Khóa luận Nghiên cứu tác dụng giải độc của cam thảo đối với mã tiền và Paracetamol

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC TÖÏ NHIEÂN KHOA SINH HOÏC WX LEÂ THÒ BÍCH MAI NGHIEÂN CÖÙU TAÙC DUÏNG GIAÛI ÑOÄC CUÛA CAM THAÛO ÑOÁI VÔÙI MAÕ TIEÀN VAØ PARACETAMOL KHOÙA LUAÄN CÖÛ NHAÂN KHOA HOÏC NGAØNH SINH HOÏC CHUYEÂN NGAØNH SINH HOÏC ÑOÄNG VAÄT NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. NGUYEÃN PHÖÔNG DUNG THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH Naêm 2006 2 PHAÀÀN MÔÛÛ ÑAÀÀU 3 ĐẶT VẤN ĐỀ Ngày nay với sự phát triển của khoa học nói chung và ngành sinh học nói riêng, đã dần đưa con người thoát ra khỏi những mối hiểm họa về chất độc hóa học. Việc áp dụng ngày càng nhiều các công nghệ sinh học trong việc tạo ra thực phẩm cho con người dùng hàng ngày. Những người nông dân ngày càng sử dụng những thuốc có hoạt tính sinh học vào việc bảo vệ mùa màng, áp dụng những kỹ thuật sinh học vào tạo giống cây trồng cũng như vật nuôi phục vụ cho nhu cầu ngày càng tăng của con người. Bên cạnh đó không thể không nói đến sự phát triển nhảy vọt của ngành y học. Mối quan hệ y học và sinh học ngày càng được quan tâm nhiều hơn, nói một cách chính xác đó là liên quan giữa ngành dược liệu học và sinh học. Khi y học thế giới phát triển xu hướng kết hợp những tinh hoa của nền y học Đông – Tây nhằm đạt những hiệu quả tối ưu nhất, bên cạnh đó cũng không khỏi quan tâm đến sự tương tác thuốc, đó là vấn đề cần được quan tâm hàng đầu. Bởi vì vấn đề tương tác phức tạp giữa Đông dược và Tây dược chưa được nghiên cứu rộng rãi. Nếu y học Phương Tây có ngành Dược lâm sàng giữ vai trò quan trọng trong nghiên cứu và sử dụng thuốc thì y học Phương Đông cũng vừa khai sinh thêm một ngành mới- ngành Đông dược lâm sàng. Đông dược lâm sàng chủ yếu dựa trên cơ sở của dược học và y sinh học để nghiên cứu những cây thuốc, bài thuốc từ sinh học và khoáng chất. Tuy đông dược lâm sàng được xây dựng trên cơ sở lý luận của Đông y nhưng về bản chất dược lý thì rất trùng hợp với dược lý hiện đại. Tức là dựa trên tương tác. Cam thảo là một cây thuốc được dùng rất nhiều trong các đơn thuốc chữa bệnh trong Đông y. Với nhiều tên gọi khác nhau, theo dược liệu Việt Nam Cam Thảo có tên gọi là Cam Thảo Bắc. Vị thuốc Cam Thảo có rất nhiều tác dụng, trong đó tác dụng giải độc của Cam Thảo đã và đang được các nhà khoa học quan tâm hàng đầu. Cam Thảo giải được độc của hàng trăm thứ thuốc dễ như dội nước sôi trên tuyết, người trúng độc Ô Đầu, Ba Đậu, khi Cam Thảo vào tới bụng đã giải được độc, hiệu nghiệm như trở bàn tay. Nó còn an hòa được 72 loại khoáng vật, giải được 1200 loại độc dược của thảo mộc.