Luận án Ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa, xã hội đến dịch vụ y tế của người Dao
Sức khỏe của phụnữvà trẻem là những vấn đềquan tâm hàng đầu của các quốc gia trên thếgiới trong đó có Việt Nam. Phụnữlà cốt lõi của sựphát triển kinh tếxã hội. Sức khỏe và cuộc sống của phụnữcó ý nghĩa quan trọng đối với gia đình, bảnthân và cộng đồng. Hơn thếnữa, đời sống và sức khỏe phụnữlà yếu tốcơ bản và có ảnh hưởng trực tiếp tới thếhệtương lai [4]. Trong quá trình phát triển kinh tế -xã hội của đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chính sách ưu tiên nhằm nâng cao đời sống cho đồng bào các dân tộc sống ởvùng sâu, vùng xa cũng như đẩy mạnh sựphát triển của miền núi. Trong đó, sức khoẻ của phụ nữ người dân tộc càng là vấn đề đáng quan tâm trong chiến lược chăm sóc sức khoẻ nhân dân khu vực miền núi, dân tộc ít người. Chăm sóc sức khoẻ cho phụ nữ đến nay đã đạt được nhiều thành tựu rất quan trọng, nhiều chỉ số cơ bản liên quan đến chăm sóc sức khoẻ sinh sản đã đạt và vượt mục tiêu đề ra [9], [11], [13], [24]. Tuy nhiên, thực tếcho thấy sựphát triển vềkinh tế, văn hóa, xã hội của khu vực miền núi vẫn còn thấp hơn rất nhiều so với các khu vực khác của cảnước [12], [24], [65], [66]. Mức sống thấp, trình độdân trí chưa được nâng cao, hệthống giao thông đi lại khó khăn, điềukiện chăm sóc y tếcòn thiếu thốn. là những vấn đềđang đòi hỏi cần phải có sựđầu tư hơn nữa của Chính phủcho các dân tộc sống ởnhững vùng khó khăn này, trong đó có tỉnh Bắc Kạn. Bắc Kạn là một tỉnh miền núi, vùng cao. Theo niên giám thống kê 2009 [8], Bắc Kạn có 295.296 người. Trên địa bàn tỉnh có 23 dân tộc, đông nhất là dân tộc Tày chiếm 54,3%; dân tộc Kinh chiếm 13,3%; dân tộc Dao chiếm 16,5%; dân tộc Nùng (5,4%) và các dân tộc khác. Huyện Bạch Thông là một trong những huyện mang đầy đủnhững nét đặc trưng của tỉnh Bắc Kạn. Huyện Bạch Thông gồm 1 thịtrấn và 16 xã. Tại đây, người Dao sống tập trung ở một sốxã vùng cao như: xã Đôn Phong, 2 Dương Phong, Cao Sơn Bên cạnh những tiến bộ đáng kểthì nơi đây vẫn còn tồn tại nhiều các tập quán văn hoá lạc hậu có ảnh hưởng không tốt đến sức khoẻ đặc biệt là sức khoẻphụnữvà trẻem như: Bói cúng ma khi ốm đau, tựmua thuốc chữa bệnh, đẻ ởnhà không có nhân viên y tếgiúp, kiêng khem khi sinh đẻ, tâm lý muốn sinh nhiều con Đồng thời, hệthống chăm sóc y tế vừa thiếu, vừa yếu chưa đáp ứng được nhu cầu khám chữa bệnh của người dân. Khoảng cách xa trạm y tế, đường giao thông khó khăn, thiếu phương tiện thông tin liên lạc, kém hiểu biết cũng phần nào ảnh hưởng đến việc tiếp cận và sửdụng dịch vụy tếcủa người dân. Đã có khá nhiều công trình nghiên cứu và đánh giá từng khía cạnh về tình trạng sức khỏe, bệnh tật của người dân tộc thiểu số [2], [5], [9], [11], nhưng chưa có công trình nào nghiêncứu một cách hệthống vềnhững yếu tố liên quan đến dịch vụ y tế cho người Dao nói chung và cho phụnữngười Dao nói riêng trên một sốkhía cạnh văn hoá -xã hội. Việc phân tích những ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa, xã hội đến dịch vụ y tế của người Dao nói chung và của phụnữngười Dao nói riêng là thực sựcần thiết nhằm góp phần tìm ra giải pháp bảo vệvà chăm sóc sức khỏe cho phụnữdân tộc thiểu số. Chính vì vậy, đề tài này được tiến hành nhằm các mục tiêu: 1. Mô tảvà phân tíchnhu cầu, thực trạng cung cấp và sử dụng dịch vụ y tế của phụ nữ người Dao trên một sốkhía cạnh văn hoá, dân tộc và xã hội tại một số xã thuộc huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. 2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến cung cấp và sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khoẻ bà mẹ hiện có tại địa phương.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa, xã hội đến dịch vụ y tế của người Dao, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
