Khóa luận Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam: thực trạng và giải pháp

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG KHOA TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG CHUYÊN NGÀNH TÀI CHÍNH QUỐC TẾ ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA NHTMCP VIỆT NAM: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP. Họ và tên : Trần Hải Hà Lớp : Anh 3 Khóa : 45A Giáo viên hƣớng dẫn : ThS. Nguyễn Vân Hà Hà Nội, tháng 5 năm 2010 2 MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM ...................................................................................................... 5 1.1. Ngân hàng thương mại cổ phần và vai trò đối với nền kinh tế .............................. 5 1.1.1. Khái niệm Ngân hàng thương mại cổ phần ................................................. 5 1.1.1.1. Khái niệm ngân hàng thương mại ........................................................... 5 1.1.1.2. Khái niệm ngân hàng thương mại cổ phần .............................................. 5 1.1.2. Vai trò của NHTMCP đối với nền kinh tế .................................................... 6 1.2. Hoạt động kinh doanh ngoại hối và các rủi ro thường gặp trong kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP ............................................................................. 7 1.2.1. Hoạt động kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP ................................... 7 1.2.1.1. Khái niệm ngoại hối và tỷ giá hối đoái ................................................... 7 1.2.1.2. Các hoạt động kinh doanh ngoại hối của NHTMCP ............................... 9 1.2.2. Các rủi ro thường gặp trong kinh doanh ngoại hối của NHTMCP ............ 11 1.2.2.1. Rủi ro tỷ giá (exchange rate risk) .......................................................... 12 1.2.2.2. Rủi ro lãi suất (interest rate risk) ........................................................... 13 1.2.2.3. Rủi ro thanh toán (settlement risk) ........................................................ 14 1.2.2.4. Rủi ro tín dụng (credit risk) .................................................................. 14 1.2.2.5. Rủi ro thanh khoản (liquidity risk) ........................................................ 15 1.2.2.6. Rủi ro hoạt động (operational risk) ....................................................... 16 1.2.2.7. Rủi ro khác ........................................................................................... 17 1.3. Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP ............................ 18 1.3.1. Khái niệm quản trị rủi ro và quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối ........................................................................................................... 18 1.3.1.1. Khái niệm quản trị rủi ro....................................................................... 18 1.3.1.2. Mô hình quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các NHTM .............................................................................................................. 18 3 1.3.2. Một số chiến lược quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối bằng hợp đồng phái sinh. ................................................................................. 24 1.3.2.1. Hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng tương lai (Forward / Future) ................. 24 1.3.2.2. Hợp đồng hoán đổi (Swap) ................................................................... 25 1.3.2.3. Hợp đồng quyền chọn (Option) ............................................................ 27 1.4. Bài học kinh nghiệm về phòng ngừa rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của một số NHTM trên thế giới ....................................................................................... 34 1.4.1. Ngân hàng Quốc Gia Úc (NAB) ................................................................ 34 1.4.2. Ngân hàng quốc gia Franklin National Bank (FNB), New York ................ 36 CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NHTMCP VIỆT NAM ...................................... 39 2.1. Khái quát tình hình hoạt động kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP Việt Nam ................................................................................................................... 39 2.1.1. Cơ sở pháp lý về hoạt động kinh doanh ngoại hối ở Việt Nam .................. 39 2.1.2. Thực trạng thị trường ngoại hối Việt Nam ................................................ 41 2.1.2.1. Hoạt động của thị trường ngoại hối Việt Nam ...................................... 41 2.1.2.2. Hoạt động của thị trường liên ngân hàng .............................................. 44 2.1.3. Thực trạng hoạt động kinh doanh ngoại hối tại một số NHTMCP Việt Nam ................................................................................................. 45 2.1.3.1.Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại Thương Việt Nam (Vietcombank) .................................................................................................. 45 2.1.3.2. Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương Việt Nam (Vietinbank) ...................................................................................................... 46 2.2. Thực trạng quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP Việt Nam ................................................................................................................... 47 2.2.1. Vài nét về rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của NHTMCP Việt Nam ........................................................................................................ 47 2.2.2. Nguyên nhân rủi ro trong kinh doanh ngoại hối ........................................ 49 2.2.3. Thực trạng quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP Việt Nam ................................................................................ 49 2.2.3.1. Rủi ro tỷ giá .......................................................................................... 49 2.2.3.2. Rủi ro lãi suất ....................................................................................... 56 2.2.3.3. Rủi ro thanh toán .................................................................................. 60 2.2.3.4. Rủi ro tín dụng ...................................................................................... 60 4 2.2.3.5. Rủi ro thanh khoản ............................................................................... 61 2.2.3.6. Rủi ro hoạt động ................................................................................... 62 2.2.3.7. Rủi ro khác ........................................................................................... 63 2.3. Đánh giá về thực trạng quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của NHTMCP Việt Nam ................................................................................................. 64 2.3.1. Những kết quả đạt được ............................................................................ 64 2.3.2. Một số hạn chế trong việc thực hiện quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP Việt Nam và nguyên nhân của những hạn chế đó. .................................................................................. 65 2.3.2.1. Một số hạn chế ..................................................................................... 65 2.3.2.2. Nguyên nhân hạn chế............................................................................ 67 CHƢƠNG 3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG HOẠT ĐỘNG QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NHTMCP VIỆT NAM ............................................................................................... 69 3.1. Sự cần thiết phải nâng cao chất lượng hoạt động quản trị rủi ro trong KDNH của các NHTMCP Việt Nam ......................................................................... 69 3.2. Các giải pháp hạn chế rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam.................................................................. 71 3.2.1. Các giải pháp tổng thể .............................................................................. 71 3.2.1.1. Các giải pháp thị trường ....................................................................... 71 3.2.1.2. Các giải pháp về kinh doanh ................................................................. 71 3.2.1.3. Các giải pháp hoạt động........................................................................ 74 3.2.3. Các giải pháp nghiệp vụ............................................................................ 77 3.2.3.1. Lập bảng theo dõi trạng thái ngoại tệ thường xuyên ............................. 77 3.2.3.2. Tăng cường khả năng dự báo biến động tỷ giá ...................................... 77 3.2.3.3. Nghiên cứu, dự báo biến động lãi suất .................................................. 78 3.2.3.4. Quy định hạn mức hợp lý ..................................................................... 78 3.2.3.5. Trích lập Quỹ dự phòng rủi ro .............................................................. 79 3.3. Một số kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP Việt Nam. .......................................................... 80 3.3.1. Một số kiến nghị đối với Nhà nước ............................................................ 80 3.3.1.1. Hoàn thiện môi trường pháp luật .......................................................... 80 3.3.1.2. Nâng cao vai trò của ngân hàng nhà nước trên thị trường ngoại hối Việt Nam ..................................................................................................... 80 5 3.3.1.3. Đẩy mạnh quá trình hội nhập thế giới của thị trường ngoại hối Việt Nam và xây dựng chính sách thu hút đầu tư hiệu quả ............................... 81 3.3.1.4. Tăng cường hoạt động giám sát của các cơ quan Nhà Nước ................. 