm đúng mức; cuộc kiểm toán BCTC chỉ thành công khi sợi chỉ đỏ - các kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán được hoàn thiện. TR ƯỜ NG ĐẠ I H ỌC KI NH TẾ - H UẾ 31.2. Mục tiêu của đề tài nghiên cứu Mục tiêu của đề tài là nhận diện sáu kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán được sử dụng trong các cuộc kiểm toán BCTC do công ty TNHH Kiểm toán và Kế toán AAC thực hiện. Cụ thể: - Kỹ thuật kiểm tra: Kiểm tra tài liệu và Kiểm tra vật chất (Kiểm kê) - Kỹ thuật quan sát - Phỏng vấn - Lấy xác nhận - Tính toán - Phân tích. Đánh giá và phân tích thực trạng áp dụng các kỹ thuật này trong việc thu thập bằng chứng kiểm toán của KTV AAC. Kỹ thuật kiểm toán đã được sử dụng như thế nào? Ưu, nhược điểm trong từng kỹ thuật thu thập bằng chứng. Việc thu thập bằng chứng kiểm toán BCTC của AAC có chứa đựng rủi ro gì hay không? Lỗ hổng trong việc thu thập bằng chứng của KTV là gì? Kỹ thuật nào đã được KTV sử dụng đúng và kỹ thuật nào chưa hoàn thiện? Phân tích thực trạng, phát hiện các ưu, nhược điểm của từng phương pháp, những điểm sáng mà kỹ thuật kiểm toán đã đạt được và những điểm còn hạn chế trong việc sử dụng chúng. Trên cơ sở đó, mục tiêu cuối cùng mà đề tài hướng đến là hoàn thiện các kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán trong cuộc kiểm toán BCTC, phát huy hơn nữa các ưu điểm và khắc phục những hạn chế còn tồn tại. Vì tính cấp thiết đề tài đã khẳng định: Kỹ thuật thu thập bằng chứng là sợi chỉ đỏ xuyên suốt cuộc kiểm toán BCTC, sự thành công của việc vận dụng các kỹ thuật này tạo nên sự thành công của cả một dây chuyền – dây chuyền sản xuất Báo cáo Kiểm toán và dây chuyền tạo niềm tin cho những người quan tâm. TR ƯỜ NG ĐẠ I H ỌC KI NH TẾ - H UẾ 41.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các kỹ thuật thu thập bằng chứng Kiểm toán được sử dụng trong cuộc Kiểm toán BCTC của công ty TNHH Kiểm toán và Kế toán AAC Đà Nẵng. Đối tượng nghiên cứu cụ thể là 6 kỹ thuật thu thập bằng chứng bao gồm: kỹ thuật Kiểm tra (bao gồm Kiểm tra tài liệu và Kiểm kê), Quan sát, Phỏng vấn, Tính toán, Phân tích, Lấy xác nhận. Mặc dù sáu kỹ thuật thu thập bằng chứng trên được các KTV AAC áp dụng xuyên suốt cuộc kiểm toán từ khi bắt đầu giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán đến khi thực hiện và kết thúc kiểm toán. Nhưng do giới hạn người nghiên cứu chỉ được tham gia thực tế từ giai đoạn thực hiện kiểm toán nên đối tượng nghiên cứu cụ thể của đề tài này là các kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán được áp dụng trong giai đoạn thực hiện và kết thúc cuộc kiểm toán. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu Không gian: Phạm vi nghiên cứu của đề tài là các cuộc kiểm toán Báo cáo tài chính do công ty AAC thực hiện với công ty khách hàng trong phạm vi các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên. Thời gian: Thời gian nghiên cứu được tiến hành trong giai đoạn từ ngày 01 tháng 02 năm 2012 đến ngày 01 tháng 04 năm 2012. 1.4. Phương pháp nghiên cứu 1.4.1. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp Quan sát việc sử dụng các kỹ thuật để thu thập bằng chứng kiểm toán mà các KTV AAC đã sử dụng. Quan sát và ghi chép lại về các thủ tục đã được sử dụng. Trực tiếp tiến hành các thủ tục thu thập bằng chứng theo quy trình đã được đào tào của công ty. Ví dụ như tham gia chứng kiến kiểm kê tiền mặt tồn quỹ và lập biên bản kiểm kê. Thực hiện thủ tục phỏng vấn, tính toán lại bảng khấu hao TSCĐ, bảng phân bổ chi phí trả trước TR ƯỜ NG ĐẠ I H ỌC KI NH TẾ - H UẾ 51.4.2. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp Nghiên cứu hồ sơ làm việc các năm trước của công ty AAC với các khách hàng để nhận diện các kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán đã được áp dụng. Phỏng vấn các KTV trong công ty AAC về các kỹ thuật thu thập bằng chứng đã được sử dụng trong kiểm toán BCTC. Nghiên cứu quy trình Kiểm toán mẫu và hồ sơ Kiểm toán mẫu tại công ty AAC nhằm nhận diện và đánh giá về các kỹ thuật thu thập bằng chứng được thiết kế và vận hành. 1.5. Kết cấu của khóa luận Kết cấu khóa luận gồm 3 phần: Phần I: Đặt vấn đề. Phần II: Nội dung và kết quả ngh