1
0ӢĈҪ8
7tQKFҩSWKLӃWFӫDÿӅWjL
1ѭӟFWDFKăQQX{LOӧQOjPӝWQJKӅTXDQWUӑQJFXQJFҩSQJXӗQWKӵFSKҭPFy
JLiWUӏGLQKGѭӥQJFDRSKөFYөÿӡLVӕQJFRQQJѭӡL+LӋQQD\ÿӇÿiSӭQJQKXFҫX
WKӏWOӧQFKRWLrXGQJWURQJYjQJRjLQѭӟFErQFҥQKYLӋFSKiWWULӇQFKăQQX{LFiF
JLӕQJOӧQÿӏDSKѭѫQJ OӧQODL (JLӳDÿӵFQJRҥLYӟLFiLQӝL) WKu[XKѭӟQJQX{LFiF
JLӕQJOӧQQJRҥLÿһFELӋW OӧQODLFy-5 máu QJRҥL ÿDQJÿѭӧFFiF WUDQJWUҥLFKăn
nuôi TX\P{YӯDYjOӟQTXDQWkPYjSKiWWULӇQ/ӧQQJRҥLFyÿһFWtQKVLQKWUѭӣQJ
QKDQKYjFKRWӹ OӋ WKӏWQҥFFDRSKKӧSYӟLSKѭѫQJWKӭFQX{L WKkPFDQK. ĈӗQJ
WKӡLYӟLJLҧLSKiSYӅJLӕQJ thì WKӭFăQGLQKGѭӥQJFNJQJÿmYjÿDQJÿѭӧFWtFKFӵF
QJKLrQFӭXiSGөQJÿһFELӋW OjFiFQJKLrQFӭXYӅQKXFҫXSURWHLQYjD[LWDPLQ
thích KӧSFKR OӧQQKҵPJLҧPFKLSKtÿҫXYjRmà YүQÿҧPEҧRWăQJWUѭӣQJYjFKҩW
OѭӧQJWKӏW
4XDQÿLӇPGLQKGѭӥQJKLӋQÿҥLFKRUҵQJQKXFҫXYӅSURWHLQFӫDOӧQFKtQKOj
QKXFҫX YӅ FiF D[LW DPLQ1ӃXFXQJFҩSNK{QJÿӫFiF D[LW DPLQ WKLӃW \ӃX WURQJ
NKҭXSKҫQăQFKROӧQVӁGүQÿӃQVLQKWUѭӣQJJLҧPҧQKKѭӣQJÿӃQNKҧQăQJVҧQ
[XҩWYjKLӋXTXҧNLQKWӃ1ӃXNKҭXSKҫQăQFKROӧQÿѭӧFFXQJFҩSÿӫKRһFWKӯD
OѭӧQJSURWHLQQKѭQJNK{QJFkQÿӕLYӅWӹOӋFiFD[LWDPLQWKLӃW\ӃXVӁOjPWăQJYLӋF
ÿjRWKҧLQLWѫTXDSKkQYjQѭӟFWLӇXJk\{QKLӉPP{LWUѭӡQJ+LӋQQD\FiFFKҩWWKҧL
FKăQ QX{L OjPӝW WURQJ QKӳQJ PӕL ÿH GӑD ÿӕL YӟL VӭF NKӓH FRQ QJѭӡL Yj FӝQJ
ÿӗQJ&iFFKҩWWKҧLNK{QJÿѭӧF[ӱOêVӁJk\{QKLӉPNK{QJNKt NKtÿӝFQKѭ1+3,
SO2 NO3
-
, H26 ÿӗQJWKӡLcòn Jk\{QKLӉPQJXӗQQѭӟFYjÿҩW 'RYұ\JLҧPPӭF
SURWHLQWURQJWKӭFăQFQJYӟLYLӋFEәVXQJWKrPFiFD[LWDPLQWәQJKӧSÿDQJOj
PӝWWURQJQKӳQJJLҧLSKiSWӕW YӯDJLҧLTX\ӃWYҩQÿӅQKXFҫXGLQKGѭӥQJD[LWDPLQ
FKROӧQYӯDJLҧLTX\ӃWYҩQÿӅ{QKLӉPP{LWUѭӡQJWӯFKҩWWKҧLFKăQQX{L
KKL WtQK WRiQ QKX FҫX SURWHLQ WURQJ NKҭX SKҫQ ăQ FKR OӧQ WK{QJ WKѭӡQJ
QJѭӡLWDFKӍGӵDWUrQQKӳQJNӃWTXҧQJKLrQFӭXYӅQKXFҫXSURWHLQKRһFiSGөQJ
WLrXFKXҭQÿmF{QJEӕYӅQKXFҫXFӫDPӝWVӕ ORҥLD[LWDPLQFKӫ\ӃXQKѭ O\VLQH
PHWKLRQLQHPjFKѭDFyÿҫ\ÿӫFiFFѫVӣÿӇ WtQK WRiQQKXFҫXFӫDFiF ORҥLD[LW
2
DPLQ WKLӃW \ӃXNKiFĈӇÿiSӭQJQKXFҫXD[LW DPLQFKR OӧQ, KҫXKӃWQJѭӡLFKăQ
QX{LYj FiFKmQJ VҧQ[XҩW WKӭF ăQÿӅX iSGөQJ FiF F{QJ WKӭFSKӕLKӧSFy Wӹ OӋ
SURWHLQFDRPjFKѭDWtQKKӃWÿӃQVӵOmQJSKtGRWKӯDD[LWDPLQWURQJNKҭXSKҫQWӯ
ÿyGүQÿӃQ{QKLӉPP{LWUѭӡQJGROѭӧQJQLWѫYj OѭXKXǤQKWURQJFKҩW WKҧLFKăQ
QX{LJk\ UD0һWNKiF WUrQ WKӵF WӃÿѫQJLi FӫD FiF ORҥL WKӭF ăQ JLjXSURWHLQ Fy
QJXӗQJӕFÿӝQJWKӵFYұWQKѭNK{ÿұXWѭѫQJEӝWFiWKѭӡQJ caROjPWăQJFKLSKt
ÿҫXYjR WURQJFKăQQX{L OӧQ'RÿyFҫQ WKLӃWSKҧL[iFÿӏQKQKXFҫXYӅFiFD[LW
DPLQWKLӃW\ӃXFKROӧQQKҵPJLҧPPӝWFiFKKӧSOêOѭӧQJSURWHLQ WURQJWKӭFăQ
QkQJFDRKLӋXTXҧVӱGөQJWKӭFăQYjKLӋXTXҧNLQKWӃFӫDFKăQQX{LOӧQ9ӟLVӵ
WLӃQEӝFӫDNKRDKӑFNӻWKXұWKLӋQQD\PӝWVӕD[LWDPLQÿmFyWKӇÿѭӧFVҧQ[XҩW
EҵQJSKѭѫQJSKiSF{QJQJKLӋSYӟLJLi WKjQKKҥ&iF WUDQJ WUҥLFKăQQX{L ÿmcó
ÿLӅXNLӋQÿӇӭQJGөQJEәVXQJFiFD[LWDPLQWKLӃW\ӃXQKҵPFXQJFҩSÿӫQKXFҫX
axit amin trRQJNKҭXSKҫQăQWӯÿyWLӃWNLӋPÿѭӧFWKӭFăQ giàu SURWHLQJLҧPWKLӇX
{QKLӉPP{LWUѭӡQJPjYүQÿҧPEҧRVLQKWUѭӣQJWӕWFKROӧQ;XҩWSKiWWӯQKӳQJ
OêGRWUrQQJKLrQFӭXVLQKWLӃQKjQKWKӵFKLӋQÿӅWjL ³1JKLrQFͱX[iFÿ͓QKPͱF
SURWHLQWKtFKKͫSWUrQF˯ VͧFkQE̹QJP͡WV͙D[LWDPLQ WURQJWKͱFăQFKROͫQQJR̩L
QX{LWK͓W´
0өFWLrXFӫDÿӅWjL
- ;iFÿӏQKÿѭӧFNKҭXSKҫQăQFyWӹOӋSURWHLQKӧSOêWUrQFѫVӣFkQÿӕLPӝW
VӕD[LWDPLQWKLӃW\ӃXOjO\VLQHPHWKLRQLQHYjWKUHRQLQHQKҵPQkQJFDRNKҧQăQJ
sinh tUѭӣQJKLӋXTXҧVӱGөQJWKӭFăQYjJLҧPWKLӇXOѭӧQJQLWѫOѭXKXǤQKWKҧLUD
TXDSKkQQѭӟFWLӇXFKROӧQODLJLӕQJQJRҥLQX{LWKӏW.