[4] Ngoài ra Cam Thảo còn giải độc được một số thuốc Tây y, đó là vấn đề đang được các nhà Dược học quan tâm hiện nay.Chức năng giải độc đó được thực hiện chủ yếu ở gan. Gan là một trong những cơ quan tiêu hóa lớn nhất trong cơ thể con người và động vật. Gan có chức năng sinh lý phức tạp, trong đó các chức năng chủ yếu của gan là hợp thành và tồn trữ mỡ, các loại đường, protêin, tiết ra và bài tiết dịch mật, điều tiết dịch mật và dung lượng máu. Gan còn là cơ quan giải độc chủ yếu trong cơ thể. Vì vậy mọi người còn ví nó như nhà máy lớn trong cơ thể. Ngày nay trong xã hội văn minh hiện đại, công nghiệp dược học đã phát triển tới những đỉnh cao, thì việc giữ gìn sử dụng y học cổ truyền mang một ý nghĩa vô cùng quan trọng. Vấn đề về tương tác thuốc phải được quan tâm nhiều hơn. Với mong muốn góp phần vào sự lớn mạnh trong dược học nói chung và tìm ra những tác dụng giải độc của Cam Thảo, chúng tôi đã tiến hành làm đề tài này: “Nghiên cứu tác dụng giải độc của Cam Thảo đối với Mã Tiền và Paracetamol” Mục tiêu chung: Nghiên cứu thực nghiệm trên chuột tìm ra những liều thuốc tương ứng để từ đó có thể áp dụng trên cơ thể con người. Mục tiêu cụ thể: 4 1. Nghiên cứu tác dụng giải độc của dịch chiết Cam thảo đối với Mã tiền ở các liều khác nhau trên chuột nhắt. 2. Nghiên cứu ảnh hưởng của dịch chiết Cam thảo trên chuột nhắt bị kích thích thần kinh do Mã tiền ở các liều khác nhau. 3. Nghiên cứu tác dụng giải độc Paracetamol của dịch chiết Cam thảo trên chuột nhắt. 5 PHAÀN 1 TOÅÅNG QUAN TAØØI LIEÄÄU 1.1 Sö töông taùc thuoác trong cô theå [12] 1.1.1 Khaùi nieäm chung Söï töông taùc cuûa thuoác trong ñieàu trò laø moät thöïc teá raát phöùc taïp. Söï töông taùc cuûa thuoác laø hieän töôïng xaûy ra khi duøng nhieàu loaïi thuoác trong moät toa thuoác. Söï phoái hôïp naøy coù theå laøm thay ñoåi taùc duïng hoaëc ñoäc tính cuûa moät trong nhöõng loaïi thuoác ñoù. Thöôøng thì ngöôøi thaày thuoác chuû ñoäng phoái hôïp thuoác nhaèm lôïi duïng bieán hoùa theo höôùng coù lôïi ñeå taêng hieäu quaû ñieàu trò. Tuy nhieân, coù nhöõng tröôøng hôïp ngoaøi yù muoán laø thuoác ôû möùc ñieàu trò ñôn ñoäc thì coù taùc duïng nhöng khi phoái hôïp vôùi thuoác khaùc thì laïi giaûm hoaëc maát taùc duïng hoaëc ngöôïc laïi coù theå xaûy ra töông kî gaây ngoä ñoäc cho ngöôøi beänh. Tyû leä bieán hoùa thuoác taêng theo caáp soá nhaân vôùi soá löôïng thuoác phoái hôïp, coù nghóa laø nguy cô ruûi ro hay thaát baïi cuõng taêng theo. Chính vì vaäy ngöôøi duøng thuoác phaûi coù kieán thöùc nhaát ñònh veà söï bieán hoùa cuûa thuoác ñeâû coù sö phoái hôïp thuoác moät caùch hieïu quaû hôn trong ñieàu trò. 1.1.2 Cô cheá töông taùc thuoác Coù nhieàu cô cheá gaây töông taùc thuoác nhöng nhìn chung coù hai cô cheá chính 1.1.2.1 Töông taùc döôïc löïc hoïc.