Luận án Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển logistics cho các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam

BỘ GIÁO D ỤC VÀ ĐÀO T ẠO TR ƯỜNG ĐẠI H ỌC KINH T Ế QU ỐC DÂN  VŨ QU ỲNH VÂN CÁC NHÂN T Ố ẢNH H ƯỞNG ĐẾ N PHÁT TRI ỂN LOGISTICS CHO CÁC DOANH NGHI ỆP FDI TẠI VI ỆT NAM LU ẬN ÁN TI ẾN S Ĩ NGÀNH QU ẢN TR Ị KINH DOANH HÀ N ỘI - 2024 BỘ GIÁO D ỤC VÀ ĐÀO T ẠO TR ƯỜNG ĐẠ I H ỌC KINH T Ế QU ỐC DÂN  VŨ QU ỲNH VÂN CÁC NHÂN T Ố ẢNH H ƯỞNG ĐẾ N PHÁT TRI ỂN LOGISTICS CHO CÁC DOANH NGHI ỆP FDI TẠI VI ỆT NAM Chuyên ngành: QU ẢN TR Ị KINH DOANH QU ỐC T Ế Mã s ố: 9340101 LU ẬN ÁN TI ẾN S Ĩ Ng ười h ướng d ẫn khoa h ọc: PGS.TS. TẠ V ĂN L ỢI HÀ N ỘI - 2024 i LỜI CAM K ẾT Tôi đã đọc và hi ểu v ề các hành vi vi ph ạm s ự trung th ực trong h ọc thu ật. Tôi cam kết b ằng danh d ự cá nhân r ằng Lu ận án này do tôi t ự th ực hi ện và không vi ph ạm yêu cầu v ề s ự trung th ực trong h ọc thu ật. Hà N ội, ngày tháng n ăm 2024 Nghiên c ứu sinh Vũ Qu ỳnh Vân ii LỜI C ẢM ƠN Tr ước tiên, tôi xin bày t ỏ lòng c ảm ơn sâu s ắc t ới gi ảng viên h ướng d ẫn khoa h ọc, PGS.TS. Tạ V ăn L ợi - Vi ện Tr ưởng Vi ện Th ươ ng m ại và Kinh doanh qu ốc t ế, Tr ường Đại h ọc Kinh t ế Qu ốc dân đã t ận tình h ướng d ẫn, h ỗ tr ợ, giúp đỡ , đồ ng hành cùng tôi trong su ốt th ời gian làm lu ận án. Tôi xin chân thành c ảm ơn TS Mai Th ế C ường , Tr ưởng b ộ môn Kinh doanh qu ốc t ế, tr ường Đạ i h ọc Kinh t ế Qu ốc dân đã t ạo điều ki ện giúp đỡ và đóng góp nhi ều ý ki ến quý báu giúp tôi hoàn thi ện lu ận án. Tôi xin chân thành c ảm ơn các gi ảng viên thu ộc b ộ môn Kinh doanh qu ốc t ế, Vi ện đào t ạo Sau đạ i h ọc, tr ường Đạ i h ọc Kinh t ế Qu ốc dân đã t ạo điều ki ện giúp đỡ , hỗ tr ợ tôi trong su ốt quá trình th ực hi ện lu ận án. Tôi xin bày t ỏ lòng c ảm ơn sâu s ắc đế n Ban giám hi ệu tr ường Đạ i h ọc Công Đoàn, lãnh đạo khoa Qu ản tr ị kinh doanh, tr ường Đạ i h ọc Công Đoàn đã t ạo điều ki ện giúp đỡ, h ỗ tr ợ tôi hoàn thành khóa h ọc. Xin được bày t ỏ tình c ảm v ới b ạn bè, đồng nghi ệp và sinh viên, nh ững ng ười luôn bên tôi, động viên, khuy ến khích tôi hoàn thành t ốt khóa đào t ạo ti ến s ĩ. Cu ối cùng, cho tôi được g ửi l ời tri ân sâu s ắc đế n nh ững ng ười thân yêu trong gia đình, đặc bi ệt là b ố mẹ tôi đã luôn k ề c ận, giúp đỡ , độ ng viên, và là điểm t ựa v ững ch ắc cho tôi trong su ốt quá trình th ực hi ện lu ận án này. Xin trân tr ọng c ảm ơn! Hà N ội, ngày tháng n ăm 2024 Nghiên c ứu sinh Vũ Qu ỳnh Vân iii MỤC L ỤC LỜI CAM K ẾT ...............................................................................................................i LỜI C ẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC L ỤC .................................................................................................................... iii DANH M ỤC T Ừ VI ẾT T ẮT ..................................................................................... vii DANH M ỤC B ẢNG .....................................................................................................ix DANH M ỤC HÌNH, ĐỒ TH Ị ......................................................................................xi MỞ ĐẦ U ......................................................................................................................... 1 1. Tính c ấp thi ết c ủa đề tài ........................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu và câu h ỏi nghiên c ứu ........................................................ 3 2.1. M ục tiêu nghiên c ứu .................................................................................. 3 2.2. Câu h ỏi nghiên c ứu ................................................................................... 3 3. Đối tượng nghiên c ứu và ph ạm vi nghiên c ứu..................................................... 4 4. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu: ..................................................................................... 4 5. Nh ững đóng góp m ới c ủa lu ận án: ....................................................................... 5 6. K ết c ấu c ủa lu ận án ................................................................................................ 6 CH ƯƠ NG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN C ỨU CÁC NHÂN T Ố ẢNH H ƯỞNG ĐẾ N PHÁT TRI ỂN LOGISTICS CHO CÁC DOANH NGHI ỆP FDI ............................. 7 1.1. Nghiên c ứu v ề các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics ...................... 7 1.2. Nghiên c ứu v ề các nhân t ố ảnh h ưởng t ới phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI ................................................................................................................ 