Luận án Đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng giai đoạn 2006-2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ---o0o--- NGUYỄN HỮU KHIẾU ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU KINH TẾ VŨNG ÁNG GIAI ĐOẠN 2006-2020 Chuyên ngành: Kinh tế phát triển (Kinh tế đầu tư) Mã số: 62310105 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Giáo viên hướng dẫn : 1. PGS.TS PHẠM VĂN HÙNG 2. TS NGUYỄN HỒNG LĨNH HÀ NỘI - 2015 ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Những số liệu và những trích dẫn trong luận án đều có nguồn gốc rõ ràng. Các phân tích của luận án cũng chưa từng được công bố ở một công trình nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Tác giả luận án Nguyễn Hữu Khiếu iii LỜI CẢM ƠN Tác giả chân thành biết ơn trường Đại học Kinh tế quốc dân, Viện Sau đại học, Khoa Đầu tư, Bộ môn Kinh tế đầu tư cùng các thầy cô tham gia giảng dạy chương trình nghiên cứu sinh. Chính những kiến thức, phương pháp mới được tiếp thu từ quá trình nghiên cứu tại trường là hành trang quan trọng giúp tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin chuyển lời tri ân sâu sắc nhất đến tập thể giáo viên hướng dẫn, PGS.TS Phạm Văn Hùng và TS. Nguyễn Hồng Lĩnh. Sự hướng dẫn tận tình, tâm huyết và rất trách nhiệm của các thầy đã giúp tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến lãnh đạo các Sở, ban, ngành tỉnh Hà Tĩnh cùng với lãnh đạo Ban Quản lý các Khu Kinh tế tỉnh Hà Tĩnh đã luôn quan tâm và tạo mọi điều kiện trong quá trình thu thập dữ liệu, tư vấn và các gợi ý chính sách. Xin cảm ơn tình cảm của người thân, gia đình. Chính tình yêu thương và sự quan tâm của gia đình là động lực to lớn cho tác giả hoàn thành luận án. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội/2015 Nguyễn Hữu Khiếu iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... ii LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ vii DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................... ix DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ .................................................................................... x LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU KINH TẾ THEO HƯỚNG BỀN VỮNG .............................................................. 10 1.1 Phát triển bền vững và phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững..... 10 1.1.1 Phát triển bền vững ........................................................................................ 10 1.1.2 Phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững .................................................. 14 1.2 Đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ................................ 17 1.2.1 Các khái niệm ................................................................................................. 17 1.2.2 Vai trò đầu tư phát triển và đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững ..... 22 1.3 Nguồn vốn đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ............. 24 1.3.1 Nguồn vốn ...................................................................................................... 24 1.3.2 Các loại nguồn vốn ........................................................................................ 25 1.4 Nội dung đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ................ 27 1.4.1 Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng ...................................................................... 27 1.4.2 Đầu tư phát triển nhân lực .............................................................................. 29 1.4.3 Đầu tư phát triển cơ sở sản xuất công nghiệp ................................................ 30 1.4.4 Đầu tư phát triển thương mại - dịch vụ .......................................................... 31 1.4.5 Đầu tư bảo vệ môi trường .............................................................................. 31 1.5 Tiêu chí đánh giá đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững .......... 32 1.5.1 Các tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư phát triển khu kinh tế ........................... 32 1.5.2 Các tiêu chí đánh giá hiệu quả đầu tư phát triển khu kinh tế ......................... 37 1.6 Các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ................................................................................... 40 1.6.1 Các nhân tố thuộc môi trường quốc tế ........................................................... 40 1.6.2 Các nhân tố thuộc môi trường quốc gia ......................................................... 42 v 1.6.3 Các nhân tố thuộc môi trường địa phương .................................................... 44 1.6.4 Các nhân tố thuộc môi trường khu kinh tế ..................................................... 46 1.6.5 Đề xuất mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững .................................................. 