Luận án Ảnh hưởng đạo đức nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH THÁI DOÃN VIỆT ¶NH H¦ëNG §¹O §øC NHO GI¸O §ÕN GI¸O DôC §¹O §øC TRONG GIA §×NH ë VIÖT NAM HIÖN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ HÀ NỘI - 2017 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH THÁI DOÃN VIỆT ¶NH H¦ëNG §¹O §øC NHO GI¸O §ÕN GI¸O DôC §¹O §øC TRONG GIA §×NH ë VIÖT NAM HIÖN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ Mã số: 62 22 03 02 Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. TRẦN NGUYÊN VIỆT 2. PGS.TS. LÊ VĂN LỢI HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả luận án Thái Doãn Việt MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 5 1.1. Những nghiên cứu liên quan đến Nho giáo và đạo đức Nho giáo 5 1.2. Những nghiên cứu liên quan đến gia đình và đạo đức gia đình 14 1.3. Những nghiên cứu về mối quan hệ giữa đạo đức Nho giáo với giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam 18 1.4. Khái lược những kết quả đạt được từ các công trình khảo cứu ở trên và những vấn đề luận án cần tiếp tục giải quyết 22 Chương 2: QUAN NIỆM CỦA NHO GIÁO VỀ ĐẠO ĐỨC VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ ĐỐI VỚI LĨNH VỰC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC GIA ĐÌNH VIỆT NAM TRONG LỊCH SỬ 26 2.1. Quan niệm của Nho giáo về đạo đức và đạo đức trong gia đình 26 2.2. Đạo đức Nho giáo với tư cách nhân tố chủ đạo của giáo dục đạo đức gia đình Việt Nam trong lịch sử 54 Chương 3: ẢNH HƯỞNG ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐẾN GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 72 3.1. Những nhân tố tác động đến ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo trong giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay và phương thức ảnh hưởng của nó 72 3.2. Thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 86 3.3. Một số vấn đề đặt ra từ ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 98 Chương 4: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT HUY ẢNH HƯỞNG TÍCH CỰC, HẠN CHẾ ẢNH HƯỞNG TIÊU CỰC CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO TRONG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 105 4.1. Phương hướng chủ yếu nhằm phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 105 4.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 118 KẾT LUẬN 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ Đà CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI CỦA LUẬN ÁN 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xét về mặt ý thức hệ, Việt Nam từng chịu ảnh hưởng sâu đậm của tư tưởng phong kiến Trung Quốc mà nền tảng của nó là Nho giáo. Bên cạnh mặt tiêu cực đã và đang ảnh hưởng không tốt đến đời sống xã hội, Nho giáo vẫn phát huy được những mặt tích cực nhất định của nó. Ở nhiều nước phương Đông như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore... Nho giáo vẫn có vị trí nhất định trong đời sống xã hội. Ông Lý Quang Diệu, nguyên Thủ tướng Singapore tại Hội nghị nghiên cứu về Khổng Tử và Đại hội thành lập Hội liên hiệp Nho học quốc tế nhân dịp kỷ niệm 2545 năm ngày sinh của Khổng Tử, đã phát biểu như sau: 76% nhân khẩu của Singapore là người Hoa. Văn hoá dân tộc Hoa chú trọng ngũ luân, cũng tức là: cha con thì có tình thân, vua quan thì có nghĩa, chồng vợ thì có khác biệt, trưởng ấu thì có thứ tự, bạn bè thì có điều tín. Họ xem lợi ích xã hội cao hơn lợi ích cá nhân, do đó không tiếp thu chủ nghĩa cá nhân vô hạn độ của người Mỹ... Từ kinh nghiệm quản lý đất nước của Singapore, đặc biệt trong những ngày gian khổ từ năm 1959- 1969, khiến tôi tin tưởng sâu sắc rằng, nếu không phải là đại bộ phận nhân dân Singapore được hun đúc qua giá trị quan của Nho học, thì chúng tôi không có cách