Luận án Đánh giá kết quả học tập môn giáo dục học của sinh viên đại học sư phạm theo tiếp cận năng lực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI *********************** NGUYỄN THỊ THANH TRÀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC HỌC CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI *********************** NGUYỄN THỊ THANH TRÀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC HỌC CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Chuyên ngành: Lý luận và Lịch sử giáo dục Mã số: 62. 14 .01. 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Trần Thị Tuyết Oanh PGS. TS Vũ Lệ Hoa HÀ NỘI - 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Thị Thanh Trà ii LỜI CÁM ƠN Trong quá trình thực hiện luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ, tạo điều kiện của Ban Giám hiệu, Phòng Tổ chức cán bộ, Phòng Sau đại học, Trung tâm Thông tin - Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội để tôi thực hiện và hoàn thành luận án đúng thời hạn. Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành về sự giúp đỡ đó. Tôi xin trân trọng cảm ơn Đảng ủy, Ban chủ nhiệm Khoa Tâm lý - Giáo dục cùng các thầy, cô, anh, chị, em đồng nghiệp trong Bộ môn Lý luận dạy học và trong Khoa Tâm lý - Giáo dục, nơi tôi công tác, đã luôn ủng hộ, chia sẻ công việc cũng như động viên tinh thần giúp tôi có động lực vượt qua khó khăn để có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập. Cám ơn các em sinh viên đã nhiệt tình tham gia và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu vừa qua. Đặc biệt, tôi muốn gửi lời tri ân sâu sắc đến PGS. TS Trần Thị Tuyết Oanh và PGS. TS Vũ Lệ Hoa, các cán bộ hướng dẫn khoa học, những người đã chỉ bảo, tư vấn, định hướng cho tôi về mặt học thuật, giúp tôi thể hiện ý tưởng nghiên cứu cũng như truyền đạt cho tôi nhiều kinh nghiệm quý báu trong nghiên cứu khoa học để tôi hoàn tất đề tài nghiên cứu này. Lời sau cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới những người thân trong gia đình và những người bạn đã luôn động viên, khích lệ tôi trong quá trình thực hiện và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành luận án. Xin trọng cảm ơn tất cả sự giúp đỡ quý báu này. Tác giả luận án Nguyễn Thị Thanh Trà iii MỤC LỤC Lời cam đoan.........................................................................................................................i Lời cám ơn........................................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................................... iii Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt .............................................................................. vi Danh mục các bảng, biểu đồ và sơ đồ ............................................................................ vii MỞ ĐẦU ............................................................................................................................ 1 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI................................................................................................. 1 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU......................................................................................... 2 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU..................................................... 2 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC ........................................................................................ 3 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU......................................................................................... 3 6. GIỚI HẠN VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU................................................................ 3 7. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................ 4 8. NHỮNG LUẬN ĐIỂM BẢO VỆ ...................................................................5 9. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN ...............................................................5 10. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN ......................................................................6 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐÁNH GIÁ KẾT QỦA HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC HỌC CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC....................................................................................................................... 7 1.1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ........................................................7 1.1.1 Các nghiên cứu về đánh giá KQHT ............................................................. 7 1.1.2 Các nghiên cứu về đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực ....................... 10 1.2 MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN CỦA ĐỀ TÀI .........................................15 1.2.1 Kết quả học tập........................................................................................... 15 1.2.2 Đánh giá kết quả học tập ............................................................................ 