Khóa luận Nghiên cứu tác động của việc thu hồi đất nông nghiệp tới việc làm và thu nhập của người nông dân huyện Đức thọ, tỉnh Hà Tĩnh

Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN 1 ĐẠI HỌC HUẾ ĐẠI HỌC KINH TẾ HUẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC THU HỒI ĐẤT NÔNG NGHIỆP TỚI VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP CỦA NGƯỜI NÔNG DÂN HUYỆN ĐỨC THỌ, TỈNH HÀ TĨNH Sinh viên thực hiện: Đinh Thị Ý Nhi Lớp: K42B KTNN Niên khoá: 2008 – 2012 Giảng viên hướng dẫn: Th.S. Nguyễn Văn Lạc Huế, tháng 05 năm 2012 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN 2 Lôøi Caûm Ôn Sau quaù trình thöïc taäp taïi Phoøng Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng huyeän Ñöùc Thoï toâi ñaõ hoaøn thaønh ñeà taøi: “Nghieân cöùu taùc ñoäng cuûa vieäc thu hoài ñaát noâng nghieäp tôùi vieäc laøm vaø thu nhaäp cuûa hoä noâng daân huyeän Ñöùc Thoï, tænh Haø Tónh”. Ñeå hoaøn thaønh toát ñeà taøi naøy, ngoaøi söï noã löïc cuûa baûn thaân, toâi ñaõ nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ taän tình cuûa quyù thaày coâ trong Tröôøng cuøng caùc coâ baùc, anh, chò cuõng nhö baø con ôû huyeän Ñöùc Thoï. Cho pheùp toâi ñöôïc baøy toû loøng bieát ôn ñeán: Quyù thaày coâ trong Tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá Hueá cuõng nhö khoa KT&PT ñaõ taän tình giaûng daïy cho toâi trong suoát thôøi gian hoïc ôû Tröôøng. Ñaëc bieät toâi xin göûi lôøi caûm ôn chaân thaønh vaø saâu saéc nhaát ñeán thaày giaùo Th.s Nguyeãn Vaên Laïc, ngöôøi ñaõ taän tình daïy doã vaø chæ baûo cho toâi trong suoát quaù trình thöïc hieän ñeà taøi. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn caùc coâ chuù, caùc baùc, caùc anh chò vaø Phoøng ban laõnh ñaïo thuoäc UBND treân ñòa baøn huyeän Ñöùc Thoï ñaõ nhieät tình hoã trôï cho toâi trong quaù trình thöïc taäp. Toâi cuõng xin göûi lôøi caûm ôn ñeán toaøn theå baïn beø vaø gia ñình ñaõ luoân laø nguoàn ñoäng vieân, khích leä cho toâi trong suoát quaù trình hoïc taäp cuõng nhö trong thôøi gian thöïc taäp ñeå toâi hoaøn thaønh toát khoaù luaän toát nghieäp cuûa mình. Vì ñaây laø giai ñoaïn ñaàu ñöôïc tieáp caän vaø nghieân cöùu vôùi thöïc teá, baûn thaân cuõng chöa ñuû kinh nghieäm. Do vaäy ñeà taøi khoâng traùnh ñöôïc nhöõng thieáu soùt. Raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù cuûa quyù Thaày coâ cuõng nhö baïn ñoïc ñeå ñeà taøi ñöôïc hoaøn thieän hôn. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn! Hueá, thaùng 5 naêm 2012 Sinh vieân thöïc hieän Ñinh Thò YÙ Nhi Trư ờng Đạ i họ c K i h tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN 3 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT................................................................i DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU....................................................................................ii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ....................................................................................... iii ĐƠN VỊ QUY ĐỔI ........................................................................................................iv TÓM TẮT NGHIÊN CỨU .............................................................................................v PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ..................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài...............................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................................3 3. Đối tượng nghiên cứu..................................................................................................3 PHẦN 2: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................5 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...........................................5 1.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................................5 1.1.1 Khái niệm về đất đai, đất nông nghiệp và thu hồi đất ...................................5 1.1.2. Chính sách thu hồi, đền bù đất qua các thời kỳ ............................................6 1.1.2.1 Trước khi có Luật Đất đai 1993 .............................................................6 1.1.2.2 Sau khi ban hành Luật Đất đai 1993 .....................................................8 1.1.2.3. Luật sửa đổi một số điều của Luật Đất đai ban hành năm 1998 ...........9 1.1.2.4. Luật Đất đai sửa đổi năm 2001.............................................................9 1.1.2.5. Luật Đất đai năm 2003 .......................................................................10 1.1.3. Vai trò của đất đai .......................................................................................11 1.1.4 Đô thị hoá, công nghiệp hóa, hiện đại hoá và sự cần thiết phải thu hồi đất. ....................................................................................................13 