11 1.2.1. Các nghiên cứu về các nhân t ố ảnh h ưởng t ới phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp .................................................................................................. 11 1.2.2. Các nghiên cứu về các nhân t ố ảnh h ưởng t ới phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI .......................................................................................... 15 1.3. Kho ảng tr ống nghiên c ứu ................................................................................. 19 CH ƯƠ NG 2: CƠ S Ở LÝ LU ẬN V Ề CÁC NHÂN T Ố ẢNH H ƯỞNG ĐẾ N PHÁT TRI ỂN LOGISTICS CHO DOANH NGHI ỆP FDI ................................................. 21 2.1. Khái quát v ề phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI ........................ 21 2.1.1. Một s ố khái ni ệm .................................................................................. 21 iv 2.1.2. Đặc điểm và vai trò c ủa phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI 27 2.1.3. Nội dung c ủa phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI ................ 32 2.2. Một s ố lý thuy ết v ề phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI .............. 34 2.2.1. Lý thuy ết phát tri ển b ền v ững ............................................................... 34 2.2.2. Lý thuy ết kinh t ế h ọc th ể ch ế ................................................................ 36 2.2.3. Lý thuy ết liên k ết phát tri ển và chu ỗi giá tr ị ......................................... 39 2.2.4. Lý thuy ết n ăng l ực c ạnh tranh c ủa doanh nghi ệp .................................. 42 2.2.5. Lý thuy ết n ăng l ực độ ng ....................................................................... 45 2.3. Các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI . 46 2.3.1. Th ể ch ế logistics................................................................................... 46 2.3.2. Môi tr ường logistics ............................................................................. 47 2.3.3. Cơ s ở h ạ t ầng logistics ......................................................................... 48 2.3.4. Ngu ồn nhân l ực .................................................................................... 49 2.3.5. Trình độ công ngh ệ .............................................................................. 50 2.3.6. Năng l ực độ ng c ủa doanh nghi ệp cung ứng d ịch v ụ logistics ................ 51 2.4 Mô hình và gi ả thuy ết nghiên c ứu ................................................................... 52 2.4.1. Các bi ến độ c l ập c ủa mô hình ............................................................... 52 2.4.2. Các bi ến ph ụ thu ộc ............................................................................... 55 Ti ểu k ết ch ươ ng 2 ........................................................................................................ 57 CH ƯƠ NG 3: PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C ỨU ...................................................... 59 3.1. Thi ết k ế nghiên c ứu ........................................................................................... 59 3.1.1. Quy trình nghiên c ứu ............................................................................ 60 3.1.2. Quy trình xây d ựng b ảng h ỏi và thang đo ............................................. 61 3.2. Nghiên c ứu đị nh tính ........................................................................................ 64 3.2.1. M ục tiêu c ủa nghiên c ứu đị nh tính ....................................................... 64 3.2.2. Ti ến hành nghiên c ứu đị nh tính ............................................................ 64 3.2.3. Kết qu ả nghiên c ứu đị nh tính (ph ỏng v ấn sâu) ...................................... 65 3.3. Nghiên c ứu đị nh l ượng ..................................................................................... 69 3.3.1. Nghiên c ứu đị nh l ượng th ử nghi ệm ...................................................... 69 3.3.2. Nghiên c ứu định l ượng lượng chính th ức ............................................. 74 Ti ểu k ết ch ươ ng 3 ........................................................................................................ 78 v CH ƯƠ NG 4: B ỐI C ẢNH NGHIÊN C ỨU VÀ K ẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU .......... 79 4.1. Bối c ảnh nghiên c ứu .......................................................................................... 79 4.1.1. Tình hình đầu t ư FDI vào Vi ệt Nam ..................................................... 79 4.1.2. Một s ố đặ c điểm c ủa các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam .................... 