Khu vực mậu dịch tự do ASEAN- Trung Quốc

Lêi nãi ®Çu Trong nh÷ng n¨m 1990, tèc ®é toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ kinh tÕ ®· nhanh chãng trë thµnh mét hiÖn t­îng g©y ra sù lo ng¹i réng r·i trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. §©y lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi trong thÕ kû 20, mét xu h­íng kh«ng thÓ ®¶o ng­îc vµo thÕ kû 21. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy dÉn tíi nh÷ng mèi quan hÖ gÇn gòi h¬n gi÷a tÊt c¶ c¸c n­íc vµ khu vùc còng nh­ sù phô thuéc lÉn nhau vµ c¹nh tranh lín h¬n trªn quy m« toµn cÇu. V× vËy, liÖu mét n­íc cã thÓ duy tr× ®­îc t¨ng tr­ëng kinh tÕ liªn tôc vµ lµnh m¹nh hay kh«ng ®­îc quyÕt ®Þnh bëi viÖc n­íc nµy cã thÓ ®èi phã l¹i víi xu h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi ®óng lóc vµ ®iÒu chØnh h­íng ph¸t triÓn cña m×nh. Trong bèi c¶nh sù phô thuéc kinh tÕ lÉn nhau ngµy cµng s©u s¾c ë tÇm khu vùc vµ toµn cÇu vµ viÖc c¸c n­íc ASEAN ®· gÇn thùc hiÖn xong Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA), c©u hái ®Æt ra lµ liÖu ASEAN sÏ ®i theo ®Þnh h­íng héi nhËp khu vùc nµo sau AFTA. Trong khi ®ã, mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ ASEAN - Trung Quèc ngµy cµng ph¸t triÓn, viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO, nh÷ng gÇn gòi vÒ ®Þa lý vµ v¨n ho¸ gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc, th× sù lùa chän thiÕt lËp mét Khu vùc mËu dÞch tù do gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc – ACFTA (ASEAN – China Free Trade Area) cã thÓ lµ mét c©u tr¶ lêi vÒ mét trong nh÷ng ®Þnh h­íng hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ tiÕp theo cña ASEAN. ThËt vËy, ASEAN vµ Trung Quèc lµ nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ ®ang ë nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau song cïng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc trong mét thÕ giíi ®ang thay ®æi nhanh chãng. ViÖc thµnh lËp mét hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i tù do vµ t¨ng c­êng quan hÖ song ph­¬ng lµ mét quyÕt ®Þnh s¸ng suèt cña hai bªn trong qu¸ tr×nh theo ®uæi nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn míi. Trong bèi c¶nh kinh tÕ toµn cÇu t¨ng tr­ëng chËm l¹i vµ nhiÒu n¨m suy tho¸i cña c­êng quèc kinh tÕ khu vùc NhËt B¶n, Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc sÏ ®Æc biÖt cã lîi ®èi víi tiÒm n¨ng t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña hai bªn. H¬n n÷a, ®iÒu nµy sÏ t¹o ra mét c¬ chÕ quan träng nh»m b¶o ®¶m sù æn ®Þnh kinh tÕ ë khu vùc vµ cho phÐp ASEAN vµ Trung Quèc cã tiÕng nãi lín h¬n trong c¸c vÊn ®Ò th­¬ng m¹i quèc tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng c¬ héi ®ã, viÖc thiÕt lËp Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc trong vßng 10 n¨m tíi ch¾c ch¾n sÏ t¹o ra nhiÒu th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c n­íc tham gia, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c thµnh viªn míi cña ASEAN trong ®ã cã ViÖt Nam. ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh thêi sù vµ cã ý nghÜa thiÕt thùc trong bèi c¶nh hiÖn nay ®Ó cã thÓ gióp c¸c n­íc thµnh viªn, nhÊt lµ ViÖt Nam, cã thÓ chuÈn bÞ ®Çy ®ñ ®Ó tham gia cã hiÖu qu¶ vµo Khu vùc mËu dÞch tù do nµy. Do vËy, em m¹nh d¹n chän ®Ò tµi "Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc vµ mét sè gi¶i ph¸p thóc ®Èy héi nhËp cña ViÖt Nam” víi mong muèn ®Ò tµi nµy sÏ gãp phÇn lµm s¸ng tá nh÷ng m¶ng s¸ng tèi cña bøc tranh kinh tÕ c¸c n­íc ASEAN nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng trong bèi c¶nh mét khu vùc mËu dÞch tù do ®­îc thiÕt lËp gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc, tõ ®ã gióp ViÖt Nam héi nhËp thµnh c«ng vµo khu vùc nµy. Kho¸ luËn sö dông kÕt hîp mét sè ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu bao gåm ph­¬ng ph¸p lý luËn biÖn chøng, ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu tµi liÖu, cã sù tæng hîp, ph©n tÝch vµ so s¸nh, nh»m lµm s¸ng tá vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. Bè côc cña kho¸ luËn, ngoµi Lêi nãi ®Çu, KÕt luËn, Danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ Phô lôc, bao gåm 3 ch­¬ng chÝnh: Ch­¬ng 1 ph©n tÝch nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy sù ra ®êi cña Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc vµ tãm t¾t qu¸ tr×nh h×nh thµnh khu vùc nµy, ®ång thêi kh¸i qu¸t ho¸ nh÷ng néi dung c¬ b¶n nhÊt cña HiÖp ®Þnh khung vÒ hîp t¸c kinh tÕ toµn diÖn ASEAN - Trung Quèc (FAACCEC). Ch­¬ng 2 ®i s©u ph©n tÝch nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc nãi chung cña Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc ®èi víi c¸c n­íc thµnh viªn. Ch­¬ng 3 lµ ch­¬ng cuèi cïng, tËp trung vµo nh÷ng t¸c ®éng cña Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc ®èi víi ViÖt Nam, tõ ®ã ®­a ra mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thóc ®Èy sù héi nhËp cña ViÖt Nam vµo Khu vùc mËu dÞch tù do nµy. Dùa trªn c¬ së nghiªn cøu tµi liÖu vµ tiÕn hµnh tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh, kho¸ luËn ®· cã nh÷ng cè g¾ng nhÊt ®Þnh nh»m ®­a ra mét c¸i nh×n tæng quan vÒ nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi c¸c n­íc thµnh viªn, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ViÖt Nam, mét khi Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc ®­îc thµnh lËp, tõ ®ã ®­a ra mét sè ®Ò xuÊt ®Ó t¨ng c­êng sù héi nhËp cña ViÖt Nam vµo Khu vùc mËu dÞch tù do nµy. Tuy vËy, do tÝnh míi mÎ cña ®Ò tµi còng nh­ nh÷ng h¹n chÕ vÒ thêi gian, kiÕn thøc vµ tµi liÖu nghiªn cøu, kho¸ luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong nhËn ®­îc ý kiÕn ®ãng gãp cña cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n. Qua ®©y, em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh ®Õn c« gi¸o, TiÕn sÜ Vò ThÞ Kim Oanh, ®· h­íng dÉn vµ chØ b¶o tËn t×nh cho em trong suèt thêi gian thùc hiÖn kho¸ luËn. Em còng xin göi lêi c¶m ¬n ®Õn c¸c c«, chó vµ anh, chÞ ®ang c«ng t¸c t¹i Vô hîp t¸c kinh tÕ ®a ph­¬ng (Bé Ngo¹i giao), Trung t©m th«ng tin Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, Trung t©m th«ng tin t­ liÖu thuéc ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung ­¬ng (CIEM), vµ Trung t©m nghiªn cøu Trung Quèc ®· gióp ®ì em hoµn thµnh kho¸ luËn nµy. Hµ néi, th¸ng 12/ 2003 Sinh viªn §inh ThÞ ViÖt Thu Ch­¬ng 1: Qu¸ tr×nh h×nh thµnh khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc (ACFTA) 1.1. Nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy sù h×nh thµnh ACFTA 1.1.1. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c khu vùc mËu dÞch tù do (FTA) trªn toµn cÇu NÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· tr¶i qua sù biÕn ®æi ch­a tõng thÊy trong nöa cuèi nh÷ng n¨m 1990. §Æc biÖt, c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tËp ®oµn ®· ®­îc toµn cÇu ho¸ m¹nh mÏ th«ng qua ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi (FDI), sù s¸p nhËp vµ mua l¹i (M&As) xuyªn biªn giíi vµ th«ng qua c¸c kªnh giao dÞch quèc tÕ kh¸c nhau. Cïng víi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghÖ th«ng tin, luËt ch¬i míi vÒ c¹nh tranh ®· ®­îc thiÕt lËp ë c¸c lÜnh vùc nh­ kiÓm so¸t qu¶n lý, qu¶n lý c«ng nghÖ, néi ®Þa ho¸ vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c h·ng, t×m kiÕm c¸c nguån lùc bªn ngoµi vµ sö dông c¸c chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i quèc tÕ. Môc ®Ých vµ néi dung cña c¸c tho¶ thuËn th­¬ng m¹i ­u ®·i (PTA) còng ®· thay ®æi m¹nh mÏ. Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh khu vùc mËu dÞch tù do B¾c Mü (NAFTA) vµ Liªn minh Ch©u ¢u (EU) vµo nöa ®Çu nh÷ng n¨m 1990, cuéc th¶o luËn kinh tÕ vÒ nh÷ng quan ®iÓm thuËn vµ chèng PTA phÇn lín chØ giíi h¹n ë nh÷ng ®¸nh gi¸ mang tÝnh lý thuyÕt vµ chiªm nghiÖm vÒ søc s¸ng t¹o th­¬ng m¹i cña J. Viner [1] vµ c¸c t¸c ®éng mÐo mã cña th­¬ng m¹i. Tuy nhiªn, kh«ng khÝ xung quanh ý t­ëng chñ nghÜa khu vùc ®· thay ®æi m¹nh mÏ vµo nöa cuèi nh÷ng n¨m 1990. Mét ®èi t¸c tÝch cùc lµ EU. Sau khi hoµn thµnh sù héi nhËp s©u s¾c gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn, EU b¾t ®Çu ®µm ph¸n mét lo¹t khu vùc mËu dÞch tù do (FTA – Free Trade Area) víi mét sè thµnh viªn cña Héi ®ång th­¬ng m¹i tù do Ch©u ¢u (EFTA), víi c¸c n­íc §«ng ¢u vµ c¸c n­íc ven §Þa Trung H¶i. C¸c ®èi t¸c tÝch cùc kh¸c lµ nh÷ng n­íc t­¬ng ®èi nhá bao gåm Mehico, Chile vµ Singapore. Nh÷ng n­íc nµy ®· ®µm ph¸n vµ ký kÕt mét sè FTA víi c¶ nh÷ng n­íc trong khu vùc còng nh­ nh÷ng n­íc c¸ch xa vÒ ®Þa lý. BÞ kÝch thÝch bëi c¸c b­íc ph¸t triÓn nµy, trong suèt nh÷ng n¨m 80, Mü ®· tÝch