47 1.7. Kinh nghiệm quốc tế về đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững và bài học cho khu kinh tế Vũng Áng ....................................... 49 1.7.1 Kinh nghiệm quốc tế về đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ........ 49 1.7.2 Bài học kinh nghiệm cho đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng ............... 57 Tóm tắt chương 1 .................................................................................................... 60 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU LUẬN ÁN ........................................ 61 2.1 Tổng quan về tình hình nghiên cứu đề tài ................................................. 61 2.1.1 Các nghiên cứu tại Việt Nam ......................................................................... 61 2.1.2 Các nghiên cứu trên thế giới .......................................................................... 63 2.2 Phương pháp nghiên cứu............................................................................. 66 2.2.1 Phương pháp nghiên cứu luận án ................................................................... 66 2.2.2 Phương pháp nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững .................................................................. 67 Tóm tắt chương 2 .................................................................................................... 73 CHƯƠNG 3: NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU KINH TẾ VŨNG ÁNG GIAI ĐOẠN 2006-2014 ........................................ 74 3.1 Đặc điểm kinh tế - xã hội tỉnh Hà Tĩnh ảnh hưởng đến công tác đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng ........................................................... 74 3.1.1 Đặc điểm tự nhiên cho đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng ................... 74 3.1.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội cho đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng ........ 76 3.1.3 Hệ thống các văn bản pháp luật có liên quan đến đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng giai đoạn 2006 đến 2014 .................................................. 77 3.2 Nghiên cứu thực trạng đầu tư phát triển KKT Vũng Áng giai đoạn 2006-2014 ...................................................................................................... 79 3.2.1 Vốn đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng giai đoạn 2006- 2014 ............. 79 3.2.2 Nguồn vốn đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng ...................................... 84 vi 3.3 Đánh giá thực trạng đầu tư phát triển KKT Vũng Áng .......................... 99 3.3.1 Đánh giá kết quả đạt được trong đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng .... 99 3.3.2 Đánh giá hiệu quả đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng ........................ 105 3.4 Kết quả phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững ................................. 115 3.4.1 Mô tả mẫu khảo sát, đánh giá ...................................................................... 115 3.4.2 Kết quả phân tích nhân tố ............................................................................ 116 3.5 Tổng hợp một số hạn chế và nguyên nhân ảnh hưởng đến đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững ........................ 126 Tóm tắt chương 3 .................................................................................................. 129 CHƯƠNG 4: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP VỀ ĐẦU TƯ NHẰM PHÁT TRIỂN KHU KINH TẾ VŨNG ÁNG THEO HƯỚNG BỀN VỮNG .. 130 4.1 Quan điểm và định hướng đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ...................................................................................................... 130 4.1.1 Những căn cứ xác lập quan điểm và định hướng đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững........................................................................ 130 4.1.2 Quan điểm đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững .............................................................................................................. 133 4.1.3 Định hướng đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững .............................................................................................................. 135 4.2 Một số giải pháp và kiến nghị chính sách ................................................ 136 4.2.1 Cơ sở để đề xuất giải pháp và kiến nghị chính sách .................................... 136 4.2.2 Giải pháp về đầu tư nhằm phát triển khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững ....................................................................................................... 137 4.2.3 Đề xuất hoàn thiện chính sách cho đầu tư phát triển khu khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững .................................................................. 