80 4.1.3. Đặc điểm v ề logistics cho các doanh nghi ệp FDI .................................. 82 4.2. Th ực tr ạng các yếu tố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam ......................................................................................... 87 4.2.1. Th ể ch ế ................................................................................................ 87 4.2.2. Cơ s ở h ạ t ầng ....................................................................................... 94 4.2.3. Ngu ồn nhân l ực .................................................................................... 98 4.2.4. Trình độ công ngh ệ ............................................................................ 100 4.2.5. Môi tr ường logistics ........................................................................... 102 4.2.6. Năng l ực độ ng c ủa các doanh nghi ệp cung ứng d ịch v ụ logistics ........ 103 4.3. Kết qu ả nghiên c ứu đị nh l ượng ..................................................................... 106 4.3.1. Th ống kê mô t ả mô t ả m ẫu nghiên c ứu ............................................... 106 4.3.2. Kết qu ả độ tin c ậy c ủa thang đo .......................................................... 107 4.3.3. Phân tích nhân t ố khám phá EFA ....................................................... 110 4.3.4. Phân tích nhân t ố kh ẳng đị nh CFA ..................................................... 114 4.3.5. Phân tích mô hình c ấu trúc tuy ến tính SEM ........................................ 115 Ti ểu k ết ch ươ ng 4 ...................................................................................................... 119 CH ƯƠ NG 5: BÌNH LU ẬN K ẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU, ĐỀ XU ẤT VÀ KHUY ẾN NGH Ị PHÁT TRI ỂN LOGISTICS CHO CÁC DOANH NGHI ỆP FDI TẠI VI ỆT NAM ......................................................................................................... 121 5.1. Bàn lu ận v ề k ết qu ả nghiên c ứu ..................................................................... 121 5.1.1. Nhân t ố Th ể ch ế ................................................................................. 121 5.1.2. Nhân t ố C ơ s ở h ạ t ầng ........................................................................ 122 5.1.3. Nhân t ố Trình độ công ngh ệ thông tin ................................................ 124 5.1.4. Nhân t ố Ngu ồn nhân l ực ..................................................................... 124 5.1.5. Nhân t ố Môi tr ường ngành logistics ................................................... 125 5.1.6. Nhân t ố n ăng l ực độ ng c ủa các doanh nghi ệp cung ứng d ịch v ụ logistics 126 5.2. Một số đề xu ất và khuy ến ngh ị phát tri ển logistics cho các doanh nghiệp FDI ..... 128 vi 5.2.1. Đối v ới các doanh nghi ệp cung ứng d ịch v ụ logistics ......................... 128 5.2.2. Khuy ến ngh ị đố i v ới nhà n ước ........................................................... 132 5.3. Hạn ch ế và định h ướng nghiên c ứu trong t ươ ng lai .................................... 135 5.3.1. Các h ạn ch ế trong nghiên c ứu ............................................................. 135 5.3.2. Định h ướng nghiên c ứu trong t ươ ng lai .............................................. 136 Ti ểu k ết ch ươ ng 5 ...................................................................................................... 137 KẾT LU ẬN ................................................................................................................ 138 DANH M ỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA H ỌC CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LU ẬN ÁN ................................................................................................................... 139 TÀI LI ỆU THAM KH ẢO ......................................................................................... 140 PH Ụ L ỤC 1: DANH SÁCH CÁC CHUYÊN GIA THAM GIA PH ỎNG V ẤN .. 153 PH Ụ L ỤC 2: PHI ẾU XIN Ý KI ẾN CHUYÊN GIA ............................................... 154 PH Ụ L ỤC 3: PHI ẾU KH ẢO SÁT ........................................................................... 158 PH Ụ L ỤC 4: ĐÁNH GIÁ ĐỘ TIN C ẬY C ỦA THANG ĐO ................................ 173 PH Ụ L ỤC 5: PHÂN TÍCH NHÂN T Ố EFA ........................................................... 180 PH Ụ L ỤC 6: PHÂN TÍCH NHÂN T Ố KH ẲNG ĐỊ NH CFA ............................... 192 PH Ụ L ỤC 7: PHÂN TÍCH MÔ HÌNH SEM .......................................................... 206 PH Ụ L ỤC 8: CHÍNH SÁCH M ỚI V Ề LOGSTICS N ĂM 2022 - 2023 ............... 253 vii DANH M ỤC T Ừ VI ẾT T ẮT STT Ký hi ệu Ý ngh ĩa 1. 1PL First Party Logistics - Cung c ấp d ịch logistics bên th ứ nh ất 2. 