[14] Laø töông taùc xaûy ra taïi caùc thuï theå cuûa thuoác, coù theå treân cuøng receptor hoaëc treân caùc receptor khaùc, daãn ñeán thay ñoåi taùc duïng ñieàu trò hoaëc ñoäc tính cuûa thuoác (taêng hoaëc giaûm). Coù hai loaïi töông taùc döôïc löïc: Töông taùc ñoái khaùng: Laø töông taùc xaûy ra giöõa hai thuoác laøm giaûm hoaëc maát taùc duïng.Thöôøng ñöôïc duøng ñeå giaûi ñoäc. Ví duï: Naloxon giaûi ñoäc morphin. Ñoái khaùng caïnh tranh: Khi coù söï tranh giaønh taïi thuï theå. Ví duï: (pilocarpin- atropin). Pilocarpin laøm heïp ñoàng töû trong khi atropin laøm taêng ñoàng töû. Ñoái khaùng khoâng caïnh tranh: Chaát ñoái khaùng taùc ñoäng vaøo loaïi thuï theå khaùc. Ví duï: (caffein- diazepam). Caffein gaây kích thích trong khi diazepam gaây öùc cheá heä thaàn kinh trung öông. Töông taùc hieäp löïc: Laø töông taùc xaûy ra giöõa hai thuoác laøm taêng taùc duïng. 6 Hieäp löïc boå sung: Hai thuoác taùc ñoäng ôû hai thuï theå khaùc nhau khi phoái hôïp, hôïp tính phoái hôïp baèng toång hoaït tính cuûa moãi thuoác khi duøng rieâng leû. Ví duï: codein + paracetamol. Paracetamol chæ laø thuoác giaûm ñau baäc 1 nhöng khi keát hôïp vôùi codein trôû thaønh thuoác giaûm ñau baäc 2. Hieäp löïc coäng: Hai thuoác cuøng taùc ñoäng treân moät thuï theå khi phoái hôïp, hoaït tính phoái hôïp baèng hoaït tính cuûa moãi thuoác khi duøng. Ví duï: NSAID ( nonsteroidal antiinflammatory drug ) + paracetamol. Trôû thaønh thuoác giaûm ñau do vieâm. Hieäp löïc boäi taêng: Hoaït tính phoái hôïp cuûa hai thuoác lôùn hôn taêng hoaït tính cuûa moãi thuoác khi duøng rieâng leû. Ví duï: penicillin + aminosid trôû thaønh thuoác dieät khuaån maïnh hôn. 1.1.2.2 Töông taùc döôïc ñoäng hoïc: [1] Söï töông taùc naøy thoâng qua qua döôïc ñoäng laøm taêng hoaëc giaûm noàng ñoä thuoác, ñoù laø cô sôû ñeå giaûi thích caùc haäu quaû cuûa söï töông taùc. Caùc quaù trình töong taùc xaûy ra: Töông taùc trong quaù trình haáp thu: Haáp thu thuoác ôû ruoät chòu taùc ñoâng cuûa caùc chaát gaén vôùi thuoác thaønh phöùc hôïp khoâng theå haáp thu qua ruoät. Ví duï: Phenelzin, tranylcypromin uoáng chung vôùi thöùc aên coù tyramin gaây caùc côn taêng huyeát aùp naëng. Vì caùc chaát IMAO baøy ngaên chaën MAO laøm maát hoaït tính tyramin. Töông taùc trong quaù trình phaân phoái. Ví duï: Phenylbutazon phoái hôïp vôùi thuoác choáng ñoâng loaïi coumarol laøm taêng ñoäc tính chaûy maùu cuûa coumarol. Vì phenylbutazon coù aùi löïc cao hôn vôùi protein huyeát töông ñaåy coumarol ra khoûi protein neân taêng noàng ñoä huyeát töông cuûa chaát naøy. Töông taùc trong quaù trình chuyeån hoaù: Caùc chaát gaây caûm öùng enzym chuyeån hoaù thuoác ôû gan (nhö barbiturat) laøm taêng chuyeån hoaù thuoác. Caùc chaát gaây öùc cheá enzym gan (nhö cimetidin, IMAO) laøm giaûm chuyeån hoaù thuoác neân aûnh höôûng cuûa thuoác duøng chung. Ví duï: Uoáng IMAO chung vôùi thuoác cöôøng giao caûm giaùn tieáp nhö amphetamin, phenylpropranolamin ( coù trong thuoác trò caûm cuùm, thuoác choáng sung huyeát muõi). Seõ bò caùc côn taêng huyeát aùp naëng ôû lieàu thoâng thöôøng cuûa caùc thuoác naøy do IMAO ngaên chaën men MAO phaân huûy caùc catecholamin laøm tích luõy catecholamin vaø chaát naøy döôïc phoùng thích nhieàu do taùc duïng cuûa thuoác cöôøng giao caûm giaùn tieáp. Töông taùc trong quaù trình baøi xuaát thuoác qua thaän: Söï baøi xuaát thuoác qua thaän coù theå thay ñoåi bôûi caùc thuoác laøm giaûm löu löôïng thaän,hoaëc öùc cheá chuyeån vaän chuû ñoäng ôû oáng thaän. 7 Laøm thay ñoåi PH cuûa nöôùc tieåu. Ví duï: Khaùng acid (NaHCO3) gaây kieàm hoùa nöôùc tieåu laøm giaûm söï thaûi tröø cuûa thuoác laø alcaloid (quinidin, theophylin…) daãn ñeán nguy cô quaù lieàu. Ngöôïc laïi, vitamin C lieàu cao gaây acid hoùa nöôùc tieåu laøm taêng thaûi tröø caùc thuoác alcaloid daãn ñeán giaûm taùc duïng.[14] Töông tranh trong söï baøi tieát ôû oáng thaän. Ví duï: Probenecid töông tranh trong söï baøi tieát vôùi penicillin laøm keùo daøi thôøi gian taùc duïng cuûa penicillin. Ngöôïc laïi, probenecid töông tranh vôùi cephaloridin laïi laøm taêng ñoäc tính cuûa khaùng sinh naøy.[14] 1.1.3 Töông taùc thuoác theo phoái nguõ cuûa döôïc hoïc coå truyeàn [12] Töông taùc thuoác trong Ñoâng y ñaõ ñöôïc ñöa ra raát laâu vôùi khaùi nieäm laø “thaát tình” töùc laø caên cöù vaøo tình hình beänh taät, theo nguyeân taéc phoái hôïp töø hai vò thuoác trôû leân thì goïi laø phoái nguõ. Phoái nguõ caùc vò thuoác coù ñieàu kieän kieân caám nhaát ñònh cuûa noù. Thaàn noâng baûn thaûo kinh ñaõ toång keát ñoù laø thaát tình phoái hôïp ñieàu hoøa. Thaát tình bao goàm ñôn haønh (hoaëc goïi laø ñoäc haønh), töông tö, töông söû, töông uùy, töông oá, töông saùt, töông phaûn. Ñôn haønh: chæ duøng moät ñôn thuoác ñoäc maø cuõng coù taùc duïng chöõa beänh nhö ñoäc saâm thang ( chæ coù moät vò nhaân saâm). Töông tö: hai vò thuoác coù cuøng taùc duïng, hoã trôï keát quaû cho nhau. Ví duï: Nhaân saâm hoaëc Ñaûng saâm vôùi Hoaøng kyø… Töông söû: hai vò thuoác coù taùc duïng khaùc nhau, khi duøng chung thì moät vò laø quaân, moät vò laø thaàn, seõ naâng cao hieäu quaû chöõa beänh. Ví duï: Hoaøng kyø duøng chung vôùi Phuïc linh. Töông uùy: duøng moät vò thuoác naøy ñeå loaïi boû hay laøm giaûm ñoäc tính vaø hieäu löïc cuûa moät vò thuoác khaùc. Ví duï: baùn haï soáng khi duøng moät mình seõ bò ngöùa nhöng khi duøng chung vôùi Sinh khöông seõ heát ngöùa… Töông saùt: moät vò thuoác ñoäc khi duøng chung vôùi moät vò thuoác khaùc seõ laøm maát ñoäc tính vaø seõ khoâng ñoäc nöõa. Ví duï: Phoøng phong tröø ñoäc tính cuûa Pheâ söông… Töông oá: duøng chung hai loaïi thuoác naøy seõ gaây giaûm hoaëc maát hieäu löïc cuûa nhau. Ví duï: Sinh khöông gheùt Hoaøng caàm… Töông phaûn: hai vò thuoác duøng chung vôùi nhau seõ laøm cho taùc duïng ñoäc taêng leân. Ví duï: OÂ ñaàu phaûn Baùn haï 1.1.4 YÙ nghóa cuûa töông taùc thuoác.