81 3.3.1.5. Tăng cường hoạt động thống kê và kiểm toán ...................................... 82 3.3.1.6. Hình thành trung tâm điều phối ngoại tệ mặt cho hệ thống ................... 83 3.3.1.7. Mở cửa thị trường tự do cho tất cả các định chế triển khai các hợp đồng phái sinh ............................................................................................ 83 3.3.1.8. Tăng cường dự trữ ngoại hối ở NHNN ................................................. 83 3.3.2. Một số kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước ............................................... 85 3.3.2.1. Hoàn thiện và phát triển thị trường ngoại hối liên ngân hàng ............... 85 3.3.2.2. Hoàn thiện chính sách quản lý trạng thái ngoại tệ ................................. 86 3.3.2.3. Xây dựng cơ chế điều hành tỷ giá linh hoạt hơn, tạo ra một thị trường ngoại hối phản ánh đúng quan hệ cung cầu ngoại tệ. .............................. 87 3.3.2.4. Hoàn thiện và mở rộng các nghiệp vụ kinh doanh ngoại tệ ................... 88 3.3.2.5. Hình thành các công ty môi giới ngoại hối............................................ 89 3.3.2.6. Tăng cường các hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm soát. ..................... 89 3.3.2.7. Chính sách kiều hối ............................................................................. 90 3.3.2.8. Thường xuyên tổ chức hội thảo phổ biến các chính sách, văn bản pháp luật mới .................................................................................................... 90 3.3.3. Một số kiến nghị đối với các NHTMCP Việt Nam ..................................... 90 3.3.3.1. Nâng cao năng lực tài chính đối với các NHTMCP .............................. 90 3.3.3.2. Nâng cao uy tín của NHTMCP trên thị trường ngoại hối ..................... 91 3.3.3.3. Xây dựng chiến lược kinh doanh trong từng giai đoạn cụ thể ............... 92 3.3.3.4. Đào tạo nâng cao trình độ cán bộ kinh doanh ngoại hối và thực hiện chính sách khen thưởng hợp lý .................................................................. 93 3.3.3.5. Đẩy mạnh khai thác hệ thống thông tin đầy đủ phục vụ hoạt động kinh doanh ngoại hối ......................................................................................... 93 3.3.3.6. Yêu cầu bắt buộc về tái phòng ngừa rủi ro trên các thị trường quốc tế ............................................................................................................... 94 3.3.3.7. Nâng cao chất lượng quản trị rủi ro hoạt động theo xu hướng mà Ủy ban Basel II đề ra. ........................................................................................ 94 KẾT LUẬN ................................................................................................................. 96 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 6 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải NH Ngân hàng NHTM Ngân hàng thương mại NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần NHNN Ngân hàng nhà nước RRHĐ Rủi ro hoạt động ALCO Aset – Liability Committee: Ủy ban tài sản nợ - có HĐTD Hội đồng tín dụng LIBOR London Interbank Offered Rate: Lãi suất cho vay liên ngân hàng London NAB National Australia Bank: Ngân hàng quốc gia Úc FNB Franklin National Bank: Ngân hàng quốc gia Franklin, Mỹ VCB Vietcombank: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam VIETINBANK Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam ACB Ngân hàng TMCP Á Châu TTLNH Thị trường liên ngân hàng KDNT Kinh doanh ngoại tệ KDNH Kinh doanh ngoại hối WTO Word Trade Organization: Tổ chức thương mại thế giới PwC Pricewaterhouse Coopers: Công ty kiểm toán Pricewaterhouse 7 DANH MỤC BẢNG BIỂU Hình 1.1. Hoán đổi lãi suất giữa Sacombank và Vietinbank khi thương lượng ........... 26 Hình 1.2. Hoán đổi lãi suất giữa Sacombank và Vietinbank khi thương lượng qua ngân hàng trung gian Vietcombank ........................................................... 26 Bảng 2.1: Kết quả hoạt động của thị trường ngoại hối từ năm 1998 đến năm 2008................................................................................................... 43 Bảng 2.2. Doanh số giao dịch kỳ hạn và các tỷ giá tại VCB-HCM ................... 53 Biểu đồ 2.1. Lãi thuần kinh doanh ngoại hối của VCB qua các năm................. 45 Biểu đồ 2.2. Lãi thuần kinh doanh ngoại hối của Vietinbank qua các năm ....... 46 Biểu đồ 2.3. Khung quản trị rủi ro hoạt động theo Basel II ............................... 