cùc theo ®uæi kh¶ n¨ng thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do víi c¸c n­íc kh¸c ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng. B­íc ®i ®Çu tiªn cña n­íc nµy lµ viÖc ®­a ra ®Ò nghÞ thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do víi Australia. N¨m 1987, Mike Mansfield - ®¹i sø Mü t¹i NhËt B¶n ®· ®­a ra ®Ò nghÞ nghiªn cøu kh¶ n¨ng thµnh lËp Khu vùc mËu dÞch tù do Mü – NhËt B¶n. N¨m 1989, b¸o c¸o cuèi cïng vÒ “S¸ng kiÕn ASEAN – Mü” ®· ®­îc cïng nghiªn cøu vµ ®­a ra kªu gäi thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do gi÷a ASEAN vµ Mü. GÇn ®©y h¬n, n¨m 1997, Mü ®· ®­a ra ®Ò nghÞ thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do P5 (Pacific 5 – nhãm 5 n­íc ë Th¸i B×nh D­¬ng, bao gåm Australia, Chile, New Zealand, Singapore vµ Mü). Sang ®Õn n¨m 2002, qu¸ tr×nh thµnh lËp c¸c khu vùc mËu dÞch tù do ®· ®­îc Mü ®Èy m¹nh. Ngoµi nh÷ng FTA víi Mehico, Canada, Jordan vµ Israel, trong n¨m 2003, Mü ®· ký FTA víi Singapore, Chile vµ c¸c hiÖp ®Þnh khung vÒ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ víi Th¸i Lan, Philippines vµ Indonesia. §Çu th¸ng 6/ 2003, Mü còng b¾t ®Çu th­¬ng th¶o ®Ó ký FTA víi Liªn hiÖp quan thuÕ miÒn nam ch©u Phi (gåm c¸c n­íc Nam Phi, Boswana, Lesotho, Namibia vµ Swaziland). Ngoµi ra, Mü còng ®ang xem xÐt kh¶ n¨ng ký kÕt FTA víi Colombia vµ Bahrain (xem b¶ng 1). B¶ng 1: C¸c khu mËu dÞch tù do lín cña 1 sè n­íc C¸c khu mËu dÞch tù do ®· ký kÕt   Singapore  Mehico  Chile  Mü  EC/ EU *   New Zealand, NhËt B¶n, EFTA  Mü vµ Canada (NAFTA), EU, EFTA, Chile, Israel, C¸c n­íc thuéc khèi tam gi¸c phÝa b¾c (El Salvador, Honduras, Nicaragoa), Dominica, Nicaragoa, Costa Rica, Bolivia, G3.  Canada, Mehico, Trung Mü (Costa Rica, El Salvador, Honduras, Guatamela, Nicaragoa), Venezuela, Columbia, Equdor, MERCOSUR, Peru, Bolivia  Canada vµ Mehico (NAFTA), Israel, Jordan  Malta, Cyprus, Andora, Thæ NhÜ Kú, Thuþ Sü, Liechtenstein, Ireland, Norway, SÐc, Hungary, Ba Lan, Slovak, Rumania, Bulgaria, Lithuania, Estonia, Latvia, Faeroes, Slovenia, Mehico, Chile, Palestine, Tunisia, Israel, Jordan   C¸c khu mËu dÞch tù do ®ang ®µm ph¸n hay cã kÕ ho¹ch b¾t ®Çu ®µm ph¸n   Mü, Mehico, Canada, Australia  Singapore  Mü, EU, EFTA, Hµn Quèc, Panama, Cuba, MERCOSUR  Chile, FTAA, Singapore  MERCOSUR, C¸c n­íc khèi Andean (Bolivia, Columbia, Peru, Venezuela)   C¸c khu mËu dÞch tù do ®ang ë giai ®o¹n ®Ò xuÊt   Chile, EU, Hµn Quèc, Pacific 5  NhËt, New Zealand  NhËt, Singapore, Pacific 5  Pacific 5    Nguån: Bé Kinh tÕ, Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp NhËt B¶n (METI), 2001, Theo S¸ch tr¾ng vÒ th­¬ng m¹i quèc tÕ cña JETRO (Tæ chøc xóc tiÕn th­¬ng m¹i NhËt B¶n), cho ®Õn th¸ng 5/ 2003 ®· cã kho¶ng 250 hiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do (FTA) song ph­¬ng vµ khu vùc ®· ®­îc th«ng b¸o cho GATT/ WTO, trong ®ã cã 130 hiÖp ®Þnh ®­îc th«ng b¸o sau th¸ng 1/ 1995. Kho¶ng trªn 170 FTA ®ang cã hiÖu lùc vµ 70 FTA kh¸c ®· cã hiÖu lùc mÆc dï ch­a ®­îc th«ng b¸o cho WTO. Dù kiÕn ®Õn cuèi n¨m 2005, sÏ cã 300 hiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do song ph­¬ng vµ khu vùc cã hiÖu lùc [2]. ChÝnh tæng gi¸m ®èc WTO Sapuchai Panitchpakdhi còng ph¶i thõa nhËn xu thÕ ®µm ph¸n hiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do song ph­¬ng vµ khu vùc ®· trë nªn phæ biÕn, vµ nghi ng¹i r»ng xu thÕ nµy cã thÓ ph¸ vì c¸c ho¹t ®éng ®a ph­¬ng trong khu«n khæ WTO [3]. ë khu vùc §«ng ¸, tÝnh ®Õn th¸ng 12/ 2002 chØ cã 4 khu vùc nh­ vËy ®­îc ký kÕt (tham kh¶o Phô lôc 1), nh­ng ®iÒu cÇn nãi lµ xu h­íng nµy míi chØ xuÊt hiÖn ë §«ng ¸ tõ n¨m 1999. Vµo cuèi n¨m 1998, Hµn Quèc ®· ®Ò nghÞ NhËt B¶n nghiªn cøu kh¶ n¨ng thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do gi÷a hai n­íc. Th¸ng 9/ 1999, Singapore ®· nhÊt trÝ víi New Zealand vÒ viÖc b¾t ®Çu ®µm ph¸n thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do, n­íc nµy còng ®­a ra ®Ò nghÞ t­¬ng tù ®èi víi c¸c n­íc Chile, Mehico vµ Hµn Quèc. Th¸ng 10 n¨m ®ã, Singapore ®· ®­a ra ®Ò nghÞ thiÕt lËp quan hÖ gi÷a Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) víi HiÖp ®Þnh quan hÖ kinh tÕ gÇn gòi h¬n gi÷a Australia vµ New Zealand (CER). Th¸ng 11 n¨m ®ã, Singapore b¾t ®Çu ®µm ph¸n víi Chile vµ th¸ng 12, n­íc nµy ®Ò nghÞ ®i ®Õn mét hiÖp ®Þnh víi NhËt B¶n. ChØ ®Õn n¨m 1999 vµ 2000, c¸c cuéc ®µm ph¸n vµ nghiªn cøu ë cÊp chÝnh phñ míi thËt sù cã ®­îc ®éng lùc, vµ ®i tiªn phong lµ Singapore khi n­íc nµy ®­a ra s¸ng kiÕn ®µm ph¸n vµ nghiªn cøu vÒ khu vùc mËu dÞch tù do víi mét lo¹t c¸c n­íc kh¸c trong khu vùc. Kh¸i niÖm vÒ khu vùc mËu dÞch tù do ®¹i §«ng ¸ (EAFTA) ®· ®­îc ®­a ra th¶o luËn t¹i Héi nghÞ th­îng ®Ønh ASEAN + 3 tæ chøc vµo th¸ng 12/ 2000 vµ c¸c n­íc ®· ®i ®Õn nhÊt trÝ thµnh lËp mét nhãm nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy. N¨m 2001, Singapore vµ New Zealand ®· ®¹t ®­îc tho¶ thuËn vµ ®ã lµ khu vùc mËu dÞch tù do ®Çu tiªn ë §«ng ¸ phï hîp víi §iÒu 24 cña HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ mËu dÞch (GATT). Th¸ng 11 n¨m ®ã, ASEAN vµ Trung Quèc ®· ®i ®Õn tho¶ thuËn vÒ nguyªn t¾c ®èi víi viÖc thµnh lËp 1 khu vùc mËu dÞch tù do gi÷a c¸c n­íc ASEAN vµ Trung Quèc trong vßng 10 n¨m. Lý do khiÕn cho hµng lo¹t FTA nãi trªn ®­îc ký kÕt lµ bëi lÏ thùc tÕ ®· cho thÊy, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, nguån lîi mµ FTA mang l¹i cho c¸c quèc gia lµ rÊt lín: Thø nhÊt, vÒ ph¹m vi ®iÒu chØnh, c¸c FTA gÇn nh­ bao gåm toµn bé c¸c lÜnh vùc trong quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i gi÷a c¸c thµnh viªn: kh«ng chØ th­¬ng m¹i hµng ho¸, th­¬ng m¹i dÞch vô, c¸c biÖn ph¸p ®Çu t­ liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i, … mµ c¶ c¸c vÊn ®Ò kh¸c nh­ du lÞch, th­¬ng