[1] ÖÙng duïng hieåu bieát veà ñoái khaùng ñeå giaûi ñoäc thuoác vaø traùnh phoái hôïp laøm giaûm taùc duïng do ñoái khaùng. Ví duï: Duøng acetylcystein ñeå giaûi ñoäc khi bò ngoä ñoäc paracetamol do duøng quaù lieàu. 8 ÖÙng duïng hieåu bieát veà hieäp löïc ñeå phoái hôïp thuoác nhaèm laøm taêng hoaït tính nhöng khoâng laøm taêng ñoäc tính. Ví duï: Thöôøng phoái hôïp khaùng sinh ñeå taêng ñeà khaùng cuûa vi khuaån. Sulfamethoxazon + trimethoprim = bactrim ( thuoác saùt khuaån ).[14] Khi thuoác ñeán caùc cô quan thì thuoác vaøo ñeán taän caùc moâ vaø ñeán taän caùc teá baøo ñeå cho taùc duïng, nhöng cuõng chính ôû nôi ñaây thuoác seõ bò laøm cho thay ñoåi baèng nhöõng phaûn öùng sinh hoïc, ñöôïc goïi laø söï chuyeån hoaù cuûa thuoác. Söï chuyeån hoaù coù theå xaûy ra moät phaàn hoaëc toaøn boä löôïng thuoác coù trong maùu, thuoác sau khi ñöôïc chuyeån hoaù coù theå giaûm hoaëc maát taùc duïng, coù theå trôû neân ít ñoäc hôn nhöng cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp thuoác trôû neân ñoäc hôn vaø ñaëc bieät coù moät soá thuoác chæ coù taùc duïng sau khi ñöôïc chuyeån hoaù. Söï chuyeån hoaù coù theå xaûy ra ôû nhieàu nôi trong cô theå nhö: phoåi, ruoät, thaän, Gan… Nhöng gan laø cô quan giöõ vai troø quan troïng nhaát trong söï chuyeån hoaù thuoác. Trong ñoù heä thoáng enzym xuùc taùc cho quaù trình chuyeån hoùa thuoác raát nhieàu, chuû yeáu chuùng ñöôïc phaân boá ôû maïng löôùi noäi baøo nhaün coøn goïi laø maøng noäi baøo trôn töùc laø maøng noäi baøo khoâng coù caùc baùm ribosom, töùc laø ôû caùc microsom vôùi söï tham gia cuûa caùc enzym trong heä thoáng MMFO. Moät enzym coù theå tham gia chuyeån hoùa vaøo nhieàu thuoác vaø coøn coù theå tham gia vaøo caùc enzym chuyeån hoùa khaùc. Moät trong nhöõng enzym chuyeån hoùa thuoác chính laø Cyt P450. Enzym naøy naèm ôû vò trí cuoái cuøng trong heä thoáng vaø taïo phöùc vôùi thuoác ñeå chuyeån hoùa chuùng. 1.2 Moät soá ñaëc ñieåm cuûa Cyt P450 [13] Trọng lượng phân tử Trọng lượng phân tử của chuỗi polypeptit Hàm lượng P(nmol/mg protein) Hàm lượng protein( nmol/mg protein) Hàm lượng hem( nmol/mg protein) Axit amin( acid amin) C-tận Axit amin N-tận Hàm lượng gluxit( nmol/mg protein) Glucozamin Manose Glucose Số lượng axit amin Trong đó: 48100 47600 20 0,3 1 Acginin Methionin 0,7 1,7 0,2 424 9 Lys His Arg Asp Thr Ser Glu Pro Gly Ala Cys Val Met Lie Leu Tyr Phe Try 19 11 29 38 23 30 42 24 32 23 6 26 7 19 54 9 31 1 1.3 Ñaïi cöông veà Gan.