16 1.2.3 Năng lực...................................................................................................... 18 1.2.4 Tiếp cận năng lực ....................................................................................... 22 1.3 ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP .............................................................23 1.3.1 Vị trí, vai trò, chức năng của đánh giá KQHT ........................................... 23 1.3.2 Nguyên tắc đánh giá kết quả học tập.......................................................... 24 1.3.3 Phương pháp, hình thức và công cụ kiểm tra - đánh giá KQHT................ 25 1.3.4 Triết lí về đánh giá kết quả học tập ............................................................ 27 iv 1.4 ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC............................................................................................29 1.4.1 Đặc trưng của môn GDH ở trường sư phạm .............................................. 29 1.4.2 Những năng lực cần hình thành và phát triển cho sinh viên ĐHSP thông qua môn Giáo dục học......................................................................................... 31 1.4.3 Các thành tố của quá trình đánh giá KQHT môn Giáo dục học theo tiếp cận năng lực................................................................................................................ 43 1.4.4 Những yêu cầu đối với việc thực hiện đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực......................................................................................................... 50 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1................................................................................................ 53 Chương 2: THỰC TRẠNG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC HỌC CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ....................................................................................................55 2.1 KHÁI QUÁT VỀ QUÁ TRÌNH KHẢO SÁT THỰC TRẠNG ...................55 2.1.1 Mục đích khảo sát....................................................................................... 55 2.1.2 Nội dung khảo sát ....................................................................................... 55 2.1.3 Đối tượng, địa bàn khảo sát........................................................................ 55 2.2 KẾT QUẢ KHẢO SÁT ..............................................................................55 2.2.1 Thực trạng đánh giá KQHT của sinh viên ĐHSP ...................................... 56 2.2.2 Thực trạng nhận thức về đánh giá KQHT môn Giáo dục học của sinh viên ĐHSP theo tiếp cận năng lực............................................................................... 62 2.2.3 Thực trạng thực hiện đánh giá KQHT môn Giáo dục học của sinh viên ĐHSP theo tiếp cận năng lực............................................................................... 67 2.2.4 Đánh giá chung về thực trạng..................................................................... 89 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................................ 93 Chương 3: BIỆN PHÁP ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC HỌC CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC VÀ THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................................... 95 3.1 ĐỊNH HƯỚNG VÀ NGUYÊN TẮC ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP ...................95 3.1.1 Định hướng đề xuất biện pháp ................................................................... 95 3.1.2 Các nguyên tắc xây dựng biện pháp........................................................... 97 3.2 BIỆN PHÁP ĐÁNH GIÁ KQHT MÔN GIÁO DỤC HỌC CỦA SINH VIÊN ĐHSP THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ............................................................98 v 3.2.1 Nhóm biện pháp 1. Thiết lập các điều kiện chuẩn bị cho đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực ........................................................................ 98 3.2.2 Nhóm biện pháp 2. Xây dựng công cụ đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực ...................................................................................................108 3.2.3 Nhóm biện pháp 3. Thực hiện đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực..........................................................................................................117 3.3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ XÂY DỰNG..........123 3.3.1 Khái quát về quá trình thực nghiệm ......................................................... 123 3.3.2 Kết quả thực nghiệm................................................................................. 127 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3............................................................................................ 