Luận án Đánh giá chi phí giảm phát thải khí nhà kính phục vụ xây dựng kế hoạch hành động tăng trưởng xanh tại tỉnh Quảng Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ------

------ NGUYỄN THỊ DIỆU TRINH ĐÁNH GIÁ CHI PHÍ GIẢM PHÁT THẢI KHÍ NHÀ KÍNH PHỤC VỤ XÂY DỰNG KẾ HOẠCH HÀNH ĐỘNG TĂNG TRƯỞNG XANH TẠI TỈNH QUẢNG NINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH QUẢN LÝ KINH TẾ HÀ NỘI - 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ------

------ NGUYỄN THỊ DIỆU TRINH ĐÁNH GIÁ CHI PHÍ GIẢM PHÁT THẢI KHÍ NHÀ KÍNH PHỤC VỤ XÂY DỰNG KẾ HOẠCH HÀNH ĐỘNG TĂNG TRƯỞNG XANH TẠI TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ (PHÂN BỐ LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT VÀ PHÂN VÙNG KINH TẾ) Mã số: 9310110 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. LÊ THU HOA 2. TS. PHẠM HOÀNG MAI HÀ NỘI - 2019 i LỜI CAM KẾT Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Người hướng dẫn khoa học PGS.TS. Lê Thu Hoa Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận án Nguyễn Thị Diệu Trinh ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin được bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới sự dẫn dắt và hình thành ý tưởng nghiên cứu với công sức lớn lao của hai giáo viên hướng dẫn: PGS.TS Lê Thu Hoa, nguyên Trưởng khoa Môi trường, Biến đổi khí hậu và Đô thị, trường Đại học Kinh tế Quốc dân và TS. Phạm Hoàng Mai, Vụ trưởng Vụ Khoa học, Giáo dục, Tài nguyên và Môi trường, Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Cô và Thầy đã luôn động viên tôi bằng thời gian, công sức hỗ trợ, giúp đỡ và đồng hành cùng tôi trong suốt hành trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Tập thể Thầy/ Cô và cán bộ Khoa Môi trường, Biến đổi khí hậu và Đô thị, Viện Sau đại học, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân; các đồng nghiệp ở Bộ Kế hoạch và Đầu tư; Uỷ ban nhân dân và Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Quảng Ninh; Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh, và bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi và hỗ trợ các thủ tục đúng quy trình để tôi hoàn thành luận án này. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả người thân trong gia đình đã hy sinh thời gian, tình cảm quý báu của mình để làm chỗ dựa vững chắc về tinh thần giúp tôi tập trung hoàn thành nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn./. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Diệu Trinh iii MỤC LỤC LỜI CAM KẾT .............................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC .................................................................................................................... iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................. viivi DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................................... ixviii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ................................................................................. xiiix LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................................1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHI PHÍ GIẢM PHÁT THẢI KHÍ NHÀ KÍNH VÀ KẾ HOẠCH HÀNH ĐỘNG TĂNG TRƯỞNG XANH ..8 1.1. Những vấn đề chung về biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh ......................8 1.1.1. Biến đổi khí hậu: biểu hiện và nguyên nhân ..................................................8 1.1.2. Ứng phó với BĐKH .......................................................................................9 1.1.3. Phát thải và giảm phát thải khí nhà kính tại Việt Nam.................................10 1.1.4. Xu hướng tăng trưởng xanh và giảm phát thải khí nhà kính ........................11 1.2. Đánh giá chi phí giảm phát thải khí nhà kính của địa phương ....................14 1.2.1. Khái niệm Chi phí giảm phát thải khí nhà kính ...........................................14 1.2.2. Đường chi phí giảm thải cận biên MACC ....................................................15 1.2.3. Giảm thải tối ưu: đánh đổi lợi ích và chi phí của việc giảm thải .................18 1.2.4. Ứng dụng MACC trong đánh giá chi phí giảm phát thải KNK ...................19 1.2.5. MACC và đánh giá chi phí giảm thải KNK cấp địa phương .............. 