m¹i ®iÖn tö, doanh nghiÖp võa vµ nhá, ph¸t thanh truyÒn h×nh … (tham kh¶o Phô lôc 2). Víi ph¹m vi bao qu¸t réng nh­ vËy, FTA sÏ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých nh­ më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, xóc tiÕn ®Çu t­ vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ, t¨ng c­êng ®µm ph¸n ®èi víi mét n­íc thø ba. H¬n thÕ n÷a, tù do th­¬ng m¹i th«ng qua FTA sÏ cµng lµm t¨ng søc c¹nh tranh cña c¸c nhµ xuÊt khÈu vµ c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i cña c¸c n­íc thµnh viªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho hä dÔ dµng thµnh c«ng trong c¸c vßng ®µm ph¸n ®a ph­¬ng. Víi ý nghÜa nh­ vËy, FTA chÝnh lµ c¸nh cöa ®Ó mét n­íc héi nhËp th­¬ng m¹i víi thÕ giíi, khëi ®Çu cho qu¸ tr×nh tù do ho¸ c¹nh tranh, tõ ®ã c¸c n­íc cã nhiÒu c¬ héi ®Ó lùa chän ®èi t¸c thÝch hîp. Thø hai, møc ®é ®iÒu chØnh cña c¸c FTA s©u réng h¬n rÊt nhiÒu so víi WTO, víi nh÷ng ­u ®·i cao nhÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi tiÕn tíi tù do ho¸ tèi ®a vµ triÖt tiªu hoµn toµn nh÷ng trë ng¹i ®èi víi th­¬ng m¹i hµng ho¸, dÞch vô, ®Çu t­, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò triÖt tiªu thuÕ suÊt nhËp khÈu xuèng 0% vµ c¸c ­u ®·i më cöa thÞ tr­êng ®Çu t­. Ngoµi ra, b¶n chÊt cña c¸c FTA kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc tù do ho¸ th­¬ng m¹i, mµ cßn bao gåm c¶ viÖc hîp t¸c trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ngoµi th­¬ng m¹i, vÝ dô: hîp t¸c trong lÜnh vùc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, hîp t¸c trong viÖc ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin, ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc h¶i quan, xóc tiÕn th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­, hç trî c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, … Nãi c¸ch kh¸c, do hÇu hÕt c¸c FTA, ®Æc biÖt lµ nh÷ng FTA míi ®­îc ký kÕt gÇn ®©y, ®· ®a d¹ng ho¸ néi dung bªn c¹nh néi dung lo¹i bá thuÕ quan vµ tù do ho¸ khu vùc dÞch vô nªn mçi khi con ®­êng ®a ph­¬ng bÞ t¾c nghÏn hay c¶n trë, c¸c n­íc liÒn t×m ®Õn nh÷ng dµn xÕp song ph­¬ng hay khu vùc. Tuy nhiªn, nãi nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ c¸c FTA lu«n ®i ng­îc l¹i víi tiÕn tr×nh cña c¸c vßng ®µm ph¸n ®a ph­¬ng, bëi cho ®Õn nay vÉn ch­a cã nghiªn cøu nµo chøng minh ®­îc c¸c Khu vùc mËu dÞch tù do hç trî hay ng¨n c¶n tù do ho¸ th­¬ng m¹i trªn ph¹m vi toµn cÇu. Nh­ng cã thÓ thÊy thµnh viªn cña hai khèi mËu dÞch tù do lín nhÊt lµ EU vµ NAFTA ®Òu lµ thµnh viªn cña WTO mµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tæ chøc nµy lµ tèi huÖ quèc (kh«ng ph©n biÖt ®èi xö) ®­îc nªu râ ë ®iÒu kho¶n I, nªn kh¶ n¨ng c¸c FTA ng¨n c¶n tiÕn tr×nh tù do ho¸ toµn cÇu lµ khã x¶y ra. ThËt vËy, tuy GATT vµ WTO ®Ò cao nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt ®èi xö trong ngo¹i