- ;k\GӵQJÿѭӧFPӝWVӕ F{QJWKӭFWKӭFăQWUrQQӅQQJX\rQOLӋXÿӏDSKѭѫQJ
FyWӹOӋSURWHLQYjD[LWDPLQWKtFKKӧSÿҧPEҧRKLӋXTXҧFKăQQX{LOӧQ lai nuôi WKӏW
JLӕQJQJRҥLYjJLҧPWKLӇX{QKLӉPP{LWUѭӡQJ
éQJKƭDFӫDÿӅWjL
éQJKƭDWKFWL͍Qÿ͉WjL
ĈӅWjLÿѭDUDF{QJWKӭFWKӭFăQFyWӹOӋSURWHLQWKtFKKӧSÿѭӧFFkQÿӕLPӝW
Vӕ D[LW DPLQ WәQJKӧS O\VLQHPHWKLRQLQHYj WKUHRQLQH FKR OӧQ WKӏW JLӕQJQJRҥL
3
&iFF{QJWKӭFWKӭFăQÿҧPEҧROӧQVLQKWUѭӣQJWӕWNK{QJQKӳQJWLӃWNLӋPWKӭFăQ
giàu protein PjFzQJLҧP{QKLӉPP{L WUѭӡQJÿm ÿѭӧFӭQJGөQJ VҧQ [XҩW công
QJKLӋS WҥL&{QJW\WKӭFăQFKăQQX{LĈҥL0LQK± WKӏ[m6{ng Công Thái Nguyên và
ÿѭӧFӭQJ GөQJWҥLFiFFѫVӣFKăQQX{LWұSWUXQJFӫDNKXYӵFWӍQK7KiL1JX\rQ
éQJKƭDNKRDK͕F
.ӃWTXҧQJKLrQFӭXFӫDÿӅWjLFXQJFҩSWKrPGӳOLӋXNKRDKӑFFKӭQJPLQK
tính KLӋX TXҧ FӫD YLӋF Vӱ GөQJ D[LW DPLQ WәQJ KӧS ÿӇ FkQ ÿӕL NKҭX SKҫQ WKHR
QJX\rQWҳFSURWHLQOêWѭӣQJQKҵPJLҧPWӹOӋSURWHLQWәQJVӕPjYүQÿҧPEҧRKLӋX
TXҧFKăQQX{LYjJySSKҫQJLҧPWKLӇX{QKLӉPP{LWUѭӡQJ
1KӳQJÿyQJJySPӟLFӫDOXұQiQ
- ;iFÿӏQKÿѭӧFWӹOӋSURWHLQYjPӝWVӕD[LWDPLQWKLӃW\ӃXWURQJWKӭFăQKӛQ
KӧSWUrQQӅQQJX\rQOLӋXÿӏDSKѭѫQJFKROӧQODLJLӕQJQJRҥLQX{LWKӏWÿҧPEҧRWӕF
ÿӝ VLQKWUѭӣQJWӹOӋQҥFFDRYjKLӋXTXҧVӱGөQJWKӭFăQWӕW
- ӬQJ GөQJ NKҭX SKҫQ Fy Wӹ OӋ SURWHLQ Yj D[LW DPLQ KӧS Oê cho OӧQ ODL
JLӕQJQJRҥL ÿҧPEҧRKLӋXTXҧFKăQQX{LYj OjPJLҧP WKLӇXPӭF WKҧLQLWѫYj OѭX
KXǤQKWURQJSKkQYjQѭӟFWLӇXJySSKҫQKҥQFKӃ{QKLӉPP{LWUѭӡQJ
4
&+ѬѪ1*
7Ә1*48$17¬,/,ӊ8
&ѫVӣNKRDKӑFFӫDÿӅWjL
&˯VͧNKRDK͕FY͉WLrXKRiYjK̭SWKXSURWHLQFͯDOͫQ
Ĉ̿FÿL͋PF˯E̫QY͉VLQKOêWLrXKRiFͯDOͫQ
/ӧQOjORjLJLDV~FFyFҩXWU~F GҥGj\ÿѫQ0{LWUѭӡQJGҥGj\FyD[LW S+
2,0- GRGӏFKYӏWLӃWUDS+GӏFKYӏWKҩSSKKӧSÿLӅXNLӋQKRҥWÿӝQJFӫDSHSVLQ
ÿӇSKkQJLҧL SURWHLQ WKjQKFiF VҧQSKҭP WUXQJJLDQQKѭDOEXPR] SHSWRQYjPӝW
OѭӧQJQKӓD[LWDPLQ 1JX\ӉQ;XkQ7ӏQKYjFV1996 [28]). 5XӝWQRQFӫDOӧQFKӭD
GӏFKWө\GӏFKUXӝWYjGӏFKPұWFyP{LWUѭӡQJNLӅPWtQKYӟLS+WURQJNKRҧQJ±
WURQJÿyFKӍFyGӏFKWө\YjGӏFKUXӝWFKӭDÿӫFiFHQ]\PHWLrXKyDWULӋWÿӇFiF
FKҩWGLQKGѭӥQJWURQJWKӭFăQ1KӡYұ\UXӝWQRQOjEӝSKұQ FӫDFѫTXDQ tiêu hóa