2PL Second Party Logistics - Cung c ấp d ịch v ụ logistics bên th ứ 2 3. 3PL Third Party Logistics - Cung c ấp d ịch v ụ logistics bên th ứ 3 4. 4PL Fouth Party Logistics - Cung c ấp d ịch v ụ logistics bên th ứ 4 5. 5PL Fifth Party Logistics - Cung c ấp d ịch v ụ logistics bên th ứ 5 6. AMOS Analysis of Moment Structures - Phân tích c ấu trúc mô m ăng 7. CFA Confirmatory Factor Analysis - Phân tích nhân t ố kh ẳng đị nh 8. CFI Comparative fit index - Ch ỉ s ố thích h ợp so sánh 9. DF Degrees of freedom - Bậc t ự do 10. DN Doanh nghi ệp 11. EFA Exploratory Factor Analysis - Phân t ịch nhân t ố khám phá 12. FDI Foreign Direct Investment - Đầu t ư tr ực ti ếp n ước ngoài 13. GDP Gross Domestic Product - Tổng s ản ph ẩm trong n ước 14. GFI Good of Fitness Index - Đo độ phù h ợp tuy ệt đố i 15. GPS Global Positioning System - Hệ th ống đị nh v ị toàn c ầu 16. ICD Inland Container Depot - Cảng c ạn 17. IMF International Monetary Fund – Qu ỹ ti ền t ệ qu ốc t ế 18. JIT Just in time – Cung ứng đúng th ời điểm 19. KMO Kaiser-Meyer-Olkin - Hệ s ố KMO 20. LPI Logistics Performance Index - Ch ỉ s ố hi ệu qu ả Logistics 21. NCS Nghiên c ứu sinh 22. OECD Organization for Economic Cooperation and Development – Tổ ch ức h ợp tác phát tri ển kinh t ế viii STT Ký hi ệu Ý ngh ĩa 23. PCI Provincial Competitiveness Index Ch ỉ s ố n ăng l ực c ạnh tranh cấp t ỉnh 24. PEST Political – Economic - Social - Technological ; Chính tr ị - Kinh t ế - Xã h ội - Công ngh ệ 25. PESTEL Political - Economic - Social - Technological - Envairomental - Legal; Chính tr ị - Kinh t ế - Xã h ội - Công ngh ệ - Môi tr ường - Lu ật pháp. 26. SPSS Statistical Product and Services Solutions - Ph ần m ềm th ống kê khoa h ọc xã h ội 27. TNHH Trách nhi ệm h ữu h ạn 28. WB World bank - Ngân hàng th ế gi ới 29 CMCN Cách m ạng công ngh ệ 30 AI Artifical Intelligence – Thông minh nhân t ạo 31 CNTT Công ngh ệ thông tin ix DANH M ỤC B ẢNG Bảng 1.1: T ổng h ợp các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI . 18 Bảng 2.1: T ổng h ợp các khái niệm v ề logistics trong các nghiên c ứu đã được công b ố ........ 23 Bảng 3.1: Ngu ồn g ốc thang đo bi ến ph ụ thu ộc ............................................................. 63 Bảng 3.2: Các bi ến quan sát b ổ sung vào nghiên c ứu ................................................... 67 Bảng 3.3: Các nhân t ố ảnh h ưởng ảnh h ưởng đến phát tri ển Logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam hi ện nay ............................................................... 67 Bảng 3.4: Đánh giá độ tin c ậy thang đo ........................................................................ 70 Bảng 3.5: Ma tr ận nhân t ố xoay các bi ến độ c l ập ......................................................... 73 Bảng 3.6: M ức độ phù h ợp c ả các bi ến độ c l ập trong phân tích CFA .......................... 77 Bảng 4.1: Top 10 ngành có v ốn đầ u t ư n ước n ước ngoài l ớn nh ất t ại Vi ệt Nam (L ũy k ế các d ự án có hi ệu l ực đế n ngày 20/3/2023) ................................................. 80 Bảng 4.2: S ố l ượng các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam .............................................. 82 Bảng 4.3: M ột s ố d ự án kho tiêu bi ểu đưa vào ho ạt độ ng n ăm 2023 ............................ 86 Bảng 4.4: M ột s ố quy đị nh c ủa pháp lu ật Vi ệt Nam v ề d ịch v ụ logistics ..................... 88 Bảng 4.5: So sánh hi ệu qu ả c ủa quy trình xu ất nhâp kh ẩu hàng hóa Vi ệt Nam v ới m ột số qu ốc gia trong khu v ực ............................................................................ 90 Bảng 4.6: X ếp hàng h ải quan c ủa Vi ệt Nam v ới m ột s ố qu ốc gia trong khu v ực ......... 90 Bảng 4.7: Đánh giá th ủ t ục hành chính, h ải quan Vi ệt Nam ......................................... 91 Bảng 4.8: T ỉ l ệ các DN FDI đánh giá th ủ t ục hành chính Vi ệt Nam phi ền hà .............. 92 Bảng 4.9: Các chính sách m ới phát tri ển logistics có l ợi cho các doanh nghi ệp FDI ... 93 Bảng 4.10: Th ống kê đường th ủy n ội đị a qu ốc gia ....................................................... 97 Bảng 4.11: K ết qu ả áp d ụng công ngh ệ thông tin c ủa các doanh nghi ệp thành viên VLA .... 101 Bảng 4.12: T ổng h ợp s ố n ăm kinh nghi ệm top 10 Công ty uy tín ngành logistics n ăm 2021. Nhóm ngành: Giao nh ận v ận t ải qu ốc t ế; Kho bãi; D ịch v ụ logistics 3PL, 4PL .................................................................................................... 104 Bảng 4.13: K ết qu ả ki ểm đị nh độ tin c ậy c ủa thang đo bi ến độ c l ập .......................... 107 Bảng 4.14 : Kết qu ả ki ểm đị nh độ tin c ậy thang đo bi ến ph ụ thu ộc ............................ 