Luận án Chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng

i Mục lục DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ vii DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................... ix DANH MỤC HÌNH VẼ ........................................................................................... xi PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Sự cần thiết của đề tài luận án ............................................................................. 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................ 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 4 4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 5 4.1. Phương pháp tiếp cận và quy trình nghiên cứu ............................................... 5 4.2. Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu ............................................................ 6 4.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 7 5. Kết quả và một số đóng góp mới của luận án ..................................................... 9 7. Kết cấu của đề tài luận án .................................................................................. 10 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ....................................................... 11 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu .................................................................................... 11 1.1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến phát triển kinh tế và chính sách phát triển kinh tế xã hội của một quốc gia/tỉnh .................................................... 11 1.1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến xuất nhập khẩu và chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của một tỉnh/ thành phố trung ương ................ 14 1.1.3. Các công trình nghiên cứu liên quan đến phát triển kinh tế xã hội và phát triển xuất nhập khẩu của tỉnh Cao Bằng ............................................................... 16 1.2. Đánh giá tổng quan và khoảng trống nghiên cứu ......................................... 17 1.2.1. Những kết quả đã đạt được ......................................................................... 17 1.2.2. Khoảng trống nghiên cứu ........................................................................... 18 CHƯƠNG 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN KINH TẾ HƯỚNG VỀ XUẤT KHẨU CỦA MỘT TỈNH MIỀN NÚI .............. 20 2.1. Khái quát chung về chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh miền núi Việt Nam ........................................................................................... 20 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................. 20 2.1.1.1. Chính sách và chính sách kinh tế ...................................................... 20 ii 2.1.1.2. Chính sách thương mại và chính sách xuất nhập khẩu hàng hoá .... 20 2.1.1.3. Mô hình tăng trưởng kinh tế và chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu ......................................................................................................... 21 2.1.2. Vai trò của chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu ................... 23 2.1.3. Đặc điểm kinh tế xã hội của tỉnh miền núi Việt Nam và sự cần thiết của chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu ................................................ 25 2.1.3.1. Khái quát đặc điểm kinh tế - xã hội của một tỉnh miền núi Việt Nam ................................................................................................................ 25 2.1.3.2. Khái niệm và sự cần thiết của chính phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh miền núi Việt Nam ................................................................... 26 2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh miền núi ................................................................................................... 28 2.1.4.1. Các yếu tố môi trường quốc tế, khu vực và hội nhập quốc tế ........... 28 2.1.4.2. Các yếu tố môi trường vĩ mô quốc gia .............................................. 29 2.1.4.3. Các yếu tố thuộc về đặc thù của tỉnh miền núi ................................. 31 2.2. Các chính sách bộ phận và mô hình nghiên cứu lý thuyết chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của một tỉnh miền núi .................................... 32 2.2.1. Khung nhiệm vụ chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu .......... 32 2.2.2. Mục tiêu và các chính sách bộ phận của chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của một tỉnh miền núi ...................................................................... 35 2.2.2.1. Mục tiêu chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh miền núi .......................................................................................................... 35 2.2.2.2. Các chính sách bộ phận của chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu ........................................................................................................ 35 2.2.3. Mô hình nghiên cứu lý thuyết chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh miền núi .......................................................................................... 43 2.2.3.1. Mô hình và các giả thuyết nghiên cứu .............................................. 44 2.2.3.2. Phát triển các thang đo nghiên cứu .................................................. 48 2.2.3.3. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả của chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh miền núi....................................................................... 54 2.3. Kinh nghiệm chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của một số tỉnh, vung lãnh thổ nước ngoài tương đồng và bài học rút ra ............................ 55 2.3.1. Kinh nghiệm một số tỉnh, vùng lãnh thổ nước ngoài ................................. 55 2.3.1.1. Kinh nghiệm Khu tự trị Nội Mông Cổ – Trung Quốc ....................... 55 iii 2.3.1.2. Kinh nghiệm phát triển các tỉnh biên giới Thái Lan ......................... 56 2.3.1.3. Kinh nghiệm bang Uttarakhand – Ấn Độ ......................................... 58 2.3.1.4. Kinh nghiệm bang Coahuila – Mexico miền núi và biên giới với Hoa Kỳ ................................................................................................................... 59 2.3.2. Bài học kinh nghiệm rút ra đối với tỉnh miền núi Việt Nam ...................... 60 Kết luận chương 2 ................................................................................................... 63 CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN KINH TẾ HƯỚNG VỀ XUẤT KHẨU CỦA TỈNH CAO BẰNG .................................... 64 3.1. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội và các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng ........................ 64 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên và thực trạng phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Cao Bằng 64 3.1.1.1. Đặc điểm tự nhiên ............................................................................. 64 3.1.1.2. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội ................................................. 65 3.1.1.3. Tình hình xuất nhập khẩu hàng hóa trên địa bàn tỉnh Cao Bằng .... 65 3.1.2. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng ................................................................................ 68 3.1.2.1. Yếu tố môi trường quốc tế ................................................................. 68 3.1.2.2. Yếu tố môi trường vĩ mô Viêt Nam .................................................... 70 3.1.2.3. Yếu tố nội tại của tỉnh Cao Bằng ...................................................... 72 3.2. Thực trạng triển khai các chính sách bộ phận của chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng ............................................................ 75 3.2.1. Thực trạng triển khai chính sách phát triển hạ tầng kinh tế và nguồn nhân lực của tỉnh Cao Bằng ........................................................................................... 76 3.2.2. Thực trạng triển khai chính sách phát triển các dịch vụ và nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng ................................................... 78 3.2.3. Thực trạng triển khai chính sách xúc tiến đầu tư và xúc tiến xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng ....................................................................................................... 81 3.2.4. Thực trạng triển khai chính sách phát triển sản phẩm và thị trường xuất khẩu các sản phẩm của tỉnh Cao Bằng .......................................................................... 83 3.2.5. Thực trạng triển khai chính sách quản lý thuế và các rào cản kỹ thuật xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng ........................................................................................ 86 3.2.6. Thực trạng triển khai chính sách phát triển văn hóa và bản sắc tạo hình ảnh thương hiệu sản phẩm, dịch vụ xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng ............................. 89 iv 3.3. Thực trạng sự tác động của các chính sách bộ phận đến hiệu quả triển khai chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng .............. 91 3.3.1. Mẫu nghiên cứu và kết quả kiểm định thang đo nghiên cứu ...................... 91 3.3.1.1. Quy mô và cơ cấu mẫu điều tra ........................................................ 91 3.3.1.2. Kiểm định thang đo nghiên cứu ........................................................ 91 3.3.1.2. Kết quả phân tích hồi quy bội ........................................................... 99 3.3.2. Kết quả triển khai các chính sách bộ phận của chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng .............................................................. 103 3.3.2.1. Kết quả triển khai chính sách phát triển hạ tầng kinh tế và nguồn nhân lực ................................................................................................................. 103 3.3.2.2. Kết quả triển khai chính sách phát triển các dịch vụ và nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ xuất khẩu ................................................................... 106 3.3.2.3. Kết quả triển khai chính sách xúc tiến đầu tư và xúc tiến xuất khẩu .............................................................................................................. 108 3.3.2.4. Kết quả triển khai chính sách phát triển sản phẩm và thị trường xuất khẩu các sản phẩm của tỉnh ......................................................................... 109 3.3.2.5. Kết quả triển khai chính sách quản lý thuế và các rào cản kỹ thuật xuất khẩu ...................................................................................................... 113 3.3.2.6. Kết quả triển khai chính sách phát triển văn hóa và bản sắc tạo hình ảnh thương hiệu sản phẩm, dịch vụ xuất khẩu ............................................ 114 3.3.2.7. Kết quả phát triển kinh tế và xuất khẩu .......................................... 115 3.4. Đánh giá chung và một số vấn đề đặt ra đối với chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng trong thời gian tới.......................... 117 3.4.1. Kết quả và thành tựu ................................................................................. 117 3.4.2. Những tồn tại hạn chế ............................................................................... 119 3.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế tồn tại ................................................... 122 Kết luận chương 3 ................................................................................................. 125 CHƯƠNG 4: CÁC GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN KINH TẾ HƯỚNG VỀ XUẤT KHẨU CỦA TỈNH CAO BẰNG GIAI ĐOẠN 2021 – 2025 TẦM NHÌN 2030 ....................................................... 126 4.1. Phân tích bối cảnh, quan điểm và định hướng hoàn thiện chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2021 – 2025, tầm nhìn 2030 ................................................................................................................ 126 v 4.1.1. Bối cảnh quốc tế, khu vực và trong nước ảnh hưởng đến chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu tỉnh Cao Bằng ................................................ 126 4.1.2. Định hướng và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Cao Bằng ... 129 4.1.2.1. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Cao Bằng trong giai đoạn 2021 – 2025 tầm nhìn đến 2030 .......................................................... 129 4.1.2.2. Mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Cao Bằng trong giai đoạn 2021 – 2025, tầm nhìn đến 2030 .................................................................. 