FKӭDÿҫ\ÿӫHQ]\PHWKӫ\SKkQcác FKҩWGLQKGѭӥQJWURQJWKӭFăQWKjQKFKҩWGLQK
GѭӥQJÿѫQJLҧQQKҩWPjFѫWKӇKҩSWKXWUӵFWLӃSTXDthành UXӝWYjRPiX7URQJWҩW
FҧFiFFKҩWGLQKGѭӥQJ thì SURWHLQOjÿҥLSKkQWӱFyFҩXWҥRSKӭFWҥSQKҩWQrQSKӭF
KӋHQ]\PHWKӫ\SKkQSURWHLQ JӑLFKXQJSURWHLQD]D FNJQJKӃWVӭFSKӭFWҥSYjÿѭӧF
FKLD OjP FiF QKyP NKiF QKDX W\ WKHR NKҧ QăQJ YjPӭF ÿӝ SKkQ JLҧL FӫD WӯQJ
HQ]\PH WURQJ ÿy 1KyP JӗP FiF HQ]\PH SHSVLQ FӫD GӏFK Yӏ WU\SVLQ Yj
NLPRWU\SVLQFӫDGӏFKWө\HUHS[LQFӫDGӏFKUXӝWQKyPQj\WKӫ\SKkQSURWHLQWKjQK
FiFSHSWLWQJҳQ-D[LWDPLQ1KyPOjQKyPHQ]\PHSKkQJLҧLSHSWLW1KyPOj
QKyPHQ]\PHWKӫ\SKkQSURWHLQFӫDWәFKӭF OLrQNӃWQKѭHODVWD]DWKӫ\SKkQHODVWLQ
1KyPOjQKyPHQ]\PHWKӫ\SKkQSURWHLQQKkQWӃEjR +RjQJ7RjQ7KҳQJYj&DR
9ăQ >39@'ӏFKPұWNK{QJFKӭDHQ]\PHWLrXKyDQKѭQJQyKӛWUӧFiFKRҥW
ÿӝQJWLrXKyDYjKҩSWKXQKҩWOjWLrXKyDPӥ
5XӝWQRQ FyFҩXWҥRÿһFELӋWWKtFKӭQJFDRYӟLWLrXKyDYjKҩSWKXWKӭFăQ
'ӑFQLrPPҥFUXӝWFyFiFWX\ӃQUXӝWSKiWWULӇQWLӃWGӏFKUXӝWWKHRNLӇXWRjQWLӃWWӭF
Oj FiF WӃ EjR WX\ӃQ FKӭD ÿҫ\ HQ]\PH Wӯ QLrPPҥF UXӝW ERQJ UD WKHR FKX NǤ UѫL
WKҷQJ YjR [RDQJ UXӝW WҥR UD QJXӗQ QLWѫ QӝL VLQK Ĉk\ Oj PӝW ÿһF ÿLӇP Jk\ ҧQK
5
KѭӣQJ WӟL WtQK FKtQK [iF WURQJ FiF NӃW TXҧ WKӱPӭF WLrX KyD SURWHLQ ӣ OӧQPj WD
NK{QJWKӇORҥLWUӯ
ӢUXӝWJLjFӫDOӧQFyKӋYLVLQKYұWFӝQJVLQKWURQJPDQKWUjQJYjNӃWWUjQJ
FyNKҧQăQJSKkQJLҧLFKҩW[ѫ5XӝWJLjNK{QJWLӃWHQ]\PHPjFKӍWLӃSWөFSKkQJLҧL
WKӭFăQQKӡHQ]\PHӣUXӝWQRQ7ӹOӋWLrXKyDQj\FDRKD\WKҩSSKөWKXӝFYjRWKӡL
JLDQ OѭX WKӭF ăQӣ UXӝW JLj - JLӡ 7tQK WUXQJEuQK Fy FKҩW [ѫ
SURWHLQYj PӥFzQOҥLWURQJGѭӥQJFKҩWÿѭӧFWLrXKyDӣUXӝWJLj+RҥWÿӝQJFKӫ
\ӃXFӫDUXӝWJLjOjVӵOrQPHQFKҩW[ѫGRWiFÿӝQJFӫDKӋYLVLQKYұWӣPDQKWUjQJ
NӃW WUjQJYjKRҥWÿӝQJSKkQKӫ\SURWHLQ WKӯD WURQJ WKӭFăQEӣLFiFYLNKXҭQJk\
WKӕLWҥRWKjQKFiFFKҩWÿӝFFUH]RQIHQROLQGROVFDWRO&iFFKҩWÿӝFQj\ÿѭӧFKҩS
WKXYjRPiXYjJLҧLÿӝFӣJDQ1ӃXTXiQKLӅXVӁJk\WuQKWUҥQJQJӝÿӝFÿѭӡQJWLrX
KyDOjPFKROӧQEӏӍDFKҧ\FKҩWWKҧLFyPLWKӕLNKyFKӏXOjP{QKLӉPP{LWUѭӡQJ
EӣLFiFFKҩWNKt622, H2S.