109 x Bảng 4.15: Ki ểm đị nh giá tr ị c ủa thang đo bi ến độ c l ập b ằng ph ươ ng pháp phân tích nhân t ố khám phá EFA ............................................................................... 110 Bảng 4.16: Ki ểm đị nh KMO và Barlett’s bi ến độ c l ập ............................................... 112 Bảng 4.17: Ki ểm đị nh giá tr ị c ủa thang đo bi ến độ c l ập b ằng ph ươ ng pháp phân tích nhân t ố khám phá EFA ............................................................................... 112 Bảng 4.18: Ki ểm đị nh KMO và Barlett’s bi ến ph ụ thu ộc ........................................... 113 Bảng 4.19: Mức độ phù h ợp phân tích y ếu t ố kh ẳng đị nh CFA ................................. 114 Bảng 4.20: Mức độ phù h ợp phân tích y ếu t ố mô hình m ạng SEM ............................ 116 Bảng 4.21: H ệ s ố h ồi quy chu ẩn hóa ........................................................................... 117 xi DANH M ỤC HÌNH, ĐỒ TH Ị Hình 1.1. Mô hình phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp có v ốn n ước ngoài ........ 16 Hình 2.1. Mô hình th ể ch ế và ảnh h ưởng đế n s ự phát tri ển c ủa doanh nghi ệp ............. 38 Hình 2.2. Mô hình phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp có v ốn n ước ngoài ........ 40 Hình 2.3. Các yếu tố PESTLE trong phân tích môi tr ường v ĩ mô ................................ 43 Hình 2.4. Môi tr ường ngành v ới n ăm l ực l ượng c ạnh tranh ......................................... 44 Hình 3.1. Mô hình nghiên c ứu đề xu ất .......................................................................... 52 Hình 3.2. Quy trình nghiên c ứu ..................................................................................... 60 Hình 4.1: Mô hình phân tích nhân t ố kh ẳng đị nh CFA ............................................... 115 Hình 4.2: Mô hình c ấu trúc tuy ến tính SEM ............................................................... 116 Đồ th ị 4.1: V ốn FDI (t ỷ USD) t ại Vi ệt Nam giai đoạn 2010 - 2022 ............................. 80 Đồ th ị 4.2: Doanh nghi ệp cung ứng d ịch v ụ logistics ................................................... 83 1 MỞ ĐẦ U 1. Tính c ấp thi ết c ủa đề tài Th ươ ng m ại t ừ lâu đã là ph ươ ng th ức chính k ết n ối các n ền kinh t ế qu ốc gia nh ằm tạo ra m ột n ền kinh t ế qu ốc t ế nh ư hi ện nay. Đầ u t ư n ước ngoài (FDI) c ũng là ph ươ ng th ức t ươ ng t ự để liên k ết các n ền kinh t ế gi ữa các qu ốc gia. Có nhi ều b ằng ch ứng cho rằng, có m ối t ươ ng quan gi ữa FDI và t ốc độ t ăng tr ưởng GDP (Calvo và Robles, 2003), FDI có tác động đố i v ới n ền kinh t ế c ủa n ước s ở t ại (De Mello, 1997, 1999; Fan, 2002; Lim, 2001) và đó là nh ững tác độ ng tích c ực (Sass, 2003). T ươ ng t ự, Blomstrom (1992), Borensztein và c ộng s ự (1998) nh ận th ấy r ằng FDI có m ối t ươ ng quan d ươ ng v ới t ăng tr ưởng kinh t ế, FDI có th ể có kh ả n ăng nâng cao t ốc độ t ăng tr ưởng thu nh ập bình quân đầu ng ười (Calvo và Robles, 2003). Chính vì v ậy, FDI được xem là nhân t ố then ch ốt cho t ăng tr ưởng kinh t ế thành công ở các n ước đang phát tri ển (Recep và c ộng s ự, 2009). Có nhi ều tài li ệu t ập trung vào các y ếu t ố quy ết đị nh tác độ ng đế n thu hút FDI. H ầu h ết đều quan tâm đế n các y ếu t ố nh ư quy mô kinh t ế, độ m ở th ươ ng m ại, t ỷ giá h ối đoái, chi phí lao động và y ếu t ố chính tr ị. Sau này, m ột s ố h ọc gi ả b ắt đầ u quan tâm đế n vai trò của c ơ s ở h ạ t ầng c ũng nh ư d ịch v ụ logistics trong vi ệc thu hút FDI. H ọ cho r ằng h ệ th ống logistics c ủa m ột qu ốc gia mang l ại l ợi th ế đặ c thù v ề v ị trí giúp thu hút FDI t ừ bên ngoài và tr ở thành điều ki ện c ần thi ết để các nhà đầu t ư n ước ngoài ho ạt độ ng hi ệu qu ả (Sandra và c ộng sự 2020). C ơ s ở h ạ t ầng và d ịch v ụ logistics t ốt là điều ki ện c ần thi ết để nhà đầu t ư n ước ngoài ho ạt độ ng hi ệu qu ả phát tri ển d ịch v ụ logistics đóng vai trò quan tr ọng trong vi ệc cung c ấp cho các nhà đầu t ư qu ốc t ế m ột môi tr ường n ơi h ọ có th ể tìm ngu ồn s ản ph ẩm để xu ất kh ẩu v ới t ổng chi phí th ấp h ơn so v ới nh ững gì h ọ ph ải gánh ch ịu ở các qu ốc gia khác (Banomyong và c ộng s ự, 2015). Do đó, vi ệc phát tri ển logistics cho các nhà đầu t ư n ước ngoài được cho là c ần thi ết. Vi ệt Nam là m ột qu ốc gia thành công trong vi ệc chuy ển đổ i c ơ c ấu n ền kinh t ế, kể t ừ khi Vi ệt Nam ban hành Lu ật đầ u t ư n ước ngoài vào n ăm 1987, s ự xu ất hi ện c ủa dòng v ốn FDI đã đóng vai trò quan tr ọng và góp ph ần mang l ại thành công cho t ăng tr ưởng kinh t ế qu ốc gia. Các nhà đầu t ư n ước ngoài th ực hi ện ho ạt độ ng kinh doanh t ại Vi ệt Nam thông qua các doanh nghi ệp FDI. Hi ện nay, Vi ệt Nam, là m ột