1.1.4.1 Khái niệm đô thị hoá, công nghiệp hoá và hiện đại hoá: .....................13 1.1.4.2 Sự cần thiết phải thu hồi đất trong quá trình đô thị hoá: ......................13 1.1.4.3: Tác động của thu hồi đất: ....................................................................14 1.1.5 Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu: ......................................................................16 1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................................17 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN 4 1.2.1 Đô thị hoá trên thế giới ................................................................................17 1.2.1.1. Thực trạng thu hồi đất, đền bù giải phóng mặt bằng ở một số địa phương trong nước ...........................................................................................18 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG THU HỒI ĐẤT NÔNG NGHIỆP ...............................22 VÀ TÁC ĐỘNG CỦA NÓ TỚI VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP....................................22 CỦA NGƯỜI DÂN HUYỆN ĐỨC THỌ.....................................................................22 2.1 Tình hình cơ bản của huyện Đức Thọ.................................................................22 2.1.1 Điều kiện tự nhiên........................................................................................22 2.1.1.1. Vị trí địa lý...........................................................................................22 2.1.1.2 Địa hình : ..............................................................................................24 2.1.1.3. Khí hậu ................................................................................................24 2.1.1.4. Thuỷ văn : ............................................................................................26 2.1.1.5. Tài nguyên đất .....................................................................................26 2.1.1.6. Tài nguyên rừng...................................................................................28 2.1.1.7 Tài nguyên khoáng sản và vật liệu xây dựng .......................................28 2.1.1.8.Tài nguyên nhân văn ............................................................................28 2.1.2 Điều kiện kinh tế, xã hội ..............................................................................30 2.1.2.1 Tăng trưởng kinh tế : ............................................................................30 2.1.2.2 Thực trạng phát triển kinh tế của các ngành........................................30 2.1.2.3. Kết cấu hạ tầng: ...................................................................................31 2.1.2.4. Tình hình đất đai..................................................................................32 2.1.2.5. Tình hình dân số và lao động của huyện: ............................................35 2.2. Thực trạng thu hồi đất nông nghiệp và tác động của nó đến việc làm và thu nhập của người dân huyện Đức Thọ .........................................................................37 2.2.1. Thực trạng thu hồi đất nông nghiệp............................................................37 2.2.2 Tác động của sự thu hồi đất đến việc làm và thu nhập của các hộ điều tra.39 2.2.2.1. Khái quát chung về các hộ điều tra: ....................................................39 2.2.2.2 Biến động diện tích đất cuả các hộ trước và sau thu hồi. .....................41 2.2.2.3. Tình hình sử dụng tiền bồi thường, hỗ trợ của hộ nông dân ...............43 2.2.3 Tác động tới lao động và việc làm của hộ nông dân ...................................47 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN 5 2.2.3.1 Thực trạng lao động..............................................................................47 2.2.3.2. Tác động tới việc làm của hộ nông dân...............................................49 2.2.4. Tác động tới thu nhập của hộ nông dân......................................................52 2.2.5 Những khó khăn của các hộ điều tra sau khi thu hồi đất .............................55 CHƯƠNG III: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ............................................................57 3.1. Quan điểm giải quyết ........................................................................................57 3.2. Các giải pháp giải quyết tác động của thu hồi đất .............................................59 3.2.1. Đào tạo lao động, giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập: ........................59 3.2.2. Chuyển dịch cơ cấu ngành nghề, phương hướng sản xuất, kinh doanh cho hộ nông dân:..........................................................................................................61 3.2.3. Sử dụng tiền bồi thường, hỗ trợ có hiệu quả ..............................................61 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.....................................................................63 1. Kết luận: ....................................................................................................................63 2. Kiến nghị: ..................................................................................................................64 2.1. Đối với Nhà nước và các cơ quan có thẩm quyền: ............................................64 2.2. Đối với chính quyền địa phương........................................................................65 2.3. Đối với hộ nông dân:..........................................................................................65 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT CNH – HĐH Công nghiệp hoá – Hiện đại hoá ĐTH Đô thị hoá THĐ Thu hồi đất GPMB Giải phóng mặt bằng LĐ Lao động LĐC Lao động chính LĐNN Lao động nông nghiệp CVL Có việc làm XKLĐ Xuất khẩu lao động NN Nông nghiệp TTCN Tiểu thủ công nghiệp ĐVT Đơn vị tính SL Số lượng CC Cơ cấu TC Tổ chức NĐ – CP Nghị định – Chính phủ KT - XH Kinh tế - Xã hội TLSX Tư liệu sản xuất BQ Bình quân BQLĐNN Bình quân lao động nông nghiệp UBND Uỷ ban nhân dân QL Quốc lộ TL Tỉnh lộTrư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1: Tình hình đất đai của huyện Đức Thọ qua 3 năm (2009 - 2011).....................34 Bảng 2. Tình hình nhân khẩu, lao động của huyện Đức Thọ qua 3 năm (2009 - 2011).......36 Bảng 3. Tình hình thu hồi đất của huyện Đức Thọ qua 3 năm (2009 - 2011) ..............38 Bảng 4: Phân tổ các hộ điêu tra theo diện tích đất bị thu hồi ........................................39 Bảng 5: Một vài nét khái quát về hộ điều tra ................................................................40 Bảng 7: Cách thức sử dụng tiền đền bù ở các hộ bị thu hồi đất ....................................45 Bảng 8. Tình hình lao động của nhóm hộ điều tra. .......................................................48 Bảng 9. Cơ cấu việc làm của lao động trước và sau thu hồi đất ...................................50 Bảng 10. Biến động trong thu nhập và cơ cấu thu nhập trước và sau khi thu hồi đất...53 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biều đồ 1: Bình quân đất nông nghiệp/hộ trước và sau thu hồi................................. 43 Biểu đồ 2: Tỷ lệ hộ sử dụng tiền bồi thường, hỗ trợ vào các mục đích...................... 46 Biểu đồ 3: Những khó khăn của các hộ sau thu hồi đất ............................................ 56 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN ĐƠN VỊ QUY ĐỔI 1 ha = 10.000 m2 = 20 sào 1 sào = 500 m2 1 tạ = 100 kg Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN 1 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất đai là tài nguyên quý giá nhất của quốc gia, là cơ sở quan trọng để sản xuất ra của cải vật chất cho xã hội loài người. Do mang tính chất đặc thù là loại hàng hoá đặc biệt, có vị trí cố định, số lượng không đổi nên việc bảo vệ, quản lý và sử dụng đất có hiệu quả đã và đang được đánh giá đúng tầm quan trọng thông qua Hiến pháp mà cụ thể là tại Luật đất đai cũng như các văn bản dưới Luật. Trong quá trình xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội, việc bồi thường đất đai giải phóng mặt bằng, tái định cư là hiện tượng phát triển mà Nhà nước nào cũng phải đối mặt như một quy luật tất yếu và phổ biến. Đặc biệt, ở điều kiện Việt Nam hiện nay, đang trong giai đoạn đầu của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước với nhiều dự án đầu tư vào các công trình cơ sở hạ tầng, khu kinh tế, khu công nghiệp, khu công nghệ cao, khu đô thị theo đó các cơ sở văn hoá giáo dục, thể dục thể thao cũng được phát triển làm cho tốc độ đô thị hoá cũng diễn ra nhanh chóng. Tất cả những công trình này đòi hỏi phải có mặt bằng để xây dựng, do đó nhu cầu về đất cho xây dựng là rất lớn. Để có đất cho mục tiêu trên, Nhà nước phải thu hồi một phần đất của nhân dân nên nó sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống vật chất, tinh thần của người bị thu hồi đất. Theo quy định tại Điều 39 - Luật Đất đai năm 2003 thì khi thu hồi đất, Nhà nước phải bồi thường thiệt hại cho người có đất bị thu hồi và thực hiện các chính sách, biện pháp hỗ trợ ổn định đời sống, sản xuất cho nhân dân. Huyện Đức Thọ là huyện nghèo của tỉnh Hà Tĩnh. Trong những năm qua, thực hiện công cuộc CNH – HĐH có nhiều dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng như đường giao thông, cụm công nghiệp, khu dân cư được thực hiện đã làm cho kinh tế xã hội của huyện đã có nhiều bước phát triển khởi sắc. Để có mặt bằng cho việc thực hiện các dự án đó thì cũng giống như các địa phương khác phải tiến hành thu hồi đất của nông dân mà tập trung chủ yếu là đất nông nghiệp để thực hiện cho việc xây dựng các công trình giao thông, thuỷ lợi, cụm tiểu thủ công nghiệp và