1KѭYұ\WURQJPӑLWUѭӡQJ KӧSVӵOrQPHQEӣLYLVLQKYұWUXӝWJLjӣPDQK
WUjQJNӃWWUjQJOӧQÿӅXWҥRUDVLQKNKӕLYLVLQKYұWWKҧLUDQJRjLWKHRSKkQYjQJXӗQ
QLWѫQj\FQJYӟLQLWѫWKӯDWURQJWKӭFăQJk\UDVDLVӕÿiQJNӇWURQJYLӋF[iFÿӏQK
Wӹ OӋ WLrXKyDWKӵFFӫDQLWѫWURQJWKӭFăQăQYjRĈLӅXQj\EҳWEXӝFFiFQKjGLQK
GѭӥQJKӑFSKҧLQJKLrQFӭXORҥLWUӯWURQJFiFSKѭѫQJSKiSWKtQJKLrPWKӱPӭFWLrX
hóa (HoànJ7RjQ7KҳQJYj&DR9ăQ>39@ +RҥWÿӝQJ WLrXKyDFӫD OӧQYjR
EDQQJj\WKѭӡQJOӟQKѫQEDQÿrPYjWKӡLJLDQWKӭFăQOѭXOҥLWURQJÿѭӡQJWLrXKyD
ӣOӧQNKRҧQJJLӡ7X\QKLrQFyPӝWSKҫQQKӓWKӭFăQVӁWKҧLWURQJNKRҧQJ-5
QJj\ 7UҫQ9ăQ3KQJ>4]).
7LrXKyDK̭SWKXYjV͵GͭQJSURWHLQWURQJF˯WK͋OͫQ
- 6ӵWLrXKyDKҩSWKXYjVӱGөQJSURWHLQWURQJFѫWKӇOӧQ
7UѭӟFKӃW SURWHLQ VӁ ÿѭӧFSKӭFKӋ HQ]\PHSURWHD]D WURQJGҥ Gj\ Yj UXӝW
QRQSKkQJLҧLWӟLGҥQJVҧQSKҭPFXӕLFQJOjD[LWDPLQ7LӃSWKHRFiFD[LWDPLQQj\
ÿѭӧFKҩSWKXTXDYiFKQKXQJPDRUXӝWYjRPiXÿӇYӅJDQYjWӟLFiFP{EjRFѫWKӇ
tham gia các SKҧQӭQJWәQJKӧSSURWHLQÿһFWUѭQJWURQJFiFP{EjRWURQJÿySKҫQ
OӟQOjSURWHLQFӫDP{EjRFѫYkQFҩXWKjQKP{QҥFWURQJVҧQSKҭPWKӏWOӧQ
6
&iFQJKLrQFӭXFKRWKҩ\VӵKҩSWKXD[LWDPLQ[ҧ\UDӣÿRҥQFXӕL Wi WUjQJ
ÿRҥQÿҫXFӫDNK{QJWUjQJYjKӗLWUjQJ &iFD[LWDPLQWӯ[RDQJUXӝWÿLYjRWӃEjR
EҵQJSKѭѫQJSKiSNKX\ӃFKWiQTXDFiFYLNrQKFӫDQKXQJPDRVDXÿyQKӡKӋWKӕQJ
YұW WҧLFKX\ӇQYjRWӃEjRWKHRFѫFKӃYұQFKX\ӇQWtFKFӵFQJѭӧFFKLӅXEұFWKDQJ
QӗQJÿӝYjÿLӋQWKӃ 1JX\ӉQ7jL/ѭѫQJ >7].
- HiӋXVXҩWKҩSWKXYjVӱGөQJSURWHLQFKӏXҧQKKѭӣQJFӫDPӝWVӕ\ӃXWӕQKѭ
1ӗQJÿӝD[LWDPLQ .KLQӗQJÿӝD[LWDPLQWURQJUXӝWWѭѫQJӭQJӣPiXWKu
WӕFÿӝKҩSWKXFDRQKҩW
&ѫWKӇKҩSWKXD[LWDPLQYӟLWӹOӋFkQÿӕLWKHRPӝWWѭѫQJTXDQQKҩWÿӏQK
JLӳDFiFORҥLD[LWDPLQ/RҥLQjRYѭӧWTXiPӭFWѭѫQJTXDQÿyWKuFѫWKӇNK{QJKҩS
WKXYjWKҧLUDQJRjLĈLӅXQj\FyêQJKƭDNKLSKӕLKӧSWKӭFăQSKҧLFkQÿӕLWӹOӋD[LW
DPLQFKRSKKӧS
7tQKFKӑQOӑFWURQJTXiWUuQKKҩSWKX 'RVӵKҩSWKXÿѭӧFÿLӅXWLӃWEҵQJ
WKҫQNLQKYjKRUPRQQrQQKӳQJD[LWDPLQQjRKҩSWKXYjRFѫWKӇPjÿѭӧFVӱGөQJ
QJD\ WKu KҩS WKX QKDQK9t Gө 0HWKLRQLQH KҩS WKX QKDQK JҩS OҫQ&\VWHLQ /-
KLVWLGLQHKҩSWKXQKDQKJҩSOҫQVRYӟL'-histidine.
ҦQKKѭӣQJFӫDYLWDPLQ &iFYLWDPLQ%1, B6 FҫQWKLӃWFKRTXiWUuQKWUDRÿәL
FKҩWFӫDWUXQJWkPJҳQQӕLYjFKҩWYұQFKX\ӇQNKLWKLӃXQKӳQJYLWDPLQQj\VӵKҩS
WKXEӏWUӣQJҥL
ҦQKKѭӣQJFӫDÿѭӡQJ 7URQJWUXQJWkPJҳQQӕLYұQFKX\ӇQD[LWDPLQYj
ÿѭӡQJFyPӝWWUXQJWkPFKXQJFKRFҧORҥLFѫFKҩWQrQQӃXÿѭӡQJUXӝWFyQӗQJÿӝ
JOXFRVHJDODFWRVHFDRWKuJk\ӭFFKӃKҩSWKXOHXFLQH +RjQJ7RjQ7KҳQJ&DR9ăQ
2006 [39]).