gì khắc phục những khó khăn, trở ngại đã vấp phải [37, tr.281]. Trải qua nhiều bước thăng trầm, song ảnh hưởng cũng như giá trị và sức sống của tư tưởng Nho giáo nói chung, đạo đức Nho giáo nói riêng là điều chúng ta không thể phủ nhận. Tuy ở mức độ khác nhau, nhưng với hơn 2500 năm tồn tại và phát triển, tư tưởng Nho giáo trong đó có học thuyết đạo đức của nó đã thấm sâu trong đời sống tinh thần của nhiều người Việt Nam, thậm chí nó đã trở thành một phần máu thịt của họ. 2 Đạo đức Nho giáo không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân con người mà còn ảnh hưởng đến các thiết chế xã hội Việt Nam, trong đó có gia đình - với tư cách là tế bào của xã hội. Với truyền thống nhân ái, thủy chung, trọng nghĩa tình, đạo lý, chúng ta luôn luôn đề cao giáo dục đạo đức trong gia đình và vai trò của gia đình trong việc hình thành và phát triển nhân cách con người. Một trong những định hướng lớn về phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội được Đại hội XII của Đảng đề ra là "Thực hiện chiến lược phát triển gia đình Việt Nam. Phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp, xây dựng gia đình ấm no, tiến bộ, hạnh phúc và văn minh" [48, tr.128]. Hiện nay nhiều gia đình Việt Nam vẫn giữ gìn và phát huy được những giá trị tốt đẹp của đạo đức gia đình truyền thống, trở thành giá đỡ, thành chỗ dựa tinh thần không thể thiếu trong suốt hành trình của mỗi con người. Một thực tế không thể phủ nhận là trong những giá trị đó có sự đóng góp nhất định của đạo đức Nho giáo. Tuy nhiên, dù được lựa chọn, sàng lọc qua quá trình tiếp biến văn hóa ở nước ta gần hai ngàn năm, cho đến tận ngày ngay, đạo đức Nho giáo cũng có những mặt hạn chế nhất định và ảnh hưởng không tốt đối với sự hình thành các giá trị đạo đức mới của gia đình Việt Nam, làm cho công cuộc đổi mới toàn diện đất nước bị cản trở. Chính vì vậy, việc kế thừa những giá trị tích cực, khắc phục, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo trên lập trường đạo đức cách mạng của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; kết hợp với thực tiễn của cách mạng nước ta để xây dựng đạo đức gia đình ở Việt Nam nói riêng, gia đình văn hóa mới nói chung ở nước ta hiện nay là vấn đề mang ý nghĩa cấp thiết. Đề tài: "Ảnh hưởng Đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay" do chúng tôi lựa chọn để làm đề tài luận án của mình chính là sự định hướng tới mục đích nói trên. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam trong lịch sử và những vấn đề đặt ra từ 3 ảnh hưởng đó đến giáo dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay, luận án đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm góp phần phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình, góp phần vào sự nghiệp xây dựng gia đình văn hóa mới ở nước ta hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, luận án có các nhiệm vụ nghiên cứu sau: Thứ nhất: Nghiên cứu nguồn gốc, nội dung đạo đức Nho giáo. Thứ hai: Đánh giá thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay và một số vấn đề đặt ra. Thứ ba: Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo đến việc giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đạo đức Nho giáo và ảnh hưởng đạo đức Nho giáo (cả mặt tích cực lẫn tiêu cực) đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu ảnh hưởng đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay (nhưng số liệu điều tra, khảo sát chủ yếu từ khi đổi mới đất nước đến nay). 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận án dựa trên cơ sở những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề đạo đức, giáo dục đạo đức gia đình. Đồng thời luận án có kế thừa những thành tựu đạt được của một số công trình khoa học có liên quan đến đề tài. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Luận án kết hợp sử dụng các phương pháp cụ 4 thể: phân tích tổng hợp, lôgíc - lịch sử, quy nạp và diễn dịch, khái quát hóa, đối chiếu so sánh, thống kê xã hội học... 5. Những đóng góp mới về khoa học - Từ nguồn gốc và nội dung của đạo đức Nho giáo, luận án làm rõ đạo đức Nho giáo Việt Nam và đạo đức trong gia đình theo quan niện Nho giáo Việt Nam. - Làm rõ ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay. - Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Luận án góp phần tìm hiểu ảnh hưởng đạo đức Nho giáo đến đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay. Chỉ ra những khó khăn và thuận lợi trong việc phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình, xây dựng gia đình mới ở Việt Nam hiện nay. Luận án góp phần cung cấp những luận cứ khoa học cho việc hoạch định chủ trương, chính sách phát triển văn hóa con người Việt Nam, đặc biệt là việc tiếp thu các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc góp phần xây dựng gia đình văn hóa mới. Luận án sẽ là tài liệu tham khảo cho nghiên cứu, giảng dạy và học tập môn triết học nói chung và triết học phương Đông nói riêng, cũng như các môn về khoa học xã hội. Luận án cũng là tài liệu quan trọng cho những ai quan tâm đến đạo đức, Nho giáo và giáo dục đạo đức gia đình. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận án gồm 4 chương, 11 tiết. 5 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN Nho giáo là học thuyết chính trị - xã hội ra đời cách đây hơn 2500 năm. Sự tồn tại, phát triển của Nho giáo và những giá trị của Nho giáo cũng như những mặt trái của Nho giáo luôn nhận được sự quan tâm của giới nghiên cứu không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Cho đến nay, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về Nho giáo từ nhiều góc độ khác nhau. Chúng ta có thể khái quát lại các công trình nghiên cứu và phân chia thành các nhóm sau: 1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN NHO GIÁO VÀ ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO 1.1.1. Những nghiên cứu của các tác giả nước ngoài Vấn đề đạo đức nói chung và đạo đức Nho giáo nói riêng luôn được giới nghiên cứu quan tâm và từ lâu đã thu hút sự quan tâm của nhiều học giả, với nhiều cách tiếp cận khác nhau trên thế giới. Chẳng hạn bộ sách: "20 thế kỷ Nho học nghiên cứu đại hệ 21" của Truyền Vĩnh, Hàn Chung Văn [200], là kết quả nghiên cứu từ Hội thảo khoa học quốc tế với những nội dung chính sau đây: Thứ nhất, nghiên cứu về kinh điển Nho giáo. Đây là chủ đề được hội thảo bàn luận nhiều nhất. Bởi lẽ, trước khi nghiên cứu nội dung cơ bản của Nho học cần phải nắm vững kinh điển của nó. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay, việc việc nghiên cứu Nho giáo không chỉ dừng lại ở trích dẫn kinh điển mà còn ở những nhận định khách quan, khoa học và có tính thực tiễn cao hơn. Nội dung chủ yếu của xu hướng này tập trung ở các bài viết về: Nghiên cứu kinh điển Nho gia của Trương Đào, nghiên cứu khái quát và cụ thể từng nội dung của Nho gia thời kỳ đầu và ảnh hưởng của nó đến Kinh học; Nghiên cứu Khổng Tử của Khổng Phàm Lĩnh đã đánh giá những giá trị, ảnh hưởng của học thuyết Khổng Tử không chỉ ở xã hội Trung Quốc mà còn có một số 6 quốc gia trên thế giới; Nghiên cứu các học phái Nho gia của Lý Chiêu Cường tập trung phân tích, so sánh sự tương đồng và khác biệt giữa 8 phái của Nho giáo và ảnh hưởng của Nho giáo đến văn hoá truyền thống Trung Quốc. Thứ hai, nghiên cứu tư tưởng chính trị, kinh tế của Nho giáo Công trình "Nghiên cứu tư tưởng chính trị Nho gia" của Vương Nhật Mỹ [125] đã trình bày tư tưởng chính trị của Nho gia. Tác giả đã tổng kết và đưa ra những giá trị của Nho giáo