quy hoạch khu dân cư. Trư ờ g Đạ i họ c K inh tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN 2 Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện việc thu hồi đất để xây dựng các công trình, cụm tiểu thủ công nghiệp và các khu dân cư đã có những tác động tích cực cũng như tiêu cực đến đời sống nhân dân và còn nhiều vấn đề cần được giải quyết. - Về mặt tích cực: Thu hồi đất để xây dựng các công trình giao thông, thuỷ lợi, cụm tiểu thủ công nghiệp để làm cho bộ mặt nông thôn thay đổi, đầu tư vào sản xuất, giải quyết được công ăn việc làm cho nhân dân địa phương, đóng góp nguồn thu làm tăng giá trị sản xuất cho địa phương; Còn quy hoạch các khu dân cư sẽ đáp ứng được nhu cầu về đất làm nhà ở cho nhân dân, hình thành nên các khu dân cư tập trung có đầy đủ các điều kiện cơ sở hạ tầng, tạo nên sự phát triển đồng bộ cho các khu vực nông thôn và tạo ra nguồn thu ngân sách chủ yếu để đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ đời sống dân sinh. - Về mặt tiêu cực: Thu hồi đất làm cho hộ nông dân bị thu hẹp diện tích đất sản xuất nông nghiệp, một số lao động mất việc làm, thất nghiệp, tệ nạn xã hội và tình trạng ô nhiễm môi trường do các nhà máy, xí nghiệp trong cụm tiểu thủ công nghiệp, các khu tập trung dân cư; Thực hiện các quy trình về thu hồi đất còn lúng túng và gặp nhiều khó khăn. Từ những vấn đề đã nêu ở trên đặt ra một số câu hỏi là: + Vì sao có chủ trương thu hồi đất để xây dựng các công trình giao thông, thuỷ lợi, cụm tiểu thủ công nghiệp và khu dân cư. Việc làm đó có phù hợp với thực tế và luật đất đai không? + Thực trạng thu hồi đất ở huyện Đức Thọ như thế nào và có những tác động như thế nào đến hộ nông dân bị mất đất của địa phương. + Liệu việc thu hồi đất có gặp khó khăn gì không? Việc bồi thường, giải phóng mặt bằng diễn ra như thế nào và hộ nông dân sử dụng tiền bồi thường vào những việc gì? + Các giải pháp, kiến nghị để giải quyết các vấn đề đó như thế nào? Để làm rõ được những vấn đề trên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu tác động của việc thu hồi đất nông nghiệp tới việc làm và thu nhập của người nông dân huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh” Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN 3 2. Mục tiêu nghiên cứu  Mục tiêu chung Đánh giá những tác động của việc thu hồi đất nông nghiệp đến hộ nông dân mất đất, cũng như những tồn tại trong công tác thu hồi đất từ đó đề xuất một số giải pháp và kiến nghị trong việc thu hồi đất ở huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.  Mục tiêu cụ thể - Làm rõ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc thu hồi đất nông nghiệp đến hộ nông dân bị mất đất. - Đánh giá những tác động của việc thu hồi đất nông nghiệp đến hộ nông dân bị mất đất ở huyện huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. - Đề xuất giải pháp nhằm giải quyết những tác động tiêu cực tới hộ nông dân mất đất nông nghiệp nói chung và địa phương nói riêng. 3. Đối tượng nghiên cứu - Các cơ quan chức năng thực hiện công tác thu hồi đất. - Các hộ nông dân chịu sự tác động của việc thu hồi đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. 4. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: + Nghiên cứu tác động thu hồi đất tới việc làm, thu nhập đối với hộ nông dân bị thu hồi đất. + Nghiên cứu những tồn tại, bất cập khi thực hiện thu hồi đất nông nghiệp để có những giải pháp, kiến nghị khắc phục. + Nghiên cứu các giải pháp thu hồi đất. - Phạm vi về đối tượng nghiên cứu: + Nghiên cứu các hộ nông dân có đất nông nghiệp bị thu hồi trên địa bàn huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. + Tập trung chủ yếu là các hộ nông dân bị thu hồi đất nông nghiệp để xây dựng cụm tiểu thủ công nghiệp và khu dân cư. - Phạm vi về không gian, thời gian: + Về không gian: Địa bàn huyện Đức Thọ, Tỉnh Hà Tĩnh. Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Nguyeãn Vaên Laïc SVTH: Ñinh Thò YÙ Nhi – K42B KTNN 4 + Về thời gian: Nghiên cứu ở thời điểm trước khi thu hồi đất năm 2009 và sau khi thu hồi đất thời điểm năm 2011. 5. Phương pháp nghiên cứu  Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử  Phương pháp thu thập số liệu: - Thu thập số liệu thứ cấp: Thu thập có chọn lọc các thông tin, dữ liệu sẵn có của phòng thống kê huyện, niên giám thống kê, số liệu của các phòng chức năng của UBND huyện Đức Thọ, phòng Nông nghiệp, phòng Tài nguyên và Môi trường. - Thu thập số liệu sơ cấp: số liệu sơ cấp thu thập thông qua phỏng vấn hộ nông dân có đất bị thu hồi bằng bảng câu hỏi phỏng vấn sâu. Căn cứ vào địa bàn huyện Đức Thọ cũng như Thực trạng thu hồi đất nông nghiệp của các hộ nông dân, tôi chọn 3 xã, thị trấn của huyện Đức Thọ với mỗi xã, thị trấn là 20 phiếu, bao gồm: Thị trấn Đức Thọ, Xã Tùng Ảnh, Xã Trường Sơn. Đây là 3 trong 28 xã, thị trấn có diện tích đất nông nghiệp bị thu hồi nhiều nhất của huyện. Kết quả đó lựa chọn được 60 phiếu trong đó