- 1KӳQJQKkQWӕҧQKKѭӣQJWӟLFKӭFQăQJWLrXKyDӣOӧQ
ҦQKKѭӣQJFӫDJLӕQJGLWUX\ӅQ %ҧQFKҩWGLWUX\ӅQFӫDORjLJLӕQJFiWKӇ
OӧQFNJQJҧQKKѭӣQJWӟLKLӋXVXҩWWLrXKyDKҩSWKXYjVӱGөQJSURWHLQWURQJFѫWKӇ
OӧQĈLӅXQj\Fy OLrQTXDQ WӟLNLӇX WUDRÿәLFKҩWKuQK WKjQK WURQJTXi WUuQK WKtFK
QJKLFӫDORjLJLӕQJOӧQWӟLÿLӅXNLӋQWKӭFăQWURQJOӏFKVӱKuQKWKjQKJLӕQJӢOӧQ
KѭӟQJQҥFNKҧQăQJ WLrXKyDKҩS WKXVӱGөQJSURWHLQFDRKѫQ OӧQKѭӟQJPӥ WKӇ
7
KLӋQӣNKҧQăQJSKkQWLӃWYjKRҥWWtQKFiFHQ]\PHWKӫ\SKkQSURWHLQWURQJGӏFKWө\
YjGӏFKUXӝWFӫDOӧQĈk\OjPӝWÿһFWtQKÿmÿѭӧFTXDQWkPFKӑQOӑFTXDVӵәQÿӏQK
VLQKOêWLrXKyDNKLWăQJOѭӧQJSURWHLQNKҭXSKҫQÿӇWK~Fÿҭ\WăQJWUѭӣQJSKҫQQҥF
WURQJWKӏWOӧQ
ҦQKKѭӣQJFӫDFKӃÿӝWKӭFăQYjNӻWKXұWFKRăQ
&KӃ ÿӝ ăQ Yj Nӻ WKXұW FKR ăQ FNJQJ ҧQK KѭӣQJ WӟL OѭӧQJ GӏFK WLӃW UD
7&RUULQJYj56DXFLHU WUtFKWKHR7UҫQ&ӯ >@ ÿmWKtQJKLӋPFKROӧQ
ăQFiFPӭFSURWHLQNKiFQKDXÿmWKҩ\UҵQJ OѭӧQJWLӃWGӏFKFNJQJQKѭKRҥW WtQKFӫD
PHQNLPRVLQH WăQJU} UӋW7ӯÿyFiF WiFJLҧFKR UҵQJFyVӵ WKtFKӭQJFӫDHQ]\PH
WURQJGӏFKWXӷYӟLVӵWKD\ÿәLFӫDFKӃÿӝGLQKGѭӥQJQyLFKXQJYjFKӃÿӝGLQKGѭӥQJ
SURWHLQQyLULrQJ&zQ*URVVPDQ Yj5HERXW FNJQJWKHR7UҫQ&ӯ
>@ FKRUҵQJHQ]\PHNLPRVLQHÿiSӭQJÿѭӧFWҩWFҧVӵWKD\ÿәLYӅWKjQKSKҫQSURWHLQ
FӫD WKӭF ăQ WKHR FKLӅX KѭӟQJ WKtFK ӭQJ YӟL Vӵ WăQJPӭF SURWHLQ NKҭX SKҫQ KjP
OѭӧQJSURWHLQFӫDNKҭXSKҫQFjQJFDRKRҥW WtQKFӫDHQ]\PHFjQJWăQJPҥQK4XD
ÿyFK~QJWDFyWKӇQKұQ[pWUҵQJTXiWUuQKFKӑQOӑFÿһFWtQKGLWUX\ӅQYӅWăQJWUӑQJ
SKҫQQҥFFӫDOӧQJҳQOLӅQYӟLVӵWKD\ÿәLKRҥWWtQKFӫDHQ]\PHWURQJQKӳQJÿLӅXNLӋQ
WѭѫQJWKtFKÿӇSKKӧSYӟLVӵJLDWăQJKjPOѭӧQJSURWHLQWURQJNKҭXSKҫQ
&KӃÿӝăQYjNӻWKXұWFKRăQҧQKKѭӣQJWӟLKRҥWWtQKHQ]\PHWLrXKyD 9Ӆ
ҧQKKѭӣQJQj\7HOHWQHS 'үQ WKHR7UҫQ&ӯ >@ ÿmQJKLrQ FӭXKRҥW
ÿӝQJWLӃWHQ]\PHWLrXKyDFӫDWX\ӃQWө\YjWKҩ\KRҥW OӵFPHQSURWHD]DSKөWKXӝF
YjRFѭӡQJÿӝWLӃWFӫDWX\ӃQWXӷYjWKjQKSKҫQNKҭXSKҫQ9ӟLORҥLNKҭXSKҫQÿѭӧF
FkQEҵQJWӕWYӅWKjQKSKҫQGLQKGѭӥQJWѭѫQJӭQJYӟLNKӕLOѭӧQJFѫWKӇYjWXәLFӫD
OӧQWKuOѭӧQJWU\SVLQHELӃQÿӝQJUҩWtW
ҦQKKѭӣQJFӫDFKӃÿӝăQYjNӻWKXұWFKRăQÿӃQTXiWUuQKWLrXKyD 0ӝW
WURQJQKӳQJ\ӃXWӕҧQKKѭӣQJQKLӅXÿӃQKLӋXTXҧWLrXKyDSURWHLQWURQJGҥGj\OӧQ
OjWӹOӋJLӳDJOX[LWYjFKҩWFKӭDQLWѫWURQJNKҭXSKҫQăQ1ăP 7UҫQ&ӯNKL
QJKLrQFӭXҧQKKѭӣQJFӫDNKҭXSKҫQFQJPӭFSURWHLQÿӃQVӵWLrXKRiQLWѫӣUXӝW
QRQFӫDOӧQÿmWKҩ\UҵQJNKҭXSKҫQFyFiFORҥLWKӭFăQNKiFQKDXWKuKjPOѭӧQJ
FiFGҥQJQLWѫWURQJQKNJFKҩSUXӝWOjNKiFQKDXĈLӅXQj\ҧQKKѭӣQJWUӵFWLӃSÿӃQ
8
NKҧQăQJKҩSWKXVӱGөQJQLWѫӣÿѭӡQJWLrXKRi9uWKӃQyÿzLKӓLVӵQJKLrQFӭX