trong nh ững điểm đế n hàng đầu th ế gi ới v ề đầ u t ư FDI, thu hút kho ảng 35 t ỷ USD v ốn đă ng ký vào năm 2023 (B ộ Công th ươ ng, 2023) và là m ột trong nh ững qu ốc gia n ăng độ ng nh ất khu vực Đông Á Thái Bình D ươ ng (World Bank, 2023). Theo s ố li ệu c ủa T ổng c ục th ống kê, kh ối doanh nghi ệp FDI hi ện đóng góp kho ảng 23,5% t ổng đầ u t ư toàn xã h ội (g ần 2 20% GDP), chi ếm trên 70% kim ng ạch xu ất kh ẩu... Ph ạm vi ho ạt độ ng c ủa các nhà đầu tư n ước ngoài r ộng, hi ện các nhà đầu t ư đã đầu t ư vào 19/21 ngành trong h ệ th ống phân ngành kinh t ế qu ốc dân. Các doanh nghi ệp FDI có ảnh h ưởng l ớn t ới t ăng tr ưởng kinh tế Vi ệt Nam và đây là “khu v ực kinh t ế có v ốn đầu t ư n ước ngoài là b ộ ph ận h ợp thành quan tr ọng c ủa n ền kinh t ế Vi ệt Nam, được khuy ến khích, t ạo điều ki ện phát tri ển lâu dài” (B ộ chính tr ị, 2019). Bối c ảnh c ăng th ẳng th ươ ng m ại Hoa K ỳ - Trung Qu ốc đã làm dòng đầu t ư trên th ế gi ới s ụt gi ảm, đồ ng th ời có s ự d ịch chuy ển m ạnh gi ữa các qu ốc gia (C ấn V ăn L ực, 2020). Vấn đề đặ t ra đố i v ới Vi ệt Nam hi ện nay là sao để v ừa ph ải đón được các dòng FDI m ới t ừ làn sóng d ịch chuy ển v ừa gi ữ chân các nhà đầu t ư c ũ. Theo đó, Vi ệt Nam cần t ập trung phát tri ển logistics cho khu v ực kinh t ế này. Đây là v ấn đề có th ể gây nhi ều tranh cãi b ởi c ơ c ấu c ủa n ền kinh t ế không ch ỉ có các doanh nghi ệp FDI mà còn có nhi ều thành ph ần kinh t ế khác. Tuy nhiên, theo lý thuy ết phát tri ển không cân đố i, A. Hirschman, F. Perrons (1958) cho r ằng không th ể và không nh ất thi ết đả m b ảo t ăng tr ưởng b ền v ững b ằng cách duy trì c ơ c ấu cân đố i liên ngành đối v ới m ọi qu ốc gia, hàm ý v ới các qu ốc gia không có ngu ồn l ực kinh t ế d ồi dào thì ngu ồn ti ền đầ u t ư nên t ập trung vào các ngành “tr ọng điểm”. Bên c ạnh đó, các nghiên c ứu th ực nghi ệm c ủa Đinh Lê H ải Hà (2012), Đặng Đình Đào (2010), Nguy ễn Nh ư Ti ến (2004), Tr ịnh Th ị Thu Hươ ng (2014) đã ch ứng minh được s ự c ần thi ết c ủa vi ệc phát tri ển logistics cho các vùng, khu v ực khác nhau trong cùng m ột qu ốc gia. Do đó, trong b ối c ảnh nh ư đã phân tích ở trên, Vi ệt Nam hoàn toàn có lý do để t ập trung phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI. Mặc dù cho đến nay nghiên c ứu v ề phát tri ển logistics được th ực hi ện khá nhi ều. Tuy nhiên các nghiên c ứu ch ủ y ếu t ập trung vào logistics cho qu ốc gia và khu v ực kinh tế thông qua nghiên c ứu h ệ th ống logistics (bao g ồm c ả d ịch v ụ logistics), tiêu bi ểu nh ư nghiên c ứu c ủa Mohammed (1996) v ề nh ững nh ững thách th ức cho phát triển logistics tại Bangladesh, nghiên c ứu c ủa Mark (2003) v ề phát tri ển logistics Trung Qu ốc, nghiên cứu c ủa Banomyonga và c ộng s ự (2013) phát tri ển logistics ở khu v ực B ờ Đông Malaysia, nghiên c ứu c ủa Banomyong và c ộng s ự (2008) v ề phát tri ển logistics khu v ực: tr ường h ợp c ủa Asean (Murray, 1993). Một s ố nghiên c ứu khác t ập trung đi sâu nghiên cứu phát tri ển logistics thông qua phát tri ển các d ịch v ụ logistics cho qu ốc gia, cho các doanh nghi ệp (bao g ồm c ả doanh nghi ệp FDI): Samaras (2000), Grant và c ộng s ự (2006), Goh và Ang (2000), Yean và Das (2016), Dimitrov (1991), Dang và Yeo (2018), Kauppinen và Lindqvist (2006) K ết qu ả các nghiên c ứu đã hình thành m ột h ệ th ống 3 các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics nh ưng ch ưa làm rõ n ội hàm c ủa các y ếu tố và đo l ường m ức độ ảnh h ưởng c ủa các y ếu t ố. T ại Vi ệt Nam, Bùi Duy Linh (2018), Vươ ng Th ị Bích Ngà (2022) nghiên c ứu v ề d ịch v ụ logistics đồ ng th ời các tác gi ả c ũng đã làm rõ n ội hàm các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển d ịch v ụ logistics và đánh giá được m ức độ tác độ ng c ủa các nhân t ố. Tuy nhiên, các nghiên c ứu này nh ằm m ục tiêu phát tri ển ngành d ịch v ụ logistics cho Vi ệt Nam nói chung. Do đó, v ẫn c ần có nh ững nghiên c ứu ti ếp theo tìm ra các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI - thu ộc khu v ưc kinh t ế có vai trò quan tr ọng đố i v ới n ền kinh t ế các qu ốc gia nói chung và Vi ệt Nam nói riêng, đồng th ời c ũng là nh ững doanh nghi ệp c ủa nh ững yêu c ầu cao v ề d ịch v ụ logistics. Chính vì v ậy, tác gi ả đã l ựa ch ọn nghiên c ứu “Các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam” làm đề tài nghiên c ứu c ủa mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu và câu h ỏi nghiên c ứu 2.1. M ục tiêu nghiên c ứu 2.1.1. Mục tiêu chung Xác định các nhân t ố ảnh hưởng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam nh ằm đề xu ất các khuy ến ngh ị và gi ải pháp thúc đẩ y phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam. 2.1.2 . Mục tiêu c