đang được ứng dụng trong thực tiễn xã hội đương đại. Dương Âm Lâu chủ biên cuốn "Nghiên cứu tư tưởng kinh tế của Nho gia" tập trung nghiên cứu lịch sử tư tưởng kinh tế của các bậc đại Nho Trung Quốc như Khổng Tử, Mạnh Tử, Tuân Tử, Tư Mã Thiên, Đổng Trọng Thư, Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu... Trong công trình này các tác giả đã có những kiến giải về quản lý xã hội, quản lý giáo dục, quản lý kinh tế, quản lý nghệ thuật, triết học chính trị, hay sự thích ứng của tư tưởng quản lý Nho giáo với nền kinh tế thị trường Thứ ba, những nghiên cứu tư tưởng giáo dục, luân lý đạo đức của Nho giáo Tăng Chấn Vũ với công trình "Nghiên cứu tư tưởng luân lý của Nho gia" [202]. Đây là công trình nghiên cứu những luân lý của Nho gia một cách tổng quát. Từ luận lý tác giả đã nêu bật được những ảnh hưởng của Nho giáo đến toàn xã hội Trung Quốc và ảnh hưởng của luân lý Nho gia đến xã hội Đông Á, vai trò của luân lý Nho gia đối với sự phát triển kinh tế. Lý Đào Tường với công trình "Nghiên cứu luân lý Nho gia" [186] đã tập trung nghiên cứu tư tưởng giáo dục của các nhà Nho giáo. Công trình "Nghiên cứu sự truyền bá Nho học" của tác giả Lưu Đức Tăng [146] đã nghiên cứu các vấn đề: Sự truyền bá và phân hoá hay biến thể của Nho học; Nam học và Bắc học Nho giáo; Văn hoá khu vực và các môn phái Lý học Thứ tư, những nghiên cứu Nho giáo trong tương quan của trục quan hệ so sánh. Đây là mảng đề tài được rất nhiều tác giả quan tâm. Tiêu biểu là công trình: "Nghiên cứu Nho học Nhật Bản, Hàn Quốc" của Lưu Hậu Cầm [24]. 7 Trong công trình này các tác giả đã nêu bật được những ảnh hưởng của Nho giáo đến Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Cùng thể loại công trình này, tác giả Lý Cảnh Minh, Đường Minh Quý đã đồng chủ biên hai công trình về Nho giáo là "Nghiên cứu so sánh Nho giáo và Đạo giáo" [107] và "Nghiên cứu so sánh Nho giáo và Phật giáo" [108]. Ngoài ra còn có các tác phẩm: "Nghiên cứu tư tưởng sử học của Nho gia"; "Nghiên cứu tư tưởng tôn giáo của Nho gia" trong cuốn: "Nghiên cứu tư tưởng triết học của Nho gia" của Tế Kim Giang, Lý Kiến và Trương Tụng Chi [50]... Các công trình này đã nêu được những điểm khác biệt của Nho giáo trên từng lĩnh vực đời sống xã hội so với các học thuyết ngoài nó. Thứ năm, những nghiên cứu về văn hoá trong Nho giáo Về văn hóa trong Nho giáo các tác giả tập trung khai thác ở mảng Khổng Tử và Hiến pháp, Nho giáo và Hiến pháp; Nho giáo với văn hoá truyền thống của Trung Quốc hay tính cách của Nho gia và hạn chế trong cuộc sống hiện đại. Tiêu biểu cho hướng nghiên cứu này là các công trình: "Nghiên cứu tư tưởng văn hoá của Nho gia" của Dương Xuân Mai [106]; "Nghiên cứu tư tưởng văn nghệ của Nho gia" của Triệu Lợi Dân [34]. Thứ sáu, nghiên cứu Nho giáo như là một thành tố chính trong "Giá trị châu Á" tác động tới sự thành công của các nước Đông Á trong việc tổ chức quản lý đời sống xã hội và phát triển kinh tế. Các tác giả Tan Chwee Huat, Heungsik Park, Micheal T Rehg và Donggi Lee đã luận bàn về các vấn đề như: "Nho giáo và việc xây dựng quốc gia ở Singapore", "Sự ảnh hưởng của Đạo đức Nho giáo và Chủ nghĩa tập thể tới mục đích thổi còi" hay "Nho giáo và nền tảng đạo đức của bộ máy quan liêu" của H. Frederickson và nhà nghiên cứu D. Koehn với "Chữ Tín trong Nho giáo và thực tiễn kinh doanh ở Trung Quốc" Bên cạnh những nghiên cức trên còn có nhiều công trình nghiên cứu về ý nghĩa của Nho giáo đối với xã hội hiện đại. Tác phẩm: "Bình luận và giải thích giá trị hiện đại tư tưởng Nho gia" của tác giả Tào Cương [33] đã đề cập 8 đến phương pháp luận bình luận và giải thích giá trị hiện đại tư tưởng Nho gia ở một số phương diện như tư tưởng nhân học; luân lý lý tưởng Nho gia và kinh tế thị trường hiện