YӅFiFPӭFSURWHLQNKiFQKDXWUrQFӣVӣJLӳәQÿӏQKKjPOѭӧQJYjWӹOӋPӝWVӕD[LW
DPLQWKLӃW\ӃX
ҦQKKѭӣQJFӫDWKjQKSKҫQGLQKGѭӥQJWURQJNKҭXSKҫQWӟLNKҧQăQJWLrX
KyDӣOӧQ 7KjQKSKҫQGLQKGѭӥQJFӫDNKҭX SKҫQ[pWWKHRTXDQÿLӇPKLӋQÿҥLOjVӵ
FkQÿӕLFKXQJYӅVӕOѭӧQJYjFKҩWOѭӧQJFӫDFiFFKҩWGLQKGѭӥQJQKѭQăQJOѭӧQJ
SURWHLQD[LWDPLQNKRiQJYLWDPLQWLQKEӝWPӥYӟLPӝWWӹOӋWKtFKKӧSQKҵPÿҧP
EҧR FKR KLӋX TXҧ WLrX KRi FKXQJ Yj OӧL GөQJ WKӭF ăQ FDR WURQJ ÿy Fy WLrX KyD
SURWHLQJySSKҫQJLҧPJLi WKjQKYjFKLSKt WKӭFăQ7URQJFiFTXDQKӋFkQEҵQJ
JLӳD FiF WKjQK SKҫQ GLQK GѭӥQJ QJѭӡL WD WKѭӡQJ TXDQ WkP QKҩW ÿӃQ TXDQ KӋ
SURWHLQQăQJOѭӧQJ D[LWDPLQQăQJOѭӧQJKjPOѭӧQJFKҩW[ѫWӕLÿD6ӵFkQÿӕL
GLQKGѭӥQJWURQJNKҭXSKҫQÿѭӧF[k\GӵQJFKRFiFÿӕLWѭӧQJOӧQYjÿѭDWKjQKWLrX
FKXҭQăQ7UҫQ&ӯ >@ÿmFKӭQJPLQKUҵQJPӭFÿӝGLQKGѭӥQJWKҩSKѫQWLrX
FKXҭQ OjPJLҧP WăQJ WUӑQJFzQPӭFGLQKGѭӥQJFDRKѫQ WLrXFKXҭQ OjP
WăQJWUӑQJWăQJthêm 17,80%.
ӢOӧQPӭFSURWHLQFӫDWKӭFăQҧQKKѭӣQJOӟQÿӃQVӵWLrXKyDQyLFKXQJYj
WӯÿyҧQKKѭӣQJTX\ӃWÿӏQKÿӃQVӵWăQJWUӑQJ1ăP 7UҫQ&ӯQJKLrQFӭX
PӭFYjSURWHLQWURQJNKҭXSKҫQOӧQÿӃQVӵWLrXKyDYjVӱGөQJWKӭFăQÿm
FKRELӃWPӭFFKRNӃWTXҧQӗQJÿӝFiFGҥQJQLWѫWURQJQKNJFKҩSӣUXӝWQRQFDR
KѫQKҷQPӭF 7UҫQ&ӯ >@ 1KLӅXWKtQJKLӋPWKHRKѭӟQJQj\ÿmÿѭӧF
FiF WiFJLҧ WLӃQKjQKYjNKҷQJÿӏQKPӭFSURWHLQ WURQJ WKӭFăQҧQKKѭӣQJ OӟQ WӟL
NKҧQăQJWLrXKyD0ӭFSURWHLQWURQJWKӭFăQFNJQJQKѭFiFORҥLSURWHLQNKiFFNJQJ
ҧQKKѭӣQJUҩWNKiFQKDXWӟLVӵWLӃWGӏFKYӏGӏFKWө\YjWLrXKyDWKӭFăQQyLFKXQJ
WURQJÿѭӡQJWLrXKyDFӫDOӧQ
ҦQKKѭӣQJFӫDD[LWDPLQÿӃQVӵWLrXKyDFӫDOӧQ ҦQKKѭӣQJFӫDSURWHLQ
WӟLWLrXKyDWKӵFFKҩWOjҧQKKѭӣQJFӫDD[LWDPLQFҩXWKjQKSURWHLQ1ӃXSURWHLQFy
FKҩW OѭӧQJ WӕWFKӭDÿҫ\ÿӫYjFkQÿӕLD[LWDPLQ WKLӃW \ӃX WKuVӵ WLrXKyDKҩS WKX
SURWHLQVӁÿҥWKLӋXTXҧUҩWFDR7KLӃXEҩWNǤORҥLD[LWDPLQWKLӃW\ӃXQjRFNJQJҧQK
KѭӣQJ[ҩXWӟLVӵVLQKWUѭӣQJFӫDOӧQQKҩWOjWKLӃXO\VLQH'RFyVӵFKX\ӇQKyDOүQ
9
QKDXFӫDFiFD[LWDPLQWURQJFѫWKӇPjVӵFyPһWÿҫ\ÿӫFӫDFiFD[LWNK{QJWKD\
WKӃ Fy WKӇ OjP JLҧP EӟW QKX FҫX D[LW DPLQ NK{QJ WKD\ WKӃ .KL YҳQJ PӝW KRһF
NK{QJÿҫ\ÿӫFKӫQJORҥLD[LWDPLQWKLӃW\ӃXFҫQWKLӃWNK{QJFKӍҧQKKѭӣQJQJKLrP
WUӑQJÿӃQVӱGөQJFiFD[LWDPLQNKiFOjPVLQKWUѭӣQJQJӯQJWUӋWKӇWUӑQJJLҧPPj
FzQҧQKKѭӣQJÿӃQWLrXKyDYjKLӋXTXҧVӱGөQJWRjQEӝNKҭXSKҫQ
ҦQKKѭӣQJFӫDWXәLOӧQWӟLVӵWLrXKyDFӫDOӧQ 7XәLOӧQJҳQ OLӅQYӟLTX\
OXұWVLQKWUѭӣQJFӫDQyÿk\OjVӵSKiWWULӇQÿӗQJEӝFҧYӅOѭӧQJYjFKҩWFҧYӅFҩX
WҥRYjFKӭFQăQJFӫDFiFFѫTXDQEӝSKұQKӋWKӕQJWLrXKyDQyLULrQJYjWRjQEӝFѫ