[2] Hình 1: Moâ gan 1.3.1 Troïng löôïng cuûa gan 10 Gan laø tuyeán tieâu hoaù lôùn nhaát trong cô theå ngöôøi, gan coù troïng löôïng khoaûng 1,1-1,41kg, chieám 1/40- 1/50 troïng löôïng cô theå.Gan cuûa nam giôùi naëng hôn gan cuûa nöõ giôùi. Noù coù raát nhieàu maïch maùu, coù maøu naâu ñoû, coù tính chaát meàm maïi beà ngoaøi nhaün boùng. Boä phaän söôøn coù vai troø chòu caùc löïc ôû beân ngoaøi vaøo traùnh gaây ra phaù vôõ gan, neáu khoâng kòp thôøi cöùu chöõa khi chaán thöông thì gan coù theå vì chaûy maùu quaù nhieàu maø daãn ñeán töû vong. Naêng löïc taùi sinh cuûa gan : tính döï tröõ vaø thay ñoåi cuûa gan laø raát lôùn nhöng cuõng coù tính taùi sinh raát maïnh meõ. Qua thöû nghieäm ôû ñoäng vaät, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ chöùng thöïc neáu caét boû 2/3 gan maø khoâng thaáy chæ söï roái loaïn chöùc naêng sinh lyù, boä phaän gan coøn laïi coù trong voøng töø 3-8 tuaàn sau khi caét boû, coù theå taùi sinh trôû thaønh töông ñöông khoái löôïng gan ban ñaàu. 1.3.2 Sô löôïc veà moät soá chöùc naêng cuûa gan Gan coù chöùc naêng sinh lyù phöùc taïp. Boä phaän gan coù söï thay theá cuõ môùi vaø lieân quan ñeán söï soáng cuûa con ngöôøi töøng giôø töøng phuùt. Trong ñoù caùc chöùc naêng chuû yeáu cuûa gan laø hôïp thaønh vaø toàn tröõ môõ, caùc loaïi ñöôøng , protein, tieát ra vaø baøi tieát dòch maät , ñieàu tieát mieãn dòch vaø dung löôïng maùu. Gan coøn laø cô quan giaûi ñoäc chuû yeáu trong cô theå. Vì vaäy moïi ngöôøi thöôøng ví noù laø nhaø maùy lôùn trong cô theå ngöôøi. 1.3.2.1 Chöùc naêng thay theá ñöôøng Gan laø nôi chuû yeáu thay theá ñöôøng, laø cô quan chuû yeáu duy trì coá ñònh löïông ñöôøng trong maùu vaø ñieàu tieát löôïng ñöôøng. 1.3.2.2 Chöùc naêng thay theá protein Protein laø boä phaän chuû yeáu taïo thaønh trong cô theå ngöôøi, laø moät vaät chaát cuûa hoaït ñoäng soáng. Ngoaøi albumin, coøn loaïi albumin nhö albumin tröùng, albumin ñöôøng, albimin môõ…ñeàu do boä phaän gan taïo thaønh. 1.3.2.3 Chöùc naêng thay theá môõ Trong quaù trình tieâu hoaù haáp thuï, phaân giaûi, hôïp thaønh vaø vaän chuyeån môõ, gan coù vai troø quan troïng. Noù coù theå tích hôïp thaønh môõ, cholesterol, môõ phoát pho. Neáu roái loaïn thay theá môõ, löôïng môõ coù theå xeáp ñoàng taïi caùc cô quan hay toå chöùc, taïo thaønh môõ beùo hoaëc môõ gan 11 1.3.2.4 Chöùc naêng thay theá vitamin Giöõ vai troø quan troïng ñoái vôùi vieäc taïo thaønh, toàn tröõ vaø thay theá cuûa vitamin A, D, K…Maáy naêm gaàn ñaây, caùc nhaø nghieân cöùu cho bieát trong gan coù toàn tröõ khoaûng 90% vitamin A. 1.3.2.5 Chöùc naêng thay theá hormon ÔÛ tình traïng bình thöôøng hormon do tuyeán baøi tieát tieát ra. Trong maùu moãi loaïi hormon giöõ moät vai troø nhaát ñònh cuõng laø söï duy trì caân baèng giöõa söï taïo thaønh hormon vaø tieâu dieät hormon. Hormon dö thöøa ñöôïc thoâng qua gan maø maát ñi. 1.3.2.6 Yeáu toá hôïp thaønh maùu ñoâng Trong cô theå ngöôøi, ñaïi boä phaän caùc yeáu toá ñoâng maùu do gan hôïp thaønh. Khi chöùc naêng gan khoâng toát, bò beänh vieâm gan maïn tính, xô gan thì raát deã bò chaûy maùu cam, chaûy maùu keõ raêng hoaëc tay chaân xuaát hieän nhöõng noát xuaát huyeát maùu. taát caû nhöõng bieåu hieän ñoù ñeàu coù lieân quan ñeán söï giaûm thaáp nhaân toá hôïp thaønh maùu ñoâng. 