131 4.1.3. Các quan điểm định hướng hoàn thiện chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng ......................................................................... 134 4.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả triển khai chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2021 – 2025 tầm nhìn 2030 ..... 143 4.2.1. Giải pháp triển khai chính sách phát triển hạ tầng kinh tế và nguồn nhân lực 143 4.2.2. Giải pháp triển khai chính sách phát triển các dịch vụ và nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ xuất khẩu ................................................................................ 145 4.2.3. Giải pháp triển khai chính sách xúc tiến đầu tư và xúc tiến xuất khẩu .... 146 4.2.4. Giải pháp triển khai chính sách phát triển sản phẩm và thị trường xuất khẩu các sản phẩm của tỉnh ......................................................................................... 146 4.2.5. Giải pháp triển khai chính sách thuế và đảm bảo các rào cản kỹ thuật xuất khẩu ............................................................................................................................. 147 4.2.6. Giải pháp triển khai chính sách phát triển văn hóa và bản sắc tạo hình ảnh thương hiệu sản phẩm, dịch vụ xuất khẩu .......................................................... 148 4.2.7. Giải pháp triển khai chính sách nâng cao nhận thức cho đối tượng tham gia thực hiện, cộng đồng doanh nghiệp; tăng cường truyền thông; thanh kiểm tra giám sát hệ thống, cập nhật hệ thống pháp luật ........................................................... 149 4.3. Một số kiến nghị tạo môi trường, điều kiện để triển khai chính sách phát triển kinh tế hướng về xuất khẩu của tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2021 – 2025 tầm nhìn 2030 ................................................................................................................ 150 4.3.1. Kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật .................................................. 150 4.3.2. Kiến nghị hoàn thiện cơ chế phối hợp trong hệ thống quản lý nhà nước trung ương và địa phương ............................................................................................ 154 Kết luận chương 4 ................................................................................................. 156 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 158 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 161 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 166 vi Phụ lục 1: Các câu hỏi phỏng vấn ........................................................................... 166 Phụ lục 2: Danh sách các chuyên gia, nhà nghiên cứu, cán bộ quản lý nhà nước tỉnh Cao Bằng tham gia phỏng vấn ................................................................................ 168 Phụ lục 3: Kết quả phỏng vấn chính ....................................................................... 169 Phụ lục 4: Bảng hỏi khảo sát điều tra ...................................................................... 176 Phụ lục 5: Phân tích miêu tả mẫu và các biến nghiên cứu ...................................... 182 Phụ lục 6: Kết quả phân tích thành tố khám phá (EFA) ......................................... 202 Phụ lục 7: Kết quả phân tích thành tố khẳng định (CFA) ....................................... 206 Phụ lục 8: Kết quả phân tích tương quan các biến độc lập ..................................... 214 Phụ lục 9: Kết quả phân tích hồi quy bội ................................................................ 216 vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ASEAN : Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (Association of South East Asian Nations) CFA : Phân tích thành tố khẳng định (Confirmatory factor analysis) CNTT : Công nghệ thông tin CPTPP : Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership) ĐHXK : Định hướng xuất khẩu EFA : Phân tích thành tố khám phá (Exploratory factor analysis) EU : Liên minh Châu Âu (European Union) EVFTA : Hiệp định thương mại tự do Liên minh châu Âu-Việt Nam (EU- Vietnam Free Trade Agreement) FDI : Đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Investment) FTA : Hiệp định thương mại tự do (Free Trade Agreement) GDP : Tổng sản phẩm nội địa (Gross Domestic Product) GTVT : Giao thông vận tải IMF : Quỹ tiền tệ thế giới (International Monetary Fund) KCN : Khu công nghiệp KCX : Khu chế xuất KKT : Khu kinh tế NK : Nhập khẩu PTKT : Phát triển kinh tế PTKTXH : Phát triển kinh tế - xã hội QLNN : Quản lý nhà nước SPSS : Phần mềm phân tích thống kê (Statistical Package for the Social Sciences) SPXK : Sản phẩm xuất khẩu viii SXKD : Sản xuất kinh doanh TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TW : Trung ương UBND : Ủy Ban Nhân Dân WB : Ngân hàng thế giới (World Bank) XK : Xuất khẩu XNK : XNK ix DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1: Thang đo đánh giá các yếu tố của chính sách phát triển hạ tầng kinh tế và nguồn nhân lực phục vụ XK của Tỉnh miền núi ....................................................... 48 Bảng 2: Thang đo đánh giá các yếu tố của chính sách phát triển dịch vụ và nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ XK của Tỉnh miền núi ................................................... 49 Bảng 3: Thang đo đánh giá các yếu tố của chính sách xúc tiến đầu tư với xúc tiến XK của Tỉnh miền núi ............................................................................................... 50 Bảng 4: Thang đo đánh giá các yếu tố của chính sách phát triển mặt hàng và thị trường XK của Tỉnh miền núi ................................................................................... 51 Bảng 5: Thang đo đánh giá các yếu tố của chính sách thuế và rào cản kĩ thuật môi trường xuất khẩu của Tỉnh miền núi ......................................................................... 53 Bảng 6: Thang đo đánh giá các yếu tố của chính sách văn hoá kinh doanh tạo lập hình ảnh thương hiệu dịch vụ XK của Tỉnh miền núi ............................................... 54 Bảng 7: Các chỉ tiêu kinh tế - xã hội chính của Cao Bằng ....................................... 65 Bảng 8: Tình hình XNK và thông quan trên địa bàn tỉnh Cao Bằng ........................ 66 Bảng 9: Kết quả khảo sát điều tra về các yếu tố ảnh hưởng liên quan đến hội nhập quốc tế ..............................................................................................