ụ th ể Th ứ nh ất, xây d ựng mô hình nghiên c ứu các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam d ựa trên c ơ s ở lý thuy ết và t ổng quan các công trình nghiên c ứu có liên quan. Th ứ hai, đánh giá th ực tr ạng các nhân t ố ảnh h ưởng tới phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI d ựa trên các s ố li ệu th ứ c ấp, ki ểm đị nh và đo l ường m ức độ ảnh hưởng các nhân t ố d ựa trên d ữ li ệu kh ảo sát s ơ c ấp. Th ứ ba, d ựa trên k ết qu ả nghiên c ứu, đề xu ất các gi ải pháp và khuy ến ngh ị thúc đẩy phát tri ển logitsics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam. 2.2. Câu h ỏi nghiên c ứu Để đạ t được m ục tiêu nghiên c ứu, m ột s ố câu h ỏi s ẽ được đưa ra để xác đị nh chính xác nh ững y ếu t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam: 4 1) Khung lý thuy ết phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI là nh ư th ế nào? 2) Phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI ch ịu ảnh h ưởng b ởi các y ếu t ố nào? 3) Sau khi phân tích d ữ li ệu, nh ững y ếu t ố nào th ực s ự tác độ ng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI? 4) Mức độ ảnh h ưởng c ủa t ừng y ếu t ố đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI nh ư th ế nào? 5) Để phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI, c ần c ải thi ện các y ếu t ố nào? 3. Đối tượng nghiên c ứu và ph ạm vi nghiên c ứu - Đối t ượng nghiên c ứu: Các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam. - Ph ạm vi nghiên c ứu: + V ề không gian: Các doanh nghi ệp FDI và các doanh nghi ệp cung c ấp d ịch v ụ logsistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam + V ề th ời gian: Nghiên c ứu được th ực hi ện t ừ 2017 - 2023, trong đó t ập trung kh ảo sát trong th ời gian t ừ tháng 11/2022 - 3/2023. 4. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu: Để đạ t được k ết qu ả nghiên c ứu, lu ận án s ử d ụng k ết h ợp các ph ươ ng pháp nghiên cứu sau: - Ph ươ ng pháp nghiên c ứu đị nh tính: được thực hi ện thông qua các cu ộc ph ỏng vấn sâu để xác đị nh các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam hi ện nay. Đối t ượng ph ỏng v ấn là các chuyên gia và cán b ộ qu ản lý về logistics. Kết qu ả ph ỏng v ấn đị nh hình b ảng h ỏi nghiên c ứu s ơ b ộ là các nhân t ố, các bi ến quan sát được k ế th ừa t ừ các nghiên c ứu tr ước và b ổ sung các nhân t ố và các quan sát được cho là phù h ợp v ới th ực ti ễn c ủa Vi ệt Nam. - Ph ươ ng pháp nghiên c ứu đị nh l ượng: được th ực hi ện qua hai giai đoạn nghiên cứu đị nh l ượng th ử ngi ệm và nghiên c ứu đị nh l ượng chính th ức + Nghiên c ứu đị nh l ượng th ử nghi ệm: Th ực hi ện nghiên c ứu th ử nghi ệm đo l ường các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam hi ện nay b ằng bảng h ỏi nghiên c ứu s ơ b ộ. K ết qu ả kh ảo sát th ử nghi ệm được x ử lý b ằng ph ần m ềm SPSS 20.0 v ới các th ủ t ục nh ư: Đánh giá độ tin c ậy c ủa thang đo, Phân tích nhân t ố. T ừ k ết qu ả x ử lý tác gi ả s ẽ lo ại b ỏ nh ững quan sát không đạ t đủ độ tin c ậy c ũng 5 nh ư không h ội t ụ v ề cùng m ột nhân t ố. T ừ đó b ảng h ỏi chính th ức được hoàn thi ện để điều tra di ện r ộng. + Nghiên c ứu đị nh l ượng chính th ức: i) Đối v ới với kh ảo sát tr ực ti ếp: Phi ếu kh ảo sát tr ực ti ếp được g ửi t ới các doanh nghi ệp, nhân viên/nhà qu ản lý s ẽ tr ả l ời tr ực ti ếp trên phi ếu h ỏi. ii) Đối v ới kh ảo sát tr ực tuy ến: Phi ếu kh ảo sát tr ực tuy ến được thi ết k ế trên công c ụ Google form và g ửi t ới các doanh nghi ệp, nhân viên/nhà qu ản lý. Dữ li ệu kh ảo sát được mã hóa nh ập vào ph ần m ềm SPSS 20.0. Nghiên c ứu th ực hi ện ki ểm đị nh độ tin c ậy c ủa thang đo b ằng Cronbach’s Alpha để lo ại b ỏ các “item” không phù h ợp, phân tích nhân t ố khám phá EFA để phân tích nhân t ố, sau đó ti ến hành đánh giá ảnh h ưởng c ủa các nhân t ố theo mô hình CFA và SEM. 5. Nh ững đóng góp m ới c ủa lu ận án: Về mặt h ọc thu ật, lý lu ận - Dựa trên các lý thuy ết n ền t ảng v ề phát tri ển b ền v ững, lý thuy ết kinh t ế học th ể ch ế, lý thuy ết liên k ết và phát tri ển chu ỗi giá tr ị, lý thuy ết n ăng l ực c ạnh tranh, lý thuy ết năng l ực động c ủa doanh nghi ệp k ết v ới v ới đánh giá t ổng quan, nghiên c ứu đã đư a ra 6 nhân t ố ảnh h ưởng đến phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI. - Dựa trên kết qu ả nghiên c ứu định l ượng, lu ận án đã đư a ra các tiêu chí đánh giá phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam - Bổ sung các thang đo m ới v ề chính sách h ỗ tr ợ tài chính để đo l ường ảnh h ưởng của y ếu t ố Môi tr ường logistics đến phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI Nh ững phát hi ện, đề xu ất m ới rút ra được t ừ kết qu ả nghiên c ứu, kh ảo sát c ủa lu ận án Dựa