đại; quan niệm đạo đức Nho gia và xây dựng đạo đức hiện đại; quyền lợi và nghĩa vụ theo quan điểm Nho giáo Công trình nghiên cứu: "Văn hoá Nho gia và quản lý kinh tế hiện đại" của của tác giả Đường Nhậm Ngũ [130] đã đề cập đến vai trò của văn hoá Nho giáo đến tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc, Nhật Bản và một số nước Đông Nam Á; Nhân tố trong văn hoá Nho gia phù hợp với sự phát triển kinh tế; Văn hoá Nho gia thích ứng với sự phát triển của đất nước trong thời kỳ mới. Công trình nghiên cứu "Nho gia truyền thống và tư tưởng nhân quyền, dân chủ" của của các tác giả Trần Khải Trí và Trương Thọ Hoa [182]. Đây là công trình tập hợp các bài viết của các tác giả Trung Quốc về tư tưởng Nho gia với các vấn đề triết học chính trị hiện đại: nhân quyền, dân quyền, dân chủ, và so sánh với xã hội phương Tây. Ở đây các tác giả cũng lấy tư tưởng của Mạnh Tử về dân bản (dân vi bản) để phân tích, đề xuất mô hình xã hội đương đại. Tác giả Trương Hưng Phúc với công trình: "Văn hoá Nho gia và nghiên cứu quản lý hiện đại" [135] đã đề cập đến những vấn đề lợi ích, chế độ, đào tạo bồi dưỡng nhân tài, hiệu ứng tâm lý, giá trị hướng thượng... của Nho giáo từ đó đề xuất, áp dụng những giá trị của Nho gia vào quản lý xã hội hiện đại. Như vậy, có thể nói cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến hầu hết các lĩnh vực tư tưởng của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đến đời sống con người phương Đông trong lịch sử cũng như hiện tại. Đồng thời nó phản ánh tính thời sự khoa học cấp bách mà ở mỗi nước đồng văn Trung Hoa ngày nay phải tính đến trên con đường hội nhập và phát triển của mình. Việc tìm hiểu những nội dung thiết thực liên quan đến đề tài luận án chắc chắn giúp chúng tôi ngoài việc tham khảo những đánh giá của các học giả về đạo đức gia đình, xã hội của Nho giáo, thiết nghĩ cũng cần có quan điểm riêng của mình đối với việc nghiên cứu các vấn đề đó ở Việt Nam. 9 Về vấn đề đạo đức Nho giáo đã có một số công trình nghiên cứu như: "Đạo Hiếu trong Nho gia" của tác giả Cao Vọng Chi [27] đã có những khảo cứu, so sánh khá chi tiết về nội dung của Hiếu Kinh với đạo Hiếu trong Nho gia, từ đó chỉ ra cơ sở xác lập, hoàn cảnh lịch sử và sự kế thừa tư tưởng đó trong quá trình hình thành tư tưởng đạo Hiếu của Nho giáo. Tác giả còn phân tích một cách sâu sắc những lời răn dạy của Nho giáo về đạo Hiếu đối với dân chúng với giới tri thức và đặc biệt đối với phụ nữ. Đặc biệt trong chương 8 về Đạo Hiếu trong Nho gia, tác giả đã nêu lên tầm ảnh hưởng của Nho giáo và đạo đức Nho giáo đối với các nước láng giềng như Triều Tiên, Nhật Bản và Việt Nam. Đối với Việt Nam, tác giả đã có sự hiểu biết rất sâu sắc về lịch sử và phân tích những ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với Việt Nam như: các sắc lệnh của vua ban về đạo Hiếu, về sự bắt buộc phải tuân thủ tục để tang ba năm do Khổng Tử đề xuất, v.v. Phần cuối của cuốn sách, tác giả đã có những nghiên cứu và so sánh đạo Hiếu trong Nho gia với Phật giáo, Đạo giáo và Thiên Chúa giáo. Đây là công trình giúp chúng tôi tham khảo nhiều vấn đề liên quan đến quá trình thực hiện đề tài, đặc biệt ở cách lý giải đạo Hiếu trong Nho gia. 1.1.2. Những nghiên cứu của các tác giả trong nước Vấn đề đạo đức Nho giáo được bàn rất nhiều qua các lăng kính khác nhau: Tác giả Trần Trọng Kim trong tác phẩm Nho giáo, được Nxb Thông tin, Hà Nội xuất bản năm 2003, đã trình bày và phân tích những tư tưởng cơ bản của Nho giáo trong quá trình hình thành và phát triển. Đặc biệt nêu cao những giá trị tích cực của Nho giáo trong việc đào tạo con người và ổn định trật tự xã hội. Khi nói về cuốn Luận ngữ của Khổng Tử, ông đã viết: Trong sách ấy, cùng một chữ nhân, chữ hiếu, chữ chính mà mỗi nơi