94 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong tiến trình toàn cầu hoá nền kinh tế thế giới, các hoạt động thương mại không còn bó hẹp trong phạm vi lãnh thổ của một quốc gia, mà đã được mở rộng đến tất cả các nước trên toàn thế giới. Chính toàn cầu hóa đã thúc đẩy kim ngạch xuất nhập khẩu, làm tăng khối lượng giao dịch trong hoạt động thương mại cũng như tài chính giữa các nước trên thế giới. Giờ đây, không chỉ một đồng tiền mà còn có rất nhiều đồng tiền khác nhau tham gia trong quá trình thanh toán và không chỉ dưới hình thức tiền mặt mà còn là các giấy tờ có giá, các phương tiện thanh toán bằng ngoại tệ … Chính vì thế, thị trường ngoại hối nói chung và thị trường ngoại hối Việt Nam nói riêng ngày càng phát triển mạnh, hỗ trợ đắc lực cho chu chuyển tiền tệ phục vụ nhu cầu thanh toán và đầu tư quốc tế. Việt Nam đã tham gia vào Tổ chức thương mại thế giới WTO, áp dụng các luật chơi chung với quốc tế, lãi suất được tự do hóa, các luồng vốn di chuyển ngày càng gia tăng về quy mô và tần suất. Chính vì thế việc đảm bảo an toàn hoạt động, nâng cao năng lực cạnh tranh và xây dựng uy tín trên một thị trường “không nghỉ” và biến động liên tục như thị trường ngoại hối của các ngân hàng thương mại Việt Nam ngày càng trở nên quan trọng. Để làm được điều đó, bên cạnh việc nâng cao chất lượng dịch vụ, việc nâng cao chất lượng quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng thương mại là hết sức cần thiết. Có thể nói, thị trường ngoại hối Việt Nam tuy đã được hình thành song còn ở mức sơ khai và chưa thực sự phát triển. Kinh doanh ngoại hối là một lĩnh vực vừa mang tính mới mẻ, vừa phức tạp, chứa đựng nhiều thách thức đối với các NHTMCP, tiềm ẩn nhiều rủi ro như rủi ro thanh toán, rủi ro tỷ giá hay rủi ro tín dụng…trong khi những nhận thức và hiểu biết của các NHTMCP về lĩnh vực này còn nhiều hạn chế, các nghiệp vụ kinh doanh ngoại hối còn nghèo nàn, công tác quản lý rủi ro cũng như sử dụng các công cụ phòng ngừa rủi ro còn yếu. Nếu 2 các ngân hàng không đầu tư nâng cao trình độ quản trị rủi ro kinh doanh ngoại hối thì sẽ dễ mắc sai lầm lớn, gây thiệt hại lớn cho bản thân ngân hàng cũng như đối với thị trường tài chính Việt Nam. Sự lúng túng cũng như sa sút trong kết quả kinh doanh ngoại hối của các NHTM Việt Nam nói chung và các NHTMCP Việt Nam nói riêng trong năm 2009, năm của nhiều biến động tỷ giá thất thường, là một minh chứng rõ rệt nhất cho sự cần thiết phải nâng cao chất lượng rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP Việt Nam. Ngân hàng là một doanh nghiệp đặc biệt, nó hoạt động trong lĩnh vực nhạy cảm nhất của xã hội – lĩnh vực tiền tệ. Đối với tất cả các nền kinh tế trên thế giới, dù phát triển theo xu hướng nào thì ngân hàng đều giữ vai trò không thể thiếu, là mạch máu của nền kinh tế thế giới nói chung và của mỗi quốc gia nói riêng. Tuy nhiên, trong nền kinh tế thị trường, mọi hoạt động sản xuất kinh doanh của các đơn vị, tổ chức kinh tế và cá nhân đều chịu sự hướng dẫn của thị trường, chịu sự tác động của các quy luật kinh tế, quy luật giá trị, quy luật cung cầu và quy luật cạnh tranh. Hoạt động kinh doanh ngoại hối của các Tổ chức tín dụng bao gồm các NHTMCP cũng không nằm ngoài sự tác động đó. Đây là tính khách quan tất yếu trong nền kinh tế thị trường. Chính vì vậy, xuất phát từ thực tế nghiên cứu và kiến thức tích lũy, tác giả đã chọn đề tài “Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP Việt Nam: Thực trạng và giải pháp” nhằm đóng góp cái nhìn tổng quan về thực trạng quản trị rủi ro kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP Việt Nam và đề ra giải pháp phù hợp để thúc đẩy thị trường tài chính, đảm bảo cho các ngân hàng thương mại Việt Nam hoạt động hiệu quả và an toàn trên thị trường ngọai hối trong quá trình hội nhập kinh tế thế giới. 2. Mục tiêu nghiên cứu  Hệ thống hóa lý thuyết về quản trị rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại hối của ngân hàng nói chung và đối với Ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam nói riêng trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế trên cơ sở vận dụng các kiến thức khoa học đã học và tổng kết tình hình hoạt động thực tiễn. 3  Phân tích, đánh giá đúng thực trạng hoạt động quản lý rủi ro KDNH của một số NHTMCP Việt Nam, những kết quả đạt được và những hạn chế, tìm ra nguyên nhân và rút ra bài học kinh nghiệm.  Đề ra các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro trong KDNH tại các NHTMCP Việt Nam, bảo đảm an toàn và phát triển thị trường ngoại hối Việt Nam khi hội nhập nền kinh tế thế giới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu: Một số NHTMCP Việt Nam như: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam, Ngân hàng TMCP Công thương, Ngân hàng TMCP Quân đội, Ngân hàng TMCP Á Châu… Đối tƣợng nghiên cứu: Hoạt động quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các NHTMCP Việt Nam trong mối tương quan với các NHTMCP khác trên thế giới. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu  Sử dụng phương pháp duy vật biện chứng, kết hợp với các phương pháp: thống kê, tổng hợp, so sánh, phân tích, khái quát… nhằm làm rõ vấn đề nghiên cứu.  Phương pháp thu nhập, xử lý số liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo thường niên, các báo cáo tổng kết hoạt động kinh doanh, từ các cơ quan quản lý chuyên ngành, cơ quan thống kê, báo, đài… 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Thông qua khóa luận này, tác giả mong muốn trên cơ sở đánh