WKӇQyLFKXQJ1JѭӡLWDÿmNKҧRViWUҩWNӻVӵSKiWWULӇQFѫTXDQWLrXKyDӣOӧQӣFiF
OӭD WXәL NKiF QKDX9t Gө Gҥ Gj\ OӧQPӟL ÿҿ Fy GXQJ WtFK PO ÿӃQ WXәL WUѭӣQJ
WKjQKÿҥW- OtW6ӵELӃQÿәLÿѭӡQJWLrXKyDU}UӋWWKHRWXәLQKҩWӣOӧQFRQÿӇ
WKtFKӭQJYӟLVӵWLrXKyDWKӭFăQӣJLDLÿRҥQVDXFDLVӳD7URQJÿyKRҥWWtQKYjhàm
OѭӧQJFiFHQ]\PHWKӫ\SKkQSURWHLQӣWX\ӃQWө\OӧQWăQJQKDQKWKHRWKӡLJLDQYj
әQÿӏQKӣJLDLÿRҥQWXәLPjFRQYұWÿDQJVLQKWUѭӣQJPҥQKÿӇWLrXKyDWӕWSURWHLQ
WURQJNKҭXSKҫQFKRWtFKONJ\.KLWXәLWăQJOrQWKuOѭӧQJGӏFKWө\WăQJOrQYjKjP
OѭӧQJHQ]\PHFNJQJWăQJOrQKRҥWWtQKWKӫ\SKkQWLQKEӝWFӫDDPLOD]DWăQJFӫD
OLSD]DWăQJ OҫQQKѭQJKRҥW WtQKWU\SVLQKѫLJLҧPÿL6ӵJLҧPKRҥW WtQKWU\SVLQ
OLrQTXDQWӟLVӵWәQJKӧSSURWHLQWURQJWӃEjRJLҧPFzQOLSD]DWKuWăQJKRҥWWtQKYu
FҫQFyVӵWtFKONJ\PӥFӫDOӧQӣJLDLÿRҥQYӛEpR 7UҫQ&ӯ >@
6ӵELӃQÿӝQJFӫDSKkQWLӃWYjKRҥWWtQKHQ]\PHSKkQJLҧLSURWHLQWKHRWXәLÿm
FKRWKҩ\ÿk\ OjFѫVӣVLQKOêKӑFFӫDFiFELӋQSKiSJLҧPWӹ OӋSURWHLQNKҭXSKҫQ
FӫD OӧQ WKHR WXәL QKҵPNK{QJ FKӍ ÿҧPEҧR QKX FҫX FKR VLQK WUѭӣQJPj FzQ WLӃW
NLӋPSURWHLQYjJLҧPQKӳQJҧQKKѭӣQJ[ҩX WӟLP{L WUѭӡQJGRVӵGѭWKӯDSURWHLQ
WURQJNKҭXSKҫQJk\UD
ҦQKKѭӣQJ FӫDPӭFQăQJ OѭӧQJSURWHLQ KD\ D[LW DPLQSURWHLQ 0ӑL TXi
WUuQKWәQJKӧSFKҩWKӳXFѫWURQJP{EjRWURQJÿyFySURWHLQÿӅXFҫQWӟLQăQJOѭӧQJ
ӣGҥQJ³&{QJKyDKӑF´ÿk\OjVӵFKX\ӇQGҥQJKyDQăQJWӯYұWFKҩWKӳXFѫFNJVDQJ
YұWFKҩWKӳXFѫPӟLÿӇWiLFҩXWU~FÿӇWtFKONJ\YұWFKҩWWURQJWӃEjR
10
.K{QJFKӍҧQKKѭӣQJEӣLSURWHLQPjVӵWѭѫQJTXDQQăQJOѭӧQJSURWHLQhay
QăQJ OѭӧQJD[LW DPLQ WURQJNKҭXSKҫQFNJQJҧQKKѭӣQJÿӃQYLӋF VӱGөQJ WKӭFăQ
FӫDFRQYұW1JѭӡLWDELӇXWKӏPӕLTXDQKӋQj\EҵQJVӕJDPSURWHLQKRһFFөWKӇKѫQ
OjVӕJDPD[LWDPLQNFDO0(&iFTXDQKӋGLQKGѭӥQJQj\FNJQJÿmÿѭӧFWLrX
FKXҭQKRiÿӇÿҧPEҧRQKXFҫXQăQJOѭӧQJFKRVӵWәQJKӧSYjWtFKOXӻSURWHLQWURQJ
WKӏWQҥF1ӃXWKLӃXQăQJOѭӧQJVӁGүQÿӃQYLӋFFѫWKӇSKҧLKX\ÿӝQJSURWHLQÿӇOҩ\
QăQJ OѭӧQJJk\ UD Vӵ OmQJSKtNK{QJFҫQ WKLӃW0ӝW WURQJQKӳQJҧQKKѭӣQJFӫD
WKjQKSKҫQGLQKGѭӥQJWӟLNKҧQăQJWLrXKRiFӫDSURWHLQYjD[LWDPLQWURQJNKҭX
SKҫQOjVӵFkQEҵQJJLӳDFiFD[LWDPLQWURQJSURWHLQăQYjR1ӃXWURQJWKӭFăQFy
WӹOӋKӧSOêJLӳDFiFORҥLD[LWDPLQVӁOjPJLҧPQKXFҫXSURWHLQFӫDOӧQ.KҭXSKҫQ
FKӭDÿҫ\ÿӫYjFkQÿӕLFiFD[LWDPLQ WKLӃW\ӃXSKKӧSYӟLQKXFҫXFӫDOӧQWKӏWӣ
WӯQJJLDLÿRҥQVLQKWUѭӣQJVӁOjFѫVӣFӫDYLӋFQJKLrQFӭXJLҧPPӭFSURWHLQWәQJ
VӕWURQJNKҭXSKҫQPӝWFiFKKӧSOêQKҵPWLӃWNLӋPWKӭFăQÿҥP
&iFWLrXFKXҭQFөWKӇFӫDD[LWDPLQWURQJNKҭXSKҫQFNJQJQKѭWӹOӋWKtFKKӧS
JLӳDFK~QJWtQKWKHR