222221 1.2.6. Đường cơ sở, kịch bản giảm phát thải KNK và dự báo ...................... 262625 1.3. Các nghiên cứu về đánh giá chi phí giảm phát thải khí nhà kính trong hoạch định chính sách ................................................................................................ 272726 1.3.1. Các nghiên cứu trên thế giới ................................................................ 272726 1.3.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam ................................................................ 323231 1.3.3. Nhận xét chung về các nghiên cứu đánh giá chi phí giảm phát thải KNK phục vụ xây dựng kế hoạch hành động tăng trưởng xanh ...................................... 343433 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................ 363635 CHƯƠNG 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN .............................................................................................................................. 373736 iv 2.1. Nội dung và cách tiếp cận nghiên cứu của luận án ............................... 373736 2.2. Mô hình và quy trình đánh giá chi phí giảm phát thải KNK .............. 383837 2.2.1. Mô hình đánh giá MACC theo tiếp cận chuyên gia ............................ 404039 2.2.2. Quy trình đánh giá chi phí giảm phát thải KNK ................................. 404039 2.3. Phương pháp tính toán phát thải và giảm phát thải KNK .................. 424241 2.3.1. Tiếp cận tính toán phát thải KNK........................................................ 424241 2.3.2. Hệ số phát thải EFi .............................................................................. 434342 2.3.3. Hệ số quy đổi CO2 tương đương (CO2tđ) ............................................. 434342 2.3.4. Xây dựng đường cơ sở phát thải KNK và lựa chọn nhóm ngành ....... 444443 2.3.5. Tính toán phát thải KNK trong lĩnh vực năng lượng .......................... 464645 2.3.6. Tính toán phát thải KNK trong lĩnh vực nông - lâm nghiệp ............... 505049 2.3.7. Tính toán hấp thụ và phát thải KNK từ các hoạt động lâm nghiệp và sử dụng đất 555554 2.3.8. Tính toán phát thải KNK cho quá trình công nghiệp và sử dụng sản phẩm 585857 2.4. Đánh giá chi phí cận biên (MAC) của các cơ hội giảm thải KNK ....... 595958 2.5. Xây dựng đường chi phí giảm thải KNK cận biên (MACC) ............... 606059 2.6. Nguồn số liệu và phương pháp thu thập số liệu .................................... 636362 2.7. Lựa chọn khung thời gian và tỷ lệ chiết khấu ....................................... 666665 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................ 676766 CHƯƠNG 3: ĐÁNH GIÁ CHI PHÍ GIẢM PHÁT THẢI KHÍ NHÀ KÍNH TẠI TỈNH QUẢNG NINH ......................................................................................... 686867 3.1. Giới thiệu chung về tỉnh Quảng Ninh và nguồn phát thải khí nhà kính trên địa bàn Quảng Ninh ........................................................................................ 686867 3.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của Quảng Ninh ........................... 686867 3.1.2. Các nguồn và xu hướng phát thải khí nhà kính tại Quảng Ninh ......... 777776 3.2. Tính toán phát thải khí nhà kính tại tỉnh Quảng Ninh ........................ 797978 3.2.1. Lĩnh vực Năng lượng ........................................................................... 797978 3.2.2. Lĩnh vực nông - lâm nghiệp ................................................................ 878786 3.2.3. Lĩnh vực công nghiệp .......................................................................... 