1.3.2.7 Khaû naêng mieãn dòch Gan laø heä thoáng teá baøo mieãn dòch lôùn nhaát trong cô theå con ngöôøi. Mieãn dòch vaø tieâu dieät haøng nghìn haøng vaïn loaïi khuaån gaây beänh. Khi nhieãm beänh gan, neáu chöùc naêng mieãn dòch cuûa gan toát, coù theå tieâu dieät caùc vi ruùt teá baøo bò vieâm gan moät caùch coù hieäu quaû. Nhöng neáu heä thoáng mieãn dòch khaùc thöôøng hoaëc coù khieám khuyeát, khoâng theå tieâu dieät virus vieâm gan thì coù theå gaây ra toån thöông gan. Moät trong nhöõng chöùc naêng quan troïng nhaát cuûa gan laø chöùc naêng giaûi ñoäc. 1.3.2.8 Chöùc naêng giaûi ñoäc Trong quaù trình thay theá ôû cô theå con ngöôøi, seõ saûn sinh ra caùc loaøi vaät chaát coù haïi, töø caùc chaát thaûi cho ñeán caùc chaát coù haïi cho gan. ÔÛ phaïm vi nhaát ñònh, gan coù theå phaân giaûi thaønh caùc chaát khoâng coù ñoäc vaø baøi tröõ chaát ñoäc ra ngoaøi cô theå. 1.3.3 Chöùc phaän giaûi ñoäc cuûa gan [3] Chaát ñoäc trong cô theå coù töø hai nguoàn: Noäi sinh: do caùc quaù trình chuyeån hoaù sinh ra. Ngoaïi sinh: do töø ngoaøi nhieãm vaøo cô theå. Gan coù hai caùch khöû ñoäc: Coá ñònh, thaûi tröø. Khöû ñoäc hoaù hoïc. 1.3.3.1 Coá ñònh, thaûi tröø: 12 Moät soá lôùn kim loaïi nhö muoái ñoàng, chì, thuyû ngaân, chaát maøu vaøo cô theå bò gan giöõ laïi roài thaûi ra maät, nhöõng chaát naøy vaãn giöõ nguyeân traïng thaùi cuõ. Duøng nghieäm phaùp chaát maøu BSP (Bromosulphophtalein) ñeå thaêm doø chöùc naêng gan: tieâm moät löôïng nhaát ñònh chaát maøu vaøo tónh maïch, sau moät thôøi gian nhaát ñònh laáy maùu ñònh löôïng chaát ñoù Neáu gan bình thöôøng, gan seõ giöõ laïi chaát maøu, laøm cho noàng ñoä chaát maøu trong maùu thaáp. Neáu gan suy, noàng ñoä chaát maøu trong maùu cao vì gan giöõ ñöôïc ít chaát maøu. 1.3.3.2 khöû ñoäc hoaù hoïc: Ñaây laø quaù quaù trình khöû ñoäc quan troïng nhaát, chaát ñoäc seõ bò thay ñoåi veà maët hoaù hoïc, trôû thaønh chaát khoâng ñoäc, roài thaûi ra ngoaøi nhö quaù trình taïo ureâ töø NH3, coù nhieàu caùch khöû ñoäc khaùc nhau ôû gan: Khöû ñoäc baèng oxy hoaù: Moät soá chaát bò khöû ñoäc ôû gan baèng oxy hoùa nhö alcol etylic, alcol methylic, aldehyd benzylic, indol, paludrin… Hình 2: Quaù trình oxy hoùa alcol etylic Khöû oxy: Caùc aldehyd vaø ceton coù theå bò khöû thaønh alcol. Hình 3: Phaûn öùng cloral bò khöû oxy thaønh tricloroethanol Khöû ñoäc baèng caùch metyl hoaù: Quaù trình methyl hoùa laø quaù trình phoå bieán trong cô theå. Hình 4: Phaûn öùng methyl hoùa acid guanidoacetic thaønh creatin. 13 Khöû ñoäc baèng caùch lieân hôïp. Vôùi hình thöùc khöû ñoäc baèng caùch lieân hôïp, coù nhieàu hình thöùc: Khöû ñoäc baèng caùch lieân h