147 Tóm tắt chương 4 .................................................................................................. 153 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 154 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 156 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 160 vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Việt Tiếng Anh BEZ Khu kinh tế cửa khẩu Border Economic Zone BOT Xây dựng - Vận hành - Chuyển giao Built-Operation-Transfer BTS Trạm thu phát sóng di dộng Base-Transceiver-Station DP Môi trường địa phương EFA Phân tích nhân tố khám phá Exploratory Factor Analysis EPZ Khu chế xuất Export – Processing Zone EZ Khu kinh tế Economic Zone FTA Khu mậu dịch tự do Free Trade Area GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Products GLS Ước lượng bình phương nhỏ nhất Generalized Least Squares HQ Hiệu quả đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững GPMB Giải phóng mặt bằng KKT Khu kinh tế KMO Chỉ số dùng để xem xét sự thích hợp của phân tích nhân tố Kaiser-Meyer – Olkin JICA Tổ chức hợp tác phát triển Nhật Bản Japan International Cooperation Agency IPA Phân tích tầm quan trọng và mức độ thực hiện Importance- Performance Analysis IUCN Liên minh quốc tế về bảo vệ thiên nhiên International Union for Conservation of Nature IZ Khu công nghiệp Industrial Zone viii Từ viết tắt Tiếng Việt Tiếng Anh KAMET Thu thập kiến thức từ chuyên gia ở các thời điểm khác nhau Knowledge Acquisition for Multiple Experts with Time scales ML Ước lượng tích hợp tối đa Maximun Likehood NQ Nghị quyết NDEZ Khu kinh tế quốc phòng National Defence Economic Zone NSTW Ngân sách trung ương NSĐP Ngân sách địa phương ODA Hỗ trợ phát triển chính thức Official Development Assistance OEZ Khu kinh tế mở Open Economic Zone THCS Trường trung học cơ sở THPT Trường trung học phổ thông TW Trung ương SEZ Khu kinh tế đặc biệt Special Economic Zone SPSS Một chương trình máy tính phục vụ công tác thống kê Statistical Package for the Social Sciences VIF hệ số phóng đại phương sai Variance Inflation Factor UBND Ủy ban nhân dân WCED Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới World Commission on Environment and Development ix DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 Tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư hạ tầng tại khu kinh tế ............. 34 Bảng 1.2 Tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư phát triển con người tại khu kinh tế ................................................................................................. 35 Bảng 1.3 Tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư phát triển công nghiệp, thương mại, dịch vụ tại khu kinh tế ................................................ 36 Bảng 1.4 Tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư phát triển môi trường tại khu kinh tế ................................................................................................. 36 Bảng 1.5 Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế của đầu tư phát triển khu kinh tế ................................................................................................. 37 Bảng 2.1 Chỉ tiêu và chỉ báo đánh giá nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững .................................. 72 Bảng 2.2 Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ................................................................................ 73 Bảng 3.1 Ý kiến đánh giá về hiệu quả đầu tư hạ tầng tại khu kinh tế ....... 111 Bảng 3.2 Ý kiến đánh giá về hiệu quả đầu tư phát triển phát triển công nghiệp, thương mại, dịch vụ tại khu kinh tế ................................ 112 Bảng 3.3 Ý kiến đánh giá về hiệu quả đầu tư phát triển con người tại khu kinh tế ............................................................................................... 113 Bảng 3.4 Ý kiến đánh giá về hiệu quả đầu tư môi trường tại khu kinh tế ....... 114 Bảng 3.5 Mô tả mức độ quan trọng của yếu tố môi trường quốc tế .......... 117 Bảng 3.6 Mô tả mức độ quan trọng của yếu tố môi trường quốc gia........ 117 Bảng 3.7 Mô tả mức độ quan trọng của yếu tố môi trường địa phương ... 118 Bảng 3.8 Mô tả mức độ quan trọng của yếu tố môi trường khu kinh tế ... 118 Bảng 3.9 Tổng hợp mức độ quan trọng của yếu tố môi trường ................. 119 Bảng 3.10 Hệ số Cronbach alpha của các thang đo trong mô hình ............. 120 Bảng 3.11 Kết quả phân tích hồi quy .............................................................. 123 Bảng 3.12 Kết quả phân tích hồi quy .............................................................. 123 Bảng 3.13 Kết quả phân tích hồi quy (Coefficients) ..................................... 124 Bảng 3.14 Hạn chế và nguyên nhân trong hoạt động đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng hướng đến tính bền vững ....................... 