146 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 147 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN............................................................................ 151 PHỤ LỤC ........................................................................................................1PL vi DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ DH ĐC ĐG ĐHSP GD GDH GV HTTC KQHT KN KX NL NLSP PP QTDH SP SV TN Dạy học Đối chứng Đánh giá Đại học Sư phạm Giáo dục Giáo dục học Giảng viên Hình thức tổ chức Kết quả học tập Kĩ năng Kĩ xảo Năng lực Năng lực sư phạm Phương pháp Quá trình dạy học Sư phạm Sinh viên Thực nghiệm vii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ VÀ SƠ ĐỒ DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1 Bảng so sánh giữa ĐG kết quả về việc học, ĐG vì sự tiến bộ của người học và ĐG kết quả là hoạt động học tập ................................................................29 Bảng 1.2 Hình thức thể hiện của rubric phân tích...........................................48 Bảng 1.3 Ưu điểm và nhược điểm của các loại rubric....................................49 Bảng 2.1 Nhận thức của giảng viên và sinh viên ĐHSP về tầm quan trọng của đánh giá KQHT trong quá trình dạy học ở đại học........................................56 Bảng 2.2 Nhận thức của giảng viên về mục đích đánh giá KQHT.................57 Bảng 2.3 Nhận thức của SV về mục đích đánh giá KQHT.............................58 Bảng 2.4 Nhận thức của giảng viên và sinh viên ĐHSP về mối quan hệ giữa đánh giá KQHT và quá trình dạy học .............................................................60 Bảng 2.5 Nhận thức của giảng viên và sinh viên ĐHSP về xu hướng đánh giá KQHT hiện nay. ..............................................................................................61 Bảng 2.6 Nhận thức của GV về khái niệm đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực ....................................................................................................................63 Bảng 2.7 Nhận thức về vai trò đánh giá KQHT môn Giáo dục học trong việc phát triển các năng lực nghề của SV...............................................................64 Bảng 2.8 Ý kiến của SV về tác dụng của đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực.....................................................................................................66 Bảng 2.9 Thực trạng mức độ thực hiện đánh giá các năng lực nghề của sinh viên qua môn Giáo dục học.............................................................................68 Bảng 2.10 Ý kiến GV về những năng lực họ thường đánh giá ở sinh viên ....68 Bảng 2.11 Ý kiến GV về thực trạng thực hiện mục tiêu đánh giá ..................69 Bảng 2.12 Ý kiến SV về thực trạng thực hiện mục tiêu đánh giá...................70 Bảng 2.13 Ý kiến giảng viên về thực trạng thực hiện các PP, hình thức đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực..................................................72 Bảng 2.14 Ý kiến sinh viên về thực trạng thực hiện các PP, hình thức đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực........................................................73 Bảng 2.15 Ý kiến của sinh viên về thực trạng chấm chữa kết quả thực hiện nhiệm vụ của SV trong đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực...77 viii Bảng 2.16 Ý kiến của giảng viên về thực trạng chấm chữa kết quả thực hiện nhiệm vụ của SV trong đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực...79 Bảng 2.17 Ý kiến giảng viên về sự cần thiết của một số yếu tố đối với đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực..................................................86 Bảng 2.18 Ý kiến sinh viên về sự cần thiết của một số yếu tố đối với đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực........................................................87 Bảng 2.19 Những khó khăn của giảng viên trong quá trình đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực....................................................................89 Bảng 2.20 Những khó khăn của sinh viên trong quá trình đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực....................................................................91 Bảng 3.1 Bảng phân phối tần suất mức độ các NL của nhóm TN1 và ĐC1 trước TN...127 Bảng 3.2 Bảng kiểm định t-test kết quả đo lường năng lực của SV.............128 nhóm TN1 và ĐC1 trước thực nghiệm lần 1.................................................128 Bảng 3.4 Bảng kiểm định t-test kết quả đo lường năng lực của SV nhóm TN1 và ĐC1 sau thực nghiệm lần 1............................................................................................131 Bảng 3.5 Bảng phân phối tần số điểm thi hết môn GDH của nhóm TN1 và ĐC1................................................................................................................133 Bảng 3.6 Bảng phân phối tần suất mức độ các NL của nhóm TN2 và ĐC2 trước TN ............................................................................................. 