909089 3.3. Tổng hợp kết quả và dự báo phát thải KNK tại tỉnh Quảng Ninh ..... 929291 3.3.1. Tổng hợp kết quả tính phát thải KNK đến năm 2015 ......................... 929291 3.3.2. Dự báo phát thải KNK đến năm 2020 và 2030 ................................... 939392 3.4. Tính toán chi phí giảm thải khí nhà kính tỉnh Quảng Ninh ................ 959594 v 3.4.1. Xác định các cơ hội giảm phát thải KNK tại tỉnh Quảng Ninh ........... 959594 3.4.2. Xác định, đánh giá chi phí của các cơ hội giảm phát thải KNK và xây dựng đường MACC .......................................................................................... 105105104 Tiểu kết chương 3 ...................................................................................... 126126125 CHƯƠNG 4 GIẢI PHÁP LỒNG GHÉP ĐÁNH GIÁ CHI PHÍ GIẢM THẢI KHÍ NHÀ KÍNH VÀO KẾ HOẠCH HÀNH ĐỘNG TĂNG TRƯỞNG XANH TẠI TỈNH QUẢNG NINH ................................................................................... 127127126 4.1. Căn cứ và cách tiếp cận xây dựng kế hoạch hành động Tăng trưởng xanh tại tỉnh Quảng Ninh ........................................................................................ 127127126 4.1.1. Căn cứ ............................................................................................ 127127126 4.1.2. Phương thức lồng ghép chi phí giảm thải khí nhà kính vào lập kế hoạch hành động Tăng trưởng xanh cấp tỉnh .............................................................. 129129127 4.2. Phân tích tác động giảm phát thải khí nhà kính theo các kịch bản ..................................................................................................................... 134134132 4.3. Phân tích chi phí và lựa chọn ưu tiên các phương án giảm phát thải KNK ..................................................................................................................... 137137136 4.4. Nhận định và khuyến nghị về giảm phát thải khí nhà kính trong xây dựng kế hoạch hành động tăng trưởng xanh tỉnh Quảng Ninh ..................... 144144142 4.4.1. Nhận định ...................................................................................... 144144142 4.4.2. Khuyến nghị .................................................................................. 145145143 Tiểu kết chương 4 ...................................................................................... 148147145 KẾT LUẬN ................................................................................................... 149148146 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ................ 151150148 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................... 153152150 Phụ lục 1: Bổ sung Số liệu về các lĩnh vực hoạt động tại Quảng Ninh .... 163162160 Phụ lục 2: Các nguồn thu thập số liệu địa phương trong các lĩnh vực .... 164163161 Phụ lục 3: Danh sách, nội dung và kết quả tham vấn ............................... 165164162 Phụ lục 4. BIỂU MẪU THU THÂP SỐ LIỆU ........................................... 181180178 Phụ lục 5: Phân tích SWOT (điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức) trong việc triển khai các hoạt động liên quan tới giảm phát thải KNK và thúc đẩy TTX trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ..................................................................... 196195193 Phụ lục 6: Giao diện Ex-Act (FAO) cho tính toán tác động KNK trong nông nghiệp ........................................................................................................................ 199198196 vi Phụ lục 7: Giao diện MACC Builder Pro cho tính toán MAC của các cơ hội giảm thải KNK được lựa chọn .............................................................................. 200199197 Phụ lục 8: Kế hoạch triển khai thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh của tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2016-2020 ................................................. 