th­¬ng nh­ng vÉn cã nh÷ng ®iÒu kho¶n cô thÓ cho phÐp c¸c thµnh viªn tham gia FTA, víi ®iÒu kiÖn ph¶i th«ng b¸o vÒ nh÷ng FTA ®ã. §iÒu 24 cña GATT quy ®Þnh vÒ viÖc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña FTA vµ liªn hiÖp thuÕ quan ®èi víi trao ®æi hµng ho¸. §iÒu 5 cña GATS (HiÖp ®Þnh chung vÒ th­¬ng m¹i vµ dÞch vô) cho phÐp lËp c¸c FTA vÒ trao ®æi dÞch vô. Ngoµi ra cßn cã mét ®iÒu kho¶n ®Æc biÖt cho phÐp ký kÕt FTA vÒ trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c thµnh viªn lµ n­íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c quy ®Þnh nµy cã thÓ kh«ng b¾t buéc trong c¸c vô gi¶i quyÕt tranh chÊp nh­ng cã t¸c dông nh­ lµ nguyªn t¾c øng xö ë mét chõng mùc nµo ®ã. Tuy nhiªn, cßn v­ît xa ph¹m vi cña nh÷ng ®iÒu kho¶n nµy lµ viÖc kh«ng tån t¹i bÊt kú mét quy ®Þnh chÝnh s¸ch nµo kh¸c ®­îc quèc tÕ thõa nhËn. V× thÕ, c¸c tho¶ thuËn khu vùc cã thÓ chøa ®ùng hÇu hÕt c¸c vÊn ®Ò v­ît xa th­¬ng m¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô. Nãi c¸ch kh¸c, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, c¸c FTA cã tÝnh bæ sung cho WTO trong viÖc tù do ho¸ th­¬ng m¹i. ChÝnh v× vËy, giíi häc gi¶ NhËt cho r»ng c¸c FTA nªn theo m« h×nh WTO – céng, nghÜa lµ bao gåm nhiÒu lÜnh vùc h¬n vµ møc ®é s©u réng h¬n. T¹i Héi nghÞ th¸ch thøc vµ c¬ héi ®èi víi viÖc hîp t¸c khu vùc APEC ngµy 16/ 5/ 2003 t¹i Tokyo (NhËt B¶n), §¹i sø Singapore t¹i NhËt B¶n còng nªu râ: “Tù do ho¸ th­¬ng m¹i theo WTO kh«ng cã ®­îc nhiÒu b­íc tiÕn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do WTO cã qu¸ nhiÒu thµnh viªn. Trong bèi c¶nh nh­ vËy, c¸c hiÖp ®Þnh tù do khu vùc vµ song ph­¬ng sÏ lµ c¬ chÕ bæ sung tèt cho tiÕn tr×nh ®a ph­¬ng” [3]. Nh­ vËy, FTA lµ c¸ch tiÕp cËn tèt thø nh× ®èi víi tù do ho¸ mËu dÞch nh­ng lµ gi¶i ph¸p kh¶ thi nhÊt trong mét thÕ giíi ®a d¹ng. Tuy nhiªn, FTA chØ trë thµnh nh÷ng viªn ®¸ l¸t ®­êng cho toµn cÇu ho¸ khi nã ph¶i ®¶m b¶o r»ng ¶nh h­ëng do th­¬ng m¹i t¨ng lªn (trade creation) lín h¬n ¶nh h­ëng do th­¬ng m¹i gi¶m ®i (trade diversion) [1]. §Õn khi ®ã, FTA sÏ cã thÓ trë thµnh mét ®ßn bÈy thóc ®Èy chñ nghÜa ®a ph­¬ng vµ tù do th­¬ng m¹i toµn cÇu vµ cuèi cïng, chñ nghÜa khu vùc míi sÏ ®i vµo liªn kÕt kinh tÕ theo chiÒu s©u. Mét ®iÓm lîi n÷a cña FTA lµ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh m¹ng l­íi c¸c FTA, mèi liªn hÖ víi ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi (FDI) vµ c¶i c¸ch kinh tÕ trong n­íc ®· ®Æc biÖt ®­îc chó träng. C¸c FTA ®­îc xem nh­ lµ c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch ®Ó giíi h¹n hay thóc ®Èy c¶i c¸ch trong n­íc còng nh­ thu hót FDI h¬n lµ tr«ng chê cã ®­îc c¸c t¸c ®éng trùc tiÕp to lín cña gi¶m thuÕ quan. Trªn thùc tÕ, Mehico ®· ®­îc h­ëng nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc râ rµng cña NAFTA ®èi víi c¶ viÖc thu hót FDI vµ viÖc giíi h¹n c¶i c¸ch c¬ cÊu trong