135 Bảng 3.7 Bảng phân phối tần suất mức độ các NL của nhóm TN2 và ĐC2 sau TN..................................................................................................................135 Bảng 3.8 Bảng phân phối tần số điểm thi hết môn GDH của nhóm TN2 và ĐC2137 Bảng 3.9 Tác dụng thực hiện các bài tập thực hành nhằm đánh giá năng lực .......140 Bảng 3.10 Lợi ích của việc công khai tiêu chí đánh giá trước khi sinh viên thực hiện bài tập ............................................................................................141 Bảng 3.11 Lợi ích của việc sử dụng rubric để đánh giá và phối hợp giữa đánh giá của giảng viên với đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá của sinh viên.....142 Bảng 3.12 Tự đánh giá của sinh viên về các năng lực của bản thân.............143 Bảng 3.13 Các khó khăn mà sinh viên gặp phải khi thực hiện đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực..................................................................144 ix DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1 Biểu đồ điểm trung bình của GV và SV về mức độ thường xuyên thực hiện các mục tiêu đánh giá .......................................................................... 70 Biểu đồ 2.2 Các loại nhiệm vụ đánh giá mà GV thường giao cho SV thực hiện72 Biểu đồ 2.3 Điểm trung bình ý kiến GV và SV về việc sử dụng công cụ chấm điểm của GV........................................................................................................ 75 Biểu đồ 3.1 Điểm trung bình các năng lực của sinh viên nhóm TN1 và ĐC1 ..129 trước thực nghiệm.............................................................................................. 129 Biểu đồ 3.2 Điểm trung bình các năng lực của sinh viên nhóm TN1 và ĐC1 sau TN...................................................................................................................... 131 Biểu đồ 3.3 Điểm trung bình các năng lực của sinh viên nhóm TN2 và ĐC2 sau thực nghiệm ....................................................................................................... 136 Biểu đồ 3.4 Mức độ hứng thú của sinh viên khi tham gia đánh giá KQHT môn Giáo dục học theo tiếp cận năng lực ................................................................. 139 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1 Hệ thống NL dạy học cần hình thành cho sinh viên ĐHSP thông qua môn Giáo dục học.....................................................................................41 Sơ đồ 1.2 Hệ thống NL giáo dục cần hình thành cho sinh viên ĐHSP thông qua môn Giáo dục học.....................................................................................42 Sơ đồ 3.1 Quy trình đánh giá KQHT môn GDH theo tiếp cận năng lực......101 1 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1.1 Để có thể hội nhập quốc tế trong thời đại nền kinh tế tri thức hiện nay, vấn đề chất lượng nguồn nhân lực đều được các quốc gia trên thế giới rất quan tâm. Trong bối cảnh thế giới có nhiều biến động và cạnh tranh gay gắt đòi hỏi nguồn nhân lực của mỗi quốc gia cần có năng lực chuyên môn tốt, năng lực sáng tạo, năng lực làm chủ khoa học công nghệ, khả năng thích ứng với biến đổi của đời sống xã hội, xử lý tốt các tình huống nảy sinh trong nền kinh tế thị trường. Để đáp ứng yêu cầu này về nguồn nhân lực, giáo dục đại học thế giới đang chú trọng vào đổi mới phương thức đào tạo theo tiếp cận năng lực, nhằm hình thành và phát triển năng lực hành động cho người học, đáp ứng yêu cầu chất lượng nguồn nhân lực và sự phát triển xã hội. 1.2 Kiểm tra đánh giá kết quả đào tạo là một trong những khâu trọng yếu, là bộ phận không thể tách rời của quá trình đào tạo. Đào tạo theo tiếp cận năng lực đặt ra vấn đề cũng cần phải đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả đào tạo theo tiếp cận đó, bởi đổi mới kiểm tra đánh giá là động lực thúc đẩy sự đổi mới quá trình đào tạo. Đánh giá kết quả đào tạo theo tiếp cận năng lực chú trọng đánh giá năng lực của người học theo chuẩn đầu ra, đánh giá sự vận dụng tri thức của người học vào giải quyết các tình huống của cuộc sống nghề nghiệp, xem người học làm được gì, có năng lực gì chứ không phải chỉ đánh giá xem người học biết gì. 1.3 Giáo dục đại học Việt Nam nói chung và các trường Đại học Sư phạm nói riêng hiện nay đang tiến hành đổi mới nội dung chương trình, phương pháp dạy học theo hướng chú trọng hình thành và phát triển năng lực nghề nghiệp cho sinh viên. Ngành sư phạm trong các trường đại học có vai trò đào tạo đội ngũ giáo viên giảng dạy các bộ môn khoa học khác nhau ở các trường phổ thông. Chất lượng của đội ngũ giáo viên là yếu tố quyết định đến chất lượng của hệ thống giáo dục và đào tạo. Do đó sinh viên sư phạm cần được hình thành các năng lực nghề cần thiết theo chuẩn đầu ra trong quá trình đào tạo tại các trường sư phạm để ra trường thực hành nghề tại các trường học trong hệ thống giáo dục quốc dân. Những năng lực đó cần được hình thành trong quá trình học tập và kiểm tra đánh giá các môn học và thể hiện qua việc sinh viê