201200198 PHỤ LỤC 9: PHÂN CÔNG THEO DÕI, TỔNG HỢP CÁC CHỈ TIÊU LIÊN QUAN ĐẾN TĂNG TRƯỞNG XANH TỈNH QUẢNG NINH ................ 210209207 vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Cụm từ tiếng Anh Cụm từ tiếng Việt ADB Asian Development Bank Ngân hàng Phát triển châu Á AR4 Assessment Report 4 Báo cáo đánh giá lần thứ tư của IPCC AR5 Assessment Report 5 Báo cáo đánh giá lần thứ năm của IPCC BĐKH Climate change Biến đổi khí hậu Bộ TN&MT Ministry of Natural resources and Environment Bộ Tài nguyên và Môi trường Bộ KH&ĐT Ministry of Planning and Investment Bộ Kế hoạch và Đầu tư CGE Computable General Equilibrium Mô hình cân bằng tổng thể khả tính COMAP Comprehensive Mitigation Assessment Process Công cụ quá trình đánh giá giảm phát thải một cách đầy đủ (trong lâm nghiệp) COP Conference of Parties Hội nghị các bên tham gia công ước khung về BĐKH của LHQ CNG Compressed Natural Gas Khí nén thiên nhiên CO2tđ CO2e, CO2 equivelent CO2tđ, Cácbon đi-ô-xít tương đương CTR Solid Waste Chất thải rắn EU European Union Liên minh châu Âu EPA Environmental Protection Agency Cơ quan Môi trường Hoa Kỳ GGGI Global Green Growth Institute Viện Tăng trưởng Xanh toàn cầu GLOCAF Global Carbon Finance model Mô hình tài chính cácbon toàn cầu GTVT Transportation Giao thông vận tải GWP Global Warming Potential Tiềm năng gây ấm lên toàn cầu IFC International Finance Corporation Công ty Tài chính Quốc tế IAM Integrated Assessment Model Mô hình đánh giá tích hợp IPCC Inter-governmental Panel on Climate Change Uỷ ban Liên Chính phủ về biến đổi khí hậu (BĐKH) KNK Green House Gas Khí nhà kính LEAP Long term Energy Alternative Planning Công cụ quy hoạch thay thế năng lượng dài hạn (trong lĩnh vực năng lượng) LEDS Low Emission Developmemnt Strategy Chiến lược phát triển ít phát thải LNG Liquefied Natural Gas Khí thiên nhiên hoá lỏng viii Từ viết tắt Cụm từ tiếng Anh Cụm từ tiếng Việt LPG Liquefied Petroleum Gas Khí đốt hoá lỏng LCD Low Carbon Development Phát triển Carbon thấp MACC Marginal Abatetment Cost Curve Đường chi phí giảm thải cận biên MCED Ministerial Conference on Environment and Development Hội nghị Bộ trưởng về Môi trường và Phát triển McKinsey GI McKinsey Global Institute Viện Nghiên cứu toàn cầu McKinsey NAMA Nationally Appropriate Mitigation Action Plan Kế hoạch giảm nhẹ phù hợp điều kiện quốc gia NLTT Renewable Energy Năng lượng tái tạo NPV Net Present Value Chi phí hiện tại ròng OECD Organization of Economic Cooperation and Development Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế PC Private Costs Chi phí cá nhân/ chi phí nhà đầu tư PEA Partly Equilibrium Analysis Phân tích cân bằng bán phần PGGAP Provicial Green Growth Action Plan Kế hoạch hành động tăng trưởng xanh cấp tỉnh PPM Parts per million Đơn vị đo lường nồng độ tạp chất trong không khí PTBV Sustainable Development Phát triển bền vững SAR Second Assessment Report Báo cáo đánh giá lần thứ hai của IPCC SCC Social carbon cost Chi phí xã hội về KNK TTX Green Growth Tăng trưởng xanh UNDP United Nations Development Program Chương trình Phát triển Liên hợp quốc UNEP United Nations Environment Program Chương trình Môi trường Liên hợp quốc UNFCCC United Nations Framework on Climate Change Convention Công ước khung của Liên hợp quốc về BĐKH UNESCAP United Nations Economic and Social Committee in the Asia and Pacific Uỷ ban Kinh tế - Xã hội Liên hợp quốc khu vực châu Á – Thái Bình Dương VGGS Vietnam Green Growth Strategy Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh WB The World Bank Ngân hàng Thế giới ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Phát thải/ hấp thụ KNK tại Việt Nam qua các năm theo lĩnh vực ................11 Bảng 2.1: Hệ số quy đổi phát thải CO2 tương đương theo tiềm năng nóng lên toàn cầu (GWP) ...44 Bảng 2.2: Hệ số phát thải lưới điện Việt Nam ..............................................................50 Bảng 2.3: Các số liệu được sử dụng trong tính toán phát