127 Bảng 4.1 Phân tích SWOT về đầu tư phát triển KKT Vũng Áng ............. 132 x DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ Hình 1.1 Mô hình phát triển bền vững kiểu ba vòng tròn .......................... 13 Hình 1.2 Mô hình phát triển bền vững kiểu tam giác ................................. 13 Hình 1.3 Mô hình phát triển bền vững kiểu quả trứng ............................... 13 Hình 1.4 Đề xuất mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững........................................ 48 Hình 3.1 Nguồn vốn thực hiện đầu tư hạ tầng khu kinh tế giai đoạn 2007 - 2014 .................................................................................. 85 Hình 3.2 Vốn đầu tư phát triển hạ tầng Khu kinh tế giai đoạn 2007-2014 ..... 86 Hình 3.3 Vốn hỗ trợ từ NSTW cho đầu tư phát triển hạ tầng Khu kinh tế giai đoạn 2007-2014 ................................................................ 88 Hình 3.4 So sánh hiệu quả đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng thời gian qua theo đánh giá của doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước ....................................................................... 115 Hình 3.5 Tổng hợp mức độ quan trọng của yếu tố môi trường ................ 119 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1 Quy trình nghiên cứu ................................................................... 68 1 LỜI MỞ ĐẦU 1.1 Sự cần thiết của nghiên cứu Hà Tĩnh là địa phương có tiềm năng, lợi thế rất lớn về tài nguyên, khoáng sản, cảng biển cho phát triển công nghiệp. Toàn tỉnh có 91 mỏ và điểm khoáng sản. Đặc biệt, mỏ sắt Thạch Khê - Thạch Hà có trữ lượng ước tính 544 triệu tấn; mỏ Titan chạy dọc theo bờ biển từ Nghi Xuân đến Kỳ Anh, trữ lượng khoảng 4,6 triệu tấn (chiếm hơn 1/3 trữ lượng của cả nước). Vị trí địa lý của Hà Tĩnh rất thuận lợi cho phát triển công nghiệp, theo đó, tuyến quốc lộ 1A, 12A, 8A, đường sắt Bắc Nam chạy qua địa phương cùng với việc nằm trên hành lang của các tuyến hàng hải quốc tế, là cửa ngõ ra biển của Lào, Thái Lan thông qua Quốc lộ 12A, cảng nước sâu Vũng Áng - Sơn Dương dễ dàng đến các nước Nam Á, Bắc Mỹ và Châu Âu. Nguồn nhân lực dồi dào cùng với chi phí nhân công rẻ đang là lợi thế không nhỏ trong phát triển công nghiệp tỉnh nhà. Vì thế, trong những năm tới ngành công nghiệp của tỉnh cần phải phát triển nhanh, phải đổi mới mạnh mẽ về chất lượng của sự phát triển; thực thi các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, sức cạnh tranh và đạt hiệu quả cao của hàng hoá công nghiệp trên thị trường trong và ngoài nước. KKT Vũng Áng, tỉnh Hà Tĩnh được thành lập tại Quyết định số 72/2006/QĐ-TTg ngày 03/4/2006 của Thủ tướng Chính phủ. Theo Đề án “Quy hoạch phát triển các KKT ven biển của Việt Nam đến năm 2020”, phê duyệt tại Quyết định số 1353/QĐ-TTg ngày 23/9/2008 của Thủ tướng Chính phủ, KKT Vũng Áng được xác định là KKT ưu tiên đầu tư xây dựng trong phương hướng phát triển chung của hệ thống 15 KKT ven biển, trở thành KKT trọng điểm ở miền Trung, là cửa mở hướng ra biển và theo hướng hợp tác phát triển hành lang kinh tế Đông - Tây. KKT Vũng Áng sẽ được nguồn ngân sách nhà nước tập trung ở mức tối thiểu 65% tổng nguồn hỗ trợ trong kế hoạch hàng 2 năm và 3 năm 2013 -2015 để đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng khu kinh tế theo Quyết định 126/2009/QĐ-TTg ngày 26/10/2009 của Thủ tướng Chính phủ. Quy hoạch KKT Vũng Áng đến năm 2025 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1076/QĐ-TTg ngày 20/8/2007. KKT có tổng diện tích tự nhiên 22.781 ha, bao gồm 9 xã nằm ở phía Nam huyện Kỳ Anh, có tính chất KKT tổng hợp, đa ngành, đa lĩnh vực, trong đó trọng tâm là phát huy các thế mạnh, tiềm năng nhằm phát triển công nghiệp luyện kim, ngành công nghiệp gắn với khai thác cảng biển, công nghiệp xuất khẩu. Những kết quả bước đầu trong xây dựng phát triển hạ tầng KKT rất đáng khích lệ. Đến nay, KKT Vũng Áng đã thu hút được dự án FDI lớn nhất Việt Nam với giá trị đầu tư 10,5 tỷ USD. Tuy nhiên, việc đầu tư phát triển tại KKT vẫn còn nhiều bất cập và hạn chế nhất định. Thứ nhất, cơ chế chính sách cho đầu tư phát triển KKT còn thiếu đồng bộ. Theo đó, Luật đầu tư 2005 và Nghị định 29/2008/NĐ-CP ngày 14/3/2008 của Chính phủ Quy định về Khu công nghiệp, khu chế xuất và khu kinh tế, việc ưu đãi cho nhà đầu tư được áp dụng đối với dự án đầu tư (kể cả dự án đầu tư mở rộng) vào ngành nghề, lĩnh vực thuộc Danh mục ưu đãi và thực hiện đầu tư tại địa bàn khu KKT. Mặt khác, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp 2008 chỉ quy định ưu đãi đối với doanh nghiệp thành lập mới từ dự án đầu tư tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn và KKT. Như vậy đã có sự không đồng bộ trong cơ chế chính sách đối với đối tượng ưu đãi đầu tư tại KKT. Thứ hai, trình độ, kinh nghiệm, thực hiện chức năng quản lý nhà nước của Ban quản lý KKT còn hạn chế trước yêu cầu