n­íc. C¸c n­íc §«ng ¢u ®· cè g¾ng giíi h¹n qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi m¹nh mÏ c¸c hÖ thèng kinh tÕ cña hä vµ mét sè n­íc trong sè hä ®· rÊt thµnh c«ng trong viÖc thu hót FDI. Thªm vµo n÷a, c¸c n­íc ®· b¾t ®Çu c¶m nhËn ®­îc r»ng c¸i gi¸ cña viÖc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña bÊt kú tho¶ thuËn khu vùc nµo lµ cã thËt. Gi¸ ë ®©y gåm sù mÊt ®i thÕ ®µm ph¸n trong c¸c cuéc ®µm ph¸n ®a ph­¬ng, bá lì c¸c c¬ héi h­ëng lîi tõ bªn ngoµi vµ sù chËm trÔ nãi chung trong viÖc sö dông hiÖu qu¶ lµn sãng toµn cÇu ho¸. Mehico, Chile vµ Singapore muèn r»ng hä trë thµnh trung t©m m¹ng l­íi FTA vµ h­ëng lîi Ých cña sù kÕt nèi. Mét n­íc trung t©m cã c¸c lîi thÕ tiÒm n¨ng ®èi víi c¸c n­íc kh¸c ë ®Çu bªn kia trong viÖc h×nh thµnh c¸c luång th­¬ng m¹i vµ m¹ng l­íi s¶n xuÊt th«ng qua FDI. Mét tµi s¶n quan träng cña c¸c tho¶ thuËn FTA trong bèi c¶nh nµy lµ mét n­íc (vÝ dô Mehico) cã thÓ ký kÕt mét FTA míi (vÝ dô víi EU) mµ kh«ng cÇn thay ®æi bÊt cø tho¶ thuËn FTA cò nµo (vÝ dô NAFTA). Nãi tãm l¹i, chÝnh do nh÷ng lîi ®iÓm kÓ trªn mµ viÖc më réng liªn kÕt, thiÕt lËp c¸c Khu vùc mËu dÞch tù do ®· trë thµnh h­íng ®i ®­îc c¸c n­íc chó träng nh»m khai th¸c tèt nhÊt lîi thÕ so s¸nh cña tõng quèc gia, t¹o ra s©n ch¬i hÊp dÉn ®Çy tiÒm n¨ng ®¸p øng lîi Ých cña tÊt c¶ c¸c bªn cã liªn quan. Tuy vËy, c¸c FTA còng ®Æt ra 1 sè vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m: Thø nhÊt, c¸c chÝnh phñ hiÖn theo ®uæi FTA nh­ lµ 1 c«ng cô trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i gåm nhiÒu tÇng nÊc ®an xen nhau, gåm c¶ song ph­¬ng, khu vùc vµ ®a ph­¬ng. §èi víi tõng chÝnh phñ, chÝnh s¸ch nµy ®ßi hái rÊt nhiÒu nguån lùc, kÓ c¶ con ng­êi vµ vËt chÊt, do ®ã cã thÓ trë thµnh g¸nh nÆng, nhÊt lµ ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn; cßn ®èi víi WTO, qu¸ nhiÒu FTA mµ kh«ng cã sù ®iÒu phèi tho¶ ®¸ng th× ®iÒu nµy cã thÓ ®e däa sÏ lµm ®æ vì tiÕn tr×nh Doha. ChÝnh v× vËy, Tæng gi¸m ®èc WTO, TiÕn sÜ Sapuchai Panitchpakdhi, ®· ph¶i thõa nhËn r»ng: “FTA lµ con dao hai l­ìi vµ lµ nguyªn nh©n lµm chËm tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸” [4]. Thø hai, hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c FTA h×nh thµnh trong thêi gian gÇn ®©y ®Òu cã néi dung toµn diÖn, kh«ng chØ gi¶i quyÕt c¸c rµo c¶n t¹i biªn giíi quèc gia nh­ c¸c FTA truyÒn thèng mµ cßn bao trïm c¸c lÜnh vùc dÞch vô vµ së h÷u trÝ tuÖ, ®Æc biÖt c¶ ®Çu t­ vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö, … lµ nh÷ng lÜnh vùc ch­a cã quy ®Þnh quèc tÕ chung. C©u hái ®Æt ra lµ liÖu c¸c cam kÕt mang tÝnh rµng buéc trong nh÷ng lÜnh vùc míi ®ã cã thËt sù phï hîp vµ thuËn lîi, hay trªn thùc tÕ chóng l¹i ®Æt ra nh÷ng rµo c¶n míi cho c¸c n­íc bªn ngoµi vµ t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn tiÕn tr×nh ®µm ph¸n ®a ph­¬ng vÒ c¸c lÜnh vùc nµy. Ngoµ