thải và giảm phát thải KNK tại tỉnh Quảng Ninh .......................................................................................................65 Bảng 3.1: Số lượng phương tiện giao thông tỉnh Quảng Ninh ......................................80 Bảng 3.2: Lượng phát thải KNK từ hoạt động giao thông vận tải của tỉnh Quảng Ninh ........81 Bảng 3.3: Tiêu hao nhiên liệu hàng năm các phương tiện giao thông đường bộ tỉnh Quảng Ninh....................................................................................................................82 Bảng 3.4: Lượng nhiên liệu tiêu thụ dành cho hoạt động giao thông vận tải trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................................82 Bảng 3.5: Lượng nhiên liệu tiêu thụ dành cho các hoạt động khác trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh....................................................................................................................83 Bảng 3.6: Lượng phát thải KNK do các hoạt động sử dụng nhiên liệu hóa thạch phi giao thông vận tải của tỉnh Quảng Ninh ........................................................................83 Bảng 3.7: Sản lượng khai thác than hầm lò và lộ thiên tại Quảng Ninh .......................84 Bảng 3.8: Lượng phát thải KNK từ quá trình khai thác và vận chuyển than tỉnh Quảng Ninh .....84 Bảng 3.9: Tiêu thụ điện năng của một số ngành chính tại tỉnh Quảng Ninh ................85 Bảng 3.10: Lượng phát thải gián tiếp KNK đến năm 2015 ...........................................85 Bảng 3.11: Tổng hợp phát thải KNK lĩnh vực Năng lượng đến năm 2015 ..................86 Bảng 3.12: Số lượng đầu gia súc, gia cầm trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ....................87 Bảng 3.13: Lượng phát thải KNK từ hoạt động chăn nuôi của tỉnh Quảng Ninh .........87 Bảng 3.14: Diện tích các loại cây trồng trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh (ha) .................88 Bảng 3.15: Lượng phát thải KNK từ hoạt động trồng trọt/ canh tác nông nghiệp của tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................................88 Bảng 3.16: Diện tích các loại rừng trên địa bàn Tỉnh Quảng Ninh (ha) .......................89 Bảng 3.17: Lượng hấp thụ KNK từ hoạt động lâm nghiệp của tỉnh Quảng Ninh.........90 Bảng 3.18: Sản lượng clinker của các nhà máy sản xuất tại tỉnh Quảng Ninh .............91 Bảng 3.19: Lượng phát thải KNK từ quá trình công nghiệp .........................................91 Bảng 3.20: Tổng hợp phát thải KNK tại tỉnh Quảng Ninh ...........................................92 Bảng 3.21: Dự báo phát thải KNK tại tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020 và 2030. .........94 Formatted: Condensed by 0.7 pt Formatted: Condensed by 0.5 pt Formatted: Condensed by 0.7 pt x Bảng 3.22: Danh mục nhận dạng các cơ hội giảm thải KNK .......................................96 Bảng 3.23: Danh mục rút gọn các cơ hội giảm thải KNK ......................................... 103 Bảng 3.24: Tóm lược các thông số đầu vào tính chi phí – lợi ích của các cơ hội giảm thải KNK ..................................................................................................................... 106 Bảng 3.25: Tiềm năng giảm phát thải KNK của các cơ hội trong lĩnh vực công nghiệp và năng lượng đến năm 2020 ..................................................................................... 116 Bảng 3.26. Tiềm năng giảm phát thải KNK của các cơ hội trong lĩnh vực nông lâm nghiệp đến năm 2020 .................................................................................................. 119 Bảng 3.27: Tiềm năng giảm phát thải KNK của các cơ hội trong lĩnh vực công nghiệp và năng lượng đến năm 2030 ..................................................................................... 121 Bảng 3.28: Tiềm năng giảm phát thải KNK của các cơ hội trong lĩnh vực nông lâm nghiệp đến năm 2030 .....