trên k ết qu ả nghiên c ứu thu được, lu ận án đã đề xu ất các gi ải pháp và khuy ến ngh ị phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI nh ư sau: 1. Đối v ới các doanh nghi ệp cung ứng d ịch v ụ logistics lu ận án đề xu ất gi ải pháp đầu t ư phát tri ển công ngh ệ, cung c ấp các d ịch v ụ logistics có ứng d ụng công ngh ệ cao; nâng cao chất l ượng đội ng ũ ngu ồn nhân l ực logistics trong doanh nghi ệp, nâng cao kh ả năng c ải ti ến d ịch v ụ logistics h ướng t ới chu ẩn qu ốc t ế, t ăng c ường h ợp tác theo chu ỗi cung ứng dịch v ụ qu ốc t ế, xây d ựng các chính sách h ỗ tr ợ tài chính cho doanh nghi ệp FDI. 6 2. Đối v ới Chính ph ủ lu ận án đư a ra khuy ến ngh ị cải thi ện ch ất l ượng th ể ch ế, hoàn thi ện chính sách pháp lu ật v ề logistics, hoàn thi ện c ơ s ở hạ tầng logistics theo hướng đồng b ộ thu ận ti ện cho logistics qu ốc t ế, phát tri ển ngu ồn nhân l ực trình độ cao. 6. Kết c ấu c ủa lu ận án Ngoài ph ần m ở đầu và k ết lu ận, danh m ục tài li ệu tham kh ảo, các ph ụ lục kèm theo, lu ận án có k ết c ầu g ồm 5 ch ươ ng nh ư sau: Ch ươ ng 1: T ổng quan nghiên c ứu các nhân t ố ảnh h ưởng đến phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI Ch ươ ng 2: C ơ s ở lý lu ận và mô hình nghiên c ứu về các nhân t ố ảnh h ưởng đến phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI Ch ươ ng 3: Ph ươ ng pháp nghiên c ứu Ch ươ ng 4: B ối c ảnh nghiên c ứu và k ết qu ả nghiên c ứu các nhân t ố ảnh h ưởng đến phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam Ch ươ ng 5: K ết lu ận và khuy ến ngh ị các gi ải pháp thúc đẩy phát tri ển logistics cho các doanh nghi ệp FDI t ại Vi ệt Nam 7 CH ƯƠ NG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN C ỨU CÁC NHÂN T Ố ẢNH H ƯỞNG ĐẾN PHÁT TRI ỂN LOGISTICS CHO CÁC DOANH NGHI ỆP FDI 1.1. Nghiên c ứu v ề các nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics Đã có nhi ều nghiên c ứu v ề logistics, theo đó nh ững khái ni ệm v ề logistics đã có nhi ều s ự thay đổ i trong nh ững n ăm qua. Theo Christopher (1998) “Logistic là quá trình qu ản lý chi ến l ược vi ệc mua s ắm, di chuy ển và l ưu tr ữ nguyên v ật li ệu, b ộ ph ận và hàng tồn kho thành ph ẩm và lu ồng thông tin liên quan thông qua t ổ ch ức và các kênh ti ếp th ị của t ổ ch ức”. Là k ết qu ả c ủa quá trình phát tri ển v ề logistics, Stock và Lambert (2001) cho r ằng logistics không còn ch ỉ th ực hi ện quá trình x ử lý và v ận chuy ển mà còn bao gồm m ột lo ạt các ho ạt độ ng, ch ẳng h ạn nh ư giao ti ếp, d ịch v ụ, đị a ph ươ ng hóa, logistics ng ược và l ập k ế ho ạch v ề ho ạt độ ng th ươ ng m ại và s ản xu ất. Nghiên c ứu v ề nhân t ố ảnh h ưởng đế n phát tri ển logistics t ập trung xoay quanh đối t ượng nghiên c ứu là h ệ th ống logistics và d ịch v ụ logistics c ủa m ột qu ốc gia ho ặc một khu v ực nh ư ASEAN, EU... Kauppinen và Lindqvist (2006) đã ch ỉ ra các y ếu t ố chính để c ải thi ện h ệ th ống logistics hi ện t ại là nh ững th ể ch ế, tính h ội nh ập, c ơ s ở h ạ tầng và y ếu t ố con ng ười. Ngoài c ơ s ở h ạ t ầng logistics, Banomyong (2008) đã đư a ra 3 yếu t ố b ổ sung cho vi ệc đánh giá phát tri ển h ệ th ống logistics qu ốc gia, đó là m ối quan hệ gi ữa ng ười g ửi hàng, ng ười nh ận hàng, bên cung c ấp d ịch v ụ và th ể ch ế. Theo đó, tác gi ả đã t ập trung h ơn n ữa v ề m ối liên h ệ gi ữa các bên c ũng nh ư các chi ến l ược kinh doanh nh ằm phát huy vi ệc di chuy ển hàng hóa trong c ơ s ở h ạ t ầng hi ện t ại c ủa h ệ th ống logistics qu ốc gia. Fechner (2010) c ũng l ưu ý r ằng s ự phát tri ển c ủa logistics qu ốc gia ph ụ thu ộc rất nhi ều vào c ơ s ở h ạ t ầng logistics, được hi ểu là h ệ th ống đường b ộ, đường hàng không, đường bi ển và m ạng l ưới vi ễn thông trong m ột khu v ực, đị a ph ươ ng nh ất đị nh. Các điểm cơ s ở có vai trò là điểm ra ho ặc vào để v ận chuy ển hàng hóa. Nghiên c ứu v ề phát tri ển hệ th ống logistics, Yean và Das (2016) ch ỉ ra r ằng Vi ệt Nam đã ph ải ch ịu đự ng c ơ s ở h ạ tầng kém phát tri ển, do đó chi phí logistics cao, gi ảm kh ả n ăng c ạnh tranh trong ngành logistics, khó kh ăn trong vi ệc điều ph ối th ực thi chính sách và thi ếu các chuyên gia được đào t ạo. Lu và Lin (2012) đã so sánh n ăng l ực logistics gi ữa các qu ốc gia c ủa Đài Loan, Vi ệt Nam và Malaysia; t ừ đó ch ỉ ra r ằng tham nh ũng và phát tri ển h ệ th ống giao thông nội đị a là nh ững y ếu t ố quan tr ọng mà Vi ệt Nam c ần được c ải thi ện để h ệ th ống logistics đảm bảo phát tri ển logistics t ại Vi ệt Nam. Banomyong và c ộng s ự (2015) c ũng nghiên cứu v ề h ệ th ống logistics qu ốc gia c ủa Vi ệt Nam nh ưng t ập trung vào các y ếu t ố ch ủ y ếu là c ơ s ở h ạ t ầng, phía cung c ấp d ịch v ụ, bên g ửi hàng - bên nh ận hàng và khung th ể ch ế.